Iter Principis Serenissimi

Vladislai Vasae

per Europam Occidentalem

1624 - 1625

Martius 1625

___________________________________________________

1625

Martius

Die 1

Serenissimus discessui se adaptans precibus Serenissimae Ducissae (nam ipse Dux infirmitate lecto affixus tenebatur atque ideo rarior ipsi cum Serenissimo nostro conversatio) ad hodiernam commorationem vix flectitur. Vespere ignis artificiatus triremem cum omni apparatu nautico in aerem evehens ac conquassans spectatur.

Die 2

Serenissimus Mantua discedit comitante Principe Vincentio usque ad confinia Veronensia, ubi non procul a civitate a capitaneo iustitiae Veronensis excipitur ac ad palatium publicum praeter ordinationem exspectationemque suam deducitur liberaliterque cum toto comitatu tractatur.

Die 3

Vincentiae constituto Serenissimo in antiquissimo theatro (cuius author Archimedes fuisse fertur) Hercules praesentatur laudes Serenissimi nostri magnifico verborum splendore recensens.

Die 4

Serenissimus ordine in posta dato, ut conscensis a domino Pac et domino Denhoff equis tertius quoque extra civitatem cum ipsis diutius eum exspectaret in civitate, cum aliis currum ingressus est eo consilio, ut exploratoribus Venetorum materiam praeberet divulgandi rumoris serius adfuturum, quam ipse tacitus decreverat. Ubi ad equos ventum, relicto curru per postam cum domino Pac et domino Denhoff Venetias advolat. Dicebatur 200 gondulae in occursum Serenissimi a Republica praeparatae. Quam pompam contraria Serenissimi voluntas per dominum Lampugnani exposita senatui, irritam reddidit. Vergente itaque iam die huc appellens ignarus quodnam palatium eius habitationi destinatum esset, «Sub Aquilam Nigram» divertit. Ac tandem investigata domini Mondini, agentis Serenissimae Maiestatis Polonicae domo, in qua praemissi famuli rogatu et sumptu Reipublicae hospitabantur, in eam se contulit, donec ordinatis in palatio Grimani rebus eo deduceretur suspensis et attonitis omnibus incertitudine praesentiae Serenissimi, quem maiore cum concursu strepituque adventurum credebant. Commissarii munere fungitur dominus Ioannes Tiepolo Venetiis. Dux Radzivillius Vincentia Paduam contendit, ubi a capitaneo domino Delphini ad palatium magistratus deductus splendide et laute cum reliqua comitatus parte habetur.

Die 5

A prandio dux Radzivillius cum reliquis Venetias venit. Tempus vespertinum comoediae spectandae impenditur.

Die 6

Dominus Cornaro, filius hodierni Venetorum ducis, cum alio ab excellentissimo collegio missus ad Serenissimum Principem nomine Reipublicae eundem salutat. Utrique a duce Radzivillio et domino Pac nonnullisque aliis e Serenissimi comitatu ad portam conclavis deducto, extra limen usque occurrit ac ad conclave Serenissimus introducit.

Die 7

Muranum Serenissimus proficiscitur audiendae monialis gratia, quae vocis praecellentia mirifice illic celebratur. Eodem die palatium Rugini, architectura et magnificentia insigne, lustratur.

Die 8

Hesternam monialem petita a nuntio apostolico venia cantantem testudinizantemque per monasterii crates Serenissimus videt.

Die 9

Concilio Venetorum incognitus interfuit qualiterque vota a senatoribus tam in publico quam in privato exiguntur, notavit, praeaudito primum in templo Sancti Marci sacro, quod exquisitissima musica adhibita cantabatur.

Die 10

Mane Serenissimus Princeps noster cum toto comitatu palatium ducis cum inviseret, adventanti dux cum senatu ad gradus usque occurrit dataque Serenissimi Principi dextera per aulam amplissimam multasque cameras ad proprium conclave eum deducit, ubi duo sedilia ad id praeparata utrumque excepere. Factis a Serenissimo nostro aliquot verbis dux clara voce respondit, ita ut per totam cameram audiretur, adstante nihilominus et aures loquenti admovente Reipublicae secretario, ut videlicet nihil inter colloquentes proferri possit, quod toti Reipublicae non innotescat. Hinc finito colloquio dux Serenissimum ad gradus armamentarii interioris deducit, unde visis, quae pro necessitate senatus polito ordine illic asservantur armis, ad thesaurum amplissimum Sancti Marci spectandum descendit.

