Iter Principis Serenissimi

Vladislai Vasae

per Europam Occidentalem

1624 - 1625

Februarius 1625

___________________________________________________

1625

Februarius

Die 1

Matutino pomeridianoque tempore litteris scribendis vacatur. Serenissimus multis nobilium precibus ad spectandas in civitate choreas pertractus, vesperum illic transigit. Interim in palatio chorea et comoedia exhibetur, ad quam dux Radzivillius ab Archiducissa vocatus cum longius ab ea sessitaret, saepe propius accedere rogatus, tandem prope cancellos, quorum interiectu locus Magni Ducis ceterorumque principum domesticorum a communibus spectantium sedilibus separatur, considet. Ridiculum in hac comoedia prae ceteris visum, quod operarius quidam dominum quaerens paciscebatur cum eo, qui ipsum conduxit, ut se familiamque suam nutriret. Rogatus, ubinam familiam habeat, arca, quam humeris gestabat, contineri respondit. Ille ratus rem exiguam loco tam parvo comprehendi, consentit. Ubi ad exhibitionem familiae ventum, operarius collocata arca in theatro primo puerum unum educit. Dominus novitatem rei miratus cum puerum dexterum et egregium videret, nulla pacti poenitentia tangitur. Educto deinde secundo et tertio, quarto, sexto, octavo iam non pueris, sed rusticis corpore et aetate validis, desperabundus temeritatem suam deplorat. Tamen spectata eorundem saltandi peritia corporisque agilitate, qua sumptus in ipsos facti refundi posse videbantur, semet ipsum solatur.

Die 2

Accitis ex toto Ducatu equitibus Sancti Stephani in templo Sancti Laurentii ceremonia bene dicendarum candellarum celebrata est hoc ordine. Ipse Magnus Dux in sedili elatiore constitutus togam equestrem sericeam albi coloris manicis rubeo serico subductis et super humeros replicatis indutus. Utrinque primoribus ordinis officialibus stipabatur. Equites deinde in simili vestitu ex materia quadam, camelottum vocant, ex utraque ecclesiae parte fere usque ad ipsam portam per sedilia diffusi successive ad sedem Magni Ducis procedentes partem togae eius extra sedem porrectam in signum oboedientiae genu flexo osculati sunt. Statimque singuli in loca sua se receperunt. Paulo post Magnus Dux e sedili descendens ad altare progressus candelam benedictam a sacerdote accepit, quem deinde equites omnes ordine prosecuti sunt, distributis candelis processio per templum instituitur, ac deinde sacrum cantatur. Quo finito Magnus Dux ab equitibus ad sacellum, in quo corpora maiorum suorum servantur deductus; [de]posita isthic toga domum proficiscitur. Hanc caeremoniam Serenissimus noster cum Principe don Lorenzo, Ducibus Radzivilliis e suggestu serico violaceo conspectum eius occultante specie, ignoti spectavit. Curruque undequaque tecto ad palatium rediit.

Die 3

Post prandium in villa Serenissimae Archiducissae imperiali prope civitatem sumptibus eiusdem comoedia de Rugero, Alcina et Melissa pulcherrimo apparatu et theatro decantatur. In intromissione ad theatri locum delectuque intromittendorum et per sedilia disponendorum ipsa Serenissima Archiducissa cum Illustrissimo Cardinale de Medices strenue adlaborat. In prima scena Neptunus duobus hyppopotamis per mare vectus in rupe, comitante Vistula et aliis fluviorum imaginibus apparuit. Pro secunda scena totum mare in fluctus undasque et scopulos igneos praestigiis Alcinae deformatur circum natantibus undequaque monstris infernalibus et marinis. Inde arbores saltitantes loquentesque introducuntur. Mutato denique mari in scopos et saxa ante Melissae repagula insulae panduntur. Unde octo virgines egressae chorea figurata laetitiam e liberatione conceptam testantur. Quibus paulo post totidem iuvenes theatro deproperantes saltus alacritatisque comites se iungunt. Finito hoc saltu effusisque e scenae loco in aream coniunctam spectatoribus equites 24 in eandem aream progrediuntur compositosque ad numerum et cantum equorum passus miris prorsus passibus flexibusque in gyros choreales torquent retorquentque, ita ut difficile iudicatu fuerit maiorne memoria et industria fuerit in equitibus, an vero dexteritas in ipsis equis. Ubi in civitatem palatiumque reditum, noctu iterum aucupio turdorum vacatur.

