INCIPIT CAPITULUM DE TURBA
CORVORUM ET TURBA STURNORUM.

     Inquid rex philosopho suo: Intellexi iam ea que dixisti de amicis fidelibus qui diligunt se inuicem cum cordis simplicitate et animi et que sint merces eorum circa illud. Indica mihi de inimico, si potestne effici amicus ut de eo eius inimici possint confidere ullo modo, et quid est inimicicia et eius modus seu materia, et quomodo oportet regem agere et regere regnum suum, quando aduenit ei aliquid a uiris inimiciciarum suarum, utrum pacem eorum [an] non debeat querere uel petere ab eisdem, et utrum possit credere inimico et ei sine periculo adherere et sibi societatem et amorem ostendere, et super hoc affer(t) mihi parabolam et doctrinam. Inquid philosophus Sendebat doctrinaliter respondendo: Non debet rex, quando ei accidit aliquid ad suo aduersario inimico, nisi semper de eo dubitare et in se timere et suo exercitu propter fraudem. Quamuis eius aduersarius ab eo requirat fidem, pacem et ostendat dileccionem et familiaritatem suis sociis predilectis, non debet pro tanto credere suis uerbis, quoniam timendum est ne eis accidat sicut sturnis et coruis accidit quadam die. Dixit rex: Quomodo fuit? Inquid philosophus.
     Dicitur fuisse, in quadam regione, circa ciuitatem mons maximus et excelsus, in quo erat arbor maxima et ramosa. Erant autem in illa arbore nidi pro mille coruis qui regem habebant unicum et discretum; in monte uero erat locus in quo erant nidi pro mille sturnis qui eciam regem habebant ualde bonum.

Figura montis et arboris coruorum et sturnorum.

     Quadam uero nocte exurgens rex sturnorum cum exercitu suo in coruos uiriliter irruerunt, et de eis plures percusserunt et ibidem interfecti, et hoc propter odium quod inter eos fuerat ualde magnum; nec percepit rex coruorum hoc factum quousque in mane surrexit de loco suo. Qui cum uiderat ruinam que facta erat in suo exercitu, multum doluit contristando, et super hoc cogitans in suo animo, ad se omnes suos sapientes et consiliarios aduocauit narrauitque eis quod acciderat illa die. Timebat enim ne forte iterum eos inuaderent et suum iterum exercitum dissiparent, et, sicut prius fuerat, eueniret. Et dixit eis rex: Considerate bene uerba nostra nec deliberare consilium festinctis, donec examinatum fuerit diligenter.
     Erant autem cum eo quinque consiliarii, uiri sapientes et edocti, et uocantes eos ad se, consilium super hoc requisiuit. Dixit que rex [primo] coruo: Quod est super hoc tuum consilium quod nobis a nostris aduersariis accidit, non est diu, et quia nos sumus in timore ne superueniant nobis secundario tales casus? Dixit ei coruus: Consilium meum est illud quod sapientes docuerunt, quoniam, quando accidit tibi aliquid ab inimico te fortiori, cui non posses resistere, non est melius consilium nisi dare protinus terga fuge. - Quia dicitur contendere cum superiori furiosum est, cum pari dubium, cum minore uerecundum; puto itaque utile contenciones et duellum fugere, et qui non potest potencioribus re[s]istere procuret sol[l]icite ut eisdem ualeat placere; et non solum contendere uel uiolenter re[s]istere potencioribus est furiosum, sed etiam et irasci cum potenti est periculosum. Ait enim Seneca: Potenti irasci periculum est querere. Quare si potencior aliquem leserit, tucius est illi leso pocius pati quam cum isto irasci. Quod et Cato uoluisse uidetur, cum dixit, uersus:

     Cede locum lesus, fortune cede potenti;
     Ledere qui potuit aliquando prodesse ualebit.

     Si ergo potens te ledat, uel tecum irascatur, non ad uindictam, sed ad paciencie portum recurrat. Nota etiam adhuc quia dicunt sapientes, bone rex: G[u]er[r]am, quantumcunque poteris, uitare debes, et etiam bellum, quod occasione g[u]erre fieri consueuit, multo forcius est uitandum multis racionibus; primo quia bella Deo displicent. Vnde Propheta dixit: Dissipa gentes que bella uolunt. - Et te ipsum ab eo fugiendo prolongare, nec cor tuum declinet cum tuis hostibus ad pugnandum.
     Et interrogans rex alium coruum dixit ei: Quid tibi uidetur de huiusmodi (facti) consilio nobis dicas. Respondit: Non est bonum consilium quod consulit iste coruus, nec est bonum relinquere nostra habitacula et nos suis pedibus subiugare uel subicere prima uice; sed debemus esse attenti et parati et nos ab inimicis utique custodire; et quando superuenie[n]t contra nos, simus parati contra eos uiriliter debellare, et semper inuenient nos inimicos cotidie et armatos, et eis quantuncumque possumus repugnemus, et ponamus custodes et exploratores ab omni parte et et utroque latere uigilantes, et quicunque uiderint de exercitu sturnorum, nobis annuncient in instanti. Et postea, si ueniant ad bellandum parati sumus contra eos uiriliter ad pugnandum, et forsitan obtinebimus uictoriam super eisdem crudelibus et uigorem, et faciemus in eos id totum quod in nobis alias facere temptauerunt. Nec sit principium nostri processus fugere et relinquere nostrum exercitum et familias et nostra mobilia nullo modo, quoniam hoc esset in eorum adiutorium et nobis obprobrium sempiternum; sed eis resistamus toto posse, et si nos conuincent, tunc temporis fugiemus, postquam non poterimus aliquid agere contra ipsos. - Audi qui[a] dicunt sapientes: Octo sunt cause quibus licite possumus pugnare: primo pro fide conseruanda et non uiolanda, pro iusticia manifestanda, pro pace habenda, pro libertate conseruanda, pro turpitudine uitanda, pro uiolencia repellenda, pro tutela sui corporis facienda et pro neccessaria causa. Suscipienda sunt bella ob eam causam, ut sine iniuria in pa(s)ce uiuere ualeamus. Bellum ita suscipiatur, ut nichil aliud nisi pax uideatur. Ait enim Cato: Pugna pro patria. Audi qui[d] dicitur in Alexandro:

     Si conferre manum, dum luditur alea Martis,
     Debilis, et non dum matura refugerit etas,
     Te tamen armatum uideant; hilaremque caterue,
     Pugnantem precibus mouiturumque conantem,
     Profuit interdum, dominis pugnare iubendo.

     Armemus ergo contra inimicos sturnos, et exponamus omnia bona nostra, pro deffensione nostra, et thesauros aperiamus. Iuxta illud Alexandri uersus:

     Thesauros aperi, plue donatiua in amplis
     Vulneribus crudis et corde tumentibus egro.
     Infundas oleum donis gasisque reclusis,
     Vnge animas donis aurique appone liquorem.
     Hec egre menti poterit medicina mederi;
     Sic inopi diues, largusque medetur auaro.

     Al[l]ice pollicitis promissaque tempore solue;
     Munus enim confert mores, irritat auaros,
     Occultat uicium, genus auget, subicit [h]ostem.
     Non opus est uallo quem dextera dapsilis ambit.

     Est dare pro muro solidi muniminis instar;
     Non murus, non arma ducem tutantur auarum.

     Hec sunt allegaciones et consilium secundi corui proferentis tale consilium. -
     Dixit rex coruo tercio ista uerba: Quid uidetur tibi de consilio quod socii tui dixerunt? Cui dixit sapienter: Intellexi quidem que dixisti; sed scio quoniam uere non locuti sunt usquequaque. Dico enim quod quoniam confidere tibi non poterimus de facto quod inter nos et sturnos capitales inimicos de cetero permanere, nec est consilium nisi ut mittamus unum de nobis sociis, qui sit sapiens, intelligens et discretus et sit prope ipsos et inquirat de uerba eorum et nobis significet quid est eorum uoluntatis et propositi, inquirendo aut si tributum uoluerunt et nobiscum isti pa(s)cificari. Quod, si hoc uoluerunt et consenserint, debemus nos procul dubio consentire, et istam uiam finaliter commendare et tradere nos huic; et permanebimus in loco hoc et nostro habitaculo pacifice et tran(s)quille. Quoniam dicunt sapientes quod, quando accidit aliquid ab inimicis suis quibus non potest resistere et timet [rex] de terra et de suo populo, debet partem suam tradere inimicis. Et hoc consilium debes accelerare et non tardare, quia periculum est in mora. - Dico tibi, domine rex coruorum, quod breuiter meum consilium est ut per reconciliacionem et concordiam uincamus discordiam et g[u]erram. Scriptum est enim: ubi semper victoria, ibi semper concordia; et ita habebis gaudium, et predicta mala fugiendo tue res crescent et multiplicabuntur. Nonne dixit Salomon: Qui ineunt consilia pa(s)cis, sequitur [eos] gaudium? Et Seneca dixit in Epistolis: Concordia parue res crescunt, et discordia maxime dilabuntur.
     Ait rex coruorum: Quomodo possum reconciliari meis inimicis, quia ipsi inicium discordie fecerunt nec reconciliacionem querunt? Respondit coruus: Si aduersarii tui te uelle reconciliationem crederent, cum(que) magna deuocione illam a(d) te postularent; audiui namque quod de malo quod nobis fecerunt, ualde dolent, et tuis mandatis in omnibus et per omnia obedirent et hoc cum iuramento et iuratoribus; cupiunt plenarie obedire. Quare tucius credo cum hoc de periculis, honore ac g[u]erra exire quam cum multis periculis, destruccione corporis et anime ac rerum formidare. Plus eciam dico tibi, quia, si (non) aduersarii non inciperent petere reconciliacionem, nichilhominus deberes tu illius reconciliacionis facere incepcionem. Scriptum est enim: Semper ab aliis discordie incipiant, a te autem reconciliacio. Nam propheta iussit reconciliacionem et pa(s)cem non solum ab aliis expectari, sed etiam inquiri ac persequi. Ait enim psalmista: Diuerte a malo et fac bonum, et inquire pa(s)cem et prosequere eam.
     Ait rex coruorum: Iniurie obliuisci uero ualeo, sed uellem ut disceres sed in aliquo casu licet alicui g[u]erram facere uel pugnare. Respondit coruus: Omnes homines semper guerram facere et pugnare reuerentur cum peccatis et uiciis. Nam scriptum est: Non coronabitur quis nisi legitime certauerit. Nam propter talem pugnam merentur omnes uitam eternam et perpetue uictorie coronam. Sed cum omnibus hominibus pa(s)cem habere debes, cum uiciis bellum.
     Respondit rex coruorum: Ego non loquor de bello et pugna contra uicia, sed de bello et pugna contra homines committentes maleficia et nobis noscentes et uolentes nos penitus degradare, sicut rex sturnorum proponit facere in presenti. Respondit coruus: Domine rex, alias audiuisti quibus causis potest quilibet et licet pugnare et debellare secundum quod dixit tibi socius alter qui dedit consilium tibi ut contra illos sturnos fortiter debellares. -
     Et inde dixit rex coruo quarto: Quid nidetur tibi de hiis [que dixerunt] (tibi) mei socii predilecti? Cui respondit: Nichil dixerunt, sed uidetur michi non perdere personas et nobilitates nostras propter hos uiles stultos, qui sunt conculcacio pedum nostrorum, nec debemus eis tributum, quoniam nobis uerecundia maxima posset esse, et [s]cito quoniam melius esset nobis habitacula relinquere et fugere ad loca deserta et ibi esse in peregrinatione et mala uita, quousque Deus uoluerit, quam hoc facere seu temptare. Quoniam dicunt sapientes: Qui subicit se angariis et subdicionibus et seruitutibus - uendit libertatem suam que preualet auro ac argento. Iuxta illud:

     Libertas, predulce bonum, bona cetera condit;
     Qua nisi conditur, nil sapit esca michi.
     Libertas animi cibus est et uera uoluntas;
     Quam si diues habet, dulcior esse nequit.
     Non bene pro tanto libertas uenditur auro;
     Hoc celeste bonum preterit orbis opes. -

     Ejus inimici, et iam ipse iuuat suum aduersarium contra se pro constanti, - quia dicitur, uersus:

     Vnde perire queas hostem munire caueto;
     Qui dat que pereat, que iuuat esse perit.

