Chronicon

Liber I

Initium libri I in cod. Dresd. deperditum

suppletum est e cod. Brux.

________________________________________________________________

Liber primus.

1. Mens est omnibus aliqua proficuitate cluentinus, in presenti et in futuro sibi proficere, commissasque sibi res, ut potis est vel sollers fiducia sinit, propagare viventique semper memoriae commendare. Quocirca ego Thietmarus, non solum honoris, verum etiam nominis indignus episcopalis, Merseburgensis seriem civitatis olim longe lateque cluentem, nunc autem oblivionis senio caligantem fervens retegere, admodum vereor fumum ex fulgore inscicia producere et ut imus faber infelici summa operis deficere (HORAT., Serm. II, 3, 143 et 32, 34). Sed suppetente cuiquam bona voluntate, et ut beatus fatetur Gregorius, Christo ad hoc aspirante, incipio, ac ignotae ejusdem clementiae, qualiter vel scriptura haec vel etiam omnis praefatae urbis summa concludatur, supplex committo.

2. Hujus a primo fundamentum et cum terra superedificationem Romulea ex gente, quae Julium Cesarem Pompeii generum est huc olim secuta, in omnibus potentem et utrisque viribus precluum, incepisse, lector diligens, accipe. Et quia tunc fuit haec apta bellis et in omnibus semper triumphalis, antiquo more Martis signata est [cod. Dresd., fol. 1] nomine. Posteri autem Mese, id est mediam regionis, nuncupabant eam, vel a quadam virgine sic dicta. Qui vero ejusdem principes, vel quae eorumdem fuerint virtutes, ante Christi incarnationem vel post, quia antiquorum sagaci memoria certum indagare nequeo, nec per scripta invenio, ne mendax inveniar, prorsus omitto. Ab Heinrico sumatur exordium, qui predictae civitatis adpertinencia multorom jus tunc respicientia univit, majoraque his multum sua virtute et industria subegit. Hic nobilissimo Ottonis et Hatthui stemmate editus (cf. HOR. Od. I, 12, 45), ut arbor occulta excrevit a puero, et ut bonae indolis gradatim enituit tiro, sicut flos in vere novo. Isque a patre suo in provintiam quam nos teutonice Deleminci vocamus, Sclavi autem Glomaci appellant, cum magno exercitu missus, devastata eadem multum atque incensa, victor rediit. Sed qualiter pagus iste nomine hoc signaretur, edicam.

3. Glomuni est fons non plus ab Albi quam duo miliaria positus, qui, unam de se paludem generans, mira, ut incolae pro vero asserunt oculisque approbatum est a multis, sepe operatur. Cum bona pax est indigenis profutura, suumque [fol. 1'] haec terra non mentitur fructum, idem tritico et avena ac glandine refertus, laetos vicinorum ad se crebro confluentium efficit animos. Quando autem seva belli tempestas ingruerit, sanguine et cinere certum futuri exitus indicium premonstrat. Hunc omnis incola plus quam aecclesias, spe quamvis dubia, veneratur et timet. Et haec provincia ab Albi usque in Caminizi fluvium porrecta, vocabulum ab eo trahit derivatum. Sed non longe a predicto amne in pago Chutizi dicto, Arn, episcopus sanctae Wirciburgensis aecclesiae, ab expeditione Boemiorum reversus, et juxta plateam in parte septentrionali, fixo super unum collem suimet tentorio, cum missam caneret, hostili circumvallatus agmine, premissisque omnibus per martirium suimet consociis, semet ipsum optulit Deo patri, 892° dominicae incarnationis anno et temporibus Arnulfi inperatoris, cum oblacionibus consecratis in sacrificium laudis, ubi hodie sepe accensa videntur luminaria; et sanctos Dei martires hos esse nec Sclavi dubitant. Predictus antistes in diebus offitii suimet in urbe Wirciburgensi unum Domino templum, et in episcopatu suo ad instar ejusdem aecclesias 9 in 10 annis fecit. Et cum maximam harum his benediceret, [fol. 2] et cum reliquiae Christi martyris Kiliani, – qui, de Scottis huc veniens, Christum Gozberto duci et Geilan uxori ejus, caeterisque comprovincialibus primo predicavit, et instinctu secundae Herodiadis cum sociis suimet Colomanno et Totmanno ibi martirizatus est. – circumferrentur: Dominus per eum 70 operatus est miracula, et magister eoquorum hoc videns, suos sic hortatur discipulos: Nolite, inquiens, tardare, sed quae vobis sunt credita, diligenter et sine mora operamini. Dominus enim noster Kilianus inclita ex se nunc agit signa absque omni mora. Quantae autem virtutis supra memoratus presul fuisset, stilo comprehendere nequaquam suffitio, sed hunc apud Deum magni esse meriti ex corde credo.

