Iter Principis Serenissimi

Vladislai Vasae

per Europam Occidentalem

1624 - 1625

Ianuarius 1625

___________________________________________________

1625

Ianuarius

Die 1

Serenissimus sacro et musicae al Giesu apud patres Societatis interfuit ibique cum cardinale Barberino pransus est accumbentibus et mensae reverendo patre generale et patre Vivaldo provinciale Romano; dux Radzivillius cum illustrissimis dominis fratribus audientiam apud sanctissimum pontificem habuit.

Die 2

Serenissimus cum potiore comitatus parte ad hortos Tiburtinos proficiscitur, ubi artificiis aquariis palatiisque lustratis a reverendissimo patre Societatis Jesu, provinciale, invitatus in collegio prandet cenatque in horto. Omnes, praeter Serenissimum, madefacti sunt.

Die 3

Prandium Tusculi in residentia patrum Societatis sumitur. Pomeridianum tempus lustrandis fontibus, horto, aquaeductibus Frescatinis impensum, ipso cardinale Aldebrandino ductore, comitante cardinale de Torres; pro cena Tusculum ad patres reditur.

Die 4

Mane conscensis equis Biletrum disceditur ibique prandetur. Hinc fastidioso ob pluviam continuam itinere noctu Sermonetam venitur. Cenatur pernoctaturque in diversorio publico, sed immundicia domus ordinaria peristromatibus ducis Gaëtani cooperta.

Die 5

Prandium alle Case Nove (praeaudito ibidem sacro) sumitur. Hic praemonitus provinciae gubernator reverendissimus dominus Aumatius Varesi, prout in omnibus locis usque ad limites Neapolitanos omnia exquisitissime etiam in publico similiter diversorio (quam nulla alia domus) praepararat. Hinc naviculis per flumen, quod fons Sermonetam inter et Casas Novas erumpens paludibus interfundit, lento primum, deinde decliniore fortassis fundo citatiore motu Terracinam porrectum; flumen naturali cursu in mare miliaribus forte duobus ex hac parte Terracinae sese exonerat; commendatur tamen aquis fossa traductis, Terracinam usque navigatur dominus Kazanowski et dominus Zolkiewski alle Case nove navim pro Serenissimo praeparatam ingrediebantur. Serenissimo autem aliam conscedente nautae illam Serenissimi e litore solvi nolebant fusis frustra convitiis et vanescentibus minis, qui illam conscenderant. Stomachabundi in aliam sese recipere sunt coacti. Quod his iracundiae Serenissimo risus occasionem praebuit. Terracinae in palatio marchionis de Tassis, supremi postarum Hispanicarum praefecti, Serenissimus cum toto comitatu, sumptibus pontificiis hospitatur.

Die 6

Audito sacro post habitoque iam instructo ientaculo Fundos versus itur, quo procurandi prandii causa praemissi dominus Lampugnani et dominus Nagott. Commissarium proregis Neapolitani, dominum Ioannem Deodati, cum mensa pro Serenissimo instructa repererunt. Adventantem Serenissimum dictus commissarius petita audientia nomine proregis salutatione omnem humanitatis gaudiique speciem referente privatim excipit. Inde mensae accubitum, ad quam et ipse commissarius e regione ducis Radzivillii collocatur. Circa vespera Gaëtam venitur, ubi ob defectum suppellectilis mensariae a Serenissimo aliisque cena omissa Serenissimus tamen ne omnino ieiunus cubitum sese conferret ova, ut vocant Persa ex vitro, deficiente cochleari hausit sale pipereque super chartam allatis. Duci Radzivillio, domino Pac, et domino Zolkiewski papyrus vel crusta panis loco orbium fuit. Domino Zolkiewski ad imitationem quoque Serenissimi ova Persa ex vitro, alia ex vola manus, alia ex crusta panis concava sorpsit. Cui convivio dominus Denhoff superveniens privatus primo novitate rei, exemplo deinde aliorum invitatus taedioque cenae nimium obambulans tardandae victus, sumpto carnis frustulo una paneque altera manu cum fame inducias fecit. Refectis ita qualiter dictis dominis muli onerarii cum suppellectile supervenere. Ac tandem cena iis, qui supererant, instructa.

