Quaestiones super libros

De anima

1519/1520

____________________________________________________________

Utrum principium individuationis

sit forma vel materia?

(1) De principio individuationis licet non pertineat ad hunc locum sermonem facere, quia tamen nonnulli nostrum rogarunt me, ut omnibus explicarem, quid sentiam in hac materia, quaestio haec habet locum in proposito, quia videtur expresse sententia Commentatoris in commento 7 et in multis aliis commentis lectis, quod principium individuationis sit forma. Proponimus ergo quaestionem hanc, quid sit principium individuationis, quod est quaerere, per quid singulare est unum et hoc ens.

(2) Pro huius difficultatis solutione debetis advertere, quod dupliciter possumus intelligere, quod aliquid sit principium individuationis; uno modo possumus intelligere, quod aliquid sit principium intrinsecum, quare hoc singulare sit unum et sit hoc ens ita, quod secluso quocumque extrinseco illud sit principium, per quod singulare hoc sit unum et ens; alio modo possumus intelligere, quod aliquid non sit intrinsecum, sed extrinsecum principium, per quod istud tale individuum dicatur hoc ens sic, quod istud individuum dicatur hoc ens a principio extrinseco. Et iuxta hunc duplicem intellectum potest duplex esse intellectus quaesiti. Quare ut perfecte disseramus hanc materiam, primo quaeramus, per quid tamquam per principium intrinsecum individuum sit hoc ens; secundo quaeremus, per quid tamquam per principium extrinsecum individuum sit hoc ens et singulare.

(3) De prima parte adduco quattuor opiniones, quae ab invicem sunt discordes in hac materia.

(4) Prima opinio est divi Thomae, quae vult, quod materia cum quantitate sit principium intrinsecum individuationis et quod per materiam cum quantitate individuum dicatur intrinsece unum et hoc ens. Et secundum eandem opinionem materia cum quantitate est principium distinctionis eorum, quae sunt in eadem specie. Et sic secundum istam opinionem causa, cur ego et tu distinguamur ab invicem, est, quia ego habeo materiam cum quantitate, quae non est materia cum quantitate, quam tu habes. Materia cum quantitate est principium intrinsecum individuationis et distinctionis eorundem, quae sunt in eadem specie. Et pro opinione ista adducitur auctoritas Philosophi V Metaphysicae textu commenti 12, ubi dicit Philosophus, quod, si duo essent dii, tunc deus esset forma in materia.

(5) Secunda opinio est Ioannis Scoti, qui vult, quod non solum in eadem specie, sed in diversis speciebus principium intrinsecum individuationis et distinctionis individuorum ab invicem est haecceitas, quod declaro: Ut ego sum homo et Petrus, per aliud sum homo et per aliud sum Petrus secundum Scotum. Sum enim homo per humanitatem, quae est in me, et secundum hanc convenio cum aliis individuis, quae sunt eiusdem speciei mecum, sum autem Petrus per Petreitatem, quae ita est in me, quod non in ullo alio individuo sive eiusdem speciei sive diversarum specierum, et ita per istam Petreitatem dicor hoc ens ut Petrus, et per eam distinguor in quocumque alio individuo, quod non est ego, et haec appellatur a Scoto haecceitas.

(6) Tertia est opinio Commentatoris, et communiter tenetur ea ad mentem Commentatoris. Vult enim ista opinio, quod principium intrinsecum, per quod hoc individuum dicatur tale, sit forma. Et hoc videtur dicere Commentator in hoc II in commento 7, ubi dicit, quod materia non est haec nisi per formam et quod forma est magis digna habere hoc nomen ens et unum quam compositum, quia compositum ex materia et forma non est unum nisi per suam formam. Ecce ergo, quod secundum Commentatorem materia individuatur et fit hoc ens per ipsam formam, similiter compositum fit hoc ens per ipsam formam, et ita universaliter loquendo principium, per quod unumquodque dicitur hoc ens, est forma ipsa.

(7) Quarta est opinio Nominalium, quae vult, quod unumquodque individuetur et dicatur intrinsece hoc ens per semet ipsum, non autem per materiam quantam, ut opinatus est Thomas, neque per haecceitatem, ut Ioannes Scotus, neque per suam formam, ut Averroes, sed per se ipsum.