     Et alibi dicitur: Qui inimicum suum munimine roborat, merito sui interitus casum pertingere iudicatur. Propter igitur ista non debemus nos eis humiliare. - Maxime quia scio quoniam, si sciret turba sturnorum nos uelle illud facere, utique ad angarias nostras adderent tota die et uobis graue tributum imponerent, et erimus facti serui; itaque non possemus tal(l)ia tollerare. Et erit per hec perdicio nostra sempiterna; sed nos expedit esse cautos et ad bellum paratos uiriliter et munitos; itaque si superuenient iterum, contra eos pugnabimus totis nostris uiribus irruentes. Sperantes autem miserebitur nobis Deus, et non morientur, Domino nos iuuante.
     Postea interrogauit rex et dixit quinto coruo: Quid tibi uidebitur de hiis que tui socii predixerunt. Cui respondit: Non enim oportet ad bellum ex[c]itari, donec inueniamus uiam ad pacem et concordiam nobis bonam, cum nobis sint forciores. Et iam dicitur in prouerbiis seu parabolis: Quoniam quicunque ignorat gradum et potenciam sui ipsius et cum sua ignorancia uult pugnare contra potentem inimicum, ipse uult perdere suam animam sine causa. - Quia dicit sapiens: Non propriis uiribus est confidendum. Vnde uersus:

     Non perit ille sua qui semper nauigat aura,
     Nec uir in propria tegere debet ope.

     Ignis inimicicie non exting[u]itur in eternum. - Et qui facit id deceptas est in se ipso, et qui decipit precipitabitur pro constanti. Ego autem timeo sturnos, nec debet quis uilipendere suum procul dubio inimicum, etiam si imbecillis sit; maxime doctos et intelligentes sunt timendi. - Vnde dicitur uersus:

     Corporis exigui uires contempnere noli: -
     Consilio pollet cui uim natura negauit?

     Et dicitur in quadam parabola: Accede parum ad inimicum tuum, nec accedas ei eciam multum. Quoniam te (et) finaliter uillipendet et in manibus tui aduersarii te submittis, sicut lignum quod ad solem [est] depositum; quod si deposueris illud parum, faciet magnam umbram; si uero ipsum multum longe deposueris, deficiet eius umbra, (donec) quamdiu longe mensura fuerit in eadem. Sic oportet nos ap[p]roximare sturnorum exercitum et illis sagaciter adherere. Quod si essemus potentes sicut illi, tunc illud facere deberemus, donec de eis ad nostrum propositum ueniremus; quoniam uir habens malam uxorem, nisi persuaserit ei blandiciis, uerbis humilibus, et non uelit eam uerberare nec fustigare, cum ea tran(s)quillitatem aliquam non habebit, nec sibi erit obediens, sed proterua. Ego autem non uideo nos posse contra eos sine periculo debellare, quia non debet quis credere et cor suum decipi aduersus fortissimum inimicum, quamuis distemus per longum spacium ab eisdem, nec debemus dicere quod eos non timeamus, quia quilibet debet de inimico publico formidare. Consilium igitur meum (est) et quod agere debemus [est] ut simus parati et muniti ad bellum contra eos uiriliter ad pugnandum, et decipiamus eos argumentis et dolis, quoniam uir sapiens uidet rem, antequam adueniat ad effectum. Et postquam aduenerit, ipsam non poteris reuocare; bellans uero non debet nisi fortiter debellare et raro euadit nec talia poterit euitare. Sed aliquando potest bellum blandis sermonibus euitari, et lingua humili et suaui. Nec est in mundo melius aliquid et utilius quam ling[u]am propriam refrenare, quia dicitur quod dulce uerbum multiplicat amicos et mitigat inimicos, nec ut homo possit, sicut per hoc, attingere uotum suum; et hoc est meum consilium salutare. Modo autem nequaquam sit nostrum consilium contra eos ullatenus debellare, quoniam hoc intendit, [intendit] suam animam perdere pro constanti.

Figura regis et quinque consiliariorum suorum.

     Dixit rex: Videtur tibi non esse nobis utile contra istos finaliter debellare, secundum quod tuum dictum et consi[li]um nobis monstrat. Sed dic nobis que sunt ingenia et argumenta accipienda contra eos breuiter, [et illis] nos informa. Respondit ei coruus: Sic attende, domine rex, meo consilio salutari, quoniam rex quando gerit sua facta secundum consilium dominorum et fidelium suorum sociorum qui sciunt omnia et magna et parua, tunc poterit affligere suum aduersarium inimicum et ei laqueum adaptare, et permanebit eius imperium per hunc modum, et multiplicabitur eius exercitus, et addetur ad sui gloriam et uindictam. Si uero noluerit attendere suorum consiliariorum consilium, extimans esse sufficiens suum consilium et suorum principum consilio preualere et familiariorum, quamuis sit ipse sapiens et intelligens, non perueniet ad suum propositum et intentum. Et def(f)iciet eius propositum et discipabitur (sic) suum consilium in eternum; et erit consilium suum rete pedum suorum illi qui non querit a suis sociis et sapientibus pro secreto suo. Debet autem querere a sapientibus et a non sapientibus ut in unum conueniant consilium salutare, et quando uero rex fuerit consultus cum eo qui nunquam diligit ipsum, etsi prosperabitur, non permanebit ei illud bonum, et hoc (s)cito recedit, et in nichilum redditur suum factum. Et si prosperatur una uice, non prosperabitur uice alia pro constanti. Porro meum consilium est parari et excitari aduersus eos et relinquere negligenciam et ins(c)ipienciam et non habere formidinem anime, sed uigorem. Si uero subiciemur eis et sustinebimur iugum angariarum suarum, scias hoc esse nobis uituperium et preiudicium nobis maximum et nostris filiis ab inimicis nostris infamiam ualde magnam. Vir enim intelligens si uixerit in bona fama et honorifica memoria, quamuis ab[b]reuientur eius dies, est ei melius quam diu uiuere in op[p]robriis et tristiciis et in hoc seculo permanere; nec uidetur michi te negligere et habere pigriciam, quoniam pigricia causa est omnis mali et tribulacionis hominis et deffectus. Verumptamen secretum quod ego intendo tibi reuelare, nolo ut alius audiat quoad presens; nam secretum, postquam transit duos homines, notum est et fit omnibus manifestum. - Iuxta illud: Non tamen cum omnibus habeas consilium, sed unum de mille eligis consiliarium. Nam, ut dixit sapiens, multi pacifici sint tibi, et consiliarius unus de mille; periculum enim est cuilibet amico suo facta sua et consilia pandere. Vnde quidam sapiens dixit: Quod secretum est nemini dicas. Et alius: Consilium tuum absconditum quasi in carcere tuo retrusum et ligatum.
     - Quoniam redditur regibus fortitudo per cordis fortitudinem et suorum operum celeritatem (regibus redditur fortitudo), et quando in ipsis non negligunt talia, est eis prosperum et fortuna. Qui uero confortatur in suis negociis, (et) celat sua secreta et mercedem acquirit(ur); habebit quidem unum duorum, aut scilicet uincere aut ad suum aptatum finaliter peruenire, aut a suo malo et aduersitate procul dubio liberari. Rex enim, si sit intelligens et boni consilii magis quam ceteri eius consiliarii, debet tamen querere consilium a suis consiliariis salutare. Flam[m]a enim que ardet in lucerna, quando super ea oleum ef[f]unditur, additur ei lumen et uigor per consequens manifeste, et lucet magis quam prius et illuminat totam domum. Verumtamen debet rectus consiliarius, quando ab eo consilium inquiritur, id respicere si sit sanum, et quod rex intendit dicere, [si] sit limatum nec possis ab aliquo reprehendi; quia si sciuerit dare consilium, erit id bonum populo et in se ipso; si uero dubitauerit cor suum in aliquo et certitudinem nescierit, debet illud suis consiliariis propalare et manifestare quod intendit. Et si palam fuerit sibi ueritas quod intendit, addet in ipso amorem et desiderium et multiplicabit circa eius inquisicionem; nec debet secretum quod ego tibi intendo uiuenti homini reuelare et habere nisi duas ling[u]as et aures quatuor tunc apertas. - Dicitur a sapiente: Amico et inimico noli enarrare sensum tuum, et si est tuum dilectum, noli denudare; audiet enim te et respiciet te et quasi defendens peccatum tuum subridet te. Et alius dixit: Vix extimes ab uno posse celari secretum. Quare dixit: Qui consilium suum in corde retinet sui iuris est melius eligere; nam tucius est tacere quam alium rogare ut taceat. Ait enim Seneca: Si tibi ipsi non imperasti ut taceres, quomodo ab alio silencium queris? Tu autem cum amico tuo delibera, sed de ipso prius.
     - Et audiens rex illud uerbum corui, (et) cum eo intrauit cameram, ambo simul, et ei dixit ista uerba: Indica michi nunc quia tu scis causam, et annuncia michi odii protinus fundamentum quod est inter nos et sturnos, et quod fuit radix et eius principium huius facti. Dixit coruus ei: Causa huius odii fuit quod protulit quidam coruus.

Figura regis coruorum interrogantis suum consilium.

