Dixit rex philosopho Sendebat per hunc modum: Intellexi quippe omnia uerba que locutus es de diuina sentencia, quam nullus ualet ipsam effugere in hoc mundo. Nunc michi da parabolam de sociis et amicis se ad inuicem despicientibus et quando alter ipsorum est cordis seu animi fraudulenti, cupiens suum socium def(f)raudare et sibi malum et opprobrium procurare. Inquit philosophus ista uerba:
     Dicitur quod erat in quodam loco iuxta litus maris [locus], in quo multa flumina insimul congregabantur; et erant ibidem multa piscamina manifesta. Erat locus ille procul a uenatoribus et hominum circuitu ualde remotus. Aues uero degentes circa mare procul a loco penitus residebant, nec ibidem pro aliquo accedebant. In processu uero temporis accessit ad hunc locum quedam auicula casualiter que Holgos arabite (sic) nominatur, et considerans bonitatem huius loci et quando solus esset a conuersacione hominum et animalium, deliberauit in mente sua reducere [ibidem] suam familiam nutriendam et ibidem cum sua familia habitare. Et dixit in corde suo: Ego uiuam de uenacione huius loci cum mea familia affluenter, et erit michi in hereditatem propriam et meis filiis in eternum, et nullus erit ausus contra me calumpniam [uel causam] aliquam at[t]emptare.

Figura auis sue vxori lotum istum
et proprium referentis.

     Erat autem vxor eius in nido suo recumbens supra sua oua hora illa, que prope erant partus tunc temporis. Habebat hoc quamdam auem amicam et sibi sociam que arabite (sic) Maziam uocabatur. Erat autem auis ista ualde sibi dil(l)ectissima et amica, quam multum intime diligebat, nec cibus nec potus aut ulla delectacio ei dilectum sapiebat absque presencia antedicte. Cumque audiuisset hoc vxor auis quod ei maritus facere intendebat, factum est ualde molestissimum sibi ipsi et uoluit secretum sui mariti illi breuiter nunciare, et ipsam huius modi noluit latere nec celare. Et querens argumenta quando posset de mariti licencia ire ad illam auem amicam suam et secum de hoc negocio pertractare, dixit suo marito protinus ista uerba: Iam peruenit tempus in quo debent nostri pulli oriri et de suis loticulis apparere, et michi quidem indicatum est quoddam medicinale utile pullis nostris, quo ualebunt accidentibus et infortuni[i]s illesi et sanissimi permanere, et uolo quere[re] illud et nobiscum portare ad locum in quo esse intendimus et residere. Et ait ad eam maritus sic dicendo: [Quid est illud] breuiter dicas michi. Dixit vxor: Est quidem existens in quadam insula, in tali loco quem nullus scit preter me ubi poterit inueniri. Volo igitur ut recumbas tu in loco meo supra oua, donec uadam; et capiens vnum uel duos de illis piscibus ad te redibo breuiter sine mora. Deinde feram illos ad locum vbi intendimus habitare. Et uidens maritus dixit ei: Non decet uirum discretum de singulis curare que medici asserunt esse uera; plerumque enim imponunt procurare que non reperiuntur nec sunt possibilia inueniri. Sed inducit se quis pro illis in pericula et angustias, donec precipitetur in errorem. Et iam quidam audiui de isto loco ad quem intendis accedere, quia locus periculorum est a multis hominibus reputatus, et iam dicitur in libris medicine quod ex cepo leonis et ueneno serpentum ardencium medicine certissime componuntur, nec pro tanto debet uir prudens moueri ad inuestigandum huiusmodi apud loca periculosa, querens leones per loca deserta et ualles periculosissimas et insertas, nec serpentes in eorum cauernulis ullo modo, et propter hoc desine ad hoc quod intendis facere quoad presens, et defer totam hunc nidum ad locum cum ouis quem tibi alias demonstraui, quoniam ibi est affluencia piscium et locus quem nullus nouit nisi nos, nec non est ab aliis auibus frequentatus. Et scire debes quod quicumque credit medicis, ut querat medicinalia per loca periculosa et se morti uult exponere, accidit ei quod accidit simio imperito. Dixit eius uxor: Quomodo hoc accidit michi dicas. Inquit maritus per hunc modum:
     Fertur quod in bono et fertili loco, vbi multe arbores residebant et fructus in qua fuerunt in magna copia, quidam simius ibidem longo tempore habitabat. In processu uero temporis huic scabies habundauit et ipsum ualde tunc temporis molestauit, et in ultimam exinde sui corporis deuenerat maciem turpiter depilatus, nec posset escam propriam procurare. Et cum transiret per eum alius simius, eum respiciens dixit ei: Nescio causam illius infirmitatis, nisi quia sic placuit diuine uoluntati quam nullus potest effugere in hoc mundo. Dixit ei alter simius: Ego, inquam, sciui quamdam simiam, cui hec eadem egritudo accidit, non est diu, nec potuit ab aliquo medicari, donec, habito capite nigri colubri(s) decollati, et ipse simius comedet, (et) sanatus est illa die. Vnde si posset illud habere, mox esset ab illa scabie tunc sanatus. Et respondens alter simeus ait ei: Quomodo potero hoc habere, dum non possim uenari nec uictum proprium procurare et mea uirlus declinau(er)it [ita ut] non posse[m] inuenire michimet escam meam nec ab hiis locis et plantis propinquissimis ualeam confortari; immo in tantum deuentum est quod alie fere et animalia michi ele[e]mosinam conferunt tota die, et nisi hoc esset, fame et egestate morerer in hoc loco infirmitate maxima deprehensus. Dixit ei alter simius ista uerba: Vidi in quodam loco iuxta cauernam cuiusdam nigri dragonis (sic) quemdam uirum quem extimo illum interfecisse ueraciter, non est diu, et ad locum illum propere uolo ire, et, si inuenero ipsum mortuum, auferam protinus capud suum et illud tibi ueraciter asportabo. Et ait illi symeus antedictus: Sum quam maxime desolatus. Si tamen poteris [michi] hoc facere, erit michi maximum beneficium, ut per te uiuat mea anima in presenti et a Deo altissimo mercedem maximam assequaris. Et iuit simeus ad illum locum, donec peruenit ad foramen cauerne draconis, ut dictum fuerat, interfecti. Et cum uideret uestigia gressus hominum circa illum locum, extimauit ut draquo (sic) fuisset ab aliquo homine interfectus, et accedens usque ad eius cauernam, draconem inuenit totum uiuum; et tam cito rapuit simeum deuorando.

