Ait rex ad philosophum suum ista uerba: Tuam parabolam intellexi [de uiro] adherente inimico, nec inuenitur ad inuicem dileccio inter ipsos, donec euadant a periculo suo loco multosciens et a morte. Nunc autem affer michi parabolam de uiris inimicantibus ad inuicem, qualiter se oportet ad inuicem preseruare. Et ait philosophus: Viri prudentes et discreti non debent in suis inimicis omni tempore confidere, etiamsi dileccionem maximam sibi cotidie manifeste[n]t, quemadmodum egit auis egra regis filium per hunc modum. Dixit rex: Quando fuit hoc dicas michi. Inquit philosophus:
     Dicitur fuisse quidam rex qui habebat unam auem Pinza nomine sic uocata[m], que docta loqui extitit ualde bene et sermones hominis intelligere et proferre, cui erat unus pullus. Et mandauit rex cuidam puelle sue domus ut conseruaret eum (sic) et nutriret diligenter. Post hoc uero vxor regis peperit filium benedictum, et adheret pullus eius auis ipsi puero, ludebat cum eo, et conuersabantur ad inuicem tota die stantes, comedentes et solaciantes insimul sicut fratres. Pinza uero ibat diebus singulis ad quemdam montem ferens ex ductilis duos fructus, addens ad memoriam, uirtutem et uigorem ipsorum, et cito magnificati sunt propter cibum. Cumque uidisset rex uigorem puerorum, adhibuit maiorem dileccionem erga Pinzam, et addi[di]t in suis oc(c)ulis graciam forciorem. Quadam uero die, cum iuisset Pinza ad fructus solitos afferendos, ascendit pullus in sinum pueri, ut cum eo more solito luderet, sicut ante. Puer uero affectus iram et odium contra illum in terram ipsum precipitauit, et pullus est mortuus illa hora.

Figura pueri pullum interficientis.

     Cumque rediit Pinza de monte, uidens suum filium mortuum in terra prosternatum, condoluit fortiter contristando, et ait: Maledicti sint omnes reges, principes et barones, quia in eis fidei nichil est, pietatis et misericordie pro constanti, et ue illi quem cuius societate Deus et amicicia uulnerauit quamplurimos! non enim reputata est Pinza(m) socia(m), et ipsi [n]ullum diligunt nisi a quo sperant aliquid utilitatis recipere in presenti. Et cum illud ab eo habuerint, non habent amorem nec societatem de cetero circa illum; et omnia sua opera dolosa sunt ac fraudulenta. Et cogitauit in se Pinza sic dicendo: Non quiescam donec de isto crudeli aduersario hodie ualeam uindicari, cui non est (est) amor nec fidelitas op[p]ortuna, qui prodit suos familiares manifestissime ac suos fratres et eos qui in sua mensa comedunt tota die. Et ex[s]urgens irruit super regis puerum illa hora et fodit eius oculos suis pedibus repentine, et sequatus est puer ille. Et uolans reposuit se in loco altissimo et excelso. Et annunciato hoc regi, condoluit ultra modum, et factus est tristis ualde in suo animo contristando, et quesiuit argumenta per que dolo caperet illam Pinzam, ut eam perderet et de ipsa se subito uindicaret.

Figura Pinze oculos pueri fodientis.

     Et equitans rex suum equum iuit ad querendum illam, et, cum accessisset ad eam, ac suo nomine conuocauit, illi talia sic dicendo: Tuam offensam, carissima, iam remisi, et tu apud me es amica. Ergo ad me conuertere, (et) ne timeas, nec turberis. Et nolens auis redire ad ipsum talia est locuta: Scias, domine rex, quod proditor debet (esse) pro meritis condempnari secundum sui impietatem, et mensura(m), quo quis mensus fueris, eidem [eadem] mencietur, quamuis illud negocium retardetur. - Iuxta illud; uersus:

     Qua mensus fueris mensura(m) forte teneris;
     Legem quam tuleris non in mente poscieris.

     Et alibi dicitur: Dei uindicta, si differtur, non offertur. Et alibi: Pena non facit martires, sed causa tende. Vnde uersus:

     Cum quis torquetur, nisi causa malum comitetur,
     Nondum dicetur martir qui sic morietur.

     Et alibi: Qui gladio perit uel percutit, gladio periet uel percutietur. Vnde uersus:

     Si quemcumque feris, ab eo pariter ferieris;
     Vulnera si dederis alii, tibi uulnera queris.