     Dixit ei rex: Quomodo fuit hoc inceptum? Inquit coruus: Dicitur quod quadam uice omnes aues insimul conuenerunt et consilium inter se tunc fecerunt ut sibi regem constituerent, quia erat mortuus rex eorum. Et deliberato consilio, regem sibi constituerunt scilicet sturnum, quem in proprium dominum elegerunt, et cum uellent hoc conseruare, uiderunt coruum uolentem apud eos per aerem, et dixerunt quidam eorum: Bonum esset ut uocaretur iste coruus, et interrogemus eum super hoc quid agendum. Et uocato coruo, ei dixerunt: Tu habes auctoritatem sicut nostrum unusquisque; uolumus quod dicas nobis tuam uoluntatem et tuum consilium salutare, quoniam sturnum in regem proprium eligemus. Et dixit eis doctus coruus: Si pro consilio me uocatis, attendite uerba mea; dico enim quod, si perdita essent omnia genera bonarum et honorabilium auium, et uulturis et ciconie et nisi et columbe aliarumque auium nobilium, non deberemus regem sturnum constituere, quoniam in se mores malos et inicos (sic) congregauit. Est enim mali coloris et per consequens praue lingue, stultus, in quo non est operum nobilitas in se ipso, et est sine intellectu et sensu, iracundus ueraciter et crudelis, nec alicuius miseratur, et est gens in qua operum est malicia ultra modum et cogitacionum prauitas (in) immensa et cordium dolositas ualde magna, et per consequens multa inconueniencia que uobis abreuio sunt in ipso; et dico uobis quod non eligetis de hoc genere nobis regem, sed querite de aliis auibus, quamuis fuerit stultus in suis operibus; expedit enim uobis magis stulticia illius quam huius sapiencia pro constanti. Rex enim quamuis stultus sit, si tamen habeat sapientes consiliarios et rectos socios, procedunt eius opera ad lucem et ad finem peroptatum. Conueniunt sui processus et eius imperium exaltatur, quemadmodum fecit lepus, qui nocte lune tunc iuit ad regem de India elephantem et hoc cum uerbo quod non fuit ei commissum a suo rege nec preceptum, et (hoc) assumpsit sibi consilium per quod fecit suum propositum et intentum, et suum regem et populum liberauit. Dixerunt eis aues: Quomodo fuit istud dic nobis cito. Inquid coruus:
     Dicitur quodam tempore accidisse mundo talis pestis et fames in quo, cum non pluere(n)t, aque riuorum et flumina def(f)ecerunt, et ex hoc herbe decciccate sunt super terram, et factum est ualde hoc cunctis animalibus molestissimum ultra modum, sed elephantibus precipue propter famem. Qui congregati sunt inter eos, et regi suo talia sunt locuti: Domine rex, iam nobis aque et herbe in hac patria defecerunt. Nunc, si uidetur bonum, eamus et queramus locum isto, si tibi placet, meliorem, quoniam non possumus uiuere in hoc loco. Misitque rex suos nuncios et ad explorandum locum in quo aque (et) in magna copia inuenirentur. Qui redeuntes sibi talia retulerunt: Inuenimus locum qui fons lune dicitur apud gentes, et est locus herbarum et aquarum, et bona pascua fertilia habundanter. Et deliberauerunt suum consilium, ut ad locum illum abtissimum et fertilem ambularent.
     Qui, cum uenissent elephantes ad illum fontem, perambulabant super cauernis leporum, eas[que] suis pedibus discipabant (sic) et eciam eorum plures pedibus propriis conculcabant, et per consequens deperibant et quamplurime interfecte. Et uidentes hoc lepores congregati regi mala que uiderunt nunciarunt, que sibi elephantes cotidie inferebant. Et ualde contristati sunt tanto dampno, quod non expediebat eos relinquere (et) sua habitacula nec propter hec tradere terga fuge, et querentes a rege suo ut haberet super hoc consilium oportunum, (et) sibi talia sunt locuti: Debet, domine rex, unusquisque querere liberacionem sibi, antequam incidat in malum nec in laqueum suo posse, et postquam incidit, et dum illud dubitat, non est sibi prosperum, imo malum. Nos autem timemus illud ne forte alia(s) nobis superueniant et nos discipent (sic) (sicut illos).
     Et respondens rex dicit eis: Venient ad me omnes sapientes uiri, et uideam uestrum consilium salutare. Et accedens quidam lepus, qui erat intelligens et in sciencia ualde edoctus, dixit ei: Si placet regi me mittere ad elephantes cum uiro aliquo de quo confidat, uidebit quid agam et faciam de hoc facto, et postmodum regi omnia que fecero nunciabo. Cui dixit rex: Fidelis es tu in meis occulis et discretus, nec de te uolo aliquod testimonium quoad presens nec apud me (non) habeo te suspectum. Nunc autem uade et omnia considera que tibi uidebuntur facienda et annuncia regi elephantum ex mea parte quid tibi uidebitur expedire. Scias namquo quoniam bonus nuncius est ipse qui uerba aptat et addit in rebus et diminuit, et ipse est qui suis uerbis attrahit corda hominum, et ea reprimit temperando, et ipse est qui exasperat corda suis malis uerbis, asperis et iniquis.

Figura regis mittentis suum nuncium ad regem elephantum.

     Et exurgens nuncius in nocte in qua erat plenilunium, acces[s]it ad locum ubi elephantes residebant, et, cum accederet apud locum, in animo cogitauit, dicens: Ego sum minimus corpore et tener ossibus ultra modum, et timeo ne, si interuenero inter elephantes, me forte eorum aliqui conculcabunt et me forte interficient illa hora, quia iam dicitur in parabolis quoniam quicunque perambulat super serpentem aut animal uenenosum, dignum est ut suo morsu uenenoso moriatur. Expedit inde me ascendere ad montem excelsum et inde eis loqui que uoluero et placebit. Et ad montem regem elephantum nomine proprio appellauit, et ait ad eum ista uerba: Luna ad te me transmisit et [n]ulla debet culpa nuncii in hiis que refert, siue bona sint, siue mala imputari, et, si aspere locar, cum nuncius sim, et non intersit eius, nisi ref(f)erre que sibi sunt commissa; quidquid nonciet, non debet nisi pro com[m]odo reputari. Respondit rex elephantum, et ei dixit: Quid est illud quod luna per te significat dicas michi. Et ait ad eum docta lepus: Hec dicit et nunciat tibi luna, quoniam uir fortis qui confidit [in] sua fortitudine, aliquando inducit eum fortitudo pugnare contra illum qui melior et potencior dicitur quam ipse. - Dicitur autem uersus:

     A cane non magno sepe tenetur aper. -

     Ita ut uirtus sit sibi impedimentum et ualde magnum et suorum pedum sua potencia loquens inuolutus. Tu autem cum scias tuum predominium tue fortitudinis super feris et bestiis, illud tibi adhuc non sufficit pro constanti, sed temptauit cor tuum uenire ad turbam leporum qui sunt circa fontem meo nomine nuncupatum, et qui sunt populus meus et gens mei imperii, et dissipa[s]ti et interfecisti de hiis et diruisti suos cauernulas, et potas aquam suam et eorum pascua deuoras ultra modum, et egisti contra eos multa mala, tu et tui socii elephantes. Nunc autem iniungo tibi ne amplius hoc facias nec talia ulterius ausus sis attemptare, quoniam, si amplius hoc feceris, faciam tuos occulos et omnium sociorum protinus caligare. Et exterminabas personas nostras michi quam plurimum graciosas. Nunc uero, domine rex, hec com[m]isit michi luna ut tibi referam ista uerba, et, si non credis, ueni mecum ad fontem et eam tibi demonstrabo.
     Cumque audiret rex elephantum hec uerba, obstupuit in se ipso; iuit ad fontem, cumque respiceret ad aquam, uidit lune ymaginem in aquam resultantem, et dixit ei nuncius: Accipe cum naso tuo de aqua et adorabis lunam. Qui, cum accepisset de aqua, protinus est commota. At ille uidens extimauit quod luna com[m]oueretur et irasceretur contra ipsum, et ait rex elephantum: Quare irascitur, domina luna? forsitan quia misi nasum meum in aquam huius fontis. Et respondit ei nuncius: Ita est, domine, et uerum dixisti. Ergo considera(ui) multitudinem sue ire aduersus te propter mala omnia que sibi pluries procurasti. Et timens rex elephantum multum, dixit lune: Domina, nunquam temptabo amplius agere que egi tempore iam elapso, nec ego nec ullus meorum toto tempore uite mee, et ecce recedo uiam meam. Qui abierunt inde uias suas.

Figura nuncii loquentis cum elephante.

Figura fontis et lune ymaginis.

     Porro attuli uobis hanc parabolam propter sturnum, quoniam melius est constituere regem de generibus aliarum auium, - quamuis esset stultus, - quam de genere istarum, qui tota specie et natura sunt crudeles, quia dicitur:

     Quod natura negat, nemo feliciter audet. -

     Et alibi:

     Quod natura negat facinusque paratur ad omne,
     Non reueretur homo quod fas et iura uerentur. -

     Et ideo, quia boni socii docebunt ipsum quemadmodum fecit iste lepus suo regi, [decet] ut non eligeret [is] regem super nos sturnum, cum in se habeat malos mores, - quia dicitur: Viciosus uix se abstinet a uicio. Et alibi dictum est: Consorcia prauorum corrumpunt bonos mores, et a malo non exit nisi malum. - Et pro dolore nimio et iniquitate que in ipso potest ueraciter demonstrari, nec est refrenacio sua spirituum, nec est de uiris imperii nec dignus ad illud; et peior omnibus regibus est qui crudelis est suo populo seu tirannus; et qui confidit in ipso [et] constituit cum regem, sibi accidet, sicut accidit [aui] et lepori qui elegerunt sibi iudicem in causa sua murilegum, uidentes ipsum gementem et omni die adorantem, cum esset dolosus et fraudulentus pariter et deceptor. Dixerunt ei aues: Quomodo fuit? Ait coruus:
     Habui socium de auibus cuius nidus erat circa quamdam arborem [circa quam] existebat, in qua moratus fui procul dubio multis annis. Hic uero socius, quando discendebat (et) de suo nido, trahebat magnam moram. Et cum iuisset quadam uice, contraxit utique magnam moram, et ubi esset breuiter ignorabam, et ualde timui, contristatus ne quando esset mortuus aut captus ab aliquo aut forsitan alium statum isto inueniret interim meliorem. Et intrauit locum [suum] quidam lepus, et cum uidissem illum, in meo animo cogitaui quod amisi auem meam sociam, nec decet me cum isto lepore litigare qui habitaculum suum usurpauit. In processu uero temporis rediit auis ad suum locum proprium (illa die), et illa die cum uideret leporem in suo loco, dixit ei: Hic est locus meus et meum habitaculum pro constanti; ergo egredere de meo isto habitaculo sinc mora. Respondit lepus: Habitaculum istud est in mea potestate; unde magis debeo obtinere eum quam tu debeas possidere; tu autem calumpniose contra me commoueris, nec exinde exibo procul dubio locum istum; sed si habes contra me aliquid iuris, fac me coram iudice conueniri. Cui respondit auis: Volo tecum uiriliter litigare et inducam super hoc bonos testes. Et respondit ei lepus et dixit: Quando inueneris iudicem, induce(nte)s aduersus me tuos testes; tunc uidebo quid contra me allegabis. Dixit ei auis: Iudex est nobis propincuus; ad eum protinus accedamus et discernet causam nostram et fideliter iudicabit. Dixit ei lepus: Quis est ipse? Dixit auis: Est quidam murilegus bonus iudex et fidelissimus et discretus, qui iuxta flumen utique com[m]oratur, et Deum colens et heremita ieiunans omni die, et orat tota nocte, ex[s]poliatus (et) a uanis mundi delectacionibus, nulli animali nocens nec effundens sanguinem, et herbis tantum nutritur, et aqua sine aliis est contentus. Surge et eamus, et diffiniet causam nostram. Ego autem sequebar eos a longe ut uiderem iudicium iudicis recte iudicantis, et, cum uideret murilegus illos ad statum suum, quasi oraret (et) flexit genibus, taliter Deum contemplando. Et uidens hoc lepus sue sanctitatis atque mansuetudinis est miratus, et accedentes ad ipsum cum reuerencia salutarunt. Et reuerebantur ei, ipsum rogantes ut causam suam et litigium suum terminaret. Quibus precepit ut sibi causam et litigium explicarent et, causa explicata sibi, dixit: Ego senex sum, et iam sunt mei oculi caligati, et aures mee grauate sunt ultra modum, nec possum bene audire. Accedite ergo et elenate uocem ad me ut possim audire uerba uestra. Qui cum audiuissent hoc, accesserunt ad eum, et iterum ei sua uerba retulerunt. Ille uero, ut confiderent in ipsum, ait eis: Audiui uerba uestra et ea obtime (sic) intellexi. Volo autem dare uobis consilium et uobis uiam equitatis et iusticie edocere, et, ut possim uobis recte uestrum litigium iudicare, (et) precipio uobis quod ueritatem et iusticiam inquiratis, quia qui querit ueritatem, quamuis sit reus, in iudicio melius est ei quam dicere falsitatem. Qui uero querit falsitatem, quamuis uincat in sua causa, sibi erit finaliter detrimentum. Debet homo cognoscere suam culpam, quoniam nichil est in mundo quod portet homo secum nisi bona opera et honesta, que pre aliis rebus in mundo existentibus permanebunt. Debet autem unusquisque uir intelligens, mulieres, sicut serpentes, suis occulis reputare et etiam aurum et argentum sicut lapides reputare, et diligere quod bonum est proximis et odire eisdem quod malum est et noxium. Et cum audiuissent ab eo hec uerba doctrina(bi)lia, crediderunt et ei toto animo adheserunt, quos rapuit et deuorauit murilegus illa hora.