Die 4

Serenissimus cum Serenissima Archiducissa raritates illas et res pretiosas in galleria (ut vocant) contentas lustrant. Noctu Serenissimus larvatus choreas spectatum egressus est.

Die 5

Audito in ecclesia Sanctae Mariae Cathedrali sacro Serenissimus cuppulam templi cum Magno Duce et plerisque e suo comitatu conscendit. Dominus comes Suarez, legatus ducis Mantuae, litteras ab ipso duce ducissaque ac principe Don Vincenzo invitatorias affert.

Die 6

Vergente in vesperam die in area Sanctae Crucis extructo eminentiore ex asseribus theatro Serenissimus Princeps cum Magno Duce, Don Lorenzo suoque comitatu lusui pilae interfuit, quem iuvenes Florentini facta vestibus (quarum unae rubei, aliae caerulei erant coloris) partium differentia exhibuere. Hi cum tympanis tibiisque duobus vexillis bini et bini in circum producti circuitu eundem emetiuntur factaque a singulis in transitu Serenissimis reverentia ac traditis in manus iudicum vexillis pugnae sese accingunt. Porrectam a magistro ludi pilam (quae ex albo corio aere repleta erat) manibus calcibusque protrudunt, ut alteri parti erepta, a suis evoluta a longe inhiantibus pugno vel pede in aerem elata, extra circum protrudatur, in quo tota partis victoria, ubi pars una pilam hoc modo extra circum propulerat. In victoriae signum quatuor bellica tormenta explodebantur. In hoc lusu ex utraque parte robustiores duo aut tres eliguntur, qui trusione pugnis, provolutione in terram pilae inhiantes repellant. Unde videas pileos ipsosque iuvenes gravibus nonnunquam casibus prostratos. Minimo signo sensum doloris edere dedecoris est, quin et mutuis pugnis vultus saepe contendunt. Extra cancellos vel circum iram proferre nefas est. Peracto certamine vexilla a iudicibus in aream proiecta ab iisdem iuvenibus diripiuntur singulis frustum inde efferre contendentibus. Origo, modus et regulae huius certaminis (quod ipsi «calce» a calcibus, quibus pila protrudi solet, vocant) videri possunt in libello, edito in gratiam Serenissimi Principis nostri eique consecrato.

Noctu Serenissimus cum Principe Don Lorenzo, principe domino Trocki et principe Alexandro Radzivillio, domino Pac, domino Zolkiewski et domino Kazanowski uno solo curru ad vigilias, ut vocant, profectus est. Reliqui Serenissimi famuli iam etiam in alium currum conscenderant, qui cum singulos nominatim a Serenissimo vocari audissent. Coniectura ex eo sumpta, tantum illos sibi comites velle ad palatium rediere.

Die 7

Serenissimus litteras ad patrem Fonsecam, legati Bononiensis theologum, scribi curat. Stupendum illud magnorum ducum sacellum ad Sanctum Laurentium visit. Princeps Don Lorenzo, qui valetudinem suam aliquantisper affligi senserat, inaudivit Serenissimum nostrum exisse discussa doloris memoria neque exspectata (quam dux Hadzivillius nomine Serenissimi expedire debuerat) visitatione e vestigio ipsum secutus est.

Die 8

Prandium in villa Archiducissae imperiali sumitur, ubi et venationi leporum vacatur.

Die 9

Mane nuntius apostolicus Reverendissimus dominus Gigliolo Ferrariensis audientiam apud Serenissimum habuit. Sacrum Serenissimus apud patres Societatis audit. Prandio mature sumpto cum domino Pac, domino Zolkiewski, domino Kazanowski, habitum Ianicerorum ex panno aureo argenteoque confectum indutus, civitatem obequitans fenestras plateasque coloniae Cypriae saccaro ovisque more illic hoc tempore consueto perseminat, cui se princeps Don Lorenzo cum marchione de Monte, Turcico vestitus habitu, socium iungit. Noctu choreis, lusui chartarum, visioni cum nobilibus in civitate feminis indulgentur.