Figura draconis
symeum deuorantis.

     Porro adduxi tibi hanc parabolam per exemplum, ut scias quod non decet prudentem uirum se periculis exponere et talibus negociis, eciam si illud multum expedi(e)at ullo modo. Et respondens uxor ait illi: Intellexi ueraciter uerba tua, sed omnino expedit quod uadam illuc, quoniam nichil est ibi quod sis in aliquo pertime[s]cendum, et erit ex hoc salus et bona fiducia pullis nostris, ut ab infortuniis et malis accidentibus fiant exempti et liberi atque salui.

Figura auis cum uxore sua tractantis
et se inuicem al[l]oquentis.

     Et ait ad eam maritus per hunc modum: Ex quo deliberasti tuum consilium omnino illuc accedere, caue ne hoc nostrum decretum creature alicui noli aliqualiter reuelare. Dicunt enim sapientes quod capud cuiusdam boni est procul dubio intellectus, sed caput intellectus est secreti sepel(l)icio maxime in hoc mundo. Post hoc uero ex[s]urgens hec accessit ad locum ubi auis illa amica sua residebat et ei secretum sui mariti reuelauit, qualiter et quomodo ad alium locum transferre se intendebat, in quo aquarum [et] piscium affluencia maxima habundabat, et quod non esset ibidem animalium nec hominum strepitus neque timor. Et dixit ei per hunc modum: Si tu pateris ingeniari ut uenias illuc cum beniuolencia mei uiri, placebit utique ualde michi. De bonis enim, que nobis Deus confer(r)et, tibi com[m]unicabimus competenter.

Figura illius auis et mulieris cum illa
aue in simnl colloquentis.

     Volens itaque auis illa esse in societate illius auis, id est mulieris, ait ad eam tali modo: Quare astringar [ibi] esse cum uoluntate tui mariti? Numquid habet ipse singularem auctoritatem in illo loco magis quam ego qui sum libere uoluntatis uel quicumque alius? Nam ille locus est licitus omnibus et com[m]unis? utique illuc breuiter uolo ire. Et ecce ego breuiter uado illuc et parabo ibidem uictum meum, quia est michi [locus] utilis, ut dixisti, et si maritus tuus ueniens uoluerit me repellere, canabor enim resistere toto posse, cum non sit eius locus proprius nec paternus, nec [sit] illum a suis parentibus possessurus, nec maiorem habe[a]t iuri[s]dic[c]ionem in ipso quam ego, quia com[m]unis est omnibus uolentibus hic morari. Postmodum [dixit] ei mulier conturbata: Et iam ego scio quod ueraciter es locuta; verumtamen ad locum illum te amore intimo com[m]ittam, ut semper inter nos pax et dileccio maneat in eternum; et si ueniret absque placitu mei uiri, inter nos et te scandalum ori[r]etur et nostrum solacium in tristiciam conuerteretur. Respondit: Verum dicis et sapientissime es locuta; sed michi indica calem modum accipiam ut sit hoc cum consensu et gracia tui uiri? Ait ad eam mulier ista uerba: Consulo [tibi], uade ad eum quasi negocium hoc ignorans, et dic ei humiliter ista uerba: Scito, karissime, quod contingit michi nuper transire per quemdam locum quem esse bonum et utilem exploraui, et nullus est ibidem habitans nec residens, et ibidem meum esse habitaculum nunc propono; uisne mecum ibidem (mecum) transferri, cum ibi sint multa piscamina et nobis prope et utilia ad uitam nostram penitus sustendendam? Et scio uere quod ipse tunc dicens ista uerba: Vere ego ipsemet prouideram illum locum, priusquam tu in animo cogitares. Et cum tibi hoc dixerit, tali modo responde(ra)s dictum tuum cautelose: Ergo dign[i]us est te ibi esse quam me ibidem remanere; sed rogo ut tibi me placeat prope te ibi esse, quia numquam aliud importunum (non) a me percipies, sed utilis socius tibi ero pariter et amicus. Fecit itaque auis illa et iuit ad auem maritum huius in instanti. Mulier uero ad quem[dam] locum ambulauit et cepit (penitus) duos pisces eosque marito suo at[t]ulit festinanter, dicens: Hii sunt [pisces] quod tibi dixeram, non est diu. Et auem illam cum suo marito in simul est inuenta.

Figura illarum auium ad inuicem loquencium
et uxoris pisces maximos def(f)erentis.

     Et respondens maritus illius ad uerba (illius) auis dixit ei: Bonum est et utile uerbum quod dixisti, et tua societas michi placet. Volens se simulare, mulier, quasi non uellet ut illa auis cum eis ueraciter habitaret, ut eius maritus non perpenderet quod secretum illi ullatenus reuelasset, (et) suo marito locutus est ista uerba: Nos non eligimus locum istum, nisi quia non est ibi auium atque animalium strepitus manifestus, et si permiseris hanc auem ibi, tunc timeo nequando alia turba auium cum ea ueniant nostra habitacula frequentare et sic nobis exinde locum dimittere expediat indistanter. Postmodum maritus eidem locutus est sapienter: Que nunc locutus es sunt procul dubio manifesta; attamen confido in hac aue ueraciter sine fraude, et ipsam diligo et spero nos ab ea auxilium recipere et uigorem scilicet contra nostros aduersarios manifestos, ne forte superuen[i]entes nobis aues alie ueccent nos seu molest(ar)ent. Quapropter bonum est habere hanc auem in sociam et in nostrum auxilium seu iuuamen, quia non debemus in nostra confidere potencia ullo modo; non enim ceteris auibus potenciores esse possumus pro constanti, et quandoque inpotentes homines superant forciores, ut murilegi[s] lupum accidit superare, et quia eis aduersabatur, ipsum finaliter necauerunt. Dixit mulier uiro suo: Quomodo accidit michi dicito in presenti. Ait maritus sub hac forma:
     Dicitur quod fuit in quodam loco circa maris ripam luporum turba maxima, circa litus, inter quos extiterat vnus magis animosus et presumptuosus quam ceteri eius socii extitissent. Quadam uero die, ut famam sibi acquireret inter socios suos, iuit uenatum in quodam monte ubi ferarum et animalium extiterat multitudo. Erat autem mons ille vndique inter eos, ut non possent animalia exinde habere egressus nec exitum extra montem.