4. Interim cujusdam matronae famam, quae Hatheburg dicebatur, Heinricus comperiens, qualiter eam sibi sociaret, juvenili exarsit amore. Haec erat filia Etvini senioris qui in urbe predicta, quam antiquam civitatem nominamus, maximam tenuit partem; et quia is filium non habuit, geminis filiabus suis e medio decedens reliquit. Ob hujus pulchritudinem et hereditatis divitiarumque utilitatem, internuntios Heinricus quam propere misit, et quamvis hanc esse viduam et sciret velatam, suae tamen ut satisfaceret [fol. 2'] voluntati, eam fide promissa petivit. Tunc illa multorum precibus et consilio devicta, comitatur, et honorifice suscepta, ac karitative a suis, ut decuit, est habita. Nuptiis ex more peractis, sponsus cum contectali ad Merseburch venit; omnesque convocans vicinos, quia vir fuit inlustris, tanta familiaritate sibi adjunxit, ut quasi amicum diligerent et ut dominum honorarent. Ea tempestate Conradus, Francorum quondam dux egreius et tunc Luthuwici successor pueri, arcem tenebat regni; quem ob meritum sui Otto predictus, ab omnibus regni principibus in regem electus, sibi quasi ad hoc indigno preposuit, seque cum filiis fidei suae ac potestati subdiderat. Spiritualis autem pater et pastor Orientalium tunc fuit Sigimundus, sanctae Halverstidensis ecclesie presul egregius, vir ingeniosus, omnigenarumque, quae spiritualia vel etiam carnalia respicit, arcium scientia omnes suimet contemporales tunc precellens. Hic pietate maxima, et, quod summum est perfectionis culmen, Christi zelo fervens, ut perpetrati facinus conubii primo audivit, ovium culpam suarum ingemuit, et aliquam inter se fieri amplius commixionem per internuncium et per epistolam [fol. 3] banno apostolicae auctoritatis interdicens, ad condictum ambos synodum vocavit. Heinricus, tali rumore turbatus, ad imperatorem properavit, omnemque indicens ei rem ordine, auxilium ejus petiit, et, quia familiaris ei fuit, et patris commisso ac fideli servitio impetravit. Nam, legato ad antistitem concite directo, ut vinctos solveret et ad suimet presentiam differre voluisset postulavit. Post haec Ottone 2 Kal. Decembris carnis universae viam intrante (an. 912), sepe memoratus juvenis in vacuum succedens, hereditatem jure, et maximam benefitii partem gratuito regis suscepit ex munere; et quod ei defuit cum suis omnibus egre tulit, ac postea, sicut cum tritico lolium, sic ex eo latentis odii filex excrevit. Quod rex caute considerans, ut ignotum dissimulat; et quem vi aliqua superare non presumpsit, nota Hathonis versutia archipresulis, qua et antecessor suus Aethelbertum comitem Teresi capitis abcisione devicit, et hunc decipere temptavit. Hoc consilium Deus sapiens infatuavit. Nam faber ille, qui jussu presulis torquem aureum, in quo Heinricus occidi deberet, mira arte preparabat, cum ingemiscenti senioris relatu, quo [fol. 3'] pacto hec fieri deberent, perquireret, opere ad unguem perducto et presentato, clam postea evadens, obviam ducem predictum habuit, et cuncta ei ordine pandit. Qui rediens nuntium remisit ad antistitem, qui occulta patesceret, seque in sui detrimentum celeriter invigilare pronuntiaret. Quicquid enim ad episcopum in Saxonia vel Thuringia pertinuit, totum sibi precepit occupari, amicos regis partibus ex his omnino depredatos expellens. Moxque morte repentina archipresul exspirat hominem, et fortuna, quae hactenus regem feliciter aspiravit, Heinrico quam propere cessit. Sed mihi ad alia properanti longum est enarrare quocies congressi mutuo cederent vel vincerent, et quod postremo bonorum instinctu in amiciciam convenirent.