     Et alibi dicitur: Nullum bonum irremuneratum et [n]ullum malum impunitum. Vnde uersus:

     Premia debentur meritis, peccata tenentur
     Penis, mensura parilique sua natura. -

     Et si tardaueris in hoc seculo, in futuro non tardabit, - quia dicitur quod uindicta Dei quanto magis uenit leuiter, tanto magis uiolencius punit. Vnde uersus:

     Cum pena digna feriat Deus acta maligna,
     Tanto plus lenta, tanto magis est uiolenta. -

     Sed ipse Deus peccatum patrum super filiis et filiorum filiis uisitabit et reddet cuilibet merita pro meritis illa hora. Super quod autem michi fecit tuus filius, cito accepi meam vindictam ab eodem, et ei iuxta sua opera dignam retribui ulcionem.

Figura regis uocantis Pinzam stantem super montem.

     Et ait ad eam rex: Vere peccauimus contra filium tuum manifeste et te offendimus sine causa. Verumtamen tu de nobis ulcionem tuam breuiter accepisti; nec te in hoc peccasse contra nos (penitemus) reputamus; autem nunc ad nos conuerte(re) confidenter.
     Et ait Pinza: Vere ad te de cetero non redibo, quoniam uiri sapientes prohibuerunt hominem se rei periculose exponere ullo modo. Dicunt enim: Nequaquam inclinetur cor hominis ad uerba blanda sui aduersarii, et honorem quo ipsum honorat, nec cor suum circa hec decipiatur; non enim reperitur rancor et odio bona fides, nec restat nisi ut in ipso penitus preseruetur. - Et iuxta hec dicunt sapientes: Blesa lingua non est credenda. Vnde uersus:

     In sensum uolueres ducit cum cantibus auceps,
     In frodem gentes blesa loquela uiri.

     Et Cato dixit:

     Sermones blesos blesosque cauere memento;
     Simplicitas ueri fama est, fraus ficta loquendi.

     Et idem:

     Qui simulat uerbis, non corde est fidus amicus;
     Tu quoque fac simules, sic ars deluditur arte.

     Et alibi:

     Falsus adulator non sit tibi uerus amator.
     Ex propria parte fac sic: ars luditur arte. -

     Dicitur autem quod uir intelligens reputare debet eius fratres et socios [suos] proximos, uiros uero [fideles] amicos, filios uero potenciam et famam, filios litem et discordiam, eius uero consanguineos oues, sed suam personam, solam et inter eos separatam. Modo uero ego sum solus similiter et ab aliis separatus, et a te hanc tribulacionem iam recepi. Et me alias tanto honore [honorasti] postmodum, et damna maxima intulisti. Recede in pace, uade igitur uiam tuam, quia ego recedo, uado uiam meam.
     Et ait ad eum rex: Si non accepisses ulcionem tuam, tunc nobis esset negocium tuum secundum quod tu proposuisti. Verumtamen nos nichilominus te offendere; tu quoque iam accepisti super hoc ulcionem. Quare igitur recedas uenire ad [me] qui sum tibi utilis et fidelis. Reuertere ad nos; quia offensam meam iam deleui.
      Ait ad cum Pinza: Scire [debes] quod cordium inimicicie sunt cause pessime, intol(l)erabiles (et) dolores, nec iustificant lingue de his que in cordibus sunt absconsa. Cor autem detestatur; offendit quod in corde est magis procul dubio quam in lingua: modo autem tuum cor dicis michi [te] malum aduersum [me] machinando, quia cor meum odit te pro constanti. Quando igitur me amabis, cum ego te odiam in immensum, scire debes quod cor meum lingue tue utique contradicit.
     Ait rex: Nescis quia inimicicie contingunt inter homines tota die, et quicumque est intelligens credit suo frequentissime inimico, maxime quando ei sit fidelis. - Et dicunt sapientes quod de inimicis fiunt multociens amici; vnde versus:

     Clarior est solito post nebula maxima Phebus;
     Post inimicicias clarior est et amor. -

     Et ait ad eum Pinza: Veritas [est], sicut dicis; uerumtamen uiri intelligencie iuuant se consiliis et per consequens argumentis, ut ab illis sibi precaueant, loco et tempore optimis. Sciunt namque quod inimici non [possunt] sibi obesse potencia et uiribus aliquando, sed ingeniis et argumentis quibus capiunt homines manifeste, quemadmodum homo capit suis ingeniacionibus elephantem qui maior est omnibus animalibus atque fortis; - vnde uersus:

