Paulus, comoedia

ad iuvenum mores corrigendos

ca. 1390

____________________________________________________________

Actus III.

Choros epitaseos.

Tertius actus.

Herotes servus, Nicolosa lena, Ursula meretrix.

Herotes. Ita est sane: nescit ulli hominum convenire.

Tu vero, Damma, domum ¹⁾ abi et hero ministra.

Ego caetera, quae iussit, exequar actutum. ²⁾

385

Sed quid primum? An convivas adeo an coemo,

Quae opus est? Et recte quidem mihi venit in mentem,

Ut, quo sit huiuscemodi conventus ornatior,

Convivae singulo singulum scortum

Adhibeam. Abibo igitur ³⁾, ne praeveneant ⁴⁾

390

A quoque. Sed quo pacto huic nostro providebo,

Cui iam subolent istae omnes?

Ah, video! In viciniam nuper venit quaedam

Cum matre, forma et aetate integra,

Quae, ut videtur, quaestum paratura est,

395

Etsi hactenus dissimulet, Nihil

Tenere me iam potest, maxime cum et ipsi mihi

Sit opus. Hoc aurum efficiet, quicquid

Volo, ut commonstravero. Quamquam est nemo

Eorum, quos novi, famulantium,

400

Qui non hero suo calce persolverent,

Ego non ex his sum; malo enim ⁵⁾ nummum

Cum gratia quam totum furto tollere. Sed

Patent fores. Quis adest? Respondet nemo.

Quin introeo? Res est vestra! Sursum, ut opinor, sunt.

405

Quis tu tam audax, qui in domum meam ingressus es?

Foras ⁶⁾ vin protinus? Herotes. Ingressus sum, ut

Subspergerem. Nicolosa. Spargeres hiccine?

Quin immo, ut subligacula colligarem. ⁷⁾

Colligares? ⁸⁾ Insanisne? Nescis, quis hic habitet? Herotes. Immo vero

410

Scio, sed tu desine tantas voces et audi rem,

Quae, si sapias, prosit tibi. Nicolosa. Dic atque abi

Protinus, ne te quisquam hic solum videat.

Nihil, ego sum frequens. Tu si vis, dico; si minus,

Iube, ut abeam a te cum bona gratia, et ne me

415

Postea revoces. Nicolosa. Iam vero dic, quod lubet

Quodque et ⁹⁾ te et nos conducat. Herotes. Si aeque

Distributae forent opes ad mensuram

Prudentiae et ingenii, neque vos inopes

Neque ego servirem. Verum quoniam plerumque

420

Inopia cogit, ne faciamus, quod vellemus

Et quod deceret, compatior nostris

Omnibus et, qua possum, consulo.

Gnatam habes ingenio bono, quantum dat

Noscere indoles, praeterea multa forma

425

Et aetate praecipua. Omne ferme matrum,

Quae sapiunt nihil, consilium summum est, ut

Labore atque inedia quantulam cogant ¹⁰⁾ dotem.

Si quam interea fortunam obtulerit deus,

Abnuunt. Id maximum est, ut gnatas matrimonio

430

Collocent, et per plurimum in id, quod verebantur,

Incidunt; nam tenuis dos inopem virum habet.

Quae cum consumpta erit, hic abit, illa

Cogitur vulgo quaestum facere. At non satius

Fuerat, cuipiam opulento, qui nolit

435

Uxore sese adstringi, in domum et prolem

Iungi ¹¹⁾? Id primum habent, quod dominae sunt rei familiaris,

Quibus servi, ac deinde, si liberos gignunt, solere

Eos esse splendore patrum egregios, tum esse ¹²⁾ id

Nonnumquam, ut in nuptias ab his ipsis deducantur.

440

Viden, quot commoda? Hoc omne dictum est,

Quoniam reor et tibi et gnatae fortunam datam,

Quae vos beare possit. Herus est mihi generosus

Imprimis ac dives, qui litterarum huc gratia venit.

Quamquam et hoc ipsum ut reliqua a se modeste

445

Exigat is, ad summum liberos optat.