5. Interea Conradus longa infirmitate detentus, et quia Post inimicicias iram meminisse malorum est, (CATON., dist. 2, 15.) totius contrarietatis quae sibi ex parte Heinrici provenerat oblitus, fratri suo Everhardo populoque primario in unum collecto consilium hoc dedit, si quando naturae communi se concederet, ut eum regni gubernaculo undiquessecus aptum eligerent, animamque suam [fol. 4] cum residua consanguineorum ac familiarium caterva firmae suimet fidei committerent, et ad hoc sine aliqua dilatione consentirent. Hanc peticionem extremam cum magno luctu ac gemitu suscipientes, et impleturos se vita comite promittentes, festino ejus obitu in 8o ordinacionis suae anno et 14 Kalendas Novembris, pro dolor! completo, ac exequiis in Viliniburch peractis intererant, et concione in Fridisleri celeriter posita, Heinricum coronaverunt, et sibi credita, sub Christi et tocius aecclesiae testimonio fideli, non sine lacrimis regi tunc et domino commendaverunt. Qui primo, ut decuit, divinae pietatis munus, postque universalem tantae caritatis affectum, humili suscipiens devotione, Deo gratias egit, seque ad haec et ad omnia quae communi consilio expetissent, se assensurum promisit. Episcopalis unctionem benediccionis, a Herigero archiepiscopo exhibitam, antecessorum more priorum non desideravit, nec suscipere voluit, sed prorsus ad noc indignum se affirmavit. Attamen in hoc eum equidem peccasse vereor, quia in Vita sancti patris Othelrici, quem idem rex post ad sacerdotalem promovit ordinem, legi sanctam Christi martyrem [fol. 4'] Afram dilecto suimet presuli multa in visu ostendisse, inter quae duos enses, unum cum capula, aliumque sine ea, ac per eum Heinricum regem consecracionis expertem demonstrasse. Sed, occulto hoc Dei juditio relinquens, amplius progrediar.

6. Fama novi regis undiquessecus dispersa amicorum corda laetificat, rebelliumque econtra mestificat, quia vir talis fuit ut suos sciret sapienter tractare, inimicos autem callide viriliterque superare. Interea Tammo natus est; et mens regis ab amore uxoris decrescens, ob pulcritudinem et rem cujusdam virginis, nomine Mathildis, secreto flagravit. Jam jamque latentis animi fervor erupit; et, injusto se hactenus multum pecasse conubio tandem professus, per affines legatosque suos filiam Theodrici et Reinildae, ex Widukinni regis tribu exortam, interpellat ut sibi voluisset satisfacere. Et, quia flexibilis est mulieris animus, et quia sciebat eum in cunctis eligantem, consensit, conjunctaque ei tam in divinis quam in humanis profuit. Que tres filios congruo pariens in tempore, Ottonem, Heinricum et Brunonem, prospere educavit, doloremque partus tantae stirpis dulcedine superavit. [fol. 5] Et quoniam mihi sermo est de Ottone, non autumo opus esse omnia patris sui gesta singulatim discutere, cum et in filio appareat quanta ejus sit dignitas, et scriptis multorum vite ejusdem satis fulgeat claritas. Sed quaedam intersero, quae dictu maxime necessaria puto. Has regiones sibi fecit tributarias, Boemiam, Deleminci, Apodritas, Wilti, Hevellum et Redarios; qui statim rebelles, aliosque ad hoc concitantes, urbem Wallislevo oppugnant, destruunt et incendunt (an. 929). Ad hoc vindicandum noster convenit exercitus, et Lunzini civitatem obsidens, socios eorumdem, eos defendere cupientes invadit, et paucis effugientibus prostravit; urbem quoque prefatam acquisivit. Ex nostris autem duo abavi mei, uno nomine, quod Liutheri sonat, signati, milites optimi et genere clarissimi, decus et solamen patriae, Nonas Septembris cum multis aliis oppeciere.

