Hieronymi Cardani

de propria vita liber

____________________________________________________________________________

capvt xxix

Peregrinatione

―――――

Inuisi Italiam pluribus itineribus pene totam, praeterquam Neapolim et Apuliam regionesque illis conterminas; item Germaniam maxime inferiorem, Heluetios, Rhetos; Galliam, Angliam, ut dicunt, et Scotos. Sed libet enarrare quid acciderit.

Erat Amulthon archiepiscopus beati Andreae in Scotia ciuitatis principalis, frater proregis nothus, idemque pontificius legatus et primas. Is laborabat difficultate spirandi per circuitus, primum longiores, demum, cum annum XL superasset, singulis octo diebus, adeo ut plane moriturus uideretur: uerum intra XXIV horas nullo, uel plane leui auxilio liberabatur. Fatigauerat frustra Caroli V, tum Caesaris, et Henrici, Gallorum regis, medicos; itaque, audito nomine nostro, misit per medicum suum, primum ducentos coronatos Mediolanum, ut Lugdunum me conferrem, aut ad summum Lutetiam, quasi ibi uenturus. Ego qui tum uacuus eram a profitendi munere, ut superius enarraui, libenter conditionem amplexatus sum. Itaque, anno MDLII, octauo Calendas Martii, me itineri accinxi, transiens Dondosola, Sione, Geneua, per montem Sempronium, lacu Lemano relicto, tertio Idus Martias, Lugdunum me contuli: erat dies Bacchanalium Mediolanensium, qui sextus numeratur a communi. Ibi moram traxi XLVI diebus, nullum uidens archiepiscopum neque ipsum medicum quem expectabam. Sumptum tamen lucro uici. Aderat Ludouicus Biragus, illustris uir Mediolanensis, peditum regiorum dux, cum quo amicitiam ego arctam contraxi, adeo ut, si uellem proregi Brisacco inseruire, stipendium offerebat mille coronatorum in singulos annos.

Aduenit interim Gulielmus Casanatus, medicus archiepiscopi, attulitque trecentos alios coronatos quos mihi dedit ut in Scotiam me conferrem, impensas pro uiatico eo usque offerens, tum alia multa dona pollicitus. Ergo per Ligerim fluuium Lutetiam traductus sum, ubi Orontium uidere contigit, sed ille ad nos uenire recusauit; uidi, duce Magnieno, thesaurum regis Gallorum in templo B. Dionysii, rem fama minorem, existimatione mea maiorem, tum maxime ob integrum monocerotis cornu; ex hoc congressus cum regiis medicis una pransi sumus sed non obtinuerunt ut me audirent a prandio quoniam ante prandium uolebant me priorem dicere.

Prosecutus igitur iter, amice satis cum Pharnelio et Syluio, alioque regis medico, quos ibi reliqueram, Bononiam Galliae me contuli ubi ¹⁾, quatuordecim equitibus armatis et uiginti peditibus comitatus, ita uolente Sareponti principe, perueni Caletem, uidique Caesaris turrim adhuc stantem. Inde, superato maris sinu, Londinum ingressus, tandem tertio Calendas Iulii ad archiepiscopum Edimburgum ueni mansique ibi usque ad Idus Septembris, acceptisque quadringentis aliis aureis coronatis, torque uno centum uiginti quinque coronatorum, asturcone praestantissimo, multisque aliis donis, ut ne unus quidem uacuus redierit, ueni in Brabantiam, atque in Tangarorum regione uidi Grauelingam, Antuerpiam, Brugiam, Gandauum, Bruxellem ²⁾, Louanium, Mallinem, Liram, Aquisgranum ³⁾, Coloniam, Confluentiam, Cleuem, Andernacum, Maguntiam, Vormatiam, Spiram, Argentinam, Basileam, Neustat, Bernam, Bisanzonum, Rhetos interiores, Corium, Clauenam, urbes illorum. Demum per lacum Larium transiens, Mediolanum redii tertio Calendas Ianuarii MDLIII. Ex his omnibus locis, Antuerpiae, Basileae et Vexuntii ⁴⁾ solum moram traxi: cupiebant enim Antuerpiani omni studio me retinere.

Londini regem allocutus sum accepique dono centum coronatos, renui quingentos, certe aliqui dicunt mille (ueritatem scire non potui) quod titulo ipsius regis, in Pontificis praeiudicium, subscribere noluerim. In Scotia familiaris factus sum proregi Gallorum, Vsellae principi. Basileae parum abfuit, nisi admonitus a Gulielmo Gratarolo, ne in pestifero hospitio reciperer. Vexuntii ⁵⁾ ab antistite Lexouiensi bene acceptus, ut alias commemoraui, et donatus, tum aliis in locis.

Itaque Romae quatuor annis, Bononiae nouem, Patauii III, Papiae XII, Moiraghi IV primis, Gallareatae ⁶⁾ uno, in oppido Saccensi VI prope annis, Mediolani XXXII pene in tribus uicibus; tribus annis, ut ita dicam, uagatus sum.

Praeter hoc iter, uidi Venetias, Genuam, et Romam, et urbes quae sunt in itineribus his, uelut Bergamum, Cremam, Brixiam et reliquas, item Ferrariam atque Florentiam, ultraque Vogheram atque Derthonam et, ut breuiter dicam, pene totam Italiam, excepto regno Neapolitano, et coniunctis regionibus ut Apulia, Latio, Piceno, Vmbria, Brutiis, magna Graecia, atque Lucania et Abbruzo ⁷⁾.

Sed quaeres cui bono tot urbium commemoratio? Magno, modo una die spectaueris iuxta doctrinam Hippocratis ⁸⁾, nam natura loci intelliges qualis sit, et mores habitantium, et quam partem praestet eligere, qui morbi regnent; et ex his quae commodior, nam tota illa pars olim et ob frigus, et nunc magis ob dissidia, parum est utilis; tum uero ad historiarum intellectum, et praecipue auxilio ⁹⁾ mathematicorum talia describentium, naturam quoque et prouentum plantarum atque animalium, et iter peregrinantibus, unde libri etiam in hoc genere impressi habentur lingua Italica hoc docentes, etiam addita distantia.

――――――――

1) ubi NSD : ubi, ut dixi M. 

2) Bruxellem MND : Bruxellam S. 

3) Aquisgranum, Coloniam NSD : Aquisgranum, Duram, Bonam, Coloniam M. 

4) Vexuntii NSD : Bezuntii M. 

5) Vexuntii NSD : Bexuntii M. 

6) Gallareatae MNS : Gallareate D. 

7) Abbruzo MNS : Abbruzzo D. 

8) lib. de aere alieno, etc M in margine 

9) auxilio NSD : auxilio Ptholomaei M.