Die 10

Mane Ordo Equestris Sancti Stephani domino Giraldo confertur spectante Serenissimo Principe, in cuius gratiam commendae noviter erectae Giraldinae nomen inditum. Serenissimus apud Illustrissimum Cardinalem prandet. A prandio conflictus leonum, tauri, ursi, lupi et apri exhibetur. Languentibus pugnamque detrectantibus omnibus aliis aper solus ardenter irruens quicquid ei obvium dente impetit, donec tauri cornu ictus eductis intestinis cum dolore spectantium occubuit praedaque ursi iam prostratum dilamatis factus est.

Circa vesperam choreae in palatio cardinalis inchoantur, quibus Serenissimus larvatus interfuit. Transacto choreis aliquanto tempore diductisque theatri velis praevio tympano duce Marte egressus princeps Franciscus manum Spartanorum iuvenum in arenam deduxit, inter quos princeps Ioannes Carolus, eques Melitensis, primas habuit selecta puerorum ad pugnam exercitatorum cohorte stipatus. Ex alia theatri parte ductrice Pallade princeps Leopoldus copiam virginum Spartanarum produxit contra illos iuvenes hastis certaturam. Utrisque partibus e regione sibi constitutis Mars et Pallas de praecellentia suae quisque cohortis versibus musicae subiectis in theatro altercantur. Ac demum ad periculum virium proelio faciendum devenitur accensis ad pugnam utrorumque animis. Ministrantur hastae, librantur brachiorum composita agitatione ictus, concurritur, scite utrinque decertatur. Fervente conflictu coelum in theatro aperitur Iuppiterque dato per fulmen signo silentium indicit ac victoriam publico decreto virginibus Spartanis attribuit. Recedentibus proeliatoribus diisque et amoenissimo caeli conspectu velis erepto choreae denuo inchoantur ac in multam noctem trahuntur.

Die 11

Serenissimus cum plerisque e suo comitatu et duce Radzivillio larvatus non tamen vestibus bacchanalitiis, sed propriis vestibus, civitatem curru pervadit ac deinde e theatro Magni Ducis ludum illum pilarem spectat, quem praeter solitum duo tentoria ex utraque circi parte erecta condecorarunt vestibus vexillisque colori tentoriorum (qui erat viridis marinus et albus) respondentibus. Huic spectaculo postquam vicinitas noctis finem imposuit. Serenissimus cum suis ad choreas sese transtulit. Dux Radzivillius nuntium apostolicum invisit.

Die 12

Legatus Lucensis Reipublicae Serenissimum ad civitatem illam invitans audientiam habet. Ante cenam in interiore palatii theatro comoedia de Sagunto et Numantia exhibetur, in qua nihil praeter dexteritatem saltandique peritiam unius actoris probatum.

Die 13

Mane audito sacro Pisas versus disceditur, comitantibus Serenissima Archiducissa, Magno Duce, Madama, Principe Don Lorenzo aliisque principibus et tota aula. Decem miliarium [a] Florentia prandium sub tentorio patentibus campis sumitur. Inde ad vivarium 30 miliarium muro circumseptum venandi causa proceditur, ubi duae capreolae et aper canum persecutione captus. Dumque unus ex aulicis Magni Ducis gladio capreolam transfigere nititur, intercurrentem ictui canem traiecit, ad cuius mortem Magnus Dux graviter indoluit. Vespere Serenissimos navi devectos palatium Magni Ducis Ambrosianum (in quo 500 lecti numerantur) excipit, ceteris eodem terra tendentibus.

Die 14

Pontaderae prandetur. Unde Pisas profecti, visitata ecclesia cathedrali caemiterium Terrae Sanctae circumeunt. Inde ad palatium sese conferentes.

Die 15

Auditur sacrum in templo equitum Sancti Stephani, quo expedito spectantur ceremoniae et pompae, quibus captivorum opera triremis nova bucinis, tibiis tympanisque personantibus aquae invehitur.

A prandio Liburnum disceditur. Hic circumspectante Serenissimo e conclavi vastum mare, naves omnes, quae in portu erant, explosione tormentorum laetitiam ex adventu Serenissimi conceptam testantur.