Figura montis ferarum
pariter atque lupi.

     Et cum manerent ille fere quiete et pacifice [in] illo monte, eciam erat magna turba gaccorum inter alia animalia ibidem degentes, qui regem habebant; [et] illis superueuit lupus, et cum uideret ibidem multitudinem ferarum et animalium pro sui uenacione, et quia exinde nullum haberent eg[r]essum nec fugam, ibidem diebus pluribus moram trahit. Capiebat autem singulis diebus et deuorabat de illis animalibus, ut uolebat. Et factum est hoc molestissimum ualde gaccis qui omnes ad suum regem [congregati] inierunt consilium inter eos, ut [ipsos et] liberos se a lupo redderent et tran(s)quillos. Erant autem inter eos tres gacci sensati et ingenio excellentes; quibus a suo rege uocatis, cum eis egit consilium salutare.

Figu(gu)ra regis
tres gaccos interrogantis.

     Et interrogans rex primum dixit ei: Quid est tuum consilium super huius lupi seu[i] processus, quia tamen moleste se nobis habuit et nimis de uestro populo dissipauit? Dicit gaccis: Nullum habemus consilium nisi sperare in Domino super hoc, quia non possumus ei resistere ullo modo. Et interrogatus secundo [dixit]: Meum consilium est ut quod de hoc monte breuiter recedamus et queramus alium locum nobis utilem atque tutum, quia forte inueniemus locum utilem et bonum cum bonis pascuis et salubrem; quia in peste hic maxima residemus, [et] quia tantum poterimus ibi [sic] esse, quid ergo sumus hic, tantum expectantes quousque nos interficiat lupus iste? Et interrogatus tercius dixit regi: Meum consilium est ut hic permaneamus, neque nostra habitacula relinquamus aliquatenus propter istum. Sed consulo vnum, quod, si feceritis, spero illum posse a nobis penitus superari et nos ad primum statum nostre pacis red(d)ituros. Ait rex: Quod est consilium tuum manifesta. Ait ille: Consulo quod apponamus curam maximam erga lupum, quando uenatus fuerit aliquid pro suo (s)cibo, quia illud ad aliquem locum ad comedendum adportabit, et modo ex[s]urgentes rex et eius et plures alii potentes de nostro exercitu, aduersus eum breuiter accedamus quasi querentes residua eius esce, et tunc [cum] securus reddiderit se, ex[s]urgamus super ipsum et eius fodamus oculos in instanti. Deinde quilibet nostrum, cum non poterit se def(f)endere, ex[s]urgas aduersus eum, et agas in ipsum quod poteris toto posse, donec ipsum prostratum in terra mortuum uiliter relinquamus. Et si contingat vnum uel duos de nobis mori, non debet nos [illud] in aliquo ag[g]rauare; liberabimus enim animas nostras ab omni tribulacione et seruitute in eternum. Et ita factum est illa die. Et factum est quadam die, cum fuisset lupus uenatu[s] aliquid per sui cibo et ipsum in quemdam excelsum saxum portasset; congregauit ad se rex gaccorum suos exercitus bellicosos. Iuerunt impetum contra lupum post eum, uiriliter et fecerunt. Et cum peruenisset ad ipsum gaccus, consiliarius regis, fodit eius oc(c)ulos in instanti. Et accedens rex dentibus caudam detruncauit. Deinde uero singuli eorum super eum ex[s]urgentes, fuit per ipsos ad mortem ferociter uulneratus.

Figura gaccorum lupum interficien(cien)cium
depingitur in hunc modum.