(8) Ex istis opinionibus nullam ex toto insequor nec ex toto derelinquam, sed accipiam ex illis illud, quod videtur conforme veritati. Pro intellectu ergo eius, quod sentio in hac materia, debetis advertere, quod omne, quod est, aut est res simplex aut composita. Si res sit simplex, unum est quaesitum, per quod tamquam per principium intrinsecum individuetur et dicatur esse hoc ens, quia unaquaeque res simplex individuatur per se ipsam, et in hoc mihi placet opinio Nominalium. Ratio huius est, quia, ut habetur a Philosopho IV Metaphysicae, unum insequitur. Ergo cum unaquaeque res simplex sit ens et per semet ipsam, per semet ipsam talis res simplex erit una et non per aliquod aliud, et ita, ut bene in hoc dicunt Nominales, vanum est quaerere, propter quid res simplex, sicut est materia et forma, est unum ens, quia per semet ipsas, quia materia est hoc ens per semet ipsam et non per aliquod aliud a se, sicut per se ipsam est ens, et similiter de forma etiam dicatis.

(9) Si vero res sit composita, dico, quod talis res composita non habet unam unitatem, sicut est materia et forma, sed duas habet unitates, scilicet unitatem materialem - et istam habet a materia - et unitatem formalem - et hanc habet a sua forma. Unde non habet res composita aliquam unitatem veram et simplicem, sicut habet materia et forma, sed si quam unitatem habet, illa unitas est composita, sicut talis res non est res simplex, sed composita. Licet (ut diximus) res composita habeat duas unitates, unam scilicet a materia et alteram a forma, tamen res composita verius dicitur una per unitatem formae quam per unitatem materiae. Et hoc voluit Averroes in commento supra allegato, cum dixit, quod forma dignior est, ut dicatur una, quam materia, quia per ipsam compositum est unum vere, quia per ipsam est vere ens, cum sit per ipsum in actu, et quod vere est, actus est, ut in textu 7 dixerat Philosophus, nec plus procedunt auctoritates Averrois, quae hoc dicunt nisi compositum habet veram unitatem ab ista forma, et dignior est quam a materia, quia a forma habet entitatem in actu, quae vere est entitas, et ita ex illis dictis Commentatoris numquam habebitis, quod a sola forma compositum sit hoc unum sic, quod nullam entitatem habet a materia, quia hoc esset contra veritatem, quia, sicut habet aliquod esse a materia, ita necessario habet aliquam unitatem ab eadem. Quare dicta Commentatoris non se opponunt eis, quae nos diximus secundum nostram opinionem.

(10) Licet ita sit, ut diximus de unitate rei simplicis et compositae, cum sint aliqua, quae sub eadem specie multiplicari possunt, sicut sunt entia materialia, nec obstaret, si obieceret quis de Phoenice, quae est tantum una numero subiecto sive specie, tamen species Phoenicis est specierum materialium.

(11) Dico primo, quod forte falsum est, quod communiter dicitur de Phoenice, quod scilicet sit solummodo una Phoenix in rerum natura. De hoc enim nullibi fecit mentionem Aristoteles.

(12) Secundo dico, quod, licet actu esset tantum una Phoenix in potentia, tamen sub specie Phoenicis continentur plura singularia, scilicet successive, licet non simul sint plures Phoenice s.

(13) Et aliqua sunt, quae non possunt multiplicari sub eadem specie, sicut est deus, qui tantum unus est, nec plures dii esse possunt, ut in hoc omnes recte sentientes convenere, nec etiam aliae intelligentiae possunt esse plures sub una specie secundum Aristotelem, licet Ioannes Scotus oppositum tenuerit. Ideo dubium est, cur est et quae sit causa, quod aliqua entia possunt multiplicari sub eadem specie et aliqua sub una specie multiplicari non possunt.

(14) Ad quod dicimus, quod multiplicatio sub eadem specie provenit ex imperfectione, ut dixit Aristoteles et Commentator I Caeli; quod autem aliqua non possit esse pluralitas individuorum, est ex perfectione speciei, et hoc solum deo convenit secundum Scotum, licet opoositum teneat divus Thomas cum mente Aristotelis. Sed quia in unoquoque genere est unum primum, quod est causa omnium, quae sunt illius generis, ideo, cum imperfectio sit causa multiplicationis individuorum sub eadem specie, ideo oportet, quod in genere imper-fectorum sit unum primum, quod sit prima causa et origo omnis multiplicitatis, et istud primum est materia prima, quae est ignobilissima et imperfectissima super omnia entia imperfecta. Cum ergo materia prima sit primum principium, unde emanat et provenit omnis imperfectio, et cum ex imperfectione sequatur multiplicitas individuorum sub eadem specie, ideo materia prima erit primum principium multiplicitatis.

(15) A materia ergo sumitur omnis pluralitas. Unde advertatis, quod, si per intellectum omnes formae secluderentur a materia prima, materia adhuc haberet plures partes, licet non habeat partem extra partem, habet tamen partem intra partem, quae partes se invicem per se ipsas distinguuntur. Sed quod materia habeat partes, quarum una sit extra aliam, hoc habet materia a quantitate. Et ita, si formae debent multiplicari sub eadem specie, debent tales formae esse materiales et in potentia, et hoc, sive tales formae sint eductae de potentia materiae sive non, dummodo sint formae informantes materiam primam.

