Iter Principis Serenissimi

Vladislai Vasae

per Europam Occidentalem

1624 - 1625

Julius 1624

___________________________________________________

1624

Julius

Die 1

Dies hic erat discessui Serenissimi Principis destinatus, ut una cum Serenissimo Archiduce Leopoldo Vienna proficisceretur. Sed cum mane omnes nostri e Serenissimi comitatu itineri sese accingunt, Duci Radzivillio nuntiatur Serenissimum Principem infirmitate correptum esse. Eaque de causa terminus discessus ad triduum prorogatur. Hac morae occasione Seremssimus Archidux Leopoldus solus discessit. Dux autem Radzivillius cum aliis dominis ad thermas tribus miliaribus Vienna dissitas proficiscitur ac vespere cum nonnullis redit aliis ibidem pernoctantibus.

Die 2

Die Serenissimus Princeps medicinam sumit.

Die 3

Deterius habet admixtis videlicet priori febri cordis dolorlbus.

Die 4

Serenissimo vena inciditur. Imperator et Imperatrix cum Serenissimo Principe lusu chartarum tempus fallunt muneribusque more in Germania recepto oblatis felicem emissi sanguinis eventum adprecantur.

Die 5

Mitigato febris ardore placide quiescit.

Die 6

Serenissimus Imperator ad venationem proficiscitur.

Die 7

Serenissimi Principis animus in spem melioris valetudinls confirmatur.

Die 8

Legatus Hispaniae comes de Ognati ducem Radrivillium invisit.

Die 9

Cancellarius Bohemiae cum duce Radzivillio cenat occasione causae Choinscii, super qua invicem tractarunt.

Die 10

Serenissimus prima post convalescentiam vice extra suum conclave cum Imperatore pransus est.

Die 11

Serenissimus cum Imperatore ad venationem profectus audientiam duci de Holstein assignatam in crastinum reiicit.

Die 12

Ab hora 10 usque ad 11 Serenissimus ducem de Holstein exspectat, nec tamen venit. Error in famulum ducis coniicitur, qui eam horam pro postero die assignatam retulit. Post prandium Serenissimus Imperator ad venationem egressus. Serenissimum Principem a resolutione sabbatho discedendi iam fixa dimovet facitque, ut discessus in feriam secundam differatur sequentem.

Die 13

Novus Majestatis Catholicae, legatus comes Ossona, audientiam apud Serenissimum Principem habuit. Hora media post hunc duci de Holstein concessa, qui tamen iterum emansit culpa in horologia arcis inaequaliter sonantia et civitatis collata. Hora secunda pomeridiana residenti ducis Saxoniae assignata, quam itidem Serenissimus Imperator Serenissimo Principe ad venationem abducto impedivit.

Die 14

Dux de Holstein audientiam apud Serenissimum Principem hora

secunda pomeridiana habet. Media post secundam residenti ducis Saxoniae datur. Eodem die doctor medicinae dominus Hieremias Golner cohorti Serenissimi domesticae adscribitur.

Die 15

Serenissimus Imperator cum Serenissimis filiis et Serenissimo Archiduce Carolo Serenissimum Pnncipem post prandium Vienna discedentem ad medium miliare extra civitatem deducit. Cumque Serenissimus noster Imperatori revertenti par pari referre vellet, Imperator ante movere se loco noluit, quam peracta valedictione mixtisque complexibus Serenissimus Princeps abiisset. Hoc vespere in Tulbingen (pagus est) ventum.

Die 16

Prandetur pernoctaturque ad S. Hypolitum. Civitas haec est periucunda et pulchra domusque, in qua hospitabatur Serenissimus cum maiore comitatus sui parte, nitidissima politissimaque.

Die 17

Transita civitate Melecensi, quam monasterium amplissimum Danubio imminens commendat, in pago Erlaff dicto prandium absolvitur. Nox in praedio Amstetem transigitur.

Die 18

Ientaculo isthic sumpto inter 3 et 4 pomeridianam Anasum venitur. Dux Radzivillius in curru, dominus autem Snopkowski pauculo post currum intervallo cum nonnullis ex suis eques. Temporis post cenam residui horam unam familiariori conversationi cum virginibus nobilibus hospitio vicinis (quae facta ad ducem Radzivillium per cognatum quendam ipsarum legatione ipsum invitarunt eoque renuente, ut comitatui suo licentiam eo sese conferendi concederet, rogarunt) impendunt. Turri in medio fori erectae subiecti versus inscripti leguntur.

Tempora cum sacrae donat Deus, aurea pacis Cura sit turres condere fana scholas

Namque Deum pietas placat schola mater honesti est Sustinet adverso turris ab hoste minas.