Die 7

Mane transmisso mari [N]olam porrectum, ubi in diversorio publico maturo prandio hesterna abstinentia compensata. Inde cum ad flumen Garriglianum ventum esset, in ripa adversa tres sexigae Serenissimum exspectantes repertae, quibus traiecto flumine conscensis circa vesperum Swessam ventum. Hospitatur Serenissimus in palatio privato.

Die 8

Iisdem rhedis ad prandium Capuam venitur; in palatio domini de Capua quiescitur, optima vina. Ante ingressum civitatis Neapolitanae praeivit femina equo insidens, cuius equus conspectu monachi cuiusdam terrefactus tanta pervicatia retrocessit, ut inter equos Serenissimi temonem cancrino motu subiret. Femina porrecta a quodam rustico manu periculo eximitur; equus autem tanta vi nititur, ut sellam integro cingulo sub temone exuat fugaque elabatur. Hinc praecurrentibus rheda dominis famuli, qui pernicitatem equorum illorum assequi non poterant, sublata tenebris nocturnis vicorum vel differentia, vel conspectu palpitantes per civitatem Neapolitanam oberrabant, donec a gnaris locorum ad palatium commorationi Serenissimi assignatum (quod erat in foro castri novi) deducerentur. Mirum omnibus visum, quod omnes salvis et intactis rebus ad palatium venerint. Tamen agazoni uni, dum mulos ad diversorium ex palatio ageret, pallium detractum. Ubi adventus Serenissimi ipsi proregi (qui est dux Alba) innotuit, statim ad Serenissimum sellae gestamine sese ferri curat officiumque salutationis coram explet.

Die 9

Ad moniales, ubi sanguis et costa Sancti Ioannis asservatur, proficiscitur cum comitatu Serenissimus. Miraculum in resolutione sanguinis admota costa fieri solitum spectaturque oppletur templum hominum affluentium ingenti numero. Chorus cratesque monialibus oculis omnium magis in Principem curiositate, quam in sanguinem devotione intentis. Legitur sacrum de Sancto Ioanne Baptista, funduntur consuetae preces saepiusque iteratur, repetitur Evangelium, neque tamen ulla mutatio in sanguine subsequitur. Addit ipsa abbatissa cum monialibus et suas preces ingeminatis Beatae Virgini litaniis. Demum etiam costa ipsi ampullae sanguinem continenti applicatur neque tamen quidquam efficitur. Quae res omnes spectantes in admirationem vertit, cum miraculum hoc antehac nunquam (nisi semel) frustra fuerit tentatum.

Hinc ad ecclesiam cathedralem sese confert Serenissimus, ubi in sacello superiore inter ceteras reliquias caput Sancti Ianuarii eiusque sanguis in ampulla vitrea asservatus ostenditur. Hic Serenissimo ac deinde singulis separatim sanguis dicti sancti prope armarium capiti eiusdem sancti opponebatur ex armario in altare translatus, qui durus, et congelatus erat, fusis a canonico composita in mirificam prorsus devotionem facie ad Deum precibus statim liquefactus est, quod mota in diversas partes ampulla oculatis ab omnibus singulisque spectatum. Ex hoc sacello in imam templi partem, altari maiori subiectam, spectandae honorandaeque sepulturae Sancti Ioannis causa descensum. A prandio Serenissimus castrum S. Hermi lustrat, quod situ arduum propter propugnacula et rneatus subterraneos murosque laborioso admodum opere ipsi rupi exsectos magni momenti et velut inexpugnabili habetur. Vespere prorex Serenissimum invisit.

Die 10

Serenissimus remanentibus Neapoli duce Radzivillio et domino Pac Puteolos proficiscitur reliquiarum antiquitatis lustrandarum causa. Hic etiam prandium sumpsit. A redeuntibus pro semimiraculo referebatur, quod eo anni tempore pisa recentia e campo noviter decerpta illic comederint. Circa vesperam Serenissimus redit atque a prorege invisitur.