     Porro induxi tibi hanc parabolam, ut (non) consideres quoniam non est nobis sufficiens potencia sine aliquo potenti socio et legali; quare querimus hanc auem in bonum socium et fidelem. Et fidelis eius uxor gauisa est [in] suo animo manifeste, et placuit sibi quod de suo marito audiuerat com[m]endari. Et postmodum surrexit uir et vxor et altera auis ipsorum socia. Et uenientes ad illum locum, nidum suum protinus obtauerunt; altera quoque auis iuxta nidum illarum edidit suum nidum. Viuebant omnes (h)abundancia quidem aquarum, herbarum et piscium affluenter, diligentes se ad inuicem et sibi fedus et fiduciam obseruantes.
     Erat tamen dileccio que uersabatur inter auem et mulierem extraneam maior dileccio quam inter maritum auis et illam sociam, que uenerat eis casu fortuito sociatam. In processu uero temporis exitato vno illorum riuorum ibidem piscamina defecerunt. Et uidens hoc auis, socia auis mulieris, meditata [est] in corde suo, dicendo: Quamuis fedus amicorum et sociorum sit grande et quilibet teneatur firmiter obseruare, magis tamen tenetur sui personam procul dubio obseruare. Dicitur enim quod qui sibi fedus rumpit, minime alteri obseruabit, et qui futura non prouidet, insidet in foueam quam non extimauit, uolens euadere, et non potest, - et qui dimit[t]it presencia pro futuris, (nam) forsitan perdet vtrumque, sicut lupo deuenit de bobus promissis a rustico.
     Dictum namque fuit de vno aratore quod boues illius recto tramite nolent incedere; quibus dixit: Lupi uos comedant! Quod lupus audiens acquieuit. Cum autem dies declinaret(ur), et iam rusticus ab aratro boues soluisset, uenit ad eum lupus, dicens: Da mihi boues quos promisisti. Ad hoc arator respondit: Si uerum dixi, non enim sacramento confirmaui. Et lupus contra: Habere debeo, quia concessisti. Firmauerunt tandem quod irent ad iudicem. Qui dum facerent, uul(l)pi obuia(a)uerunt. Quibus euntibus ait cal[l]ida uulpis: Quo tenditis? Illud quod factum fuerat narrauerunt uulpi. Quibus dixit: Pro nichilo alium iudicem queritis, quoniam rectum iudicium uobis merito faciam; si prius me permittite loqui consilio vni ex uobis et de merito alii, et si potero uos concordare sine iudicio, sentencia celabitur, sin autem, in com[m]une dicetur; at ipsi concesserunt. Et uulpis, primum locuta seorsum cum aratore, ait: Da mihi vnam gallinam et vxori mee alteram et habebis boues. Arator concessit, et, hoc facto, locuta est cum lupo dicens: Audi me, amice, et meritis tuis precedentibus pro te debet nostra, si qua est, facundia laborare. Tantum locuta sum cum rustico quod, si boues illius dimiseris omnino quietos, dabit unum caseum ad magnitudinem clipei factum. Hoc lupus concessit: Cui uulpis inquit: Concede aratorem boues suos abducere et ego ducam te ad locum vbi parantur illius casei, ut, quem uolueris, e multis eligere possis. Sed lupus, astute uulpis deceptus uerbis, a[d]quieuit; promisit abire rusticum. Vulpis uero, uagando huc et illuc, quantum potuit, lupum deuiauit, quem, ueniente obscura nocte, ad altum deduxit puteum. Cui, super puteum stanti, formam lune semiplene in imum putei radiantis ostendit, et inquit: Hic est caseus quem tibi promisi; descende, si placet, et comede. Ad hoc lupus: Descende primus, et, si sola deferre non poteris, ut te iuuem, faciam quod [h]ortaris. Et hoc dicto uiderunt cordam pendentem in puteo, cuius capite vrceola ligata et in alio capite corde alia vrceola (et) pendebat tali ingenio quod vna surgente et alia descendebat. Quod uulpis simul hac uidit, quasi obsequens precibus lupi, urceolam intrauit et ad fundum uenit. Lupus autem merito gauisus, ait: Cur non affers mihi caseum? Vulpis ait: Non queo pro magnitudine; sed intra aliam vrceolam et ueni, sicut spopondisti. Lupo intrante vrceolam magnitudine ponderis ducta[m], cito fundum peciit, alia surgente, quoniam erat leuis. Quem uulpecula, tacto ore putei, foras exiliit, et in puteo lupum dimisit. Et ita, quod pro futuro quod presens erat dimisit, boues et caseum perdidit.

Figura rustici arantis cum duobus bobus et lupi sequentis ipsum
et uulpis ducentis ipsum lupum ad puteum. -

     Societas harum ambarum auium sociarum mearum michi nocuit, cum esca nobis deficiat fructuosa, et adhuc nos forte expellet de loco isto, et erimus degradati, et ego quidam adhe(reo) si huic [loco] de qua non potero segregari. Non ergo habeo nisi uiam vnicam, scilicet nisi [ut] eos interficiam sine mora, et sic, salua in loco isto, absque sociorum molestia et simulacione participum remeabo, et prius quidem michi expedit istum uirum occidere sine mora. Deinde modum necandi ac eius vxorem inueniam ex[c]idendi, quia mobilis corde et pus(s)illanimis [est] et se in me confidit ualde bene; et forsitam (sic) potero per manum ipsius interficere uirum suum, et eo mortuo leuiter potero interficere eius vxorem, nemine hoc uidente.
     Post hec uero ad mulierem accedit mesta et tristissima in instanti. Et dixit ad eam mulier: Quare te tristam (sic) uideo et molestam? Cui respondens dixit ei: Ego enim nisi infortuniis temporis eiusque subuersionibus non contristor; uidistine umquam [ullum] a temporis infortuniis uel esse offensum in se uel suis hominem in hoc mundo, et uidistine umquam ulli temporis prospera permansisse ut nobis permanea[n]t? Et ait ad eam mulier per hunc modum: Video tibi aduenisse de quo tristeris et in animo conturbaris. Ait illa: Ita est; sed non est hoc nisi propter te sic tristarem. Verum, si meo consenseris consilio, estimo te de hac tribulacione posse euadere tempore breuiori. Dixit mulier: Quod est illud quod mihi apponis breuiter demonstrare? Ait auis ista uerba: Licet in nostra creacione sumus extranei, tamen fratres in nostra societate debemus firmiter reputari, que nobis est melior quam affinitas parentele; plerumque fratres enim sunt inimicantes sibi inuicem et contra se aliquociens debellantes, quod ferro est durius et ueneno deterius pro constanti. Et dicitur quod qui caret fratre, caret procul dubio inimico, et qui caret consanguineo caret sine dubio inuidente. Ego autem te diligo ad vnum quod tibi erit utile et salubre; et quamuis tibi sit difficile ut ipsum ualeat [attemptare], et scio me peccare, cum illud tibi dixero in presenti, et quamuis sis michi magna passio, cum tibi predixero, est tamen ualde facile in meis oculis et tamen finaliter consolamen, considerans periculum aduersus te ualde magnum. Et propter hoc exaudi meum consilium et inclina tuam aurem, ut quod tibi dico facias sine mora, (et) nec a me hoc querere perscruteris cum effectu.
     Ait ad eum mulier per hunc modum: Michi uerbum de tuo auditu timui et obstupui quod dixisti, nec scio procul dubio quid est illud; extimo tamen pro mei necesse illud esse; sed erit michi mors tui amore facilis sustinenda. Dic ergo tuam peticionem et propositum manifeste. Dicitur enim quod quicumque sui animam tradit morti pro eius socio qui melior [est] prole et fratribus, est in Dei oc(c)ulis predilectis, et de uiris [s]celeratis et preuaricatoribus qui faciunt contrarium reputamus.
     Dixit auis: Meum consilium est quod occidas protinus tuum uirum et te ab eo reddas tranquillam penitus et in pace, ac per hoc salus, pax et proteccio tibi erit et per consequens michi tecum, noc a me, donec illud feceris, causam queras. Nisi enim res ualde bona non esset, non tibi consulerem ullo modo, et, si eam iam fecisses, mox tibi dicerem in secreto. [Nec super hoc de tuo marito doleas nec tristeris]; dabo tibi enim alium ipsomet meliorem qui erit nobis socius in [hoc] loco, qui te custodi(r)et et diliget plas quam iste; et semper amor inter me et te firmissimus manebit. Scias quoque [quoniam], ipsum nisi meum consilium adimpleueris, tibi ultimo accidet quod muri accidit nolenti, (de) sibi prestito iuramento, (de) suo consilio (noluit) consentire. Dixit mulier: Quomodo accidit isto casus? Ait auis ista uerba:
     Dicitur fuisse in quodam loco quidam canis habitans in solario, in quo cum essent multi mures disponentes et molestantes bona patrisfamilias, accedit quoddam animal quod cani simile uidebatur, et erat muribus inimicus et ipsos de domo exterminabat uiriliter tota die; inter quos quidem erat vnus mus maior et alius forcior seu robustus. Et uidens hoc mus quod fecerat paterfamilias, sciuit quod non posset in domo propter illud animal permanere, et accedens ad illud dixit: Scio, inquam, quod patronus huius domus non introduxit te huc nisi ad me procul dubio occidendum; sed ego ueni ut habeam suam societatem et amiciciam in hoc loco, quia noui tua ingenia uirtuosa, et cohabitare tibi et tu mecum, diu est, destinaui. Dixit ei animal supradictum: Ego quidem tua uerba obtime intellexi, et uolo te securum reddere et tibi pacem cum concordia obseruare ut sis michi in uerum socium et fidelem. Verumtamen nichil tibi promitto, quod non ualeo tibi fidem obseruare; nosti uere quoniam patronus me posuit custodem ueraciter sue domus, ut a te et a tuis sociis [sibi] non adueniat nocumentum, nec decet me in hoc eius intencionem defraudare, et propter hoc procura tibi aliam utilem mansionem et de isto solario egredere sine mora, quia si hoc non feceris, non erit michi culpa, si te offendo in hoc loco; non enim licet michi contrauenire mandato procul dubio mei patris. Dixit ei mus: Ego quidem prius inquoauit te rogare et super hoc me humiliaui tibi ipsi propter hanc peticionem. Non decet te meam peticionem in aliquo denegare. Ait illud animal per hunc modum: Vere decet me tuam sequi pacem et dileccionem; sed quomodo potero hoc tibi obseruare, cum bona patroni socii mei tui dissipabunt? Quod si fuero sibi rebellis, non def(f)endens sua bona de uestris manibus, me interfecit sine culpa uel mora. Protestor e[r]go tibi ut preserues a me tuam personam gratissimam vsquequaque. Et de hac domo vsque ad tres dies te separa uenientes, quibus poteris tibi mansionem aliam prouidere; postea uero tui societatem prosequar fructuosam. Dixit ad eum mus: Hoc meum relinquere habitaculum michi procul dubio est molestum et ullo modo recedere non propono; sed preseruabo me a te toto posso. Altera uero die exiuit mus de cauerna ad hoc ut aliquid pro sui esca procuraret, et uidens ipsum hoc animal de eo non curauit, nec motus est in aliquo contra ipsum, donec dierum trium terminus compleretur. Et cum uideret hoc mus quia curam erga ipsum non apponeret, nec ipsum offenderet, ceductum est cor suum ut ipsum nullatenus offenderet, et cepit cum eo conuersari nec [se] ab eo in aliquo preseruauit. Consum[m]atis igitur tribus diebus, exiuit mus more solito, ambulans per hunc locum; sed tamen in quodam loco illud [animal] latitauit, et senciens pedum strepitum muris, aduersus eum protinus insurrexit et ipsum finaliter deuorauit.