7. Ut nullus Christo fidelium de futura mortuorum resurreccione diffidat, sed ad beatae immortalitatis gaudia anhelanter per sancta proficiscatur desideria, quaedam, quae in urbe Wallislevo post excidium [fol. 5'] ejusdem reedificata accidisse veraciter comperi, intimabo. In ipso orientis diei crepusculo solitus erat presbiter ejusdem ecclesiae matutinam canere. Sed cum ad atrium defunctorum veniret videns in eo magnam multitudinem oblationes offerentem sacerdoti coram templi foribus stanti, primo substitit, posteaque signo sanctae crucis se muniens, per omnes hos, nec uno saltem agnito, oratorium trepidus adiit. Quem una noviter de hoc seculo egressa et sibi bene nota, quid hic vellet, interrogat; edoctaque ab eo, quare venerit, haec omnia ab his esse completa, parvumque temporis eundem victurum predixit. Quod vicinis post retulit, veraque haec esse comprobavit. Meis temporibus in Magadaburg – sicut a veracibus accepi testibus, in ipsa tunc continue manens – in aecclesia mercatorum custodes, eadem nocte vigilantes, his quae predixi convenientia visu et auditu percipientes, optimos civitatis adducunt. Qui cum longe ab atrio cadaverum adstarent, lucernas candelabris superpositas videre, duosque invitatorium canere matutinasque laudes ordinatim omnes persolvere pariter audiere; accedentes autem nihil omnino intellexere. Hoc ego cum subsequenti die nepti meae, quae Brigida [fol. 6] dicebatur, cura regens pastorali monasterium sancti Laurentii, referrem, in infirmitate sui corporis laboranti, protinus ab ea, nequaquam hoc miranti, tale percepi responsum: Tempore Baldrici presulis, qui octoginta annos vel plus Trajectensem regebat sedem, in loco, qui Deventeri dicitur, ecclesiam senio dirutam renovans benedixit ac presbitero suimet commendavit. Qui in una dierum valde diluculo ad eam pergens, vidit mortuos in ecclesia et atrio offerentes, atque audivit cantantes. Quod mox episcopo ut primum is retulit, jussus ab eo in ecclesia dormire, cum lecto, quo requievit, sequenti nocte a defunctis ejectus est. Ob hoc idem trepidus apud antistitem talia queritur. Is autem precipit ei ut cum sanctorum reliquiis signatus, aqua sancta aspersus, suam custodire non desisteret ecclesiam. Qui jussa secutus domini iterum dormire in ecclesia voluit; sed stimulati timoris casu sic jacendo evigilavit. Et ecce solita venientes hora, elevaverunt eum, coram altari eum ponentes, et in favillas tenus corpus igne resolventes. Hoc ubi presul audivit, penitentia ductus triduanum indixit jejunium, ut et sibi animaeque defuncti succurreret. Multa, fili, de his omnibus, [fol. 6'] ni infirmitas obstaret, dicere potuissem. Ut dies vivis, sic nox est concessa defunctis. Non oportet plus sapere mortalem, quam, ut sanctus ammonet Paulus, ad sobrietatem (Rom. XII, 3). Sed quia duo vel tres ad unum sufficiunt testimonium, haec quae novellis nostris evenere temporibus scripsi, ut discat incredulus vera esse prophetarum oracula, e quibus testatur unus: Vivent, inquiens, mortui tui, Domine! (Isa XXVI, 19) et alius: Surgent mortui, qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei et laetentur (Joan. V, 28). Quandocumque a viventibus haec audiuntur vel videntur, novum aliquid signat, ut idoneum in multis approbat testimonium, cujus magnam partem scio, majorem autem ignoro, sed veracibus testimoniis credo. Fui ego in mea curte Retmerslevo dicta, ubi 15. Kal. Januarii, 6. feria, in primo galli cantu magna lux ab aecclesia emicans, totum replevit atrium, sonitusque grunnientium more auditur immensus. Quod meus frater Frithericus cum satellitibus meis caeterisque huc convenientibus aspexit, et ille, qui coram me dormivit, capellanus audivit. Hoc crastino cum comperirem, si umquam prius ibi aliquid tale contigerit, interrogans, semel hiis similia accidisse ab antiquissimis percepi, et in hoc anno miserabiliter [fol. 7] compleri videbam in obitu domnae Liudgardis inclitae, ex una parte neptis meae ac ex alia nurus, et quod inter amicos precipuum est, familiarissimae mihi, de qua in sequentibus edisseram enucleacius. Sepe mihi accidit ut in nocte ligna incidi audirem, et semel defunctos pariter colloquentes ego et socius meus caeteris dormientibus manifeste percepi, et in his duobus signis crastino subsecuturum funus intellexi. Etsi ego fungar vice cotis, ferrum et non se exacuentis (HORAT. Ep. II, 3, 304), tamen ne muti canis obprobrio noter, inlitteratis et maxime Sclavis, qui cum morte temporali omnia putant finiri, haec loquor, certitudinem resurreccionis et pro qualitate meriti futurae remunerationis firmiter indicens cunctis fidelibus. Tres namque sunt animae, non equaliter incipientes nec simul finientes. Prima angelorum incorporeorum, quae cum eis est sine inicio et termino. Secunda hominum, quae cum eis sumit exordium, sed in fine non habens participium. Namque inmortalis est, et, ut quidam gentiles opinantur, in futuro non habens hoc offitium quod in hoc seculo. Tercia species est animae pecudum ac volatilium, quae cum corpore parem inicii finisque sortitur equalitatem. Unde, sicut in lege Moysi a Domino data precipitur, ita verus christicola ab eorum sanguine nequaquam [fol. 7'] pollui canonica auctoritate proibetur. Multi enim sunt pauperes, qui hunc in usu commestionis habent, et se in hoc aliquid peccare ignorantes, sibi in hoc contradicentibus cunctis resistunt. Ergo tu homo, gloria et magno honore a Deo coronate, et super omnia ejusdem opera constitute, da pre omnibus gratias altissimo, retribuens ei pro possibilitate tua, quae tibi fecit miseratione sua. Et ego repetam longius aberrata.