(16) Quaecumque ergo formae sunt multiplicabiles sub eadem specie, ideo sunt multiplicabiles, quia sunt formae materiales et in potentia et sapiunt naturam materiae primae, quae est principium omnis multiplicitatis. Quare quia deus non est forma educta de potentia materiae nec potentialis, ideo non possunt esse plures dii. Et propter hoc dixit Philosophus, quod, si essent duo dii, essent formae materiales, quia scilicet causa omnis multiplicitatis est materia prima.

(17) Hoc idem puto dicendum esse de aliis intelligentiis, quia, cum tales non sint formae materiales nec sint potentiales, sicut sunt formae materiales, ideo illis repugnat pluralitas sub eadem specie. Et ita sum contrarius divo Thomae, quia volo ego, quod materia quanta sit principium multiplicationis sub eadem specie, non autem principium individuationis, ut opinatus est divus Thomas. Et ita debebat magis contrarium asserere, quod materia quanta est principium pluralitatis et non unitatis, sicut dicimus nos secundum nostram opinionem. Et licet dicam, quod materia quanta sit principium plurificationis individuorum sub eadem specie, non tamen dico, quod materia quanta sit causa, quare mea forma distinguatur a forma tua, quia, ut supra habitum est, distinguuntur forma mea et forma tua se ipsis, et ita, licet formae sint plures sub una specie per materiam quantam, quae est principium pluralitatis talium formarum, non sunt tamen ab invicem distinctae tales formae nisi per se ipsas et non per materiam, quae est principium distinctionis illarum. Principium ergo distinctionis formarum materialium a se invicem sunt ipsaemet formae, principium vero pluralitatis earum sub eadem specie est materia quanta. Et credo, quod deus posset facere mille animas absque hoc, quod eas infundat in materiam, sed bene concedo, quod non posset facere plures animas eiusdem speciei, nisi illae animae essent talis naturae, quod sint potentiales et materiales. Et sic non necessario oportet, quod, si formae debeant plurificari sub eadem specie, ut tales formae sint informantes actu materiam primam, sed sufficit, vel quod actu informent vel quod sint aptae ad informandum et quod sint naturae potentialis.

(18) Pro maiori declaratione eorum, quae in prima materia diximus secundum nostram opinionem, moveo quattuor dubia.

(19) Primum dubium est, quia diximus, quod causa, quare aliqua sub eadem specie possint multiplicari, est materia, quia scilicet talia sunt imperfecta et materialia, et causa, quare sub aliqua specie non sit multiplicatio contentorum sub eadem specie, est, quia talis species est perfecta et immaterialis. Dubium primum est, quia videtur falsum, quod causa omnis multiplicitatis sit materia, quia Aristoteles et Commentator in I Caeli dixerunt, quod forma ut forma potest multiplicari; ergo ratio, quare formae sint plures sub eadem specie, non est materia, quia etiam pluralitas insequitur formam, qua forma est et non, quatenus in materia.

(20) Ad hoc dubium possunt dari duae responsiones. Prima responsio est, quod solum formae, quae sunt materiales, possunt multiplicari sub eadem specie, non autem formae immateriales, et tunc, cum dicitur, quod forma ut forma est multiplicabilis, dico, quod hoc non est in primo vel in secundo modo, sed bene in tertio modo. Et isto modo non repugnat pluralitas formae, quia dicimus, quod iste terminus ‘deus’ est terminus communis, licet sit unus deus, quia ista pluralitas non se tenet ex parte rei sic, quod oporteat in re esse plura, sed haec pluralitas se tenet ex modo impositionis termini ad significandum, quia, si talis terminus est impositus a primo impositore ad significandum plura, sicut iste terminus ‘homo’ est institutus ab impositore primo, quod sit repraesentativus, quantum est ex se, plurium singularium, et ita est de isto termino ‘deus’, quia iste terminus habuit a primo impositore, quod, quantum est ex se, sit repraesentativus plurium singularium, et ita ut sic ex ratione, scilicet impositionis talis termini ad significandum, non repugnat, quod talis terminus, quantum est ex se, repraesentare possit plures deos, sed non oportet propter hoc, quod in re et ad extra sint plura singularia, quae significentur per talem terminum. Et ita forma, qua forma est, est multiplicabilis ratione significationis, quia, quantum est ex se, est repraesentativa plurium singularium. Et hoc voluit Aristoteles loco allegato, non autem forma, qua forma est, est causa, quod ad extra sit plurificatio individuorum sub eadem specie, sed hoc habet forma, ut est potentialis et materialis, quare illud dictum non est contra ea, quae diximus nos.