Figura murilegi rapientis auem et leporem.

     Nunc uero induxi tibi hanc parabolam, ut sciatis quomodo sturni sunt dolosi et fraudulenti, et ipsi sunt de lupis auium qui aues rapiunt et deuorant, nec in eisdem debemus confidere ullo modo nec de eis nobis constituere nostrum regem. Et factum est, cum audiuissent illud omnia genera auium, et nichil prosecuti sunt sibi sturni in suum regem constituere illa die. Et respondit auis que erat de genere sturnorum, quam in regem constituere uoluerunt, et dixit coruo qui hec uerba locutus est, allegando ne de sturnorum genere regem faciant ullo modo: Multum me hodie perturbasti; non ex offensa mea contra te aliquid perpetraui, nec scio utrum processerit a me culpe aliquid contra te, nec contra nostros filios, seu parentes, et iamdiu est ex quo debuisses michi hanc uerecundiam manifestare. Indica nunc michi quid tibi fecerim aut quid est illud quod ad exasperandum uerba tua contra me te promouit; sed tibi iuro in ueritate, quoniam lignum a f(f)erro incisum potest adhuc breuiter rehaberi; gladius quoque scindit carnes et frangit ossa, et ideo sanatur homo et conualet. Sed uulnus lingue non sanatur neque cessat; sunt enim uerba sicut gladii nec cessare ualent, sed intrant et nunquam exeunt in eternum. Versus:

     Euolat emissum semel irreuocabile uerbum.

     Et uerba [semper] similia sunt sagit[t]is, quia cito emittuntur et de defficili euellentur. Autem ignis potest aqua extingui desuper aspergendo; lis uero et iracundia silencio expirat totaliter et deletur, et morsus serpentis Tyriaca medicatur, et contristacio spe procul dubio remouetur, et amor segregacione totaliter discipatur (sic). Ignis uero inimicicie nunquam exting[u]itur in eternum.

     Nulla fides hosti(bus) sit qui tibi talia nosti;
     Prorsus et [h]ostilis tibi sit persuasio uilis.

     Vosque, turba coruorum, inimiciciarum arborem iam plantastis, et hoc inter nos et uos in uita nostra et filiorum nostrorum in seculo permanebit. Et [cum] locutus est sturnus uerba hec, (h)abiit uiam suam iracundus fortiter et iratus; et inde omnes turbe auium, non constituentes sibi regem, tunc temporis recesserunt. Post hec uero cogitauit coruus in se; maliciam recognoscens suorum uerborum que locutus fuerat contra ipsum, talia dixit corde suo: Vere peccaui hodie in hiis omnibus que locutus sum indiscrete, preparans mihi contra me odium et contra totum meum populum manifeste, cum nullus fuisset de auium multitudine ausus loqui uerba talia [et] attemptare; - quia si tacuissem, philosophus essem; sapienti enim magis expedit ta(s)cere pro se quam loqui contra se, quia neminem ta(s)cendo, multos loquendo circumuictos uidimus. Verba enim sagit[ti]s sunt quasi similia: facile mittuntur et de difficili extrahuntur. Vnde uersus:

     Euolat emissum semel irreuocabile uerbum.

     Vnde in dubiis est melius non facere quam facere, - quoniam multi eorum fortas[s]e uiderant ea que ego ipse uideram et cognoueram, que inter alios precognoui. Et nullus fuit inter eos uerbum prorumpens nec proferens nisi ego; sed omnes, linguas compescentes, inde nichil dicere uoluerunt, nec malum quod eis posset inde contigere propter istud; ipsi uero, non ego, talia preuiderunt. Vir enim intelligens scilicet confidet in sua fortitudine et uirtute; non tamen debet contra aliquem alium promouere, dicens: Confido in eis argumentis et potencia et amicis, quemad[modum] nullo temptare debet [nec] gustare uenenum, in tyriaca confidendo seu quacumque aliqua alia medicina. Bonitas quippe hominis in bonis operibus prexistit, non autem in bonis uerbis consistit bonitas pro constanti; nam qui bonorum operum est, si fuerit bonorum uerborum, additur ad sui bonum et in eius gloriam atque laudem, et cuius iusticia manifestatur maioribus et nobilioribus, est utile manifeste; uiri autem bonorum uerborum, tantum etsi habundent in eis, non tamen commendantur, nec super hoc conlaudantur nisi pro bonis operibus fructuosis. - Quia dicitur: Bene dicere et male operari nichil aliud est quam se propria uoce condempnare, ut ait August[in]us (dixit). - Et nullus est hodie in mundo unde magis fatuus quam ego sum reputatus, qui exasperaui uerba [mea], preterquam ab aliquo quererem consilium de hoc facto, nec addici a uiris sapientibus nec discretis. Et [scio] quidem quoniam quicunque non dignatur querere a uiris intelligencie consilium et uteris proprio consilio et arbitrio, ueraciter in ultimo penitebit. - Dicitur: Omnia consilio fac et non penitebis; - nec oportuit me hodie michi cauere tali consilio (nec) hanc inimiciciam et inducere anime mee hanc tristiciam et cogitationem fatuam et noxiuam. Et reprehendens se ipsum coruus hiis uerbis pro factis suis propriis, abiit uiam suam. Hoc igitur est quod interrogasti me de causa iniusticie que inter nos et sturnos fuit, et diu est radicata.
     Et ait rex ista uerba: Iam diu est [quod] uerba tua intellexi; et utinam ille coruus nunquam natus fuisset nec ab aliquo generatus, quia nobis per ipsum hoc infortunium in quo sumus hodie non conti(n)gisset, quia ipse solus omnia procurauit! Patres quidem nostri qui non sunt, peccauerunt; nos autem peccata eorum procul dubio sustinemus. Nunc autem sunt hec relinquenda; annuncia igitur michi quid super hoc facere nos oportet. Scio enim quod nondum eorum animus de hoc quod nobis fecerunt est saciatus; sed iterum contra nos ad pugnandum oportebit.
     Et respondens coruus dixit ei: Iam ostendi tibi propter quod non est bonum contra eos nec utile preliare. Verumtamen, si poterimus capere argumenta quibus eos exterminaremus, illud de hoc mundo protinus faciamus; nam uir intelligencia et sapiencia illud facere ualet quod magnus et potens non potest facere nec temptare; iam enim relatum est mihi quod quidam sua sapiencia [et] argumentis heremitam sanctissimum deceperunt ut sui oculi quod manifeste uiderunt abnegarent. Rex ait: Quomodo fuit hoc? Inquirente dixit coruus:
     Fuit quidam heremita qui emit quemdam ceruum ut offer[r]et eum in holocaustum Domino immolando. Et dum portaret eum, obuiauerunt ei homines tres deceptores, qui, ut auf(f)er[r]ent sibi ipsum, consilium habuerunt. Et ait unus eorum: Vide hunc heremitam portantem hunc canem; quid etiam de eo intendit facere uideamus. Ait alter: Video modum heremite et eius habitum op[p]ortunum; non tamen mihi si[c] quidem uidetur in suis operacionibus nec in factis; nam, si esset sicut uidetur, et (h)abiceret canem et uestimenta oblueret que deportat et per consequens corpus eius. Et ait tercius: Visne tu, heremita carissime, hunc canem nobis uendere quem deportas? Et cum locuti essent hec uerba, cogitauit illum esse canem in animo heremita, dicens sibi corde suo: Forsitan qui michi ipsum uendidit me decepit. Et proiecto ceruo a se, ire ad domum propriam festinauit, et cum suis uestimentis se candidans emundauit. Illi uero accepto ceruo, ipsum sibi in equalibus partibus diuiserunt.

Figura deceptorum trium et heremite deportantis coruum (sic) in humeris suis et in terram pro(h)icientis et a latronibus eum deportantis.

     Adduxi uero tibi hanc parabolam ut scias quoniam sturni, etsi sint ingeniosi et potentes, cum suis argumentis acceptis contra eos a nobis poterunt superari, ut exterminemus eos uiriliter de hoc mundo. Nunc autem curam appone meo consilio in instanti, et illud fac quod est protinus faciendum, ut similes in iram esse promotum contra me coram tuo populo, dilaniando et me uulnerando, donec me sanguine reddi[d]eris inuolutum, prostratum in terra, et apud arborem derelictum in qua est nostrum habitaculum proprium et paternum. Tu quoque cum uniuerso tuo populo, sitis in loco procul hinc discedentes, ut ab illis non uideamini, donec, cum responso, necessitatis tempore, ad uos breuiter remeabo. Et audiens hoc rex, factum est sicut dixit.
     Post hec uero surrexit sturnorum turba ad insidiandum coruis subtiliter et secrete. Qui cum ad arborem peruenissent et illos non inuenissent, reuerti protinus intendebant. Et uidens ille coruus quomodo de ipso non perpenderent, dixit suo corde: Afflixi personam meam et sum grauiter ad mortem uulneratus, ut per hoc ad salutem meorum sociorum utique deuenirem, et modo recedent illi, non ibidem me uidentes, et non [est] michi utique utile neque bonum. Et prorumpit uocem suam in fletum et suspiria, contristando in tantum quod a sturnorum turba audiretur.
     Cumque audiret ipsum unus illorum, ad eum cum decem de sua familia tunc accessit et eum interrogauit unde esset et ubi turba coruorum resideret.

Figura sturnorum, corui uulnerati in radice arboris existentis et sturni ipsum interrogantis.