     Cum tibi sit uita, paruos contemnere uita;
     Sensus donatur, cui uis permagna negatur. -

     Et notum est apud homines quod, quantumcunque homines capiant de ouibus et de illis mactant, non pro tanto illud displicet aliis ouibus remanentibus, sed hoc sustinent pacienter, (sed) credunt in illis et obliuiscuntur eius quod in aliis fecerunt. Sic quoque canes qui sunt in adiutorium homini, quando interfectus fuerit aliquis earum (sic) ab hominibus, non pro tanto reliqui ab eis recedunt, sed remanent sicut ante. Ego autem nolo esse sicuti isti sunt qui se ab huiusmodi negligunt preseruare; sed a te toto meo posse me cauebo, - quia scio quod, si me teneres in tuis manibus, me procul dubio iugulares, et postmodum euadendi uiam aliquam non haberem. Et accide[re]t mihi, sicut accidit illi qui firmauit (h)ostium stabiliter post amicionem (sic) sui equi; vnde uersus:

     Cum furatus equum fuerit latro, creditur equum
     Vt sero firmetur, cum nil sub claue tenetur.

     Ego autem me a te precauebo, quia iacula preuisa minus ledunt; vnde uersus:

     Que scio uentura, non sunt mihi tam no(s)citura.

     Ego quidem non dormio, sed (te) uideo quid intendis facere, si me teneres, et non sum ita stulta sicut credis, quia dicitur quod dormienti loquitur qui stulto loquitur; vnde uersus:

     Vt somnolentis non prosunt uerba loquentis,
     Sic stolide mentis homini uerbum sapientis.

     Ego autem, domine rex, non sum puer decem annorum, quia (te) uideo quid habes in corde tuo, iuxta illud: Maledictus puer centum annorum! Versus:

     Mundo difficil(l)is senis [est] infancia uilis,
     Christo cum similis puero fit uita senilis.

     Hec sunt allegaciones Pinze auis. -
     Et ait ei rex: Vir nobilis socium non relinquit nec ab eo separatur; non enim omnes homines sunt et unius et eiusdem nature. Quidam enim sunt a quibus homo debet penitus sibi cauere, quamuis sibi dederint suam fidem. Sunt et alii quorum uerba credere debet, quia sua opera indicant uerba sua.
     Ait ad eum Pinza: Inimicicie ualde sunt terribiles et moleste. Expedit autem unumquemque timere ueraciter inimiciciam que est in regum cordibus et rancoribus eorumdem. Volunt enim penitus uindicari, et eis uidetur quod uindicta in huiusmodi est eis honor, fama et gloria in eternum. Non decet uirum intelligentem ut pandat cor suum blandis sermonibus sui(s) aduersarii(s). Inimicicia uero abscondita est in corde, sicut ignis cineribus cooperitur, quando non habet lingua in quo agat; modo simili(s) querit aduersarius occasiones uerborum, ad modum ignis patentis in lingua. Et quando aduersarius causam inuenit, accenditur sicut ignis, et comburit, quem non possunt extinguere (sine aqua), nec diuicie, nec humilis lingua, nec honestas, nec anime humiliacio, nisi tantum anime moribus et uirtutibus illustrate. Sunt tamen aliqui uiri quibus aduersarii inimicantur ad inuicem tota die, et possunt illis suis negociis resistere, quando uolunt. Verumtamen ego debilis sum consilii et societate diminute; nec est mee prudencie posse reprimere quod in tuo latet animo aduersus me manifeste. Et propter hoc in te nunquam credam, nec habe[b]o fiduciam ullo modo, et non uidetur michi melius consilium, quam recedere [me] a te in eternum. - Ego autem non mentior tibi, quia os quod mentitur occidit animam; vnde uersus:

     Se morti subicit homo, mendacia dicit,
     Ac sic mente perit lingua qui fallere querit.

     Noli, domine rex, plus loqui de me; loquere de Deo qui est in celo, nos sumus in terra. Noli me decipere uerbis tuis; cura de Deo qui omnia uidet et quod intendis contra me facere; ipse scit solus corda omnium et bona et mala; vnde uersus:

     Est Deus in celis, retinet te terra; fidelis
     Esse Deo cura, de quo non dicere plura.
     Nemo loqui late presumat de deitate.
     De qua qui multa loquitur, vix est sine mulcta.