8. Rex autem Avares sepenumero insurgentes expulit. Et cum in uno dierum hos inpari congressu ledere temptaret, victus in urbem quae Bichni vocatur, fugit; ibique mortis periculum evadens, urbanos majori gloria quam hactenus haberent vel comprovinciales hodie teneant, et ad haec muneribus dignis honorat. Quociescumque contra Deum et seniorem suimet dum vixit se umquam superbiendo erexit, toties humiliata potestate sua, se ad emendationem condignam inclinavit. Audivi quod hic Romam causa orationis petens, plus pedibus quam equo laboraret, et a multis interrogatus cur sic ageret, culpam profiteretur.

9. Anno dominicae incarnacionis 931o imperator effectus est. Hic montem unum juxta Albim positum et arborum densitate tunc occupatum excoluit, ibi et urbem faciens, de rivo quodam, qui in septentrionali parte ejusdem fluit, nomen eidem Misni imposuit; quam, ut hodie in usu habetur, presidiis et [fol. 8] imposicionibus caeteris munit. Ex ea Milzenos suae subactos dicioni censum persolvere coegit (an. 932). Urbem quoque Liubusuam, de qua in posterum lacius disputaturus sum, diu possidens, urbanos in municiunculam infra eandem positam fugere, et se dedicios fieri compulit. Ex eo die, qua haec tunc incendio juste periit, usque ad nostra tempora habitatore caruit. Si quid in regno suimet, ut multi dicunt, is predatus sit, huic Deus clemens ignoscat. Insuper Northmannos et Danos armis sibi obtemperantes fecit, et ab errore pristino revocatos, cum rege eorum Cnutone hos Christi jugum portare edocuit. Sed quia ego de hostiis eorundem antiquis mira audivi, haec indiscussa preterire nolo. Est unus in his partibus locus, caput istius regni, Lederun nomine, in pago qui Selon dicitur, ubi post 9 annos mense Januario, post hoc tempus quo nos theophaniam Domini celebramus, omnes convenerunt, et ibi diis suimet 99 homines et totidem equos, cum canibus et gallis pro accipitribus oblatis, immolant, pro certo, ut predixi, putantes hos eisdem erga inferos servituros et commissa crimina apud eosdem placaturos. Quam bene rex noster fecit, qui eos a tam execrando ritu prohibuit! Acceptabilem enim Deo patri hostiam fert, qui humano sanguini parcit. Precipit enim Dominus: Innocentem et pium non interficias (Exod. XXIII, 7).