(21) Secunda responsio est, quod loquatur Aristoteles de forma materiali, et cum aliqua complet totam suam materiam, non potest multiplicari.

(22) Secunda dubitatio est, quia dictum est, quod unumquodque individuatur per se ipsum, ut materia per unitatem suam, quae est ipsamet, et forma per suam unitatem, quae est forma ipsa, et compositum per suam unitatem compositam ex unitate materiae et formae. Et ita compositum est unum per materiam et formam suam. Dubitatio modo est, quia communiter dicitur, quod universale attribuitur formae et singularitas attribuitur materiae. Ergo sola materia videtur esse principium individuationis et nullo modo ipsa forma.

(23) Ad hoc dubium respondeo et dico, quod duabus de causis universalitas attribuitur formae et duabus de causis istis oppositis singularitas attribuitur materiae. Prima causa, quod universalitas attribuitur formae, est, quia una forma potest multiplicare aliam formam sibi similem, quia forma patris potest multiplicare formam filii sibi similem in specie. Ideo cum una forma possit producere plures alias formas eiusdem rationis cum ipsa, propter hoc universalitas attribuitur formae, et per oppositum quia una materia non potest producere diversas materias, quoniam semper est una materia, ideo sibi singularitas attribuitur.

(24) Nec obstaret, si diceretis: “Nonne ex eadem materia possunt fieri plures materiae, ut si dividatur materia in plures partes, quarum una est extra aliam?”, quia, licet ex tali divisione materia dividatur in plures materias, non tamen ex ista una materia possunt produci plures materiae, quae prius non fuerunt, sicut est de forma, quia ab eadem forma possunt provenire plures formae, quae ante non praefuerunt.

(25) Alia causa, cur universalitas attribuitur formae, est, quia a forma non sumitur hic et nunc, quae denotant singularitatem, sed bene a materia. Ideo formae attribuitur universalitas, materiae autem singularitas.

(26) Tertia dubitatio est circa ea, quae diximus, quod unumquodque individuatur per semet ipsum et quod per semet ipsum distinguatur a quocumque alio, quod non est ipsum. Dubitatio ergo est, quia, cum unum sit illud, quod est indistinctum a se et distinctum a quocumque alio, quod non est ipsum, si unumquodque ens esset unum per semet ipsum, quodlibet ens per semet ipsum distingueretur a quocumque alio, quod non est ipsum, sed hoc est falsum, scilicet quod unumquodque ens se ipso distinguatur a quocumque alio, quod non est ipsum. Quod ostendo, quia, quaecumque se ipsis ab invicem distinguuntur, in nullo conveniunt; si ergo ego et tu distingueremur ab invicem per nosmet ipsos, ergo ego et tu in nullo conveniremus, quod est manifeste falsum, quia convenimus in humanitate et in animalitate. Maior autem, scilicet quaecumque se ipsis distinguuntur, est Philosophi X Metaphysicae. Ergo falsum videtur dictum nostrum, quod unaquaeque res sit una per semet ipsam, et similiter, quod per se ipsam distinguatur a quocumque, quod non est ipsum.

(27) Ad hoc dubium dicimus, quod dictum nostrum est verum, et dico, quod illud dictum Philosophi “quaecumque ab invicem se ipsis distinguuntur, in nullo conveniunt” debet intelligi, quod, quaecumque formaliter se ipsis ab invicem distinguuntur, in nullo conveniunt, non autem habet intelligi realiter, quia, quae realiter distinguuntur, in aliquo communi conveniunt, ut asinus et homo realiter distinguuntur, quia nihil, quod est in homine, est in asino et e contra, et per semet ab invicem distinguuntur et tamen conveniunt homo et asinus in aliquo communi ut in animali. Ecce ergo, quod, si aliqua ab invicem realiter distinguantur se ipsis, possunt in aliquo communi convenire. Sed si aliqua formaliter distinguantur se ipsis ab invicem, talia non possunt in aliquo convenire, sicut ultimae differentiae se ipsis ab invicem formaliter distinguuntur et tales in nullo possunt convenire. Ex dicto ergo illo Aristotelis, quod contra nos adducebatur, non colligitur, quia illud, quod dicitur ab Aristotele, intelligitur de distinctione formali, de qua non loquimur, non autem de distinctione reali, de qua erat sermo modo, cum dicebamus unumquodque distingui a quocumque alio, quod non est ipsum. Ideo cessat dubitatio.