Die 19

Dum sacro audiendo Anasi vacatur, distychon hoc notatur imagini Beatae Virginis Mariae subscriptum: «Natus cuncta potest et Tu potes omnia, Mater, vi tamen ille sua, Tu prece, Virgo, Tua».

Transito oppido Iperspergensi intra decimam et undecimam antemeridianam Linzam pervenitur. Hospitaritur omnes in «Gryllo Aureo». Mos in hoc hospitio invaluit, ut quicunque hospitum culinam intrat, coctrici aliquid solvat et tam diu ianua clausa pulchris verbis et modis detinetur, donec satisfaciat. Huius moris ignari nostrorum nonnulli dum curiositate videndorum piscium intrant, illuc Ungarico se quilibet redimit, hi postea ficta aliqua causa alios introducunt, isti alios. Sic ut fere omnes Ungaricum in culina reliquerint.

Die 20

Serenissimus a capucinis et iesuitis salutatur, nam hi ex litteris Vienna scriptis (quibus Serenissimus totus depingebatur et ex delineatione a famulis Serenissimi Archiducis Leopoldi, qui paulo ante ex hoc hospitio excesserant, facta) Serenissimum nullo negotio agnoscebant. Eodem die cursor ab Imperatore cum litteris Varsavia scriptis0 venit, ad quas respondendi ne-cessitas. Propositum eo die discedendi in crastinum distulit.

Die 21

Post prandium profecti Welsiae pernoctant. Dux Radzivillius a barone a Polham salutatur, Finita cena ab eodem cum toto comitatu ad recreationem (quae erat in prato aedibus eius urbanis subiecto familiaris cum filiabus suis aliisque nobilibus virginibus collusus et conversatus) invitatur.

Die 22

Mane Serenissimus praedicto a Polham in gratiam hesternae humanitatis sese detexit, cuius agnitione attonitus de tanta sibi felicitate (quod nimirum Poloniae Principem affatus et ignotus, cum ipso tam familiariter conversatus fuerit) gratulatur petens ignorantiae et errorum veniam. Prandium in oppido Swatz sumitur. Hinc Serenissimus cum nonnullis e comitatu eques currus praecessit. Cumque a via regia aberrasset imberque de repente ingruens ingravesceret, partim viae explorandae, partim pluviae subterfugiendae causa domum rustici subintrare voluit. Pulsatis foribus et vocato, ut quis egrederetur neque fores apertae sunt, neque quisquam comparuit. Aucta deinde inclamatione vetula e fenestra despicit totaque tremebunda et metu pene exanimis sciscitantibus de via trepida turbataque voce respondet eam esse rectam viam per extremum Dei iudicium obtestans, ut pergerent. Hac rustica hominum vel pervicacia vel vecordia nonnulli e comitatu accensi sumpto trunco, iteratis aliquot ictibus ianuam arietarunt. Tunc feminae tanquam hostium agmine irruente fugientes vociferantesque aliae aliis sese abduxere angulis; soli duo iuvenes novitate rei stupefacti et de exitu anxii ad mensam substitere, quibus acriter obiurgatis unus ad ostendendam viam extractus. Curae cuiusdam Neapolitani ex improviso occurrentis committitur, ne fugiat. Neapolitanus fidens suae industriae, ne a diabolo quidem ductorem illum ereptum sibi iri respondit. Iuvenis interim ille vix aliquot passibus confectis visa effugii opportunitate superatis sepibus (quarum interiectu facilitas ipsum persequendi eripiebatur) summa festinatione elabitur. Neapolitanus videns se astutia et agilitate superatum, totus attonitus: «Oy me», exclamat. Hoc spectaculo prior indignatio tota in risum versa. Cenam et nocturnam quietem Frankonwartt praebet. Serenissimus et dux Radzivillius alios praevenientes mature ad quietem sese conferunt. In cena dominus Pac arrepta de moribus Germanorum in deteriorem partem loquendi occasione libere idiomate Polonico tanquam nemine intellecturo in ea materia grassatur. Hunc dominus Zolkiewski, nescio quo genio inspirante, admonet, ut in strictiorem gyrum eam libertatem redigat. Posse enim quempiam adesse, qui intelligat. Ridiculum id videbatur domino Pac imaginarique sibi eam rem non valens, quis, inquit, intelligat, nisi forte ille (servum domesticum mensae adstantem indigitans) simulque eundem Polonicis verbis interrogat. Num eam linguam calleat? Respondit hic eodem idiomate affirmative. Inexspectatum responsum, vilitas personae mirabilius reddidit. Atque ita stupefactus dominus Pac obtutum admirabundus in eum hominem defigit ac brevi post contemplationem eius rei intervallo petit, quis ille sit eique pro responso datur: patria Cracoviensem, professione sclopetarium esse atque hoc loci a multo tempore jam degere. Qui eum casum subsequuti sint risus, qui discursus, facile quis coniectura assequatur.