Figura canis et muris existencium in
solarium et murem deuorantis.

     Induxi uero [hanc] parabolam tibi, ut scias quod non decet uirum intelligentem consilium sui amici in aliquo reuocare, quando ipsum sui mente et bona fide sibi prestat, nec debet correccionem illius ueraciter refutare. Dicitur enim quod uerbum consulentis, etsi difficile sit, medicine simulatur, que, quamuis amara sit, tamen liberat a langore. Quapropter nequaquam meum refutes consilium utile et salubre, nec decipiaris, carissima, tuo corde. - Dicunt enim sapientes quod non debemus des[is]tere dare consilium amicis, quamuis credere nolueri[ri]t. Et super hoc dixit Cato; versus:

     Cumque mones aliquem nec se uelit esse moneri,
     Si tibi sit carus, noli desistere ceptis.

     Cum moneat carum tibi, si uidetur amarum,
     Vlterius tendas et documenta uera rependas. -

     Et quia tu mihi cara amica es, fac quod tibi dico nec promittas uiuero tuum uirum, quia maximum exinde prospi[ci]es nocumentum; nam si ipsum uirum tuum accideris, dabo tibi uirum maritum ipso ueraciter meliorem.
     Et audiens hoc, a uerbo illius perterrita est ultra modum et habere nouum maritum tunc temporis affectauit, et ait ad eam ista uerba: Aduerti quippe protinus uerba tua, et credo uere erga me tuum consilium salutare, et signum tue dileccionis erga me est, quia sencio meum cor erga tui delectacionem completissimum et perfectum, et nescio iam quod consilium michi utile contulisti, et si non esset bonum pro me, sed pro te tantum, uellem illud utique adimplere. Verumtamen, quando potero meum maritum interficere, cum non sit michi hoc possibile nec securum? Ait ad eam illa socia per hunc modum: Aduerte ad me, quia tibi ingeniaciones, quibus ualebis hoc facere, indicabo. Ait illa: Dic ergo breuiter quod intendit. [Respondit ei]: Scio quemdam riuum in quodam loco in quo est piscium multitudo et ubi solent piscari pluries piscatores, qui, cum intendant piscari magnum piscem, habent lignum acutum in vtraque parte, introducentes illud a capite usque ad piscis caudam, et scio te de huiusmodi piscibus quam ego melius apportare posse. Accipe ergo vnum de illis et illum proi[i]ce in locum, vbi tuus fatuus maritus comedit, sine mora, ut illud transgluciens in suo gut[t]ure infigatur, et ipse morietur subito prefocatus. Fecitque itaque mulier, sicut sibi illa consul[u]erat illa hora, et accipiens vnum de illis piscibus cum ligno, ipsum proiecit mulier coram uiro, qui, cum illum transgluti[i]sset, remansit mortuus prefocatus.
     - Et ex hoc notare debemus: modicum est confidendum in mulieribus, et cito credunt et cito sunt decepte, et homines decipiunt tota die, et super hoc multos uersus adducere [facile est]; vnde uersus:

     Femina, fraus Satane, referens rosa dulce uenenum,
     Sepe [est] prona rei que perhibetur ei.

