Fragmenta super libros

De anima Aristotelis

1514/1515

____________________________________________________________

LIBER PRIMUS DE ANIMA

6

(1) Primum autem necessarium. Sequitur textus commenti 6, in quo Averroes duo facit: Primo continuat, secundo exponit. Secunda ibi Et dixit: Et dignum. De prima dicit, quod videmus, quantum sit difficile definire animam propter difficultatem communem aliis, utrum scilicet sit una methodus communis. Modo autem supposito, quod sit una communis methodus, nunc vult declarare, quomodo possit haberi definitio animae.

(2) Et dixit: Et dignum est. Haec pars est expositiva, in qua Commentator dicit per ordinem. De prima dicit: His visis, quod sit una communis methodus, volumus indagari definitionem animae. Primo oportet scire, in quo genere sit anima. Et hoc bene sequitur ex praedeterminatis. Nam in venando definitionem oportet scire, in quo genere sit ipsum definitum.

(3) Et notate, quia littera nostra habet ‘fortasse’ et non littera Averrois. Quod verbum multipliciter potest exponi. Uno modo, dixit Aristoteles, ‘fortassis’ videndum est, in quo genere sit, quia anima per se et directe non est in praedicamento, sed ipsum animal. Et haec est expositio sancti Thomae.

(4) Alia expositio est, quia anima non est ens perfectum, ideo non possumus simpliciter assignare definitionem illi, cum definiatur per additamentum, et non vera definitio est. Et haec est expositio Aegidii.

(5) Ego addo tertiam expositionem, quod forte addit ‘fortasse’, quia non determinavit hic, quomodo debemus venari definitionem. Ideo non determinavit hanc dubitationem, et ideo dixit: “Fortasse.”

(6) Deinde: Cum scire. Viso, in quo genere sit anima, quia in substantia vel per se vel per accidens, et, ut diximus in lectionibus festivis, oportet scire, an anima sit de natura substantiae in actu vel in potentia. Pro tertio dicit, quod hoc videndum est, quia multum refert dicere aliquam substantiam esse in actu et aliquam in potentia. Commentator autem voluit declarare hoc et dixit: Actus et potentia sunt differentiae circueuntes omne genus et sunt valde oppositae, quia magna est differentia dicere unum aut alterum. Et illae differentiae circueunt omne praedicamentum. Quare oportet scire, an anima sit actus an potentia.

(7) Ista propositio ‘actus et potentia circueunt omne genus’ solet quattuor modis declarari: uno modo, quia ad hoc, quod aliquid ponatur in praedicamento, oportet, quod componatur ex actu et potentia. Ex hoc excluditur deus a praedicamento et materia prima, quae non sunt huiusmodi.

(8) Alii vero exponunt hoc, quia in unoquoque sunt genera et differentiae dividentes unumquodque praedicamentum, ut habetur ab Aristotele in antepraedicamentis. De ista re nolo disputare, utrum omne, quod est in praedicamento, componatur ex genere et differentia. Unum tamen bene dico, quod omnia ista sunt involutiones nec ad mentem Aristotelis et Averrois. Et possunt faciliter infringi. Prima non potest stare, quia dicit Aristoteles: Videndum est, in quo genere sit anima, postea, an actus an potentia. Si ita esset, ut dicis, oporteret facere modo opposito, ut prius videremus, an sit composita ex actu et potentia, et postea, in quo genere sit. Non oportet ergo, quod supponeret animam esse in genere et postea inquireret, an sit composita, quia, si est in genere, oportet, quod sit composita.

(9) Item tu dicis ad hoc, quod aliquid sit in praedicamento, oportet, quod sit compositum ex actu et potentia. Et Aristoteles et Averroes dicunt: Multum refert dicere aliquid esse substantiam in actu vel in potentia.

(10) Contra secundam expositionem eisdem argumentis instatur.

(11) Tertia est fatua. Secundum enim eos iste esset sensus, an anima sit genus an differentia, postea, an sit in praedicamento, cuius oppositum fecit Aristoteles, quia prius supponit, quod sit substantia, postea quaerit, an sit actus vel potentia.