Oblatae sunt ei plurimae, sed nullae visae ¹³⁾

Sibi sunt convenire. Ea, postquam est a se

Visa, perplacuit ac iussit, ut te convenirem.

Nicolosa. Absit a me, ut umquam ¹⁴⁾ iniustis nuptiis gnata

450

Cuiquam detur. Herotes. Num dixi? Et tu quoque ex illis es!

Id ego tibi polliceor: si das, (novi ego, quam sit amans)

Omnem familiam nutriet; tu poterie minorem natu

Filiam caste educare et ingenue.

Nicolosa. Ego isthoc numquam facerem, ut carnem meam

455

Prodam. Herotes. Ut lubet; sed scito mihi plus

De rebus vestris constare, quam tu ipsa fortassis reare.

Nicolosa. Quod nihilne mali? Herotes. Nihil hercle

Nisi boni. Sed tamen iam apud vicinos

Susurrari audio velle se viciniam purgatam esse.

460

Nicolosa. Vale ¹⁵⁾, si purgatam velint, quas domi nutriunt

Uxores primum eiciant! Sed ego ista non metuo.

Mallem, ut ista essent vera, quae profers;

Nam soletis omnes, da veniam, non tam,

Ut obsequamini, quam ut illudatis mulieribus,

465

Multa mentiri, quamquam tu minime ex illis videare.

Herotes. Egon mentiri? Sacrarium sum rerum omnium,

Sed ita quidem obclusum, ut prodire

Nullum possit. Tu ergo propterea, quod te fortasse

Eluserint alii, ex illis me iudicas.

470

Nicolosa. Nihil me alii; nihil enim secum ago.

Herotes. Quid tandem vis renunciem? Hoc tibi certo

Polliceor: cui ¹⁶⁾ si placuit, invenisti, quod quaeris ¹⁷⁾.

Nicolosa. Quid, si non placuit, non ergo meo cum dedecore

Periculum faciam? Herotes. Si remittet, quod

475

Ego non arbitror, magno donabit; sed id ¹⁸⁾ scio,

Quod plurimum amat. Ursula. At quis iste est,

Qui tam misere amat? Numquam isthac praeterit

Et neque aspexit nec dono quidem quicquam misit.

Herotes. Nihil ego de te sum falsus – ea est ¹⁹⁾, quam quaero –,

480

At propter honestatem abstinet, ne praetereat neve

Aspectet; dona vero etiam plura, quam velis, habitura es.

Abeo, sed quid tandem? Nicolosa. Ad me cras

Redito. Herotes. Nihil tibi his artibus opus est nobiscum;

Caeteros ita exerce: mihi praesenti est opus.

485

Nicolosa. Quod vis, facio. Herotes. Mirum, quid dubites.

Post horam nonam iam iam (nam ea solent pauci

Praeterire) tu gnataque, quasi quae templa visitastis,

Ornate et lapillos adhibete digitis atque eo

Venite, ubi domus emicat altior. Viden?

490

Ego postica vos admittam. Nicolosa. Satius est

In noctem. Herotes. Herus furit. Nicolosa. Cum

Emissa fuerit rabies ²⁰⁾, iam iam fastidiet.

Herotes. Ad priores quaestiones vero redis.

Nicolosa. Ego iam facio, quod lubet. Herotes. Mea ope

495

Ac consilio iam felix es; sed quid mihi pro gratia

Reddes? Nicolosa. Quid, nisi quod nos resque nostrae

Tuae sunt? Tu patronus et rector noster.

Herotes. Recte ego, sed tu iunge dextram. Iam tibi

Plurimum boni faxo; quis enim non recte consulat

500

Huic faciei? Hui, quam floridas genas!

Ursula. Sed tu desine. Nicolosa. Vin tu una pransum?

Senties nos non misere vivere. Herotes. Accede istuc:

Ego, postquam vos in clientelam cepi, nihil praetermitto,

Quin recte vobis consulo. Iam faxo

505

Admonitione una, ut quidvis ab eo habeat.