     Femina, res fragilis, res lubrica, res puerilis.

     Proficit exempli merito cautela docendi
     Maiorique sua credit in arte minor.

     Et dixit sapiens: Nichil est crudelius infesta muliere. Quanto enim sapiens uitam suam pro uiri salute opponitur, quanto maligna ad mariti mortem eciam uitam suam reputat et ad eius mortem faciliter inclinatur, sicut ista fecit! -

Figura mulieris pro[i]icientis piscem cum ligno et mariti eius
illum transglucientis, remanentis ibidem subfocatus.

     Remansit auis cum muliere itaque pluribus [diebus] honorem et dileccionem sibi conferens socialem. Postea uero recordata est mulier eius quod permanserit sua socia scilicet ut nouellum maritum sibi breuiter procuraret, peciitque illi ut sibi procur[ar]et quod promisit, quia sine marito non poterat uiuere bono modo. Et perambulans illa auis cuidam uulpi obuiauit protinus circa flumen. Cui ait: Pronuncio tibi rem de qua breuiter congaudebis. Dixit uulpes: Michi dicito quid est illud. Ait ad eum: Habeo vnam auem ualde pinguem que michi penitus extitit inimica, quam intendo seducere ut ad te ueniat; sed tu, dic, tu quoque eam insidiaberis sub hoc saxo, et cum ipsam senseris, insurgens aduersus eam, rapias et deuores eam. Fecitque itaque dicta uulpes. Et stabat post saxum aui insidia[n]s, nichil dicens. Et rediens auis ad mulierem, dixit ei: In tali loco quemdem socium adinueni. Cui relatis a me tuo decore, intellectu atque dileccione et amore et societate que inter nos est et loci com[m]oda in quo sumus, (et) breuiter placet sibi te in vxorem assumere graciosam; et peciit ut te ad saxum ducerem in quo manet. Vult enim tue decoris et prudencia experiri. Amica, surge, ad eum protinus accedamus. Placuit itaque mulieri, et cum ipsa usque ad locum proprium ambulauit. Cui auis dixit: Hic paulisper placeat prestolare, quia cito ueniet quem tu queris; stabat uero mulier (a)affectans uidere illum quem in uirum affectabat. Et insurgens uulpes subito ad insidiis aduersus illam, rapuit deuorando. - Et sic fuit decepta illa miserrima et destructa propter mellita uenenosa uerba adulatoria. Vnde uersus:

     Simplicitas ueri, fraus est quia puerpera falsi;
     Esse solent li[n]gue consona uerba sue.

     Et idem dixit:

     Tempore non omni, non omnibus omnia crede;
     Qui misere credit, creditur esse miser.

     Et idem dixit:

     Omne genus pestis superat mens dissona uerbis;
     Insontes animi florida lingua polit.

     Ideo quidam dixit: Malo in consilio femine uincent viros. Et sicut ista decepit istam suam sociam subtiliori modo, sic decepit alia uetula quamdam mulierem ualde bonam. -
     Postmodum ad suum locum proprium rediit dicta auis.

Figura uulpis interficientis auem et
mulieris respicientis eos.