Die 11

Post prandium armamentario maiori visendo vacat, ubi spectante Serenissimo 4 tormenta bellica fusa. Praeparata hic erat collatio, sed Serenissimus nimiam hominum turmam illic irruentium (quae tanta erat, ut transitus vix ipsi Serenissimo pateret) exosus neglecta collatione revisisque superficientibus apparatibus instrumentisque bellicis ac nauticis domum inprimis ac deinde ad comoediam (quae simulata per artem magicam Trapolini quid secura ageretur morte nescientis copiosam ridendi praebuit materiam) sese contulit.

Die 12

Peracto prandio choreae in palatio Cornari celebrantur. Gondularum, quibus feminae virique ad insolitam hoc tempore festivitatem devehebantur, copia immensae classis speciem referebat. Excedentes gondulis domumque intrantes tibiarum laetissimo sono excipiebantur. Dixeris aliquando classicum aliquando triumphum hic cani. Chorearum finem collatio rebus exquisitissimis laute instructa excipit. Ubi pro Serenissimo mensa separata erat posita.

Die 13

Officinae mercatoriae omnes mercibus albis ornatae, tectis desuper plateis tela candida humoque albo panno instrata. In initio plateae mercatoriae prope Pontem Rialtum porta velut triumphalis erecta effigiem Serenissimi Poloniae Regis Reginaeque ac Serenissimi Principis nostri exhibebat. Ex altera plateae parte, quae forum Sancti Marci spectat, imago Venetae civitatis pileo ducali ornata et binis leonibus insidens, desuper ab angelo coronam lauream excipit. Sub leone, qui erat a dextera, scripta erant verba: «Pax tibi sit, Marce»; sub ipsa imagine: «Libertas», sub altero leone: «Semper vigilas». Incredibilis hic praestantissimarum mercium copia visa. Quarum spectandarum curiositas tantam hominum euntium redeuntiumque multitudinem vicis et plateis infunderat, ut contrario utrinque magna difficultate procedi potuerit.

Die 14

Mane dominus Tiepolo adit ducem Radzivillium eumque instanter rogat, ut dux Venetorum cum toto senatu adire Serenissimum Principem posset ac affectum nomine Reipublicae testari. Visum fuit non admittere ob varias rationes maxime cum et aliis principibus id ante denegatum fuerit. Post prandium moniales quaedam laxioris regulae musices audiendae causa adeuntur.

Die 15

Merces quasdam in domo mercatoris Belgici lustrat Serenissimus, inter quas raritate et pretio praecellere reliqua omnia videbatur arcula quaedam, affaberrime facta.

Die 16

Mane dux Radzivillius nomine Serenissimi Principis Serenissimo Venetiarum Duci excellentissimoque collegio gratias agit et de gratia nonnullis proscriptis concedenda sollicitat. Intranti illustrissimo duci totum collegium atque adeo ipse Serenissimus Dux assurgit poneque dexteram eum assidere sibi facit. Colloquentibus more consueto secretarius adstat. Peracta commissione, ubi dux Radzivillius recedit, totum itidem collegium cum duce erectum stat, donec e porta egreditur. A prandio 20 naves diversorum nobilium, pulcherrimo apparatu instructae, hinc inde per Maiorem Canalem divagantes taedium morae (qua cymbulae cursu certaturae exspectabantur) discutiunt, varietate videlicet prorarum puppiumque diversas animalium species referentium et diverso remigum vestitu: Erant enim aliae in modum draconis, aliae in modum aquilae, aliae in modum lunae, aliae alio formatae modo, remigum alios Turcas, alios Aethiopes, alios Amazones, alios peregrinos, alios daemones, alios dixisses e Brasilia vocatos, Ipsi navium domini in prora constituti pomposis superbi vestibus globos argillaceos in obvios aut antecedentes ex arcu iaculabantur, nempe ut transitus venturis cymbis liber servaretur. E regione palatii, in quo stabat Serenissimus, erat casa ad instar pyramidis trabibus ligneis coniunctis superstructa, haec meta cursus erat. Intentis considerationi pompae discurrentium cymbarum hominibus, quibus aedium Canali Maiori imminentium non fenestrae tantum, sed etiam tecta opplebantur, duae naviculae accelerare videntur, quae vi remigis (nam tantum uniremes erant) altera alteram antevertere nituntur. Hae palatium Serenissimi et metam praetervectae multo post tempore redeuntes magno remigum nisu ad metam propelluntur. Quibus visis satyri, qui in dicta meta eo fine morabantur, cum vexillulis prodeunt primoque (post a Republica pecuniis remunerando) vexillum rubeum in victoriae signum porrigunt. Cum concertantes binarium numerum non excedebant, primo victori, ut dixi, vexillum dabatur rubeum, secundo caeruleum. Agmen hoc cursu navali certantium post triremes, quadriremes, octiremesque, duae clausere feminae, quae singulae in cymbula separata constitutae navigandi dexteritate viriumque in feminis non solita dexteritate oculos mentesque omnium in se convertunt. Hae cum transcurso stadio ad metam pervenissent, 20 illae nobilium naves ante Serenissimi Principis palatium coeunt exspectantque, donec Serenissimus precibus illorum, ut ita dicam, navarchorum flexus in unam earum navium nonnullique e suis conscendissent. Tunc per canalem personantibus tympanis tibiisque vecti mira laetitiae edidere argumenta.