10. Antiquum opus Romanorum muro rex predictus in Mersburg decoravit lapideo, et infra [fol. 8'] eandem aecclesiam, quae nunc mater est aliarum, de lapidibus construi, et 14 Kalendas Junii precepit dedicari. Caeteras quoque urbes ad salutem regni, et templa Domino ob remedium animae devota mente fabricavit. Post innumera virtutum insignia idem, decurso vitae suimet stadio, sextodecimo regni, aetatis autem suae sexagesimo anno, sexta Non. Julii, Miminlevo moritur, et in Quidilingaburch, quam ipse a fundamento construxit, sepultus, a cunctis optimatibus merito defletur. Accidit hoc anno dominicae incarnationis 936. Indolis autem relictae posteritatis tristia principum corda laetificat, et certos voluntariae electionis hos fecit. Ve populis, quibus regnandi spes in subsecutura dominorum sobole non relinquitur, et inter se facta dissensione et longa contentione aliquod consilium vel solamen cito non providetur Si in consanguinitatis linea aliquis tali offitio dignus non inveniatur, saltem in alia bene morigeratus, omni odio procul remoto assumatur; quia maxima perdicio est, alienigenos regnare: hinc depressio et libertatis venit magna periclitatio. Ab hoc, de quo dixi, Heinrico et successoribus suis usque huc [fol. 9] Saxones elevati et in omnibus sunt honorati. Quicquid in hiis laudatur, ab equivoco ejus, de quo scripturus sum vita comite, diligenter servatur, et post, ut vereor, finitur. Ergo quaecumque de hiis ullatenus nunc preteream, vel vita deficiente indiscussa relinquam, successor karissime, compleas, et temporum qualitates scripturae memoria concludas. Ego peccator et in omnibus neglegens vacavi hactenus a bonis et studui in malis, sero ad ista et ad meliora respiciens, animaeque memoriam salutarem nullo modo exercens. Postquam pastor effectus sum, docui subjectos verbis tantum, et non exemplis. Extrinsecus apparui bonus, interiora violans pessimis cogitationibus; de immundo semine conceptus, volutabar in luto, ut immunda sus. Dicat aliquis: Male laudasti te! cui respondeo verum hoc esse, quod deteriorem me nescio. Idcirco me sic arguo, ut agnitis vulneribus meis, succurras mihi medicationibus necessariis, et ex magna parte consors mei sic adjuves in omnibus me, sicut velis exhiberi pro te.

11. Et inclita venerabilis gesta Mahtildis, quae post excessum senioris sui sumopere fecit, equidem paucis comprehendam ad imitationem bonam [fol. 9'] fidelibus cunctis; quia sancta est, ut scriptura docet (Mach. XII, 46), et salubris cogitatio, pro defunctis orare et elemosinis absolutionem hiis impetrare. Legimus quod unius captivi vincula, quem uxor sua putans mortuum assiduis procuravit exequiis, tocies solverentur, quocies pro eo acceptabiles Deo patri hostiae ab ea offerrentur, ut ipse ei post retulit, cum domum suam liber revisit. Hoc exemplo domna Mahtildis, viro suimet vinculo momentaneae mortis depresso, succurrit, non solum pauperibus, verum eciam avibus victum subministrans. Congregationem quoque sanctimonialium in die tricesima in supra memorata urbe statuit, et huic quantum ad victus et sui vestitus necessaria suppetebat, ex sua proprietate, laudantibus hoc suimet filiis, concessit et scriptis confirmavit. Asserunt nonnulli eandem hoc sumopere diu enisam fuisse, quod junior filius suimet Heinricus patris sedem possideret. Sed hoc Deus, electos sibi ad unaquaeque semper praeordinans, noluit, nec summatum optima pars consensit, sed racione prudenti et ideo facile suadenti, haec merentis reginae animum paulo minus a proposito declinavit, et huic Bawarios ad tuendum apcius assignari, prehabito sibi nato majori, consuluit.

12. [fol. 10] Anno dominicae incarnationis 723. indiccione 11. regni autem primi regis Heinrici 5. venerabilis Sigimundus, sanctae Halverstidensis aeclesiae antistes sextus, ab Arnulfo rege ibi positus, anno regni suimet 7. 19. Kalendas Februarii obiit, cui Bernhardus, ejusdem capellanus, successit, sicut ei prius vir sanctus predixit. Namque is diu infirmus videt in somnis, quod baculum pastoralem e manibus suis elapsum Bernhardus pone sequens elevaret et in aperto portaret. Et expergiscens vocavit eum ad se, dicens: Vade ad curtem regiam, sumens ex mea parte quae tibi sint ad haec necessaria, et acquire gratiam et auxilium ibi optime valentium, ut tibi liceat sine omni offensione mihi succedere. Providebit enim haec omnia tibi Deus, dilecte fili! Edictum amati senioris obeditione humili Bernhardus mox complens, dum a rege Heinrico reverteretur, comperit dominum suimet et patrem de hac luce tricesimo ordinationis suae anno ad Christum migrasse; et mox repedans, predicti regis munere, quod postulat, consequitur. Positum est autem corpus prefati presulis in dextera parte altaris Christi protomartiris in gradu prejacenti, ut ipse antea premonstravit, non jacendo, sed supra cathedram sedendo, sperans se patroni suimet intercessione sancta et benediccione sacerdotali perpetualiter muniri.