Quodsi omnia pro vobis facio, num aequum est,

Ut mihi quicquam retribuatis? Nicolosa. Non dixi, quicquid

Nostrorum est, tuum id esse? Herotes. Nostis, quantum herus

Meo arbitrio, ne dicam consilio faciat. Quidvis

510

Credere audebit, qui tantam pecuniam credat.

Cuius iam faxo, si te unum admonuero, plurimam

Partem feras. Nicolosa. Iube igitur. Herotes. Scis optime,

Quid velim. Nicolosa. Immo vero nescio. Dic tandem.

Herotes. Vin ²¹⁾ dicam? Nicolosa. Dic. Herotes. Cupio paulisper cum tua Ursula.

515

Nicolosa. Iam tandem intelligo, qui vir sies. Huius rei

Gratia sunt conficta haec omnia. Iam tandem abi.

Ego a te omnia, dum nihil volo. Herotes. Quid ita?

Nicolosa. Itane compositus huc venisti, qui nobis

Illuderes, qui nos ita falleres? Quovis

520

Deduxisse iam poteras, dum tibi omnia crederentur.

Herotes. Et fecissem hercle, si destinassem fallere.

Nunc vero nihil nisi cum fide et gratia facio.

Quid enim, si aurum aut vestes aut quidvis

Horum expostulassem, non dedisses? Nicolosa. Utique.

525

Herotes. Nunc vero quid est, quod possit minus damnum

Afferre aut facilius dari, quam quod ²²⁾ semper

Promptum quis habeat quodque cum det,

Nihil minus habeat? Nicolosa. Non est pro genere vestro

Res isthaec, alias quaere. Herotes. Ne me despecta

530

Propterea, quod servio; est enim et genus et virtus

Mihi et quondam forma. Sed, ut in faciem tibi

Dicam, sapis parum; si enim amicitias vultis

Dominorum, servorum habeatis necesse est. Si quis praeterea

Sub noctem veniet aurum proferens, nihil tunc quaeret

535

Liber servusne sit an famuletur.

Nemo natus naturam exigat. Ego non plus vos

Habeo quam vos me. Nicolosa. Hui, quam vereor, ne

Priora illa omnia minus sint vera!

Herotes. Superos omnes testor: plus quam vera omnia sunt.

540

Ego mentiri? Tandem cognoscas, quinam

Herotes vir siet! Putasne, ego minori tibi

Commodo sum futurus quam herus? Ille nummum

Dabit, ego, quicquid erit penoris, in te conferam.

Nicolosa. Credon ego tibi? Est enim quoddam hominum genus,

545

Quibus veritatem atque mendacium aeque

Difficile est credere. Herotes. Potes utique; vin

Amplius in rem? Nicolosa. Sed credo; quid mones?

Herotes. Non facile quisquam a me hoc extorqueret;

Non enim decet heros fallere. Sed dicam tibi:

550

Fac simulet virginem; mirum enim, quam optet

Carpere fructus primos. Magno donabit!

Nicolosa. Sed non satius est primum ab eo aurum quod

Possumus tollere? Herotes. Vero publicae sunt,

Quae singulae nummos volunt praesentes.

555

Ostende te pecuniam negligere, dum illi facias satis,

Et nihilo minus, cum eo veneris, magni res suas facito

Et caetera, quae iussi prius. Nicolosa. Sed quid nos

Tandem, mea Ursula? Heroti fac nostro

Commonstres domum; interea ego foco subservio.

――――――――

1) donum codd. 

2) Hauler; at tutum codd.  

3) agitur codd. 

4) praeveniant codd. 

5) Hauler; enim quam codd. 

6) foris codd. 

7) colligerem codd. 

8) coligeres codd. 

9) codd. (conducit construiert wie iuvat); kaum ad te zu schreiben. 

10) cognant codd. 

11) iugi codd. 

12) te codd.; et Hauler. 

13) viscae codd. 

14) numquam codd. 

15) vali codd. 

16) Hauler; qui codd.; quod Müllner. 

17) Fehlt im V. 

18) his A. 

19) res codd.  

20) rabeis codd. 

21) vis A. 

22) quod fehlt im V.