(12) Demus nos veram solutionem, quam Aristoteles et Averroes expresserunt XII Metaphysicae textu commenti 8. Ponunt enim ibi, quod unumquodque praedicamentum habet dividi in actu tali et potentia tali; vel enim est actu homo vel potentia homo. Unde viso, quod anima sit substantia, oportet scire, an sit actu substantia an potentia substantia. Et Averroes voluit dicere, quod unumquodque praedicamentum participat vel de actu substantia vel de potentia substantia. Nam aliquid est actu substantia et aliquid potentia substantia, et quantum actu, quantum potentia, qualitas aliqua actu, aliqua potentia, et ita de omnibus aliis praedicamentis. Oportet scire, quia Averroes dixit, quod sunt differentiae dividentes, ubi expositores dicunt, quod potius deberent dici modi quam differentiae. Et ego addo, quod non sunt differentiae, quia circueunt omne praedicamentum. Cum ergo sic sit, non sunt differentiae dividentes, sed potius modi.

(13) Gaetanus bene hoc declaravit, quod ideo dicuntur ‘modi’ et non ‘differentiae’, quia differentiae habent, quod una non potest fieri alia. Unde rationale non potest fieri irrationale. Quod vero est in potentia, potest fieri in actu, et quod est in potentia homo, fit actu homo. Adiungit, quod sunt valde opposita. Communiter dicitur, quod opponuntur relative. Referuntur enim ad invicem, ut patet.

(14) Alii vero volunt, quod opponantur privative, quia potentia homo dicit privationem hominis. De quo erit dubitatio.

7

(15) Considerandum autem et cetera. Sequitur textus commenti 7, in quo duo facit: Primum continuat, secundo exponit. Secunda ibi Et dixit: Et considerandum. De prima declaravimus, quae pertinent ad essentiam et quiditatem animae et in quo genere et in quibus differentiis sit. Vult modo aggredi alia.

(16) Et dixit: Et considerandum. Haec est pars expositiva, in qua quattuor dicit: Primum viso, quomodo anima sit definienda, restat aliud perscrutandum, utrum sit partibilis, scilicet habeat partes essentiales, ex quibus ipsa componatur, quae differant specie ita, quod sit partibilis quantitative, id est utrum sit extensa ad extensionem subiecti, vel sit tota in toto et tota in qualibet parte, vel potest exponi, utrum sit divisibilis intensive ita, quod habeat gradus ita, quod una sit gradus ut 8, alia ut 6. Potest iterum intelligi, utrum habeat partes subiectivas, in quas dividi possit. Differt autem hoc ab aliis, quia totum praedicatur de suis partibus subiectivis in recto.

(17) Est ergo quaestio, utrum anima sit eiusdem speciei vel non, et hoc multipliciter, utrum, si sit distincta specie, sit etiam distincta subiecto, et de ista intelligitur hic, quod, si sunt plures animae divisibiles secundum totum in partes subiectivas, utrum illae sunt divisibiles an indivisibiles. Et Averroes dicit, quod Aristoteles vult, quod sit eadem anima numero distincta secundum potentiam.

(18) Ubi advertendum est, quod est difficultas. Dicunt enim Averroes et alii expositores omnes, quod est eadem anima realiter distincta secundum potentiam. Contra: Anima intellectiva est aeterna, aliae vero corruptibiles; quomodo ergo aeternum et corruptibile possunt esse eadem distincta secundum potentiam? Deinde dicit: Si sunt eadem subiecto, cum imaginativa sit in cerebro aut in corde, ergo et intellectus erit in cerebro aut in corde, quia non est in corpore ex III huius.

(19) Ad hoc dupliciter potest responderi, uno modo, quod locutus est secundum famositatem et non secundum veritatem, quia nondum erat discussum hoc. Alio modo potest responderi, quod est aequivocatio de intellectu; aliquando enim capitur pro cogitativa, aliquando pro intellectu III huius commento 2. Hic ergo sumpsit intellectum pro cogitativa, quae deservit intellectui. Et hoc mihi magis placet.

(20) Ex hoc loco notetis errorem Ioannis volentis, quod secundum numerum praedicatorum quiditativorum sit numerus formarum sic, quod distinguantur realiter.

(21) Clamat Averroes contra hoc dicens, quod sunt eadem subiecto, distincta potentia. Potest quidem glossari, sed glossa destruit textum.

(22) Sequitur altera pars. Viso, quod anima sit partibilis an impartibilis, videndum est, an omnes sunt eiusdem speciei an non. Quod non, sine causa dixit, quia Plato et ante eum Pythagoras et ante eum Aegyptii voluerunt, quod animae essent eiusdem speciei et quod animae modo intrent in unum corpus, modo in aliud secundum merita et demerita sua ita, quod anima bene morigerata ibat in pavonem et qui immunditiis delectantur, vadunt in corpus porcorum.