     Et respondens coruus dicens: Ego sum filius talis uiri. Sed quod queris a me de coruis? Nonne sane langorem respicis ualde magnum et per consequens mea uulnera dolorosa? Quid enim possum scire de secreto coruorum aut ipsorum consilio? Nichil scio. [Et ait rex sturnorum illi socio suo] ista uerba: Scito quod hic coruus est princeps regis coruorum et eius consiliarius et secretarius ualde magnus, et propter hoc quere ab eo unde ei hec afflixio et tribulacio accidit in presenti in hoc loco. Et interrogatus coruus talia sibi dixit: Meum consilium malum et mei intellectus fatuitas ad hoc me ueraciter induxerunt. Cui sturnus dixit: Quomodo fuit istud? At ille protinus sic respondit: Scitote quoniam, quando fecistis coruis omnia mala que subiciendo (et de illis fecistis [et] quamplurimos dissipastis, accidit quod, post recessum uestrum, ad se noster rex nos uocauit, querens a nobis super hoc consilium salutare. Et uniuersi sui consiliarii deliberauerunt suum consilium ut contra uos, preterquam ego, preliarent, quia potentiores uobis sunt et robusti homines duri ceruicis et corde robustissimi et ferosi. Sed [dixi]: Mei consilii est ut cum eis, cicius quam poteritis, concordetis, et cum eis bonum ipsorum et concordiam perquiratis et sitis eis subditi et dilecti, et eis tributum conferatis et quod uobis impendunt faciatis. Et tractate hec cum uestris ciuitatibus, et in hoc uobiscum sint firmiter concordantes. At illi uero esse uobis rebelles penitus consulebant et contra uos repugnare id esse bonum et utile, sic dicentes uobis [illud esse] malum et periculum ultra modum. Ego tamen eis omnino et cotidie resistebam et eos subici et uestro seruicio [se reddere] subiugatos. Et dixi(t) illis: Nonne scitis quoniam non potest quis erui de manu potentis aduersarii, nisi humilietur sibi in omnibus reuerenter? Videtis enim fenum agri quod saluum redditur a uentis fortibus et intensis, et hoc ideo quia paruum et humile(m) et est terre propinquissimum et uicinum, quod, declinans a dextris et a sinistris, non perit neque potest eradicari pro uento aliquo nec euelli. Excelsa uero arbor, quia dura et grandis est, frangitur a uentis potentibus irruendo, quia non humiliatur se flextere a dextris et a sinistris, sed obdura(n)tur stare directa fortiter contra uentos, donec frangitur et in terram prosternatur totaliter eradicata. Vnde uehemens uentus non frangit paleas, siue fenum, sed magnas arbores eradicat de terra radicitus et euellit. Et cum audirent hoc a me, dixerunt michi isto modo: Numquid aduersariorum nostrorum es tu? Videmus iam te consentire nostris inimicis et ad perdicionem, ut apud eos graciam inuenias et honorem et constituas te. Et insurgentes aduersus me, fecerunt in me que uidere potestis in presenti.
     Et audiens hoc, rex sturnorum dixit cuidam consiliariorum suorum per hunc modum: Quid tibi uidetur de hoc coruo? Qui ei respondit: Non uidetur michi melius quam ipsum de hac uita exterminare protinus absque mora, quoniam uir est magni consilii et discretus multo magis quam nos sumus, et ipse est de nobilioribus consiliariorum et regis sapientum coruorum, et perdicio sua erit nobis maxima tranquillitas et potestas, coruis uero maximum dampnum et def(f)ectus, quoniam non amplius habebunt qui eis det utile consilium seu salubre. Dicunt enim sapientes: Quicumque inuenit quid magnum, amittit et illud magnum, nunquam amplius procul dubio re[h]abebit, et quicumque, cupiens inimicum suum superare et illum perdere, et Deus ipsum in manu propria preparauit, ipse tamen de ipso non curat, nec assumit aduersus illum argumentum et existimacionem ut eum perdat, non proficit sibi sua sciencia ullo modo, sed est sibi in laqueum et impedimentum procul dubio in eternum. Et quandocunque Deus tradiderit inimicum (et) in manum alicuius, [et] ipse tamen non red[d]it se quietum et securum ab eo, penitebit, quando suus inimicus de manu sua] euaserit et amplius non poterit contra eum.
     Postea uero rex secundum suum consiliarium conuocauit et per consequens interrogauit per hunc modum, (ut) quid ei uidetur de hoc coruo? Cui respondit: Meum consilium est (ut) quod ipsum non interficias quoad presens, quoniam mit(t)is et pauper et miserendus est et est sibi omnimodo miserendum, quamuis sit uester aduer[sa]rius manifestus, et a morte liberandus e[s]t propter Deum, et suum peccatum [debet] pro nichilo reputari, et debet ei fides et gracia obseruari; pluries enim inuenit homo in suo subsidium inimico et sibi amicus redditur. - Multi enim sunt et inueniuntur amici, sed in necessitatibus pauci; nam hic est uere amicus qui te adiuuat, cum tibi aliquid def(f)icit. Quidam enim amant; non tamen amici sunt. Vnde Marcialis Cocus dixit: Omnis amicus amat, sed non qui amat [est] amicus. Quare Seneca dixit: Si uis am[ari], ama; non enim potest quisque beate uiuere qui se tantum intuetur, qui omnia ad sui uoluptates conuertit; alteri enim ut iuuas oportet, si uis tibi uiuere; nam consorcium omnium rerum inter nos, facit amicicia amiciciam. Quare in prouerbio dicitur: Qui totum uult, totum perdit. Male enim compertita est inter amicos amicicia, quorum unus pro amico et corpus et substanciam poneret, alius autem parum de altero aut nisi curaret; maiorem autem minori preferre debes. - Quemadmodum facta est mulier senis, diligens uirum suum, postquam odio ipsum habuerat uxor eius. Dixit rex: Quomodo fuit? Inquit coruus:
     Dicitur fuisse mercator diues, senex ualde, qui, cum haberet pulchram mulierem in uxorem, non tamen ab ipsa pulcherrima amabatur; nec uolebat uxor sibi in loco proprio adherere, sed quantumcunque (se) ad se ipsam attraheret, ipsa tamen ab eo se fortiter elongabat. Quadam uero nocte dum iacerent simul in lecto eius, fur suauiter superuenit, et excitata mulier ad furis strepitum perterrita est et expauit, et accedens ad suum uirum, adhesit ei amplexando eum fortiter pre timore, donec excitatus est illa hora. Et ait uir uxori sue ista uerba: Vnde hoc nouum quod adhesisti michi nunc magis quam nunquam, me fortiter amplexando? Et attendens uir in domo furis strepidum subaudiuit. Tunc precepit quoniam ex timore furis adhesit subito, et ait furi paterfamilias: Deputo te in hac nocte magnam michi graciam intulisse, de qua tenebor tibi diebus omnibus uite mee, postquam fuisti causa ut amplexaretur me fortiter uxor mea. Nunc autem accipe tibi quecunque uis, et omnia domus mee tibi sunt licita et tue proprie uoluntati.

Figura mulieris amplexantis uirum suum et furis capientis bona domus.

     Postmodum dixit rex consiliario tercio illa hora: Quid tibi uidetur de hoc coruo? At ille respondit: Non mihi uidetur illum interficere nos debere, quoniam, quando quis inuenit socium sui aduersarii uulneratum et humiliatum, debet ipsum saluare et uiuificare, quia erit hoc sibi bonum et utile in futurum; ille namque ei processus sui aduersarii et eius introitum et exitum indicabit et sibi omnes semitas eius nunciabit. Quando enim inimici uiri intelligentes rebellantur et repugnantur, quasi eos ueraciter superauit; et sequitur sibi inde maximum bonum et perfectum, et a pluribus et a magnis tribulationibus eruetur, et hoc quando sui aduersarii ad se inuicem separabunt; sicut euasit per discordiam heremita, que inter furem et demonem est exorta. Dixit rex: Quando fuit hoc dicas nobis. Inquit consiliarius ista uerba:
     Dicitur fuisse quidam heremita, cui donata fuit una ua[c]a, et cum duceret ipsam ad domum suam, quidam fur uidit illam, et ad furandum illam adhibuit curam magnam. Ibat autem fur post eum usque ad domum propriam heremite. Et tunc in uia demon furi homini obuiauit. Cui fur dixit: Quis es tu aut quid intendis? At ille respondit: Ego quidem demon sum et intendo hunc heremitam hac nocte penitus subfocare. Et nunc sequor eum, expectans homines donec in sompno sint indormi(s)ti, et tum exsurgam subito super ipsum et illum interficiam suf[f]ocando. Et ait ei fur: Ego similiter intendo ire ad domum suam et furari subtiliter uac[c]am suam. Et euntes pariter [uenerunt] ad domum heremite propriam. Et ingrediens quoque, heremita domum uac[c]am suam subito introduxit et comedit quod inuenit, et ad dormiendum suum cubiculum subintrauit. Et cogitans fur in corde suo [dixit]: Dubito ne forte quando accedens dehinc ad subfocandum heremitam, clamabit ille, et suc[c]urrent ad eum homines, et uac[c]am rapere non potero illa nocte; sed capient et interficient me uidentes. Dixit ergo fur demoni: Vale et sta parum, non properes, sed dimitte me prius capere uac[c]am suam, et postea tuam propriam uoluntatem adimplebis. Cui respondit demon: Nequaquam faciam quod tu dicis, sed interficere ipsum prius uolo, et tu postea facere poteris quod intendis. At ille dicebat: Nequaquam, quoniam ego incipiam rapere uac[c]am suam. Et orta est inter eos discordia litigando, et ceperunt fortiter litigare et rixari ad inuicem inter eos, donec uocauit fur protinus heremitam, dicens ei: Surge, quia iste demon uult te subito subfocare. Et ex[c]itatus est heremita et sua familia illa hora, [et] fur et demon dederunt terga fuge, et euasit a morte periculo heremita.

Figura heremite, uacce et furis et demonis.

     Et propter hoc induxi tibi hanc parabolam, quia uir doctus et intelligens debet quandoque adherere socio sui inimici et ab eo querere quid aduersus se latet in sui animo inimici. Et factum est.
     Cum consummasset tercius consiliarius hec uerba dicere, primus regis consiliarius sic respondit; qui consulit illum coruum interficere supradictum, et dixit regi: Quomodo decipit uos iste coruus et uos detrahit sub blandis sermonibus uos fallendo, et hoc ut in ipso etiam credatis eius uerba adulatoria atque falsa? Dicunt autem sapientes quod, quando inimicus humiliatur suis uerbis (non) blandis, ei credere non debetis, quia, si humilitatus uadat turnus, motus est utilitate propria, non amicicia, ut quod non potuit prosequendo ualeat se humiliando, ut ipsum falsum inimicum decipiat falso modo. - Et super hoc dixit Sapiens: In oculis suis lacrimatur inimicus, et si inuenerit tempus, non saciabitur sanguine. Vnde uersus:

     Non credas lacrimis inimici semper in imis:
     Mons sua uersatur et sanguine non saciatur.