(28) Sed contra hanc responsionem arguitur, quia per illam responsionem Sortes et Plato in aliquo conveniunt et in aliquo differunt; conveniunt in humanitate et differunt in Sorteitate et Platoneitate. Quaero ergo, an per idem conveniant et Sortes et Plato et per idem differant ab invicem vel per aliud conveniant et per aliud differant. Si dicas, quod Sortes et Plato per idem conveniant et differant, tunc idem erit fundamentum et principium conveniendi et distinguendi, quod videtur esse impossibile, quia videtur impossibile, quod idem sit fundamentum contrariorum. Si detur, quod per aliud conveniant Sortes et Plato et per aliud differant, ergo per aliud Sortes erit homo et per aliud erit hic homo, et similiter Plato.

(29) Ad hoc dicatis, quod per idem conveniunt homo et asinus et per idem realiter distinguuntur, quia animalitas in homine est realiter eadem cum rationalitate. Sed ista, ut dixit Ioannes Scotus, differunt ex natura rei, et ita per unum et idem Sortes est homo et Sortes, et ita non inconvenit, quod in eodem contraria fundentur secundum diversos modos, sed bene inconveniret, si secundum eundem modum contraria fundarentur in aliquo. Et sic secundum me per unum et idem realiter convenio tecum et per idem realiter a te distinguor.

(30) Nec hoc est inconveniens, sed adhuc non cessat dubitatio, quia tu ponis, quod Sortes et Plato distinguantur per suas haecceitates, scilicet per Sorteitatem et Platoneitatem. Modo ego accipio istas duas haecceitates et volo, quod haecceitas, quae est Sorteitas, vocetur “a” et haecceitas, quae est Platoneitas, vocetur “b”. Tunc quaero, an “a” et “b”, quae sunt duae haecceitates, conveniant in aliquo aut se toto distinguantur. Si dicas, quod “a” et “b” in aliquo conveniant, tunc procedetur in infinitum in haecceitatibus, quia, si “a” et “b” in aliquo communi convenirent, oporteret, quod per duas alias haecceitates contraheretur illud commune ad “a” et “b”, et sic de aliis duabus haecceitatibus, et sic erit processus in infinitum.

(31) Si vero dicas, quod “a” et “b” in nullo communi conveniunt, sed se totis ab invicem distinguantur, hoc est falsum, quia sunt eiusdem speciei. Ergo in aliquo communi conveniunt, quia conveniunt “a” et “b” in ratione haecceitatis, quia, sicut “a” est haecceitas, quia facit hoc esse hoc, ita “b” dicitur haecceitas. Ergo conveniunt “a” et “b” in aliquo communi, scilicet in ratione haecceitatis. Quare videtur esse omnino impossibile ponere tales haecceitates, et hoc est fortissimum argumentum, quod facit Hervaeus ad destruendum tales haecceitates.

(32) Ad hoc dicatis, quod conveniunt Sortes et Plato in humanitate et differunt per suas haecceitates. Et cum quaeritur, an “a” et “b” in aliquo communi conveniant an in nullo, dico, quod in nullo conceptu possunt convenire, quia Sorteitas et Platoneitas sunt ultimae differentiae, quae ex se totis ab invicem distinguuntur. Et cum dicitur, quod conveniunt in ratione haecceitatis, dico, quod non conveniunt in aliquo conceptu primae intentionis, et sic in re nullam habent convenientiam “a” et “b”, sed ex toto se ipsis distinguuntur.

(33) Sed bene “a” et “b” in conceptu secundae intentionis conveniunt, sicut dicit divus Thomas de genere substantiae et de genere quantitatis, quod non conveniunt substantia et quantitas in aliquo conceptu primae intentionis, sed bene in conceptu aliquo secundae intentionis, quia conveniunt in conceptu generico, et sic dicuntur habere substantia et quantitas unitatem proportionis, quia, sicut substantia est genus, quia est praedicabilis de pluribus differentibus specie, ita proportionaliter quantitas, cum sit praedicabilis de pluribus differentibus specie, erit genus, et ita substantia et quantitas, licet non habeant unitatem conceptus primae intentionis, habent tamen unitatem et convenientiam in conceptu secundae intentionis. Et ita dico de “a” et “b”, quod non habent convenientiam in aliquo conceptu primae intentionis, sed bene habent convenientiam in conceptu secundae intentionis. Et ita patet quid aliud, cum dicebatur: “ “a” et “b” sunt eiusdem speciei, ergo conveniunt in aliquo communi”, quia concedimus, quod conveniunt in aliquo conceptu secundae intentionis illis communi, negamus autem ab “a” et “b” unum conceptum primae intentionis illis communem, nec in tali conceptu oportet ea convenire, quae sub eadem specie continentur. Unde ita est de “a” et “b” sicut de duabus ultimis differentiis, quia, sicut differentiae ultimae in nullo conveniunt teste Philosopho X Metaphysicae, sed se totis distinguuntur, et tamen haec est ultima differentia et illa est ultima differentia, ita est de “a” et “b”, quia “a” et “b” in nullo conceptu primae intentionis conveniunt et tamen haec est haecceitas et similiter illa est haecceitas.