Die 11

Audito domi sacro prandium ob ludos exhibendos maturatur. Hoc peracto Serenissimus cum comitatu ad palatium proregis via secreta per hortum, ut curiositati hominum ad spectandum ipsum turmatim accurrentium sese eriperet, vehitur. Statimque in locum ad spectandos ludos sibi destinatum sese recipit. Facies palatii proregii occidenti obversa theatrum extra fenestram porrigit, ex hoc despectus in aream patet, quae patens ampla et plana ludis exhibendis delecta duas portas habuit stemmatibus proregiis insignitas, unam, quae boream, alteram, quae meridiem spectat. Ceterum tota quadrata sedilibus circumdabatur, quibus asseritia mole gradatim surgentibus spectatores circumquaque diffundebantur, ipso prorege in theatri parte Serenissimi Principis proxime subiecta sub maiestate sessitante. Dato signo Serenissimum advenisse, equites, qui ante portam borealem praesentiam eius exspectabant, praeviis tympanis, tibiis aliisque intrumentis bellicis, bini et bini sumptuosissimo et in admirabilem magnificentiam composito virorum equorumque ornatu circum sunt ingressi. Mihi sane satis consilii deest, magisne industriam concinnandarum vestium, an artem instruendorum equorum ipsorumque pulchritudinem, an vero liberalitatem magnificentiamque 50 istorum heroum in effundendis sumptibus eorumque dexteritatem in exercitiis equestribus laudarim, ita omnia haec mirifica prorsus vi oculos intuentium perstringebant, ut singulis praecellentia deberi videretur. Dum ita suspensi intuentium animi admirationi pompae illigantur, equites factis aliquot gyris velut proelii cuiuspiam praeludiis in diversas turmas sensim divisi concursu hastilium in modum sagittarum formatorum veterum proelia figurabant, quo concursu aliquoties iterato in duas diversas turmas iterum digressi paululum quievere. Deinde dato signo duo ex una turma simul erumpentes alios duos e adversa turma in arenam provocarunt. Provocati in evocantes effusi ictibus globorum ferreorum ipsos petiere, quos hi vel clypeo apte obiecto caute declinarunt vel evitandi imperitia facie in tergum versa aliave corporis parte exceperunt. Hac alterna binorum ac quaternorum ex utraque parte evocatione pugna ad unum continuata. Qua peracta hastifragia contra duos rusticos ad id 10 scutatis conductos armisque praemunitos exercuere vergente iam die ludi severitatis Martiae speciem exuti in placidiores choreas nempe conversi sunt. Quae cenante Serenissimo in palatio proregis considente et ipso prope Serenissimum ceptae in multam noctem deinde protractae sunt. Pro Serenissimo eiusque comitatu locus modo theatri exstructus erat cancellis praemunitus viaque ad eum usque locum asseribus tecta. Ipse prorex in capite aulae collocatus publicum eius festi se praebuit spectatorem. Ad saltum neque vir neque femina egreditur, nisi a choreae praeside (qui plerumque vir est et aetate et moribus maturus), hic primum manu producta in medium, ille postea alta voce vocetur. Saltantibus magister eius artis adsistit, ut errores vel exemplo praeveniat, vel monitione corrigat. Peracto saltu vir feminam in medio aulae relinquit, quam post praeses ille ad locum suum reducit. Contigit tunc binas simul saltitasse, quarum uni reducendae dum praeses manum porrigit, altera videns se solam remansuram ipsum sequitur clamitans, ut et ipsam reducat. Ita seniculus in medio duarum iuvencularum constitutus risum omnibus excitavit.

Die 12

Ante cenam audiendae Adrianae cum filio filiabusque cantanti ludentique (ut antehac pluries) vacatum. Cena mature sumpta Serenissimus in palatium proregis proficiscitur pedestri hesternorum heroum concursu recreandus. Locus spectaculi erat aula, in qua hesterna nocte choreae ducebantur. Hic Serenissimus cum suis e regione feminarum in eminentiore theatro sedentium cancellis itidem tectus constituitur. Prorex ipse media inter feminas maiestate (in qua angeli effigies collo adamantes gestantis mirifice effulgebat) considet. Iudicibus ludi immediate sub theatro Serenissimi nostri collocatis, sic spectatoribus constitutis heroes illi bini et bini praecedentibus singula paria tympanis 4 tibicinibusque et aliis instrumentis subsequentibus eorum scutiferis miro vestium armorumque splendore ornatis aulam Iunonio velut passu ingrediuntur levataque in transitu ex humeris hasta proregem venerati in medio aulae conglobantur. Tunc factis pugnae legibus delectisque aemulis in diversas partes digrediuntur facta interiectu porticae partium separatione, strepunt tympana, clangunt tibiae, ardent animi. Sic clausis galeis a singulis ex utraque parte concurritur factisque ternis a quolibet hastis, numeratis gladiorum ictibus cominus decertatur. Iudicio de victoria lato praemium victoriae (quod plerumque anulus erat a quapiam e feminis spectatricibus subministratus) praeambulis tympanis fistulisque alicui quam victor nominat feminae porrigitur. Hoc spectaculo Serenissimus aliisque multis horis detinentur.