(23) Has vero opiniones reprobat in illa parte, quae non legitur.

(24) Supposito ergo, quod sint distinctae secundum speciem, oportet scire, an sint eiusdem generis velne, et dicit Commentator, quod est quaerendum, ex quo non sunt eiusdem speciei; oportet, quod in aliquo conveniant; vel ergo in genere univoco vel analogo; species animae est, quae est sub assignato genere; oportet ergo esse aliquod genus vel analogum vel univocum.

8

(25) Formidandum autem et cetera. Sequitur textus commenti 8, in quo Averroes duo facit: Primo continuat, secundo exponit. Secunda ibi Et dixit. De prima, cum declaravit omnia, quae dicta sunt, vult modo ponere aliam considerationem in definiendo animam.

(26) Et dixit. Haec est pars expositiva, quae in duas secatur, ut patebit: Primo declarat primam, secundo secundam partem. Et est unum documentum. Iste textus duas patitur expositiones. Utramque dicemus. Prima est Commentatoris et sancti Thomae. De prima scito, quod omnes animae sunt eiusdem speciei vel non. Oportet scire, utrum definitio data de illis sit univoca specifica vel generica.

(27) Deinde dicit: Universum enim. Haec est secunda pars, in qua quattuor facit, ut patebit legendo. In prima infert corollarium et dicit, quod ex dictis ab Aristotele apparet, quod definitiones non sunt generum aut specierum existentium extra animam, ut volebat Plato, quia assignabat generibus et speciebus extra animam, quae erant ideae, videlicet sunt definitiones. Dicit, quod secundum Aristotelem definitiones sunt rerum singularium extra animam. Ubi tria habentur ad mentem Commentatoris, primum, quod universalitas non est in re, sed solum per opus intellectus. Aliud, quod habemus, est valde proficuum pro ista opinione ad solvendum argumenta in oppositum facta, et est, quod, si definitiones sunt rerum singularium, tunc illa singularia non definiuntur, nisi sub conceptu universali comprehendantur. Aliud est notandum, a quo fit ista natura universalis, et dicit, quod fit ab intellectu agente, quia dicit: Intellectus, qui agit, facit in eis universalitatem.

(28) Et quasi dicat. Ista est secunda pars, in qua convertit se ad litteram dicens: Et quasi dicat Philosophus per illa verba ‘universale nihil est’: Definitiones non attribuuntur generibus et speciebus extra animam, ut volebat Plato, quia dicit: Vivum sive animal, scilicet talis idea hominis sive asini aut plantae, aut nihil est aut, si est aliquid, est posterius.

(29) Et dicit hoc. Haec est tertia pars, in qua, quia aliquis diceret, quod definitio illa non attribuitur illis generibus, dicit ipse, quod sic, et est ratio, quia genera et species debent praedicari de suis individuis et esse eadem illis. Unde nisi Sortes et homo essent idem, ista non esset vera: ‘Sortes est homo’. Cum ergo definitiones dicant essentiam et quiditatem definiti, non sunt nisi singularium, quae sunt idem cum universalibus. Quare vel non oportet ponere talia universalia vel, si ponantur, nihil faciunt ad nostram cognitionem.

(30) Et quasi dicat. Timebat, ne intelligeretur. Ideo replicat, quae dicta sunt. Et sententia est ista: Cum definitiones debeant praedicari de singularibus per definitionem, cum ideae non possint praedicari de illis, ergo non poterunt definiri. Consequentia patet. Antecedens declaratur: Quis enim diceret: ‘Sortes est illa idea universalis’, quia ista universalia vel non dantur vel, si dantur, non faciunt aliquid ad cognitionem singularium, quia, si ipsa essent de essentia et quiditate singularium, ipsa singularia non possent perfecte cognosci, nisi cognosceretur tota rei quiditas. Ideo si universalia illa essent de eorum essentia, oporteret, quod illa cognoscerentur. Consequens est falsum, quia multum bene possunt ista intelligi non intellectis illis universalibus. Quare illa erunt posteriora, id est non de essentia individuorum, nec erunt etiam necessaria. Ista est expositio Commentatoris, sed alii aliter exponunt, ut bene notavit Gaetanus. Albertus exponit, quod oportet scire, an definitio data sit univoca an analoga. Et ista expositio differt a prima, quia prima supponit, quod ista definitio sit univoca. Ista vero quaerit secundam partem.

(31) Alii etiam aliter exponunt et non referunt ad Platonem, sed ad ipsum universale, quod quidem aut nihil est aut posterius.