     Quando tempus erit perdendi, quem male querit
     Perdere, si decrit lancea, uoce ferit. -

     Vultis autem uos perdere ipsos et uestrum consilium salutare et, despisitis magnam rem, donec illam deperdatis. Sinite igitur ab hoc uestro consilio, et contemplemini, sicut debet uir prudens et sapiens contemplari, et tanquam sapiens qui nouit opera inimici; nec cor uestrum detrahatur, ut decline[ti]s a bono consilio et honesto. Volo igitur, domine rex, quod coruum interficias, sine mora. Timeo enim ne, si steterit nobiscum, succedet finaliter malus finis. Vir enim doctus et intelligens non decipitur uerbis, nec suum aduersarium derelinquit, quando eum tradit Deus suis manibus inimicum. Incipiens quoque seducitur blandis et uerbis humilibus tota die. Nec sitis sicut pigri quorum corda decipiuntur in hiis que uiderunt et credunt que audiunt narrare; ad uerba inimicorum suorum falsidica detrahuntur, credentes magis quod audiunt quam illud quod sui oculi uiderant manifeste. Crediderunt quod audiuerant sue aures, et cor suum deceptum est propter illa, sicut accidit cuidem (sic) carpentario qui, denegans illud quod sui oculi vide[r]ant, credidit quod audiuerant sue aures. Dixit [rex]: Quomodo fuit hoc dicas nobis. Inquid ille:
     Dicitur fuisse quidam carpentarius qui uxorem pulcherrimam possidebat et ipsam tenerrime diligebat. Habebat autem illa amasium qui cum ea rem habebat, et cum significatum fuisset hoc uiro suo a sociis suis et consanguineis, uoluit uir hoc inquirere diligenter ut clare sibi notesceret ueritas huius rei. Et cum non uellet credere de facto sue uxoris nisi uideret ad oculum, dixit ei (et) quadam die ut pararet sibi escam, quia ire intendebat ad operandum in terra aliena in domo quorumdam nobilium et ibi pluribus diebus trahere longam moram. Et audiens hec mulier letata est ultra modum, et, parata sibi esca, exiuit post mensam uir de domo propria ut iret ad sua opera peragenda. Et ait uxori isto modo: Custodi bene domum nostram et habe bonam uoluntatem quousque rediero infra mensem. Et cum iret, respiciebat post eum mulier, donec fuit longe a domo propria prolongatus. Cum rediret mulier ad domum, uir eius in quodam loco post ianuam domus subito latitauit. Nocte uero ueniente, accessit iste suauiter et secrete intromisit se subtus lectum in quo ipsi iacere nocte qualibet solebant. Mulier autem, extimans eum recessisse, misit pro suo amasio illa nocte, significans quod nocte illa uir suus non erat in domo propria. At cum iret amasius ad domum amasie sue, comederunt insimul et biberunt et locuti sunt parabolas alternatim. Post hoc uero [lectum] intrauerunt, et dum iacerent in lecto, senciebat (sic) uir omnia que agebant. Et, cum dormiret paterfamilias, reuoluens se, extraxit pedem in sompno extra lectum. Mulier uero, senciens strepitum eius, cognouit quod maritus eius erat; excitans suauiter suum amasium, dixit ei: Scio enim quod maritus meus est subtus lectum, et nunc uolo quod alta uoce queras a me, dicens: Quem (aut) plus diligis uel me uel maritum tuum dilectissimum qui est absens? Et cum noluerim tibi dicere, non cesses a me querere, donec tibi dixero quod intendo. Et cum ille interrogasset illam, ei taliter sic respondit: Queris hoc a me? Numquid putas ut sit in mundo qui apud me dilectus et karus scit sicut maritus meus? Nos omnes huiusmodi [mulieres] amasios nostros non diligimus, nisi quod tantum adimpleamus nostram concupiscenciam, nec respicientes eorum personas et mores, nec aliquid eorum considerantes; consummata uero nostra uoluntate, in oculis nostris efficiuntur nobis sicut ceteri homines de hoc mundo. Maritus (uero) quippe melior est mulieri quam pater et mater, aut fratres et filii; totus namque labor et eius intencio in ipsa est pro constanti, et propter hoc maledicatur quecumque mulier qui non diligit magis uitam mariti quam uitam sui ipsius. Et audiens hec uerba, uir suus in suo amore confidit ex hiis que ab ea audiuerat illa hora, dicens in corde suo per hunc modum: Nunc scio uere quod uxor mea me diligit toto corde. Et usque in auroram iacuit lecto suo.

Figura patris familias extendentis pedem suum sub lecto.

     Et exiens maritus eius de subtus lectum (et) eam inuenit dormientem, et cepit sedere in eius latere et flere in facie eius et ipsam o(b)sculari et eam amplectari donec fuit ibidem excitata. Et ait ei uir suus fatuus et indiscretus: Anima mea, tua redempcio pro constanti [est]; iace et dormi, quia in hac nocte modicum dormiuisti, et nisi quia nolui turbare te, interfecissem utique illum iniquum tuum amasium in hac nocte et tranquillam ex eo te red[d]idissem.

Figura carpentarii osculantis suam uxorem dormientem.

     Induxi uero hanc parabolam uobis, ne sitis sicuti ille qui denegauit omnia que sui oc[c]uli preuiderunt, et credidit que sue aures audiuerunt, et propter hoc huius corui uerba nullatenus (non) credatis, quoniam non est in eo fides, nec est de uiris ueraciter fide dignis. Quandoque enim non potest quis offendere suum inimicum, quando euaserit de sua manu, postquam in manus eius Deus tradidit manifeste. Corui autem nichil nobis nocere potuerunt usque in diem hodiernum, nec scimus quid nobis ex nunc accidat in futurum, aut quis nouit si huius corui conuersacio nobiscum fuerit propter malum, et forsitan nobis (uestra) uisitacio superueni[e]t. Est igitur meum consilium ipsum exterminare breuiter de hoc mundo, et scitote quod coruos non timui nisi (ho)die ueraciter hodierna, quousque de ipso audiui uerba uestra.
     Et nolens aurem rex sturnorum huius consilio inclinare, et hoc ex sua stulticia et def(f)ectu sue sciencie et fatuitate maxima sui cordis, postmodum mandauit illum duci ad regis palacium illa hora et ei benefieri et curari et ipsum a suis uulneribus emundari.
     Post hoc uero dixit sturnus, cuius consilium fuerat ipsum interficere et de morte tempestiue condempnari, et ait ei: Domine rex, ex quo non uultis cum perdere, tanquam inimicum in uestris oculis reputetis, de eo quod timendum est periculum eminere, et preserua(re) [te et] tuum populum ex eo, quoniam ipse coruus est intelligens et ingeniosus. Et michi [uidetur] quoniam hec societas, qua as[s]ociatus est nobis, non est nisi ad nostrum interitum atque dampnum. Et rex sturnorum uerbum illius non curauit; immo despexit illud, nec ualuit consilium illius uetare regem benefacere illi et illum in omnibus honorare.
     Erat autem coruus iste intelligens et boni consilii inter omnes, sciens que regi sturnorum optime complacerent et per consequens que odio reputabat; itaque omni die ei sermones et sapiencie parabolas recitabat. Erat autem omni die addens rex amorem et affeccionem maximam in eodem, et in eo quamplurimum confidebat, et omni die ad regis socios loquebatur et assistentes ei uerba iocunda et delectabilia dicere non cessabat, ita ut omnes ipsum in dileccione magna (non) retinebant.
     Quadam uero die, dum essent coram rego ipse et multa turba sturnorum, et eciam sturnus qui consuluit ipsum interficere erat presens, (et) ait iste coruus ista uerba: Verum quia corui turbauerunt et molestauerunt [me] ac me interficere uoluerunt odio et rancore, (et) proposui ex hoc in meo animo non discedere de loco, nec quiescere, nec habere leticiam, quousque ex ipsis meum desiderium adimplebo, et inuestigans propter hoc, nichil inueni posse illos uincere nisi uos alios pro constanti. Ego autem per me non possum eos uincere bono modo, quia unicus sum et impotens in hoc facto. Et iam quidem significatum fuit michi per quemdam nobilium regum, quod quicumque offert se sponte igne cremari, maximo Domino obtulit holocaustum et quidquid a Deo pecierit in illa hora ei procul dubio admittetur. Nunc igitur si uidetur domino regi ut igne comburar, (et) innocens Deum precabo uel rogabo ipsum, sicut unum uestrum ut me reddat, et a meis inimicis me forsitan uindicabo, et algebo calorem cordis mei, quando reuertar in forma[m] sturnorum. Et respondens sturnus, cuius consilium fuerat ipsum interficere, locutus est per hunc modum: Non te assimilabo, per bona uerba que ostendis et mala que abscondis, nisi uino habenti bonum odorem et per consequens pulc[h]rum colorem, saporem tamen uenenosum. Sciro debes quoniam, si combussissemus te millesies, ad tuum redires finaliter elementum et per consequens ad radicem tue nature proprie pro constanti, sicut quedam muricula, de qua dictum fuit, cum representata fuisset cuidam potenti de mundo, ut illa reciperet illum in uirum. At illa omnes penitus refutabat, querens semper meliorem et potenciorem, donec rediit ad sui principium et naturam. Dixit rex: Quomodo fuit hoc? Inquid sturnus:
     Fertur quod quidam fuit heremita toto corde colens Deum. Qui cum esset uir completus et rectus, Deus eius oraciones de omnibus exaudiebat que sibi quotidie petebat puro corde. Quadam uero dic, dum cedebat iuxta flumen, nisus quidam, super ipsum portans muriculam suis pedibus, pertransiuit. Hec autem muricula de pedibus nisi cecidit ante ipsum, et uidens ipsam heremita eius misertus est condolendo, et illa[m] accipiens pannis suis, curialiter fassiauit. Et cum affectaret eam, in domo propria nutrire cogitauit, et timens ne eam domus familia abhorreret et ipsam precipitarent et de domo penitus priuaretur, orauit(que) ad Deum ut ipsam conuerteret in puellam.

Figura heremite orantis ad Deum et muricule in manus eius.