Die 13

Mane Neapoli disceditur comitante per totam ditionem Neapolitanam domino Ioanne Deodati proregis oeconomo. Prandetur Capuae; Swessae pernoctatur.

Die 14

Relictis ad Gariglianum curribus in equis Nolam usque pergitur. Unde sumpto prandio Fundos circa vesperum venitur. Datis honorariis officialibus proregis valedicitur.

Die 15

Prandium ordinatum ab officialibus pontificiis Terracinae invenitur. Cenam et nocturnam quietem Pipernum exhibet, quo dominus Magalottus excipiendi Serenissimi causa cum curribus paulo ante praevenerat.

Die 16

Prandium Sermonetae absolvitur multorumque sanitates plenis cyathis hauriuntur. Vespere Biletrum pervenitur. Tempus cenae praevium ludis in horto impenditur.

Die 17

Sumpto Biletri ientaculo Romam contenditur. Serenissimus in transitu a cardinale Savellio prope palatium ipsius Albanum salutatione et exquisittissimo vino Albano excipitur. Romae statim Serenissimus cum toto comitatu ad palatium Sancti Petri deducitur ibique toto commorationis tempore hospitatur in ea parte, qua durante Gregorii XV pontificatu cardinalis Ludovisius moratus fuerat.

Die 18

Serenissimus variorum religiosorum audientiis illigatur, ubi ex nuntio de obitu Serenissimi Archiducis Caroli accepto affligitur.

Die 19

Cum moris sit, ut quolibet anno iubilaei ensis bisacutus (quem Itali stocco vocant) pileusve holosericus pelle ermolinorum subductus benedictione papali sacratus cuipiam christianorum principum offeratur, hoc quoque favoris genere munificentiam in multis erga Serenissimum Principem prolixe exercitam summus pontifex cumulare voluit. Itaque abolito ritu in hac occasione adhiberi olim consueto compositaque in gratiam Serenissimi Principis posthac semper usurpanda caeremonia nova in sacello summi pontificis interiore iuxta conclave eius gladius ille lateri Serenissimi Principis a summo pontifice applicatus, a magistro caeremoniarum cingulo adstringitur ac deinde exsolutus duci Radzivillio tenendus traditur. Pileus similiter capiti Serenissimi a Sua Sanctitate impositus, curae eiusdem ducis committitur. Adhibitae sunt in hoc actu caeremoniae orationesque, quas hodiernus pontifex extersis ob inconcinnam, quam referebant, ruditatem veteribus de novo (ut dixi) composuit.

Confecta hac caeremonia summus pontifex et Serenissimus noster simul pransum ad aulam prandio sumendo delectam sese conferunt; lavanti pontifici Serenissimus mantile genu flexus porrigit. Accumbente summo pontifice cum maiestate ad mensam aliquanto eminentiorem, Serenissimus ad alteram mensam demissiorem intervalloque seiunctam ad manum pontificis aulaeque dexteram collocatur sedili ligneo nulloque tegumento. Rarissimae huius sollennitatis visendae cura multos in palatium summi pontificis pellexerat, et licet pauci intromitti ex singulari gratia viderentur, in eam tamen copiam excrevere, ut tota aula oppleretur. Bibente pontifice omnes genu flexi in terram procidere. Ipse autem Serenissimus paululum assurgens allevato ex capite pileo potantem venerabatur. Serenissimo a domino Kazanowski vinum porrectum in simplice vitro sine orbe aut in quocunque distillatis ex vitro vini receptaculo. Frequens inter utrumque per internuntios in mensa conversatio submissa quoque a summo pontifice ex mensa sua Serenissimo Principi fercula in argumentum singularis benevolentiae cessere.

A prandio Turcici, Tartaricique et Moschovitici Maiestatis Poloniae Serenissimique Principis triumphi ac laudes versibus pulcherrimaeque harmoniae subiectae, certante vocum exquisitissimarum instrumentorumque modulamine decantantur. Quibus dum rapti circumstantium animi velut aemula caelo suavitate detinentur. Ipse summus pontifex in cameram proxime huic aulae coniunctam cum Serenissimo secedens portaeque adsidens avocatum aliquantisper a sensu musicalis voluptatis animum familiarioris cum Serenissimo Principe conversationis non facile rediturae dulcedini applicat.