Die 23

Prandetur Neumarck. Hic cursor archiepiscopi Salisburgensis offenditur, qui dissimulata adventus sui causa neque quidquam supra qualitate hospitum interrogans tacite, sed sollicite tractationem apud hospitem curat. Peracto prandio caupo de solutione interrogatus nihil se in solutionem sumptuum exacturum respondit. Sed gratum ipsi fore quidquid liberalitas dominorum honorarii loco ei contulerit. Iniunctum enim sibi esse a domino archiepiscopo, ne quidquam solutionis nomine acciperet daturque ei honorarium liberale. Vespere Salisburgum pervenitur, commorationi diversorium sub insigni «Coronae Aureae» deligitur. Archiepiscopus (e familia is est comitum de Londron) comperto Serenissimi adventu sciens omnia sub nomine ducis Radzivillii, qui aulicum unum ad ducem mittit, qui ei salutem suo nomine nuntiet deque felici adventu gratuletur ac simul commissarii munere fungens inserviat. Cena laute instruitur vinis exquisissimis rebusque ad magnificentiam tractationis necessariis ex palatio archiepiscopi affatim subministratis.

Die 24

Hora septima matutina dominus Pac ad archiepiscopum mittitur de adventu Serenissimi certiorem eum redditurus. Circa horam 9-am missis 5 curribus Serenissimus (dato tamen duci Radzivillio primo loco) cum toto comitatu ad palatium archiepiscopi devehitur. Archiepiscopus venturos ad imos palatii gradus exspectat ducemque Radzivillium magna humanitate excipit ac (Serenissimo cum aliis mixtione dexterarum salutato) in conclave suum deducit. Dux Radzivillius peracto salutationis congratulationisque officio Serenissimum archiepiscopo (qui neminem e suis in conclave admiserat, ne persona Principis a pluribus agnita vulgaretur) detegit. Ad quem salutandum dum archiepiscopus sese proripit, dux Radzivillius quiescente ad notitiam Principis authoritate sua reliquorum Serenissimi comitum numero sese inserens retrocessit. Interim archiepiscopus multa prolixaque benevolentiae demonstratione dolorem suum Serenissimo exponit, quod videlicet via Serenissimo honorem exhibendi ipsi sit praeclusa, stante ignote illic degenti Principis voluntate. Lustratis deinde palatii cameris, aulis conclavibusque omnibus, in quibus mira structuraeque raritas rnultis precibus aegre obtinuit archiepiscopus, ut Serenissimus cum comitatu in prandio apud ipsum maneret; mensa rotunda sub pulcherrimo fornice in horto palatii interiore (ut et amoenitas alacritatem provocet et umbra ardorem coeli arceat) paratur. Ad hanc dux Radzivillius reasumpta priore persona primo collocatur, cuius dextrae adstans archie-piscopus hortansque, ut reliqui sessitarent. Cum videret inter ducem et Serenissimum Principem dominum Pac medium interponi relicto, quem sibi a dextera ducis delegerat, loco circuita tota mensa ad sinistram Serenissimi Principis immediate sese collocat invitando reliquos ad sessionem dicendoque in mensa rotunda non esse loci prioritatem. Interim tamen ne posita prorsus dissimulatione tota res detegeretur, ducem Radzivillium et prima cibi porrectione et primo poculo veneratur. Absoluto prandio eremitoria extra civitatem colli arbustis repleto superstructa et statuarum imaginumque sacrorum virorum, solo intuitu sententiisque Sacrae Scripturae hinc inde dispositis mentes transeuntium ad devotionem excitantia visuntur. In his paucos ante annos eremita degebat, qui primo ingressu magnum profectionis progressum vitae austeritate pollicebatur. Post non contentus ea portione, quae ex arce archiepiscopi abunde ipsi quotidie porrecta, quae etiam maxime guloso suffecisset, coepit insolescere, demum inventis apud ipsum bombardis aliisque rebus minime eam professionem non decentibus eiectus est. Ex eremitoriis ad hortum (ubi archiepiscopus serius e civitate exiens reditum Serenissimi exspectabat) descenditur. Hic aquarum salientium, fontium, piscinarum, piscium antrorumque aquaticorum varietate singulari cum voluptate aliquantum temporis transigitur. Inde ad palatium horto vicinum transitur, ubi collatione ex selectissimis quibusvis confectionibus sumpta vinum captum (vulgo Gefangenwein) prout et in hospitio liberalissime propinatur. Equis demum stabulisque lustratis omnes nostri ad hospitium pro cena sese conferunt archiepiscopo adhuc aliquantum in palatio horti remanente.