(34) Et ita convenio in parte cum unaquaque opinione recitata. Convenio primo cum Nominalibus, quia teneo, quod unumquodque individuatur per se ipsum; convenio etiam in parte cum Scoto, quia unumquodque est per suam haecceitatem; convenio etiam cum divo Thoma, quia teneo, quod pluralitas individuorum sub eadem specie proveniat ex materia quanta; convenio etiam cum Averroe, quia, licet teneam compositum esse unum per suam unitatem compositam ex unitate materiae et ex unitate formae, tamen principalius compositum est unum per formam quam per materiam. Et ita ex illis quattuor opinionibus recitatis elicio hanc nostram ex toto cum unaquaque dictarum quattuor non differentem et ex toto cum nulla earum convenientem.

(35) Quarta dubitatio est circa id, quod dixi in mea opinione, quod unumquodque habet unitatem per semet ipsum, non autem unitatem et individuationem habet per materiam quantam. Dubitatio est modo, quia pro me in substantia seclusa quantitate est individuatio et pluralitas, sed hoc non videtur posse stare, quia, si pro me in praedicamento substantiae existit una, duae, tres aut quattuor animae seclusa quantitate, ergo seclusa quantitate in substantia est numerus. Sed numerus fit ex divisione continui III Physicorum. Quomodo ergo seclusa quantitate potest poni pluralitas in substantia?

(36) Ad hoc, si teneamus opinionem Nominalium et maxime Gregorii Ariminensis, nulla est difficultas in respondendo, quia tunc argumentum non procedit secundum Nominales, quia secundum eos unum, quod est principium numeri, est unum transcendens, quod convertitur cum ente, quo stante non procedit argumentum, quia unitas et numerus de praedicamento quantitatis est idem materialiter cum substantia, et eadem res est substantia et numerus, quia anima mea et tua, ut sunt per se existentes, sunt substantiae, ut vero ex illis pluralitas resultat, sunt numerus, et secundum istos omnia entia sunt in praedicamento, et sic deus est in praedicamento contra opinionem fere omnium, et deus est substantia, ut per se existit, et est principium numeri, et sic omnis numerus est de praedicamento quantitatis.

(37) Sed non est universaliter verum, quod numerus fiat ex divisione continui, et sic possunt esse duae, tres aut quattuor animae seclusa quantitate continua, non autem discreta.

(38) Alii aliter respondent et sunt illi, qui tenent animam aeternam et plurificatam. Dicunt enim isti, quod unum, duo aut tria, quae causantur ex divisione continui, sunt in praedicamento quantitatis et constituunt numerum de praedicamento quantitatis, et ista pluralitas proprie dicitur numerus. Unus vero, duo aut tres, quae sunt entia abstracta a quantitate, est numerus, sed talis numerus non est de praedicamento quantitatis, et plurificatio ista entium abstractorum a quantitate non proprie appellatur numerus, sed multitudo, et sic in separatis a materia reperitur ista pluralitas, quae est multitudo, quia sunt duo, tres vel quattuor intelligentiae. Non autem talis pluralitas potest vere dici numerus, cum talia entia sint plurificata per materiam quantam sive per ipsam quantitatem, cum abstrahant a materia et a quantitate, nec unitas, quae est principium talis multitudinis, est principium numeri. Talis etiam multitudo reperitur in rebus, quae intelligunt plures seclusa quantitate. Et similiter unitas et non verus numerus nec unitas, quae est pricipium veri numeri, quia tales res, secundum quod intelliguntur plures, intelliguntur plures non per quantitatem, immo ea seclusa intelliguntur plures ut duae vel tres. Et similiter unaquaeque talium intelligitur absque quantitate, et ista unitas est pluralitas, quae vere appellatur multitudo, et principium multitudinis est numerus et principium numeri in substantia est iste numerus conveniens substantiis, quatenus substantiae sunt et principium talis numeri, non sunt numerus aut principium numeri veri, qui fit ex divisione continui.

(39) Et sic stat nostra opinio, quod possunt esse una, duae aut plures animae seclusa quantitate nec talis dicitur esse vere numerus aut principium numeri, sed verius dicitur multitudo aut principium multitudinis.