Satiatis laudum vocumque admiratione auribus Serenissimus a summo pontifice ad conclave suum digreditur, qui paulo ante cenam Suam Sanctitatem iterum adit ei valedicturus. Admissis (dum Serenissimus pontifici adsidet) ad oscula pedis omnibus comitatui Serenissimi attinentibus. Cum Serenissimus facta gratiarum actione et humili reverentia abituriret, summus pontifex caput eius arctissime complexum utrinque vultui suo magno cum affectu ac fere lachrimabundus appressit benedictioneque impertita dimisit. Abeunti a summo pontifice ab illustrissimo cardinale Barberino oblata sunt corpora Sanctorum Primi et Feliciani martyrum, patronorum diei natalis Serenissimi Principis. Particula item ossis Sancti Sebastiani pluribus gemmis ad instar rosae circumsuta.

Duci Radzivillio mittitur corpus Sancti Argentini, reliquis singulis (ut et duci Radzivillio) dantur effigies summi pontificis aureae argenteaeque cum rosariis.

Cena lautissima Serenissimus cum comitatu a cardinale Barberino excipitur, cui etiam cardinalis de Torres interfuit.

Die 20

Serenissimus cum comitatu adsistente domino Carolo Magalotto, sumpto Baccani prandio Caprarolam proficiscitur, ubi structura palatii, hortorum elegantia, varietas et excellentia vinorum in cellariis frigidissimis suscipitur, familia cum sarcinis Monterosii pernoctat.

Die 21

Praelibato Caprarolae ientaculo spectataque in transitu Bagnaia (ubi hortus itidem fontesque pulcherrimi) Viterbum venit. Palatium hic prolegati cenam nocturnamque quietem ministrat.

Die 22

Prandetur Montefiascone. Hic dum dominus Denhoff Florentia Romam versus tendens per postam transiret, a famulo postae, cui insolentius respondenti minas intentarat, turpiter dehonestatur. Eius iniuriae nunc in reditu memor asperis verbis et minitatione furiae servum persequitur. Qui animadvertens, in quem et quam enormiter deliquerit, veniam lachrimabundus precatur. Res domino Magalotto innotuit, qui nulla cunctatione facinus morte piandum asseverat. Mitigat asperitatem sententiae dominus Denhoff minoreque poena se contentum fore dicit, modo exemplo eius alii a simili in exteros impudentia absterreantur. Aquispendentibus cenatur pernoctaturque.

Die 23

Dominus Carolus cum reliquis pontificiis Serenissimum ad fines Hetruriae comitatus, facta valedictione Romam versus redit. Dum prope Radicofanum ventum esset, don Colloredo, gubernator Senensis, cum 40 circiter nobilibus Senensibus obviam egressus, nuntiato adventu Serenissimi Principis. Similes pompas fugientis per dominum Denhoft voluntate sese reduxit, inque ipso diversorio adventum Serenissimi exspectavit. Ubi prandio honorifico Serenissimum excipiens ipse quoque licet reluctatus ad mensam e regione ducis Radzivillii collocatur. Vespere prope Sanctum Cyricum princeps don Lorenzo, patruus hodierni ducis, Serenissimo occurrens mixtis inter utrumque equo exscendentem complexibus in oppidum eum deduxit. Hospitium omnibus fere hospitale oppidi praebet. Cenatur a singulis separatim.

Die 24

Prandium in Bonconvento in diversorio publico sumitur. Vespere Senis in palatio Magni Ducis excipitur Serenissimus cum toto comitatu.

Die 25

Natio Germanica in universitate Senensi privilegiis inter ceteros studiosos longe pulcherrimis dotata lege consuetudine roboratam habet, ut transeuntibus principibus magnatibusque Germanis Matriculam seu Album Nationis offerat adnexa petitione, ut nomen suum eidem inserere dignentur. Hac ergo Serenissimi nostri transitus occasione missi a consiliario nationis procuratores ducem Radzivillium adeunt exploraturi, an ad similem gratiam animus Serenissimi inclinet eo se fundamento niti causantes, quod Serenissimus patre matreque Germanis esset ortus. Defertur res a duce Radzivillio ad Serenissimum Principem, qui praetextu evitandae detectionis sese excusans procuratores illos cum gratiarum actione dimitti iubet. Audito in ecclesia cathedrali sacro Senis prandetur; cenatur pernoctaturque Pogibonzii in aedibus domini Antonii de Medices.