     - Dixit rex suo philosopho: Dic mihi si audiuisti vmquam tantam maliciam seu ingenia mulierum. Respondit philosophus: Quod adhuc dicam [est] quoddam mirabile et s[t]upendum.
     Dictum est quod quidam, nobilis progenie, haberet vxorem castam nimium et formosam. Conti(n)git forte quod oracionis studio Romam uellet adire, sed alium custodem uxori sue, nisi semet ipsam, noluit deputare, illius castis moribus satis co[n]fisus et probitatis honore. Hic autem parato commeatu abiit. Vxor uero caste uiuendo et in omnibus prudenter agens remansit. Accidit tandem quod, necessitate compulsa, ad domum propriam suam uisitatura vicinam egrederetur; que, peracto negocio, ad propria remeauit; qua[m] iuuenis aspectata, ardenti amore diligere cepit et plurimos ad eam direxit nuncios, cupiens ab illa quam tantum ardebat amari. Quibus contemptis, eum penitus spreuit. Iuuenis, cum se sic contemptum sentiret, dolens a Deo efficitur ut mimio infirmitatis onere grauaretur. Sepius tamen illuc, quoniam egressam uiderat, considerans eam conuenire, sed nequaquam preualuit efficere. Cui pre dolore lacrima[n]ti fit obuia anus, religionis habitu decorata, querens quenam esset causa que sic eum dolore compelleret; sed iuueuis, que in sua uersabantur consciencia, minima detegere uolebat. Ad quem anus: Quanto quis infirmitatem suam medico reuelare distulit, tanto grauiori morbo attritus erit. Quo audito, narrauit ei ordine que sibi acciderant et suum propalauit secretum. Cui anus: De his que iam dixisti Dei auxilio remedium inueniam. Et eo relicto ad propria remeauit ac caniculam quam habebat apud se domi, duobus diebus ieiunare coegit, et die tercio panem sinapi confectum geiunanti (sic) largita est. Que dum gustaret, pro amaritudine oc(c)uli eius lacrimare ceperunt. Post hoc uero anus illa ad pudice domum femine perrexit quam iuuenis predictus adeo amauit. Que, honorifice predicans per magne religionis speciem, ab ea [non] est suspecta. Hanc autem sua sequebatur canicula. Cumque uidisset illa mulier lacrimantem, quesiuit quid haberet et quare lacrimaretur. Anus ad hoc: Quara amica, ne queres quid sit, quia adeo magnus dolor est quod nequeo dicere. Mulier uero magis instabat ut diceret. Cui anus: Hec quam inspicis canicula mea erat filia casta nimis ac decora quam iuuenis adamauit quidam; sed adeo casta erat ut eum omnino sperneret, et eius amorem despueret. Vnde dolens a Deo efficitur ut magna egritudine stringeretur; pro qua culpa miserebiliter hec supradicta nata mea in caniculam mutata est. Hiis dictis, pro nimio dolore erupit in lacrimas anus illa. Ad hoc tensa: Quid ergo, cara domina, similis peccati conscia, quid, inquam, factura sum? Me etenim dilexit iuuenis, sed castitatis amore eum comte[m]psi et simili modo ei contigit. Cui anus: Laudo tibi et, cara domina, ut, quam cicius poteris, huius misereris et quod querit facias ne et tu simili modo in canem muteris. Si enim scirent inter iuuenem predictum et filiam meam amorem, nu[n]quam mea mutaretur filia. Cui ait mulier casta: Obsecro, ut consilium huius rei utile dicas, ne, propria forma priuata, efficiar canicula. Anus pro Dei amore libenter et anime remedio monet: Quia miseret me tui, hunc supradictum iuuenem queram, et si quo[quam] inueniri poterit, ad te reducam. Cui gracias egit mulier, et si[c] anus artificiosa dictis fidem prebuit, et quem promisit reduxit iuuenem, et sic eos as[s]ociauit copula non legali.
     Post modum ait rex suo philosopho: Nunquam audiui tam mirabile quid, et hoc arte puto diaboli inaudita. Ait philosophus: Ne dubites quia hoc esse uidetur. Inquit rex: Spero quod, si aliquis tam sapiens homo erit ut semper timeat se posse decipi arte mulieris, forsitan se ab aliis ingeniis ingenio se custodire ualebit. Respondit philosophus: Adhuc uolo tibi recitare quoddam mirabile et stupendum quod audiui a quodam homine qui multum laborauit ut suam custodiret uxorem, sed nichil profuit custodire. Dixit rex suo philosopho: Dic michi quid fecit, ut melius sciam, si quam duxero, illam custodire. Inquit philosophus:
     Fuit quidam iuuenis qui totam intencionem suam et totum sensum suum et adhuc tempus suum misit ut sciret artem mulieris omni modo. Et hoc facto, uoluit ducere vxorem; sed primitus perrexit quere[re] consilium, et sapienciorem illius regionis adiit hominem, et [sciens] qualiter custodire posset quam ducere uolebat, quesiuit vxorem. Sapiens uero, hoc audiens, dedit ei consilium ut construeret domum altis (et) parietibus lapideis, poneretque intus mulierem, daret sibique satis ad comedendum et non superflua indumenta, faceret ita domum quod non esset in ea nisi solum (h)ostium solaque fenestra per quam uideret et tali altitudine et tali composicione per quam nemo intrare posset uel exire. Iuuenis uero, audito consilio sapientis, sicuti ei ius[s]erat, egit. Mane uero, quando iuuenis de domo exibat, (h)ostium domus firmabat, et similiter quando intrabat. Quando autem dormiebat, sub capite suo claues domus absconderet. Hoc autem longo tempore egit. Quadam uero die cum iuuenis iret ad forum, mulier sua, ut solita erat facere, ascendit ad fenestram stare et uidit quemdem iuuenem formosum corpore atque facie. Quo uiso, statim amore illius succensa fuit mulier; hec amore iuueuis succensa et, ut supra dictum est, custodita, cepit cogitare quomodo [et] ex qua arte posset loqui cum adamato iuuene. At ipsa, plena ingeniis ac dolositatis arte, cogitauit quod claues domini sui furaretur, dum dormiret, et ita egit. Hoc autem as[s]ueta erat dominum suum vnaquaque nocte uino inebriare, ut secrecius ad amicum suum posset exire et suam uoluntatem explere. Dominus uero ill[i]us, philosophicis iam edoctus monitis sine dolo nullos [esse] muliebres actus, cepit cogitare quod sua coniunx construeret frequencie cotidiana[m] pocione[m], quod sub oc(c)ulo poneret; se finxit ebrium esse. Cui[us] rei mulier inscia, de lecto nocte consurgens, perrexit ad (h)ostium domus et aperto exiuit ad amicum. Vir autem su(u)us, in silencio noctis suauiter consurgens, uenit ad (h)ostium et apertum clausit. Fenestram ascendit stetitque ibi, donec in camisia mulierem suam nudam reuertentem uidit. Que, domum rediens, (h)ostium clausum inuenit; vnde [in] animo multum condoluit; tamen (h)ostium pulsauit. Vir, mulierem suam audiens et uidens, ac si nesciret, interrogauit quis esset. At illa [erat] culpe veniam petens et amplius nunquam se hoc facturam promittens. Nichil profecit; sed uir iratus ait quod eciam intrare [non] permitteret, sed esse suum [ut] suis parentibus ostenderet. At ipsa, magis ac magis clamans, dixit quod, nisi (h)ostium domus recluderet, in puteum qui iuxta domum erat saliret et ita uitam finiret, sicque de morte sua amicis et propinquis racionem red[d]ere deceret. Spretis minis dominus mulieris sue, intrare non permisit. Mulier uero, plena arte et calliditate, sumpsit lapidem quem proiecit in puteum hac intencione ut uir suus, audito sonitu lapidis in puteum ruentis, putaret sese in puteum cecidisse. Et peracto hoc mulier post puteum se abscondit. Vir simplex atque insipiens, audito sonitu lapidis in puteum ruentis, mox et absque mora de domo egrediens, celeri cursu ad puteum uenit, putans uerum esse quod mulierem audisset cecidisse. Mulier uero, uidens (h)ostium domus apertum et non oblita sue artis, intrauit; domus firmato (h)ostio, stetit ad fenestram. Ille autem, uidens se esse deceptum, inquit: O mulier, fallax et plena arte diaboli, promitte me intrare, et quicquid fore michi fecisti me condonaturum tibi crede. At illa, cum increpans, introitum domus omni modo, facto atque sacramento, denegans, ait: O seductor, tuum esse atque tuum facinus parentibus tuis ostendam, quia vnaquaque nocte es solitus ita furtim a me exire et meretrices adire. Sic ita egit. Parentes uero, audientes atque uerum esse existimantes, increpauerunt eum. Et ita mulier, liberata arte sua, flagicium quod meruerat in virum retrusit. Cui nichil profuit, imo obfuit mulierem custodisse.