Die 16

Intenta devotioni Serenissima Archiducissa Serenissimus totam arcem circumit. Inde audito apud monachos cum Serenissima Archiducissa sacro ad audiendum capucinum celeberrimum concionatorem proficiscuntur. Absoluto prandio facta ad litus maris deambulatione duabus triremibus, genaralis videlicet et prioris, ad 7 miliarium tranquillissimis undis auraque secunda in mare devecti portum lustrant, pugnam duarum triremium spectaturi, nisi umbra intercidentis iam diei reditum maturari voluisset.

Die 17

Peracto in sacello arcis sacro, curru muri civitatis circumeuntur spectandaeque ostrearum capturae vacatur. Post prandium dum omnes in curribus constituti reditum Pisas meditantur, sensim provecti captivos umbilicoterque nudatos lucta inter se acriter concertantes adspiciunt. Ubi Pisas perventum est, processio quadragesimalis instituta ante aedes Serenissimi Principis substitit, concertantibus aemulo vocum modulamine cantoribus selectioribus. Dependentes ex singulis aedibus accensae lampades thaedaeque ad ripam amni collucentes pugnam trium christianarum triremium contra unam Turcicam earumque victoriam spectabilem reddidere. Captivi cum difficultate Liburni dimissi et Serenissima Archiducissa vesperi visitavit Serenissimum Principem. Singulis Serenissimi comitibus arcula cum unguentis pretiosis a Serenissima Archiducissa offertur. Serenissimi quoque nostri nomine honoraria officialibus aulae Magni Ducis distribui debebant, sed acceptari sunt vetita. Eodem vespere metuens, ne diuturniore Madamae quiete a proposito maturandae crastinae profectionis dimoveatur, eidem valedicit.

Die 18

Mane Serenissimus Princeps Serenissimam Archiducissam valedicendi causa adit. Ipse Magnus Dux cum Principe Don Lorenzo Serenissimum Pontaderam usque comitans ibidem cum ipso prandet. Serenissimo nostro pro nocte Ambrosianam tendente Magnus Dux Pisas revertitur.

Die 19

Serenissimus comitante Principe Don Lorenzo Florentiam circa meridiem venit cum resolutione in sequente statim die discessum ulteriorem amplectendi. Victus tamen multis Laurentii Principis precibus in tertiam diem profectionis terminum prorogat.

Die 20

Nuntius apostolicus audientiam apud Serenissimum habet.

Die 21

Mane Serenissimus comite Principe Don Laurentio iter amplexus Pratolini prandium sumit, exquisitissimo pulcherrimorum fontium artificio ibidem recreatus. Vespere Serenissimus noster Scarperiae in palatio publico excipitur, Principe Laurentio in privata incolae domo hospitante. Intempesta admodum haec fuit dies pluvia, vento, nivibus velut conspiratione inita pariter saevientibus. Nox pluviae finem iniecit, sed ventus nivibus permixtus longe acrior consurgens tota fere nocte perfremuit.

Die 22

Necdum ventis placatis et longius adhuc absente aurora praemissi agazones cum supellectile culinaria, ubi inter montes venere mulosque conglobata sub ungulis nive et urgente vento saepius prolabi nec relevatos subsistere posse viderunt, erepto quoque vi venti transvectis nivibus viarum conspectu Scarperiam reverti coacti sunt. Cuius rei notitia ad Principem Laurentium delata explorataque Serenissimi Principis (qui ad ducem Radzivillium tanquam itineris gnarum consilii petendi causa miserat) voluntate ordinatum, ut dum Scarperiae prandii causa subsistitur, rustici mittantur, qui disiectis nivibus vias scrutentur et praeparent; quod et factum. Absolutoque prandio aurae serenitate mirifice favente Firenzolam tempestive ventum est. Vespere tabellio a patre Fonseca Scargalasino (ubi ille cum reliquis officialibus cardinalis Ubaldini adventum Serenissimi exspectabat) missus cum litteris adventus crastini indicibus remittitur.