Die 26

Absoluto in templo Beatae Virginis sacro Sanctum Cassanum versus contenditur, ubi Serenissimus Magnus Dux cum duobus fratribus, Principe don Carolo et Principe don Matthia, Serenissimo nostro occurrit salutatumque in suum currum accipit ac in palatium Orsini, prope Sanctum Cassanum, deducit. Praeparata hic erat mensa pro Serenissimo nostro separata, cui multam post instantiam Serenissimus quoque Magnus Dux cum Principibus fratribus accubuit adhibitis eidem mensae comitibus Serenissimi nostri, qui eo sese invitantibus reluctabantur, praecedentibus via ordinaria famulis Serenissimi per hortum palatii Magni Ducis invehuntur. Hic statim a Serenissimo nostro archiducissa et madama salutatur, quem illae mira congratulantium animorum specie excipiunt. Totus Serenissimi comitatus in palatio Magni Ducis accommodatur, relucentibus vario tapetum peristromatumque splendore cameris omnibus, Commissarium Serenissimi marchio Salviati agit, ducis Radzivillii dominus Augustus Senensis.

Die 27

Dux Radzivillius a prandio legatione sua apud Serenissimam Archiducissam, ipsum Magnum Ducem ac deinde Madamam fungitur, ductis ad salutationem reliquis Serenissimi nostri comitibus.

Die 28

Serenissimus Princeps cum Serenissima Archiducissa, Magno Duce ceterisque principibus sacrum apud Annunciatam (templum hoc est patruum Sancti Augustini imagine Deiparae Annunciatae celebre B.V. [Beatae Virginis]) audit, celebrante cardinale Ludovisio, qui Romam tendens aliquot diebus Florentiae substitit. Antequam sacrum inchoaretur, miraculosa Beatae Virginis imago, qua angelica salutatio repraesentatur, detecta est, ad quam spectandam tum ad videndam Serenissimum Principem nostrum ingens hominum multitudo confluxerat. Finito sacro cardinalis Ludovisius Serenissimum Principem prope altare salutat ea de felicitate sibi gratulatur, quod nactus est occasionem vices capellani coram tanto Principe fungendi. Huic tamen humanitatis officio eius non facta Serenissimo Principi valedictione discessus minime respondit.

Sub initium noctis tragicomoedia de martyrio Sanctae Ursulae sociarumque eius coepta, ad tertiam horam noctis protrahitur, quae in aula Palatii Veteris maiore exhibita scenarum elegantia et varietate, actorum vocibus, habilitate vestium, apparatuumve omnium splendore et magnificentia in stuporem et fixam attentionem spectantium animos mira cum iucunditate composuit. Stupenda hic inferni consultantiumque daemonum repraesentatio, eius subita in sinum Coloniensis mutatio civitatis facta, veterum more testudine oppugnatio, Paradisi artificiosa iuxta ac iucundissima effiguratio, balletum denique a nobilibus curiae personis Romanorum civiumque Coloniensium de Gauro, Hunnorum rege, triumphantium referentibus, exhibitum, oculos mentesque adsistentium mira voluptate perfudit.

Die 29

Sacrum in sacello domestico auditur. Vespere comoedia in theatro palatii privato recitatur ludicro et levi subiecto ad recreandos iuniorum maxime principum animos. Hac peracta saltus Bergamascus a duobus praedictae comoediae actoribus mimico corporis motu et miris flexibus praesentatur.

Die 30

A prandio Serenissimus Princeps cum domino Pac, domino Kazanowski et marchione de Monte lustrandae civitatis causa obequitat. Provecta iam nocte adhibitis facibus in horto palatii aucupio turdorum vacat, quorum plures quam 30 ex arcu occidit. Cavendum est in hoc aucupio, ne quis quid albi aut alterius lucidioris coloris gestet, sed totus niger incedatur.

Die 31

Serenissimus Princeps cum Magno Duce, Principe don Laurentio, Duce Alexandro Radzivillio summo mane ad venationem profectus est, quem post Serenissima Archiducissa secuta in curru sociam se eius recreationis fecit. Cepti sunt hoc die 80 lepores, praeter eos, quos canes devoravere. Vesper omnes domum reducit.