(40) Tertio modo possumus respondere, et iudicio meo haec tertia responsio coincidit cum secunda, et dicere, quod potest sumi Sortes sub esse completo, et sic non est unus nisi per quantitatem, quia Sortes ut sic connotat materiam quantam et ut sic est in praedicamento quantitatis. Si vero sumatur Sortes sub esse incompleto, sic non est unus per quantitatem, sed per substantiam. Et sic, si considerentur anima Sortis et anima Platonis, ut istae duae animae habent esse completum, scilicet ut informant materiam quantam, ut sic istae duae animae non sunt duae nisi per quantitatem, si non in se considerentur et in esse incompleto, scilicet sine materia, ut sic sunt duae non per quantitatem, sed per se ipsas.

(41) Exacto primo articulo conveniens modo est accedere ad secundum huius quaesiti, in quo viso, per quid unumquodque intrinsece sit unum, oportet videre, per quid aliqua res possit extrinsece denominari una. Et ita in hoc secundo articulo quaerimus, per quod principium extrinsecum res possit dici una, ut puta utrum possit res aliqua dici una extrinsece a causa effectiva an a causa finali, utrum a materiali vel a formali.

(42) De causa effectiva dico, quod, sicut habetur XII Metaphysicae, non oportet, quod, si aliquid debeat esse unum, quod habeat solum unum efficiens numero, quia ad aliquem unum effectum possunt concurrere plura agentia eiusdem rationis, ut eadem navis non potest trahi a Sortem solo, trahetur a Sortem et Platone. Licet isti duo motores se habeant ut unum respectu talis effectus, potest etiam unus effectus numero provenire a duobus efficientibus diversarum rationum, ut sol et Plato effective concurrunt ad generationem Sortis. Ecce ergo, quod effectus non necessario dicitur unus sive aliquid dicitur unum a causa effectiva, nec valet: Est unus effectus numero, ergo habet solum unum efficiens numero, ut visum est, nec valet e contra: Hoc efficiens est unum numero, ergo eius effectus est unus numero, quia ab eodem efficiente possunt diversi effectus numero provenire, sicut est satis notum consideranti.

(43) De fine autem dico, quod non est etiam necessarium, quod una res numero habeat unum finem, neque, si sit unus finis, oportet, quod sit tantum unum, quod sit ordinatum in talem finem, sicut videmus, quod omnes currentes ad bravium vadunt ad eundem finem numero, et sic est unus finis et plures vadentes ad eundem finem. Quare non est etiam sumenda unitas extrinsece a causa finali.

(44) De forma, per quid ipsa sit una extrinsece, dico, quod, si forma intrinsece non sit una per unam materiam, quia, ut dictum est, forma est una intrinsece per se ipsam, extrinsece tamen forma est una per unitatem materiae eiusdem rationis in eodem tempore. Primo dico “eiusdem rationis”, quia eadem forma potest esse in membris diversarum rationum in eodem tempore, sicut secundum Commentatorem forma mixti cuiuscumque est simul et semel in materia prima et in materia secunda, quae differunt ratione, licet una sit pars essentialis alterius. Non dixi “eiusdem rationis”. Unde licet una forma simul et semel possit informare plures materias ratione diversas, non potest tamen informare una forma numero plures materias eiusdem rationis, ut puta non potest forma mea simul et semel informare materiam primam, quae est in me, et materiam primam, quae est in te. Et similiter dicatur de materia secunda.

(45) Secundo dico “simul et semel”, quia in diversis temporibus potest una forma informare diversas materias eiusdem rationis, quia, ut habetur II De generatione, in animali generabili et corruptibili per calorem naturalem continue consumitur materia et continue ex susceptione nutrimenti advenit nova materia. Nam in me non est nunc materia, sub qua sum natus, quia, cum eram natus, habebam unam materiam, nunc autem habeo aliam. In me ergo continue corrumpitur praeexistens materia et nova advenit. Et tamen in me semper fuit una et eadem forma. Mea ergo forma successive est in pluribus materiebus eiusdem rationis. Sed quod in eodem tempore una forma sit in pluribus materiebus eiusdem rationis, apud me est impossibile.

(46) Sed quid dicemus de anima intellectiva, quae secundum Averroem est una numero et tamen in omnibus hominibus mundi est et sic est in materia prima, quae est in me, et in materia prima, quae est in te, et tamen istae materiae sunt eiusdem rationis? Ergo videtur, quod una forma simul et semel possit esse in pluribus materiebus eiusdem rationis. Cuius oppositum dictum est per nos.

(47) Dicatis ad hoc, quod opinio Commentatoris de anima, quod sit una, est una Chimaera, cui nihil in re correspondet.

(48) De materia, quae extrinsece sit denominanda una ex unitate formae sic, quod unitas materiae informat unitatem formae, dico, quod non, quia in eadem materia possunt esse formae diversae, ut in pomo esse possunt caliditas et humiditas et color et aliae formae diversae. Et sic non oportet, ut, si materia sit una, quod habeat solum unam formam.