13. [fol. 10'] Qualiter misericors Deus predictum regem in diebus suis respexerit, quamvis de Pierio fonte nil umquam biberim, cunctis tamen fidelibus innotescam. Fuit in occiduis partibus quidam rex, ab incolis Karl Sot, id est stolidus, ironice dictus, qui ab uno suimet ducum captus, tenebris includitur carceralibus. Hic Heinrici regis nostri, nepotis autem sui, inplorans auxilium, dexteram Christi martiris Dionisii, et cum ea omne regnum Luthariorum, si ab eo liberaretur, sibi traditurum sacramentis promisit. Nec mora, inclitus miles invictricibus se armis circumcingens, proximum laborantem visitat, et in erepcione ejus ac restitucione dignus operator mercedem suam premeruit, et honorem pristinum sibi suisque successoribus in tantum adauxit.

14. Sed quia homo unusquisque proclivior est ad labendum, quam natura suimet muniatur ad standum, quam miserabiliter iste semel deliquerit, ad terrorem et ad devitandum piis non taceam. In cena Domini nimis inebriatus, in sequenti nocte uxori suae multum repugnanti diabolico instinctu inlicite conjunctus est. Hoc factum auctor tanti sceleris et humanae salutis irretitor, Satanas, cuidam venerandae sic prodidit matronae: Mahtild regina nuper hortatu meo maritali consentiens voluptati, concepit filium, [fol. 11] sine omni dubio meum; et tu vide, ut tantum optime celes commissum. Haec multum ob hoc clam tristis effecta, predictae hoc celeriter adnunciavit reginae, ammonens, ut semper episcopos atque presbiteros secum haberet, et in ipsa pueri nativitate sacri baptismatis unda ablueret, quicquid in eo sibi dilectum accidisse demon infaustus jactaret. Et sic Deo gratias egit. Videns autem daimon, id est omnia sciens, se prorsus esse delusum, domnam increpavit supra memoratam, talia subnectens: Et si mea nunc sit voluntas tuis frustrata blasfemiis, tamen in hoc profeci, quod ex eo et ex omnibus de lumbis ejusdem umquam progredientibus numquam deerit mea comes discordia, nec proveniet eis pax firma. Mendax ille et veritatis inimicus haec pro voluntate sua dixit, et, ut spero, non pro adimplecione. Multi autem affirmant, ut in sequenti dictatu apparet, quod sub ejus et filii suimet temporibus crebra fieret commotio, et quietis parva certitudo. In diebus vero hiis, quibus regnare cepit tercius in numero ducum Heinricus, et in ordine sceptriferorum secundus, tunc illa silex iniquitatis exaruit, et pacis bonae flos virens enituit; et si quid prioribus huic simile in aliquo nunc accidit, hoc non culpa sui, sed instigatoris fuit impii. Legimus, quod omnia tempora [fol. 11'] tempus habent (Eccle. III, 1), sed non omnia, id est a Deo nullum esse viciis locum ab inicio constitutum; et quia fragilitas carnis sine aliqua contagione non valet esse, a capitalibus se criminibus abstineat, et in sollempnitatibus universis mundiciam servet. In legitimis conjuncionibus non esse delictum aliquod, scriptura testatur (I Cor. VII, 28); et hoc cum observatione festivitatum honoratur, et nulla periculi inminentis procella turbatur. Ad haec amplius approbanda unum profero exemplum. Quidam vir, Uffo nomine, civis Magadaburgensis, nimia ebrietate compulsus, in sancta sollempnitate Innocentum, conjugem suam Gelsusam consentire sibi coegit, quae eadem nocte a viro alligata suo, cum in congruo tempore pareret infantem, in pedibus digitos habentem retortos, obstupuit, et accersito protinus ad se marito, miraculum ostendit. Culpaque amborum hoc evenisse ingemiscens: Nonne, infit, predixi, ne sic faceres? Ecce, ira Dei se nobis manifestat, et ne sic ulterius agamus, atrociter rogat. Peccatum tibi magnum est, injusta mihi precipere, et mihi, obedienciam tibi exibere. Postquam autem infans baptizatur, inter innocentium agmen de hoc exilio deducitur. Bene est in perpetuum illo, qui tali utitur contectali, quae pro absente infatigabiliter orat marito, et presentem. oblita sexus, ut se [fol. 12] custodiat, ortatur.