Die 23

Noctu magna nivium vis delapsa itidem penitus abdiderat, quibus detegendis etsi strenua multorum impetitur opera, acrior tamen venti impetus revectis in nudata loca nivibus, omnem laborem superat magnamque progredientibus difficultatem intexit. Equi ventretenus nonnumquam nivibus hausti aegre emergebant ipsique equitantium oculi vento aspere et incessanter flante vel in sinum depressi vel semiclausi officio seligendae commodioris viae fungi non poterant. Unde multi pervolutis equis mulisque ex ephippis effusi. Ubi ad limites Mag. Ducales Pontificiosque (qui duobus sacellulis utrinque positis internoscuntur) ventum, Princeps Don Lorenzo facta valedictione Frienzolam remeavit. Serenissimus cum comitatu Scargalisinum profectus, in monasterio patrum Sancti Bernardi ab officialibus illustrissimi domini cardinalis Ubaldini iam a triduo illuc praemissis ipsoque patre Fonseca lauto prandio excipitur. Quibusdam e nostris tempestas haec solatio esse videbatur dulcedine memoriae temporum in patria consuetorum subeunte. Causata venti tempestatisque asperitate et commoditatis alibi pernoctandi defectu nonnulli ac potissimum reverendus pater Fonseca Serenissimum orat, ut Scargalisini per noctem subsistat. Serenissimus vero discessum maturari iubet spretaque coeli inclementia alacriter post prandium pergens Pianoli (pagus est ad radicem Apenini in planicie positus) pernoctat in diversorio quidem publico, sed cardinalitia tractatione.

Die 24

Audito Pianoli sacro, curribus a cardinale submissis Serenissimus Bononiam vectus, in palatio cardinalis et magistratus publico cum toto comitatu commode et splendide hospitatur. Prandium cum cardinale solus publice sumit, data ipsi a cardinale praecendentia. Dominus Rangoni a duce Mantuano rursus cum invitatione mittitur, ad quem dominus Denhoff a Serenissimo ablegatur. Dux quoque Mutinae instanter orat, ut iter Mantuanum per statum suum instituatur. Similiter dux Mirandulae mittit nuntium Serenissimum invitatum, sed recusat Serenissimus Princeps.

Die 25

Iussis recta Venetias aqua cum rebus proficisci famulis (quo etiam dominus Lampugnani tractandae de introitu Serenissimi rationis causa praevolarat) Serenissimus cum suo comitatu Mantuam versus contendit. Cumque duobus circiter miliaribus Bononia abscessisset, currus cardinalitius fractus est, in quo ipse Serenissimus sessitabat. Ad confinia Mutinensia progressis Princeps Nicolaus, filius ducis Mutinae tertio genitus, accurrit, qui in terram desiliens ignarus, quem e Serenissimi comitatu alloqui deberet; attonitus diu et a nullo nostrorum agnitus substitit, donec a quodam ex famulis eius suggestum Principem Mutinensem esse, qui a duce, patre suo, Serenissimo in occursum missus eidem serviret. Tunc facta a nostris excusatione ad currum invitatur. Nox in Bonporto transigitur.

Die 26

Duo miliaria progressi iterum cum curru collabuntur et dominus Rangonius revertitur. Prandium Concordiae sumitur incognito quodam nobili vicem commissarii agente. A prandio ulterius pergenti Serenissimo Principi nostro occurrit Princeps Vincentius, qui febris quartanae concussione trepidus, vix triverbium pro salutatione offerre potuit. Cena Serenissimus perlauta in monasterio patrum Sancti Benedicti amplissimo ditissimoque tractatur.

Die 27

Mane traiecto Pado Mantuam pervenitur. In imis palatii gradibus Don Hyppolito, naturalis Ducis Mantuani filius, occurrit, a quo Serenissimus salutatus ad cameras suas deducitur ipso Duce graviter decumbente, quem vesperi Serenissimus visitavit et ipsam Ducissam. Duci Radzivillio conclavia reginae Hispaniae in transitu concessa assignantur.

Die 28

Serenissimus in templo Sancti Andreae sacrum audit ac Sanguinem Sacrosanctum Christi Domini, qui a Sancto Longino isthic quiescente allatus in eodem templo asservatur ac magna cum sollennitate (assistentibus eius sodalitatis fratribus rubeas togas indutis cereasque albas gerentibus sonataque ad eum solum usum campana destinata) non nisi magnis principibus ostenditur, visit.

A prandio palatium hortumque lustrandi causa pervadit. Vespere tragicomoedia de Diluvio exhibetur. Magna artis naturam in tonitribus, fulguribus, pluvia aliisque tempestatibus imitantis commendatione spectantiumque omnium quasi vera illa non figurata sentirentur, stupore et trepidatione.