(49) Sed dicetis: Non quaero de formis diversarum specierum, sed quaero, an in una materia possit solummodo esse una forma an in una et eadem materia possint esse plures formae eiusdem speciei, tunc dico, quod successive et secundum diversa tempora in eadem materia possunt esse plures formae eiusdem speciei.

(50) Sed dicetis: Ego quaero, utrum in eadem specie in una materia sit solum una forma unius speciei an plures formae eiusdem speciei in eodem tempore possint esse in eadem materia numero.

(51) Ad hoc dico, quod de hoc sunt duae opiniones. Divus Thomas videtur tenere, quod valet hoc argumentum: Materia ista est una, ergo in ea est solum una forma eiusdem speciei in eodem tempore, ut ita tenet ipse, quod impossibile sit, ut in una materia sint plures formae eiusdem speciei in eodem tempore. Movetur divus Thomas ex textu commenti 15 Metaphysicae, ubi dixit Aristoteles, quod una materia secundum numerum non potest habere nisi unam formam, cuius oppositum tenet Scotus et ante eum Aegidius. Distinguunt tamen, quia aut loquimur de forma habente contrarium aut de forma non habente contrarium. Si loquamur de forma habente contrarium dicunt isti, quod non potest esse nisi una forma eiusdem rationis in una materia, ut, si in ligno sit summa caliditas, non potest in hoc ligno esse alia caliditas, quia, cum formae habentes contrarium non introducantur in materia nisi per abiectionem sui contrarii. Si in ligno debeat introduci alia caliditas, oporteret, quod in ligno esset frigiditas, quae deberet abici per introductionem alterius caliditatis introducendae in ipso ligno, et sic in ligno essent summa caliditas et frigiditas summa, et sic in eodem subiecto essent contraria. Si vero formae non habent contrarium, sic plures et fere infinitae formae eiusdem speciei possunt esse in eadem materia numero. Et haec opinio videtur esse vera, quia in eodem medio sunt species plurium albedinum, et similiter cum ego sum domi, recordor de isto et de illo, et sic in mea memoria est species istius et similiter species illius et illius, quae species mihi repraesentant istum, illum et illum, quae tamen species sunt eiusdem rationis. Ergo videtur, quod in eadem materia numero possint esse plures formae eiusdem rationis, dummodo tales formae non habeant contrarium, quia, si haberent contrarium, de facto non possent esse plures formae in eadem materia numero, et hoc loquendo naturaliter, quia per potentiam divinam possunt plures formae eiusdem rationis habentes contrarium esse in eadem materia numero. Sed de hoc non loquimur in proposito. Et ita absolute et universaliter secundum istos ex unitate materiae non sequitur unitas formae nec denominanda est materia extrinsece et absolute ab unitate formae, sed bene ab unitate formae habentis contrarium materia in eodem tempore extrinsece denominatur una. Ubi autem forma non habeat contrarium, hoc non oportet, et haec, ut dixi, est opinio Aegidii et Ioannis Scoti. Quae sic opinantes, ut mihi videtur, non discordant in re, sed in verbis est tota contentio, licet divus Thomas neget plura accidentia eiusdem speciei posse esse in eodem subiecto. Tamen si ab ipso quaeratur, cur recordor de Sortem et Platone, utrum sola species repraesentet mihi istos omnes an isti mihi per plures species repraesententur, respondebit divus Thomas, quod est una species numero, quae mihi repraesentat omnes istos, de quibus recordor, sed talis species habet diversa esse, et unum esse repraesentabit Sortem et aliud Platonem. Unde tenet Thomas, quod talis forma habeat gradus, secundum quos redditur intensa. Nam cum solum repraesentet mihi talis species Sortem, tunc est in gradu remisso, cum vero ultra Sortem repraesentet Platonem, tunc est in gradu perfectiori. Et universaliter quanto plura individua eiusdem speciei repraesentet talis forma, tanto redditur perfectior et intensior. Credo ego, quod velit hoc divus Thomas, quod nunc dicam; et nisi hoc sentiat, nescio, quid velit dicere. Credo ego, quod de facto velit divus Thomas, quod per aliam speciem mihi repraesentetur Sortes et per aliam Plato. Sed quia istae duae species recipiuntur in eodem subiecto, ideo tales dicuntur una species ad modum, quo dicimus duas guttas aquae fieri unam aquam, cum ad invicem continuantur. Et nisi hunc intellectum haberet divus Thomas, apud me esset inintelligibilis eius opinio.

(52) Et in hoc perficitur praesens quaestio.