     Et exaudita a Deo oracione heremite, conuersa est in puellam protinus speciosam. Et ducens ipsam ad domum suam, eam nutriuit, nichil significando sue uxori quomodo muricula mutata fuerat in puellam. Sed uxor eius illam esse consanguineam extimebat, aut emisse eam in ancillam. Et cum peruenisset puella ad nubilem etatem, cogitauit talia heremita, dicens: Non poterit amodo hec esse sine marito qui eam guberneret et in ipsa cotidie delecteretur. Ait ei heremita: Elige tibi quem uolueris in uirum habere proprium in hac die, qui te custodiat de cetero et gubernet; et ego rediens ad meum officium studebo in hiis que mea sunt, sicut prius. Et dixit ei puella per hunc modum ista uerba: Volo, inquam, uirum (non) in potencia et dominio similem non habentem. Ait protinus heremita: Nescio habentem in se hoc quod petis in dominio et imperio nisi solem, et orans ad [D]eum petam quod te a suo rectore faciat desponsare. Et mundificatus orauit flexis genibus, sic dicendo: O sol claritate et bonitate infulgens, qui creatus es ad illuminandum creaturas Dei, benigne et graciose tibi peto ut tradas tuo rectori hanc meam filiam in uxorem, quoniam peciit michi ut darem sibi uirum qui omnes creaturas uigore et fortitudine preexcellat. Et respondens sol dixit ei: Tuam peticionem iam audiui, nec debeo faciem tuam conuertere uacuam in tui oracione propter graciam et gloriam quam tibi Deus concessit pre omnibus aliis creaturis. Verumtamen tibi qui me forcior est indicabo. Et ait ei heremita: Quis est ille? Dixit sol: Est rector nubium cuius uirtute occupat lucem meam et michi resistit, ut non ualeam illuminare oc(c)ulum uersus terram. Et accedens heremita ad locum unde nubes de mare ascendebant et orans rectori earum peciit sicut soli fecerat relucenti. Cui rector nubium sic respondit: Verbum tuum procul dubio intellexi et uere concessit michi Deus quod eciam suis angelis non concessit. Verumtamen tibi qui forcior est indicabo. Ait heremita: Quis est ille? Cui respondit: Est rector uentorum qui mouet me et ducit ab una seculi extremitate in alteram; nec potens sum ei resistere, nec scio mandatum reuocare. Et accedens heremita ad rectorem uentorum talia dixit ei sicut dixerat aliis, sicut prius. Et ait rex uentorum: Vere potens ego sum, sicut dicis, et pre multis aliis creaturis, et michi Deus hanc concessit dignitatem. Verumtamen qui potencior [est] me indicabo, et, quoniam nitor, non ualeo superare. Et ait heremita: Quis est ille? Dixit rector: Ego non sum ita potens sicut mons iste qui ante te est presentatus. Et uoluens se heremita ad montem dixit ei: Volo ut accipias tibi meam filiam in uxorem, cum sis potens potentum et dominus dominancium in hoc loco. Et ait ei mons: Veritas est sicut dicis. Verumptamen tibi qui me forcior est indicabo, qui me fodit et dissipat, nec ei possum resistere ullo modo. Et ait heremita: Quis est ille? Cui dixit mons: Est animal quoddam, quod mus ab omnibus nominatur. Et accedens heremita ad murem talia dixit ei sicut dixerat monti. Cui dixit mus: Sicut dixit mons de me, ueritas est manifesta. Verumptamen quando erit conueniens habere uxorem de humano genere, cum ego sim mus et meum habitaculum sit in terre cauernulis et fos[s]orum foraminibus in profundum? Et rediens heremita ad puellam ait ei: Puella mea, uis esse muris uxorem, quia eo non reperi fortitudinem meliorem, et iam tibi dico quod unum de potentibus et dominantibus iste est, et non reli(n)qui in hoc mundo isto meliorem, quoniam ubique exquisiui eciam diligenter et omnes indicauerunt michi ipsum bonum. Vis[ne] ergo quod inuocem Deum meum et petam ei te muriculum effici in instanti, et ei cohabites tuo uiro. Cui ait puella suo domino heremite: Quidquid placet tibi, pater, fac, sicut placet. Et orans heremita ad Deum, et conuersa est puella in muriculam, sicut prius. Et introducens eam, ipsam muri tradidit in cauerna[m].

Figura heremite et montis et muris cum uxore sua in cauerna.

     Induxi uero tibi hanc [parabolam] propter te seductorem, quia, si ex igne combustus fueris uel esses, nichilominus ad me nature principium iam redires et in radicem tue prime creacionis persisteres. Et rex sturnorum cum eius sociis noluit attendere uerbis nec consilio huius sturni.
     Coruus autem eos letificabat parabolis et sermonibus diligenter, ita ut adderent (addendo) ad eum diligendum et in ipso in omnibus confidendum. Et post modum ait rex sturnorum dicto coruo: Non est necesse te comburi quoad presens. Sed nos ipsi te uindicabimus de tuis inuidis inimicis. Et sic addidit coruus graciam in regis oc(c)ulis sturnorum, et sanata sunt eius uulnera, et renouata est caro sua, et membra eius fortificata sunt ac in priores uires est restitutus.
     Qui cum diu stetisset ibi, et totum secretum regis sturnorum sciuisset omniaque facere proponebant, coruus confestim ad loca propria transuolauit. Quadam uero die latenter ad regem coruorum accessit, talia cum rege proponendo: Domine rex, gaudium uobis an[n]uncio, quia Deus nobis tradidit in manu nostra nostros procul dubio inimicos. Et ait rex sibi talia respondendo: Quid ergo uides [contra] inimicos esse finaliter faciendum? Ait regi coruus: Scito quod uniuersi sturni manent in cauernula quadam nocte, et recolliguntur ibidem nocte illa. Nunc autem accipiens unusquisque uestrum frust(r)a lignorum iuxta suum posse, supponens sturnorum cauernulis ipsa lingua, et ego asportans ignem in lignis, ut, nobis ore et ali(i)s nostris subflantibus, acce[n]datur; et tunc quicunque enim exiuerit de cauernacula comburetur, et qui intus permanserit fumo et calore morietur. Fecerunt itaque corui, sicut dixit ei[s] coruus, et uniuersi sturni ignis incendio sunt destructi. Et redeuntes corui ad suum locum proprium sunt securi, et postmodum uixerunt toto suo tempore confidenter et a suis inimicis capitalibus euaserunt.

Figura coruorum accendencium ignem in cauernaculis sturnorum.

     Post hoc uero dixit rex coruorum illi coruo suo consiliario ista uerba: Miror quomodo potuisti diu morari cum sturnis, et cum illis [tanto] tempore conuersari. Dicunt enim sapientes quod morsus serpentum et ignis ustio sunt tol(l)erabil[ior]es conuersacione malignorum et societate, procul dubio, impiorum. Et tunc respondit ei coruus, dicens: Domine mi, uerum est sicut dicis; uerumptamen uir prudens, cohabitans [cum] suis aduersariis, quando ingeniatur aduersus eos ut eos uincat, tribulaciones et molestias tolleret uniuersas, et omnia fert accidencia, et faciliter omnia mala tunc reputat, et ipsorum uerborum asperitatem uultu placabili sustinet, et benigne respondens illis obloquentibus de se multa eorum placitum detractorum, (et) gerit se pacifice cum ipsis, et parat suum humerum ad sustinendum omnia onera uerborum imparium et suorum aduersariorum que peiora sunt ei sagittis transforantibus uenenatis, sicut facit sapiens eger qui sumit tyriacam amaram propter sui effectum medicacionis quem postea percipit salutarem.
     Et tunc dixit rex coruorum: Nunc michi annuncia quomodo erat sciencia sturnorum et ipsorum prudencia, siue uita. Et ait coruus: Apud illum eorum reperi(ri) consilium et intelligentiam, nisi apud quemdam eorum qui regi me perdere consulebat, et pre nimia eorum fatuitate et ignorancia afferebat eis super hoc parabolas exemplares, ut a me se cauerent et non concederent michi uitam, quoniam propter me dampnum eis exinde maximum sequeretur. Illi tamen pre sua ignorancia et fatuitate et stulticia suis dictis finaliter non curarunt, nec me esse maiorem omnium reputarunt qui apud te essent et tuum precipuum consiliarium. Nullo modo dubitauerunt me posse contra eos ingeniari talia argumenta, et despicientes illius consilium, non de me ultra respexerunt. Dicitur autem a sapientibus et discretis quod quicunque inuenit aduersarium suum existentem in magna dignitate et statum honorabilem apud eius socios, debet ab eo se preseruare et timere ipsum, sicut timendum est de serpente in quo quis nunquam debet in aliquo confidere. Et ex multa eorum stulticia sua secreta michi in aliquo non celarunt, nec a me preseruarunt. Dicitur enim quoniam oportet unumcunque se ab omni re dubia precauere et ab omni [qui in] suo consilio (qui) suspectus dicitur, in suis oc(c)ulis precauere; et quantum [potest] suum fugiat inimicum, nec accedat ad ipsum quoquo modo, neque simul cum eo intret aquam, nec in loco suo proprio ubi iacet, nec uestimenta eiusdem aliquatenus induat(ur), et caue[a]t ab equo quem equitat quantum potest, et a cibo quem ipse comedit quantum potest, et a medicina quam ipse sumit et recipit, et a corona sui capitis deaurata, et in ipso uerbo ue[l] opere non confidat, sed in uiro fideli qui mundus est toto corde.
     Dixit tunc rex coruorum: Post omnia ista documenta non accidit sturnis nisi sua stulticia, et ipsorum def[f]ectus prudencie et superbia et eorum uile consilium pro constanti. Et ait coruus: Domine rex, iuste dicis; quis enim peruenit ad solium imperii, qui non calsitrauerit (sic), aut quis fuerit a mulieribus seductus uel deceptus, et quin ipsum necauerint, aut quis confisus in illis fuerit et sibi fidem obseruauerint, et quis comedit multum et non egrotauerit, aut quis habuerit stultos consiliarios et non perierit de hac uita? Dicitur autem quod quicumque decipitur suo consilio, fama et bona memoria tunc carebit. Deceptor uero et seductor non habet socios seu amicos. - Prauus bonos conturbat, prauorum consorcia corrumpunt bonos mores. Et alibi: Prauis non exit nisi prauum; uersus:

     Multociens captum trahit hamus ab equore pi[s]cem;
     Sed bona uerba mali nullus ab ore trahit.

     Nobilitatem uero facit doctrina pessima declinare. - Quia dicitur: Praua mens non est in doctrina; uersus:

     Fictil(l)e uas fundit sincera uina retenta(t);
     Sic audita tenet mens, ea fundit [h]ebes.

     Auarus autem omni bono caret nec potest aliquatenus saciari. - Non sibi, sed aliis congregat auarus opes; uersus:

     Non sibi, sed [aliis] aries sua uerbera portat.
     Sic aliis unit semper auarus opes.

     Et alibi: Ab auaro nihil potest extrahi; uersus:

     Non leuiter belli ualet umco quod tenet ille;
     Non es[t] a iaculo quem tenet arta manus.

     Cupidus uero peccata multa congregat in hoc mundo. Rex autem negligens et uilipendens bonorum consilium et suorum perdet animam atque corpus. - Quia dicitur: Omnia cum consilio fac et non penitebis; uersus:

     Si quid uis facere, tunc consilium tibi quere,
     Vt quod consilio sit, careat vicio. -

     Dixit rex coruorum: Maxima tribulacio super te iam transiit, qui fuisti sturni[s] humiliatus et sub eis afflictus, eorum molestias tol(l)erans in[h]onestas. Et ait coruus: Vere hec omnia super me transiuerunt, et ea recepi et sustinui pacienter. - Quia dicitur: Qui se humiliat, exaltabitur.