Peracto velut triumpho Serenissimum ad palatium eadem, qua avexerant, reducunt pompa. Post cenam pugna trium navicularum ad instar triremium magnam oppugnantium navem eodem canale spectatur. Iaculantur eminus globos igneos iniiciunt, accedunt, redeunt, donec data quasi victoriae fiducia triremes maiori navi subiectae assultu eam occupare tentant. Certatur utrinque acriter, donec praevalente eorum, qui in triremibus erant, robore et industria maior navis expugnata submergitur. Hic enatantium militum nautarumque conatus et clamor ineundo (nam periculum omne peritia artis natatoriae amoverat) erat spectaculo. A quo ad erumpentes ignium artificiatorum flammas spectantium oculi rapiuntur. Mutabat illic sub coeli, sub humeris volutati pondere statua Atlantis, quam canis ignes quoque eructaturus custodire videbatur. Efferuntur primum sagittae illae pulvereae, quae subito stellarum delabentium ortu velut extemporaneis metheoris aera replent iucundoque velut mitium tonitruum strepitu aures spectatorum demulcent. Deinde rotae stellaeque vi flammae in gyros actae, coeli conflagraturi praeludia sunt. Cum ignis coelo admotus esset, opinione in id lentigagebat natura fortassis in imagine ostendere volente. Caelos sublunarium potestati viribusque potestati canis totus igne absumptus est. Haec spectacula in multam noctem protracta intuentium oculos varietate recreatos ad conservandam praesentiae Serenissimi Principis nostri memoriam disposuere.

Die 17

Serenissimus amplitudinem civitatis Venetae circuitu emetiri volens vix mediam partem perfecit.

Die 18

Venetiis in quinque peotis (navicularum genus est) disceditur subministratis a Serenissima Republica pro itinere necessariis. Prandium in navi ad litus sumitur. Et quoniam metuebatur, ne nox maturius incumbens difficultatem progressui iniiceret, festinandi itineris causa vasto atque aperto mari navis pulsanda committitur, Serenissimo et duce Radzivillio terra id itineris conficientibus ii, qui in mari remanserant, orta tempestate gravi metu percelluntur. Noctu in Carute (villa haec est) venitur. Gubernator huius loci piscatoriam exercere non sibi ducit dedecori.

Die 19

Confectis aliquot miliaribus iterum in navi prandetur. Progressi deinde navim demersam in flumine offendunt, qua transitu non mediocriter impedito Serenissimus et dux Radzivillius aliique excellentes navi pedestri itinere et lutoso aliquantum viae emetiuntur, donec navis magno remigum conatu ex difficultate illa transitus emersit. Cum Palma tribus miliaribus abessent, gubernator eius loci cum curribus Serenissimo obviam processit. Ad portam civitatis generalis Nani Serenissimum praestolatur adventantemque excipiens orat, ut sibi ignoscat, quod ulterius non processerit. Lege enim cautum esse, ne durante officio (quod bienne est) civitatem egrediatur. Administrat generalis hic totam ditionem Forolinianam honoraturque titulo excellentiae. Serenissimus in palatio generalis commode et laute habetur. Propugnaculum civitatis unum solum visit, quod cum omnia uniformia sint, uno considerato in notitiam aliorum, quae in universo 9 sunt, venire pronum sit. In ingressu Serenissimi tormenta omnia explodebantur, quae hic quiescente bello rara sunt.