     Parce Deo uerbis, eciam tibi uera locuto;
     Sepius ut taceas tucius esse puto.

     Recordare, domine rex, de morte futura, et forte cras morieris et in nichilum redige[ri]s. Memento quod cinis es et in cinerem reuerteris; vnde uersus:

     Cum si uis et purus, fueris quod sis rediturus,
     Et speciem cineris in monte tenere teneris.

     Cum sis de cinere, debes in mente tenere
     Quando reuerteris in speciem cineris.

     Nonne scis quod omnis caro fenum et gusta eius quasi flos feni. Versus:

     Cum caro sit fenum, flos gloria carnis, amenum
     Hoc habet in merito res ita lapsa caro.

     Cogita(re) de anima et de futuro iudicio, et de me amplius non cures [nec] de isto mundo; et sapiencia huius seculi stulticia est apud Deum; vnde uersus:

     Desipit hic Christo qui mundo sic sapit isto,
     Vt pro terrenis celi priuetur amenis.

     Omnia descendunt a summo culmine rerum,
     Quo non consulto, nichil est quod sidera possint.

     Ait ad eum rex: Sciuisti vnquam quod nullus sit potens facere suo proximo malum aut bonum, nisi quod Deus uult et ordinat? Quod si ipse Deus predestinauit per meam manum [te] moriturum, non habet refugium nec euasionem quod non peruenias ad manum meam moriturum. Si uero non est a Deo predestinatum quod per manum meam moriaris, si peruenires ad manum meam et te uellem perdere, utique tunc non possem. Et sicut homo nichil potest [creare], sic nichil potest agere, nisi a Deo sit ordinatum; nec tibi peccatum reputatur quia meum filium interfecisti, nec meo filio ita parum, quia interfecit pullum tuum; - sed omnia ex Deo sunt ordinata; nos autem causa eius quod Deus fecit inferius et creauit. -
     Ait ad eum Pinza: Omnia a Deo sua diuina potencia predestinata sunt; ita est sicut dixisti. Non tamen prohibet hec uirum probum et discretum se (non) preseruare ab inimico suo posse, deinde Deum facere suum placitum creatorem. Scis enim quod si predestinatum esset alicui mori in aqua, nullus esset qui eum posset eruere nisi Deus. Sed si, accedentes ad eum, astrologi eidem manifestarent, se toto suo posse ultimo preseruaret, - quia usu sapiencie dominatur astris, quemadmodum seminator terrarum uirtutes naturales, - nec diceret se in aquam eiicere ut diuinum placitum adimpleret; esset namque fatuus insensatus qui hoc et similia extimaret. Dixerunt enim sapientes quod quicumque perdit se ipsum, non habet partem in presenti seculo, nec per consequens in futuro. Nam propter hoc apposuit diuina sapiencia animam in corpore hominis, ut eam presciat conseruare, ne[c] perdat depositum quod est ei traditum a superno, donec ille ueniat cui ius est illam capere inmortalem. Et ob hoc dico quoniam, licet predestinatum sit perire me per manum tuam, nunquam pro tanto accedam ad te meo uelle et sensu, quem michi prestitit solus Deus. Scio etenim te loqui tuo ore uerba [que] contra tui conscienciam sunt expressa, et scio quod tu uis me perdere et a me meam animam separare. Sed anima repellit mortem et ipsam abhorret quantum potest; odium autem nunquam recedit in eternum. Vos autem non queritis aues nisi propter tria, aut ad eas comedendum, aut ad ludum, aut ad eas perdendum. Tu uero non queris me ad comedendum, nec ad ludendum in me, sed ad interficiendum me pro tuo filio predilecto. Quilibet est eligit uitam et mortem renuit quantum potest. Vir autem intelligens potest relinquere mundum et dare se diuino mortem cultui pre timore, aut faciet illud ad saluandum semel suam animam et corpus, et forte quod non multociens moriatur, et quod non occupent eum multe tribulaciones que omnes sunt mors et periculum in hoc mundo. Dicitur autem quod sapiencia est tristicia, et tribulacio tristicia, et accessus inimicorum tristicia, et recessus amicorum tristicia, egritudo tristicia; sed caput tristiciarum est mors, que non potest fmaliter euitari. Cor autem nouit amaritudinem sue anime pro constanti; non enim extimas, tu, tribulacionem que michi eueniret, si ad te accederem in presenti, et ego scio quod habes in anima erga me, ex hoc quod habeo in anima mea contra te. Quapropter non est michi utilis tua societas ullo modo, quia, si essemus socii et fideles ad inuicem, quando essem recordatus tuorum operum, et tu meorum, tunc nostra corda essent utique permutata.
     Et ait ad eam rex: Non est bonum homini non habere potenciam remouendi quod in eius est anima, ut tollat odium seu rancorem et renoluat ad se amorem. Propter hoc homini datus est ei intellectus, ut malum auferat de corde suo, quando uoluerit et placebit. - Et uero dixit Cato, uersus:

     Litis preterite noli maledicta ref(f)erre;
     Post inimicicias iram meminisse malorum [est].

     Et alibi:

     Preterite litis recolas non iurgia mitis,
     Est quoniam morum rixas meminisse malorum. -

     Et ait ad eum Pinza: Similis est inimicicia pedis apostemati existenti, quod quantumcumque plus quis se super eo sustentauit ad ambulandum, ad sui dolorem plus addidit condolendo; uel oculo egrotanti quo occupatus est a uento uel ab alia re nociua, plus in sui languorem addidit tota die. Sic se habet homo qui odio habetur a suo inimico; qui quantumcumque plus accedit ad eum, ulcus cordis eius magis aperitur, et eius magis dolor continuo augmentatur, et languor ad inuicem innouatur. Et quicumque res ignorat, quando in eas intret et ab eis exeat, et immittit se per malam uiam. Ipse est qui seipsum necauit et destruxit. Et quicumque ne potens sustinere malum cibi et potus, et nititur fatigare uirtutem suam ultra posse, uult suam animam perdere atque corpus. Similiter quicumque intromittit in os suum maiorem bolum quam deglutire ualeat, se ipsum ipsemet subfocauit, - quia dicitur; versus:

     Qui plus posse putat sua quam natura requirat,
     Posse suum superat, se minus esse potest. -

     Et quicumque decipit cor suum in uerbis aduersarii, nec cauet sibi ab eo, ipse plus quam alii inimicatur sibi ipsi. Nec decet quemcumque respicere quod Deus de homine statuit in hoc mundo, - quia dixit Cato:

     Quod Deus intendit noli perquirere sorte;
     Quid statuat de te, sine te deliberat ipse.

     Et alibi:

     Quid placeat forte Christo non querere sorte
     Curet, sed sine te disponat singula de te. -

     Sed debet sibimet a talibus precauere et in suis processibus confirmari, et si contingat res aliter quam ipse estimauerit, ignoscius est peccati. Nec decet uirum prudentem persistere in loco periculoso, cum possit inde recedere ab eodem. Ego autem multa loca habeo, ad que si iuero, nichil boni michi def(f)iciet, Deo dante. Mores quippe quinque sunt, quos si quis obseruet, ad suum uotum perueniet peroptatum, et erunt sibi subsidium quando solus permanet et consistet; sibi in terra sue peregrinacionis ad loquendum, et sibi eius uictum cotidie ministrabunt, et adquiret sibi socios et amicos. Qui quidem sunt que sequuntur: primo, quod sit innocens manibus; secundo, quod nichil mali homini inferat nec procuret; tercio, quod sit uir optime doctrinatus; quarto quod ab omni peccato et infamia se elonget, et [quinto quod] sit nobilis operibus inter gentes, et sint ad honorem Dei eius opera sancciora. Quando uero in uiro intelligenti perfecti fuerint hi mores, et superuenerit sibi aliqua tribulacio et dubitauerit de aliquo, pergere poterit ad quemcumque locorum secure uoluerit, sine damno; et de filiis et suis filiabus, aut de uxore, nec de sua progenie aut de suis diuiciis non dolebit, quia Deus sibi sua negocia adimplebit. Male quippe diuicie sunt ille cum quibus pauperes non redimuntur. Et peior omnibus mulieribus que uerbis est inobediens sui uiri, et peior regum est qui uirum occidit innocentem, et peior terrarum est in qua non est tranquillitas neque status. Ego autem non habeo in te fidem, nec ad te possum accedere, [nec] intendo.
     Et post hec factum est, regem Pinza salutauit et abiit uiam suam.