Figura uiri existentis ad fenestram domus et mulieris existentis
extra, prohicientis lapidem in puteum.

     Et audiens hoc rex obstupuit et dixit: Nemo est qui se ingenio mulieris custodire possit nisi quem Dominus custodierit, et hec talis narracio, ne ducam uxorem, est magna dehortacio. Respondit philosophus: Non debes, domine rex, mulieres omnes credere esse tales, quoniam magna castitas atque magna bonitas in multis reperitur mulieribus, et scias in bona muliere bonam societatem reperire posse, bonaque mulier fidelis uel custos bone domus. Salomon in fine libri suorum Prouerbiorum composuit .xx. duos uersus de laude atque bonitate mulieris bone. Dixit rex ad hoc: Vnde confortasti atque audisti aliquam mulierem que sui sensus ingenium niteretur nitere in bonum? Respondit philosophus: Audiui. Rex inquit: Refer michi de illa que uidetur res magna. Philosophus dixit:
     Dictum fuit quod quidam hispanus perrexit apud Mecham. Dum ibat, peruenit in Egiptum. Qui, deserta[m] terra[m] intrare uolens et transire, cogitauit quod pecuniam suam in Egipto dimitteret, et, antequam dimittere[t], uoluisset si aliquis fidelis homo esset in illa regione cui posset pecuniam suam committere. Et ostenderunt ei antiquum hominem nominatum probitate fidelitatis, cui de suo mille talenta tradidit. Deinde perrexit, factoque itinere ad illum rediit cui pecuniam commisit et quod com[m]iserat ab eo requisiuit. At ille, plenus nequicie, illum nunquam antea uidisse dicebat. Ille uero, deceptus sic, per[r]exit ad probos homines regionis, et (et) quomodo tractauisset cum ille homo, cui pecuniam commiserat, eis retulit. Vicini uero illius, de eo talia audientes, credere noluerunt, sed nichil hoc esse dixerunt. Sed qui pecuniam perdiderat vnaquaque die ad domum illius, qui retinebat iniuste pecuniam, ibat blandisque precibus eum deprecabatur ut sibi pecuniam redderet. Quod deceptor audiens increpauit eum, dicens ne amplius quid de eo diceret uel ad eum ueniret. Quod si faceret, penas meriti precio subiret. Auditis minis illius qui eum deceperat, tristis cepit redire, et in redeundo obuiauit cuidam uetule pannis heremitalibus indute. Hec autem baculo suo fragiles artus sustentebat, et per uiam lapides, laudando Deum, ne transeuncium pes lederetur, locabat. Que uidens hominem flentem cognouit eum esse extraneum. Com[m]ota pietate mangiporcum uocauit et quid ei accidisset interrogauit. At ille ordinate nominauit. Femina uero auditis uerbis illius hominis inquit: Amice, si uera sunt que retulisti, feram tibi auxilium. Et ille ait: Quomodo potes hec facere, serua Dei? At illa inquit: Adduc michi hominem de terra tua cuius et fratris fidem habere possis. At ille adduxit. Deinde decepti socio precepit .x. cofros, exterius preciosis depictos coloribus atque ferro deargentato ligatos cum bonis seraturis, emere et ad domum sui hospitis afferre lapidibusque com[m]inutis implere. At ipse ita egit. Mulier uero, ut uidit omnia illa que preceperat esse parata, [decepto] ait: Nunc eciam homines perquire, qui, euntes ad domum illius qui te decepit, mecum et cum socio tuo deferant cofros,

     Vnus post alium uenientes ordine longe,

     et quam cito primus uenerit ad domum illius hominis qui te decepit, requiescet. Ibi ueni et interroga pecuniam, et ego tantum in Deum confido quod reddita pecunia tibi fuerit. At ipse, sicut uetula uiserat, fecit. Que, non oblita incepti quod predixerat, iter [incepit et uenit cum socio decepti ad domum deceptoris]: Quidam homo de Hispania hospitatus mecum fuit et uult Mecham adire, queritque antea pecuniam suam, que est in .x. cofris, seruandam alicui bono homini, donec reuertatur, com[m]endare. Precor igitur ut, mei causa, in ede tua custodias, et quia audiui et scio te bonum hominem esse, nolo aliquem hominem alium, preter te solum, huius pecunie com[m]endacioni adesse. Et, dum ita loqueretur, uenit primus deferens cofrum, aliis a longe iam ap[p]arentibus. Iterum deceptus, preceptor uetule non oblitus, post primum cofrum, sicut ei preceptum fuerat, uenit. Ille uero qui pecuniam celauerat, plenus nequicie ac mala arte, ut uidit hominem uenientem cui pecuniam celauerat, timens ne, si pecuniam requireret, alius qui adducebat pecuniam suam non com[m]itteret, contra eum, ita dicendo, perrexit: O amice, vbi fuisti et vbi tantum diutinasti? Veni et accipe pecuniam mee fidei iam diu com[m]endatam, quoniam [te] inueni et amodo tedet custodire. At ille, letus atque gaudens, recepit pecuniam gracias agens Deo. Vetula autem, ut uidit hominem pecuniam habentem, surrexit et inquit: Ibimus, ego et socius meus, contra cofros nostros et festinare precipiemus. Tu uero exspecta, donec redeamus et bene serua quod nos adduximus iam. Ille autem, letus animo, quod ceperat seruauit aduentumque eorum, quod adhuc potuit, expectauit. Et ita bono ingenio uetule reddita fuit uiro summa pecunie.
     Rex miratus dixit: Istud fuit mirum ingenium atque mirabile, nec puto quod aliquis philosophus subtilius cogitaret per quod lenius uir suam pecuniam recuperaret. (Ait rex) Vnde posset philosophus suo ingenio naturali facere, secreta eciam nature rimando, quod mulier solo fecit naturali ingenio?

Figura mercatoris tradentis thesaurum suo hospiti
et uetula (sic) consulentis mercatorem.