Die 20

Serenissimus portam curru egreditur et quasi tertiam partem civitatis ambit ac deinde ad prandium redit. Quo absoluto Udenam contenditur, ubi ingrediente civitatem Serenissimo gubernator (Priuli is erat) ignarus de praesentia magno cum tumultu et festinatione aliquot curribus Serenissimum in ipsa civitatis porta praetervehitur. Comperto Serenissimi ingressu mirifice perplexus redire properat duabusque rotis in curru fractis haerere diutius cogitur.

Die 21

Dum Gimona transitur, Serenissimi currus evertitur. Ubi cum omnes assurgere quam primum laborant, pondere et nisu subiectos sibi non mediocriter fatigant. Noctu Venezonae quiescitur. Ubi in ingressu Serenissimi inepta explosione nescio artem, an animum inventum testati sunt, explodentes.

Die 22

Prandetur Pontevae. Hic in transitu offenditur Farensberg, qui praeter levem salutationem vix aliquid nostris locutus est. Noctu Malborgi, locus episcopo Ba[m]bergensis attinens, diversorii ineptia in domum nobilis cuiusdam coegit.

Die 23

Audito Malborgi sacro, quod in concinna celebrantis voce partim legi, partim cantari videbatur, in Terle prandetur. Dux Radzivillius specie luti apparentia quam re durioris deceptus, dum commode se illud pervasurum credit, depresso in lutum equo ipse quoque effunditur nec nisi madentibus luto vestibus inde emergit. Pro nocte Veliacum pervenitur ibique quiescitur.

Die 24

Dum in Weisenki[r]ch prandii causa subsistitur, cursor ab imperatore missus appellit. Ad Sanctum Vitum cenatur pernoctaturque. Hic patres Societatis cum Serenissimo cenant ac familiarissime cum ipso conversati nunquam in cognitionem personae venerunt.

Die 25

Prandium sumitur in Freisack. Commendator Ordinis Teutonici hic degens audientia apud Serenissimum petita non admittitur. A praeposito (eo quod iurisdictioni archiepiscopi Salisburgensis attinet) vina aliaque subministrata grato animo acceptantur. Cenam et nocturnam quietem Neimarck suppeditat.

Die 26

Subsistitur in Hundsmarck. Hic Serenissimo occurrit iesuita, qui ad uxorem comitis Schwartzenburgensis, oeconomi maioris archiducis felicis memoriae Caroli proficiscebatur, nam in vicinia manebat comitissa. In prandio temperato fervore agitatur quaestio de cancellariis et marschalcis Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae. Pro nocte in Iudenburgk. Hic Serenissimus interest matutinis, quibus finitis, ipse circumiens procuravit missam pro crastina die.

Die 27

Relicta via consueta illa apprehenditur, qua per asperos montes Graecium versus tenditur. Prandium in Stuben valde quadragesimale sumitur. Noctu in Fotzberg subsistitur.

Die 28

Graecium contendenti Serenissimo dominus Stadl numerosa baronum nobiliumque provincialium manu stipatus occurrit ac diserta magnificaque oratione salutatum in civitatem deducit. Detrectantem publice prandere Serenissimum magna precum ferventissimarum vi in contrariam partem flectunt. Tempus matutinis destinatum in templo transigit processionemque flagellantium spectat. Sepulchrorum visendorum causa omnia templa cum domino Kazanowski et domino Rylski ignotus et insciis omnibus aliis pervadit.

Die 29

Devotionem paschalem absolvit Serenissimus. A prandio lustrat palatium archiducale. Hora octava vespertina ceremoniis Resurrectionis Dominicae (quae alibi nocturno tempore expediri solet) interest.

Die 30

Sacro et concioni adsistit. Insulsa concionatoris inter Christum Dominum ab Anna ad Caipham aliosque ductum et peregrinantem Serenissimum comparatio notatur. Post prandium arx visitur.

Die 31

Litterae Varsaviam expediuntur. Carlaw venationi tempus pomeridianum impenditur; capiuntur lepores. Cervum pernicitas pedum canibus ereptum extra periculum constituit. Vespere Serenissimus cum toto comitatu in domo domini Trautmansdorff lauta cena et iucunda conversatione recreatur.