15. Eo tempore, quo supra memoratus rex maxime vigebat, fuit in Bawaria quidam dux, Arnulfus nomine, precluus in mente pariter et corpore, qui omnes episcopatus in hiis partibus constitutos sua distribuere manu singularem habuit potestatem; sed cum hic post var ios virtutum suimet ornatus vitam hanc finisset, non successoribus suis tantum reliquit honorem. Quin potius reges nostri et imperatores, summi Rectoris vice in hac peregrinacione prepositi, hoc soli ordinant, meritoque pre caeteris pastoribus suis presunt, quia incongruum nimis est, ut hii, quos Christus sui memores hujus terrae principes constituit sub aliquo sint dominio absque eorum, qui exemplo Domini benediccionis et coronae gloria mortales cunctos precellunt. Audivi tamen nonnullos sub ducum, et quod plus doleo, sub comitum potestate magnam sustinere calumniam, quibus nil licitum est, nisi quod seculi amatoribus prodest. Impia namque potestas cum Deo id consenciente recte dominantes premit, dilatata crudelitate mox furit. [fol. 12' et 13 desunt]

16. [fol. 13'] In palacio predicti regis accidit res una mirabilis. In conspectu tocius populi presentis quidam canis, dum eminus hostem suum consedentem agnosceret, propius accedens, dextetam ejusdem rapido morsu ex inproviso abstraxit; et quasi optime fecisset, cauda reverberante mox rediit. Mirantibus hoc cunctis et admodum stupentibus, ab hiis miser is, quid fecerit, interrogatur. Quibus ilico respondit, divina ulcione id sibi merito evenisse, et prosequitur: Inveni, inquiens, virum, hujus canis dominum, fesso corpore dormientem, et infelix occidi eum, multas tunc ab isto, qui me modo lesit, persecutore impugnaciones perpessus; et quem tum vix evasi, nunc ista sperans prorsus oblita, culpabilis occurri. Scio deinceps, quod aut hic aut in futuro examine unusquisque reus sine subsequenti poena non latet ullatenus.

17. Multa sunt, lector carissime, regis nostri ac imperatoris predicti facta memoriae semper viventi admodum digna; sed quia haec, sicuti fuere, concludere nequeo, tristis omitto, quia hic, sicut predixi, de nostris regibus nomen et in omni virtute sua principatum juste optinuit. Parvum de magis ejusdem operacionibus librum habeo inscriptum, sed spero memoriale ejus in libro vitae asscriptum [fol. 14] fore, qui precursoris Christi, inter natos mulierum, ut Christus dominus ac Deus noster affirmavit, maximi, fidelis famulus erat, et in nostra urbe fundamentum subsequentis culturae primus posuit; et quicquid umquam huic ullatenus superedificatur, laudi ejusdem merito signatur. Eligans namque ortus ac finis bonus, ubicumque id fieri potest, optime concordant; ac si hoc in omnibus compleri nequid, laudemus Dominum in hoc quod fecit, et majestatem suam ut assummum perducere dignetur, benignitatem suam suppliciter orent quique fideles, et maxime tu, Merseburg inclita, cum spirituali prole tua, in tempore dilecti senioris tui, more cipressus pre caeteris comprovincialibus tuis exaltata. Age grates continuas Deo, et ut in te bona quaeque divino moderamine perficiantur, studiosa in timore dominico semper adoptato. Mos est enim malorum, inmemores esse bonorum, et hoc vertere in pejus, quod creare dignatus est Omnipotens in melius. Si aliquid predicto operi ego umquam addere queo, nullatenus cessabo. Sin autem, si quis tanti rectoris nostri sit aliquantulum in bono memor, sit ei propicius omnium qui sunt Exauditor! Primus iste codicellus clausus sit primi morte Heinrici.