Die 25

Sacrum in sacello ab archiepiscopo priore de Ratenaw dicto exstructo auditur. Hic caemiterium epithaphiaque pulchro ordine et ornatu per muros caemiterii disposita notatu dignissima. Sacello egressi aliud archiepiscopi palatium extra civitatem situ structuraque peramoenum iaxta ac superbum visunt. Post prandium Salisburgo profecti vespere comitante commissario archiepiscopi in Petingen venerunt. In hoc pago Serenissimi Ducis Bavariae commissarii dominus a Praisingen et dominus Maximilianus Curtius a Seristenaw Serenissimi adventum exspectavere, qui ex Davide, ordinandorum hospitiorum causa praemisso, de Serenissimo Principe sciscitantes, ubi tantum ducem Radzivillium cum suo comitatu adfuturum intellexere gnari, sub quo nomine Serenissimus lateret, petiere, quomodo ii vocentur, qui in comitatu ducis sunt. Audito itaque inter alias Snopkowski nomine eum esse, quem exspectarent, respondere sibique sufficere modo iste adsit. Superveniente interim Serenissimo petita ducem Radzivillium alloquendi copia coram ipso mentem Serenissimi Electoris summumque eius desiderium exposuere. Dux Radzivillius facta gratiarum actione explorataque Serenissimi Principis voluntate advocatos clam commissarios ad Serenissimum deducit, ubi audientia habita de modo Monachium ingrediendi tractatur. Cenae utriusque Principis Electoris scilicet et Archiepiscopi commissarii adhibentur et ne in praerogativa erraretur (poterat enim dubium nasci ex eo, quod alteri essent commissarii electoris, alter commissarius archiepiscopi, cuius tunc sumptibus et in cuius territorio Serenissimus tractabatur). Dominus Pac commissario electoris, dux Radzivillius commissario archiepiscopi in sanitatem principum suorum uno eodemque tempore propinavit.

Die 26

Sacrum a parocho loci ridicula gesticulatione et formata ad modum rixantis cum quopiam lectione celebratum Evangeliumque ultimum alta vociferatione cantatum. Praesentes omnes atque adeo ipsum Serenissimum ab oratione aversum incredibili risu fatigavit. In confinibus archiepiscopatus Salisburgensis et Ducatus Bavariae commissario archiepiscopi valedictum est. Prandium a commissariis ducis Bavariae Altenmarkt exhibetur. Pernoctatur Vassereburgi.

Die 27

Prandio Vasserburgi absoluto cena sumitur Eckersbergii. Monasterium hoc olim fuit patrum ordinis Sancti Benedicti, nunc residentia iesuitarum.

Die 28

Audito ad altare reliquiarum sacro Serenissimus cum plerisque e suo comitatu e cranio Sancti Sebastiani bibit; sumpto Eckersbergii prandio. Antequam Serenissimus Monachium ingrederetur, mareschalcus curiae dominus baro a Tering cum maiore aulae Bavaricae parte et multis curribus obviam procedens ad coactos de industria cervos eum deducit. Ubi nonnullis e curru globo traiectis hora circiter 6 civitatem ingreditur. In palatio Serenissimi Electoris a Serenissimo duce Guilhelmo, quem Serenissimum Principem videndi desiderium e cellulis cartusianorum Ratisbonensium exciverat et ab ipsa Serenissima Electrice (ipso electore Norimbergae gravissimorum suorum negotiorum causa cum electore Moguntino degente) singulari laetitia et humanitate excipitur. Inde ati conclave suum, omni apparatuum splendore mirifice instructum dcducitur, continuantibus commissariorum officium iis, quos Serenissimo obviam missos memoravi. Duci Radzivillio (cui etiam nitidissima habitatio, ea videlicet, in qua Serenissimus Archidux Carolus ante manserat, in eodem palatio, data). Pro commissario dominus baro a Tering, frater mareschalci, assignatur.

Die 29

Dux Radzivillius audientiam apud Serenissimum Ducem Guilhelmum, deinde apud Serenissimam Electricem habet.

Die 30

Serenissimus Dux Guilhelmus ducem Radzivillium invisit diuque cum ipso est conversatus. Quo abscedente dux Radzivillius omnia palatii conclavia, antiquaria, hortos aulasque lustrat, de quarum rerum omnium et potissinium salae camerarumque imperialium magnificentia superbiaque praestat silere, quam parum scribere, cum per se volumen integrum desiderent. Inter multos versus, qui in aula imperatoria maiore confertim visuntur, hi quoque historiae Hester subiecti non postremi sunt:

«Exanimata cadit charis pro civibus Hester,

Quae casura magis, ni cecidisset, erat»

[...] Aliarum historiarum imaginibus [...]

Die 31

Mane Serenissimus Elector Serenissimum Principem adit salutatque manumque singulis Serenissimi Principis comitibus osculandum praebet. Prandium sumitur in Antiquario, cuius ornatum, si quis contempletur, dubitabit merito, an pulchrius quid videri possit, aut curiosius.