     Cum bene descendis, tunc in sublimia tendis;
     Tunc te submittis, cara te in sublimia mittis. -

     Sperans salutem et tranquilitatem pro nobis futuram finaliter euenire; quicunque enim sustinet tribulacionem propter bonum quod habere sperat, non debet ei esse difficilis et molesta. Audiui iam quoniam serpens factus est seruus cuidam rane, ut esset ei creatura in sue necessitatis tempore, (ut) per hoc salutem attendens et bonum sui ipsius in futurum. Dixit rex coruorum: Quomodo fuit hoc? Inquit coruus:
     Fuit quidam serpens qui, cum senuerit, ualde def(f)ecit eius potencia atque uirtus, ita ut uictum suum non posset uenari nec uitam propriam sustentare. Quadam die uero nisus est in tantum [quod] usque ad fontem ambulauit, in quo multe rane existebant, ad quem solebat cotidie euenire. Et cum uiderent ipsum rane, ei talia tunc dixerunt: Quid habes? quia uidemus te tristem et mit(t)em? Quibus respondit: Quid boni est post senium? Vidistis enim me in tanta def(f)exione senectutis constitutum. Quare igitur queretis a me? Nonne scitis quoniam omni die insidiabor uobis et rapiebam, et a uobis uictum meum cotidie acceptabam. Nunc autem mea uirtus et potencia dereli(n)quit, et caro mea extenuata est, et ossa mea liquefacta sunt ultra modum, et putrefacta est pellis mea in tantum ut non ualeam uos de cetero molestare. Eciamsi ascenderotis super me, non possem (non possem) utique a uobis me deffendere ullo modo. Nunc autem ite, et annunciate regi uestro.
     Et cum annunciasse[n]t hoc regi suo, uenit ad eum rex ranarum et ait ei: Quid habes? Cui serpens sic respondit: Querens fui quandam ranam in hac nocte, et illam sum secutus usque ad hospicium cuiusdam heremite qui habet filium dilectissimum sibi ualde, et, dum perambularet filius heremite per domum, op[p]ressit me suo pede et ego ipsum momordi meis dentibus uenenatis. Et uidens hoc heremita proximo me quesiuit, et, cum non inuenisset me, quia fugeram, orauit ad deum suum ut auf(f)erret michi deus potenciam et uigorem. Et factus sum ita tristis et miser inter meos omnes socios et deiectus. Nunc autem, domine mi rex, in manu tua sum desolatus; fac de me quod tibi placet, quia paratus sum obedire, et si uolueris, ero libenter in equitaturam tibi, et suauiter te portare. Et cum audiret hoc rex ranarum, in suo animo estimauit quia, si equitaret super illum, honor maximus sibi esset. Et super ipsum diebus pluribus equitauit. Quadam uero die dixit serpens regi: Nescis unde hoc quoniam miserabilis [sum] persone et impotens ad uenandum aliquid pro uita mea? bonum autem quod michi conferes, ad honorem Dei facias. Rogo quod aliquid pro uita mea prouideas in hac die. Et ait rex: Scio te non posse uiuere absque aliqua promissione qua ualeas sustentari, ex quo michi factus es equitatura. Volo autem tibi prouidere ut possis uitam tuam de cetero sustentare. Et mandauit sibi dari omni die duas ranas, de quibus uixit serpens cunctis diebus uite sue. Et sic factus est equitatura regis ranarum toto tempore uite sue.

Figura regis ranarum equitantis serpentem.

     Induxi tibi hanc parabolam, ut scias quoniam totum id quod sustinui ex angustiis et tribulacionibus non fuit in aliquo michi malum. Immo per illud persepimus multum bonum, quia nostros exterminauimus inimicos.
     Dixit rex coruorum: Vere quandoque homo potest dolo suum aduersarium superare et uerborum blandiciis, et, [se ipsum] illi humiliando, magis quam possit illum cum omni potencia superare per sui exercitus multitudinem armatorum. Argumentum autem et ingenium meliores sunt ad inimicum destruendum quam per molesta opera et ingrata. Ignis enim, quamuis fortis sit, quando apprehenditur in arbore, non urit de ea nisi quod inuenit circa terra[m]. Aqua uero non est fortis, sed quando cadit cotidie super arborem, eam extirpat radicitus de profundo. - Quia dicitur; uersus:

     Gutta cauat lapidem, non ui, sed sepe cadente. -

     Et agit in ipsa quod ignis non potest agere in radice. Tu quoque tuis argumentis et ingeniis sturnos reli(n)quisti, nostros contrarios inimicos, absque ramo et finaliter absque radice, (et) nec illis de cetero nos timemus, et amodo confidenter et pacifice poterimus permanere. Dicitur autem quod quatuor sunt quorum paucum est sufficiens et abundans, et eorum pa[u]cum iuuat multum; qui sunt ignis, egritudo, inimicus et debitum.
     Dixit coruus regi: Quidquid boni aduenit nobis ex perdicione scilicet nostrorum inimicorum, non fuit nisi ex (de) bono consilio domini nostri regis et eius fortuna prospera, non autem meo ualore, nec sapiencia et uirtute. Dicitur autem quod qui intendit male agere contra regem doctum et intelligentem et ipsum defraudare, et precipue quando fuerit rex iustus et sanctus, qui non male agit et qui non recalcitrat pro nimia aduersitate, se ipsum offendit et eius dictis. Finaliter sunt complexi maxime simili tibi, domine rex, qui intelligens es [et] sciens omnia, magni consilii, et reprimens uoluntatem tuam in hora [ire] et rancoris, omnia mala opera abhorrendo, ad inquirendum sol[l]icitus ueritatem, in temporibus superbie atque ira futura respiciens, considerans hodie quid erit in crastino faciendum; [qui] non irascitur, quando eius aduersitates multiplicantur, nec eius cor eleuatur super sociis et amicis, quando eius prosperitates affluunt(ur), querens eis quod eis bonum est suo posse; et qui querit male agere nostro regi, sibi ipsi finaliter agit malum. - Quia dicunt iura quia male agentes et in malis consencientes par(i) pena contingit.

     Se [iun]gens sceleri debet sceleratus haberi;
     Nam conuenientes sceleratis et facientes,
     Si quid agunt temere, debet par pena tenere.

     Et ait rex coruorum: Nequaquam hoc fuit nisi tuo intellectu et consilio pro constanti. Nam ego a diebus meis cum tuis moribus te cognoui; tu quoque locutus es uerbum misericordiarum et permanencium in fide suorum dominorum, quia uere respondisti magna agere cum ingeniacione et intellectu ex argumentis maximis et honestis, donec Deus reddiderit nos tranquillos ab inimico maximo et crudeli, et operatus es opus quod pauci facere sunt scientes. Vir enim potens, quando incidiatur ei castramentum et .x. interficit seu .xx. uiros, iam fecisse magnum quid reputatur; uir intelligens et ingeniosus, sicut tu es, suo consilio et argumentis destruit magnos reges et multos exercitus subpeditat. Ipse solus potest per suum [ingenium] inimicum perdere magis quam ipsi grandes [et] potentes possint facere pro constanti. Maius autem de quo ego miror de tuis operibus est qui[a] eorum contumelias sustinebas, et increpaciones quas tibi inferebant tol(l)erabas, et uerborum suorum maliciam audiebas, ac pro tanto minime in aliquo [h]orruisti, dum cum eis stares, nec unquam in te uerecundiam perceperunt.
     Et ait coruus: A tuis iudiciis non declinaui, quoniam tu me ueraciter docuisti, et doctrinam tuam, domine rex, obseruaui, et eorum corda detrahebam sermone et lingua humili et suaui, et eis amorem et risum hilarem ostendebam, ut in me non cognoscerent aliquid suspicionis inique seu rancoris, et tuum consilium adimpleui, mandatum pariter et doctrinam. [Dicitur] etenim quod, quando fueris inter inimicos et eos timueris, cape ipsos tua sapiencia et doctrina, et seduc illos tua prudencia et uirtute, et illis humiliare, reuerenciam offerendo, et caue tibi ne tua anima superbiat contra eos et ne uerba exasperes contra illos (loqui), quoniam nunquam eos per talia superabis, - quia dicitur, domine rex: Mollis responsio frangit iram. Vnde: Iracundus prouide(a)t rixas; qui paciens est mitigat suscita[n]tes. Vnde uersus:

     Hunc mollis frangit responsio, quem furor angit;
     Quas furor extollit, rixas paciencia tollit. -

     Et ait rex coruorum: Video esse sicut tu optime consulisti. Dicitur autem quod, quando rex habuerit probum consiliarium et intelligentem et uoluerit rex aliquid facere, quamuis illis differatur, erit finis eius ad bonum, et quod faciet prosperabitur cum effectu. Quando uero habuerit malum consili[ari]um ornatus sermone atque opere, et uoluerit facere aliquid, quamuis in suo principio prosperetur, in suo tamen fine precipitabitur, et irascetur et fortiter penitebit. - Nam, ubi in decretis legitur, vix bono peraguntur que mala sunt inchoa(c)ta principio; nisi enim inicia malorum cum primis mala crescunt et modum non seruant. Quare idem Seneca dixit: Nunquam perniciosa seruant modum. Et Marcialis Cocus dixit:

     Spina re(s)cens (et) parua est culpa putanda tibi;
     Firmat humi spinam robusta et plurima radix;
     Viciis as[s]ueta mala firmius heret ei. -

     Et magis quidem letor, quia saluum te fecit Deus de manu illorum quam de quiete et de prosperitate que nobis finaliter peruenerunt. Nam a die qua non te uidimus, non uolebas nobis comedere et bibere seu dormire ex compacione (sic) qua compaciebamur tibi propter periculum in quo eras. Dicitur ergo quod non sapit egro sompnus, donec sanetur optime et perfecte. - Iuxta illud: Non pura corpora, quanto magis nutries, [tanto] magis leges; uersus:

     Corpora non pura, cum nutris, sunt no(x)citura.
     Quod sibi sic dantur, consulcius at[t]enuantur. -

     Nec alicui cupido cui mandauerit rex magnam pec(c)uniam ex[h]iberi, donec eius mandatum firmiter compleatur, nec timenti suum inimicum, donec ab ipso seculo perdat ipsum, et ipse ab eo tran(s)quillus reddatur et quietus. Et dicitur quidem a quocunque cessauerit egritudo, quietem inuenit corpus eius, et qui deposuerit a se onus, suis lumbis requiem adinuenit. - Dicitur enim: Infirmis non est lex posita et que ducitur lege priuata non est sub lege; uersus:

     Dum morbum pateris, non sani lege teneris,
     Nec legi suberis, priuata quando traheris. -

     Et qui suum inimicum perdit, suo corde quietem inuenit. Ego similiter quietem adinueni in eo quod operatus est Deus per manum tuam, et sum modo in quiete et deliciis miro modo. Et ait coruus: Peto [a] Deo tuo quod, sicut te tranquillum reddidit a tuis inimicis, sic placeat tuum regnum de cetero conseruare, et tuum regnum continuet, et addat ad tui gloriam nunc et semper.
     Et ait rex coruorum: Indica nunc michi quomodo erat rex sturnorum in suo regimento et consilio et suum populum corrigendo. Ait coruus: Stultus erat rex sturnorum, piger ueraciter et superbus, cuius omnes consiliarii procul dubio stulti erant, preter illum dominum qui me interficere consuluit inter omnes qui in curia erant regia existentes.
     Et tunc dixit rex coruorum: Quid tibi uisum est de illo domino qui interficere consulebat et quare ipsum tantum laudas? Et respondit coruus: Erat sapiens et intelligens et discretus, sciens res ante aduentum ipsorum, diligens regem suum et nichil ei celans de quo esset in aliquo pertimendum, nec ei quidquid boni esset in aliquo occultabat, et quando uidebat eum aliquid uolentem facere, ad sui animum loquebatur et eum uiam rectitudinis edocebat, et eidem ueritatem et iusticiam exponebat et prestabat ei consilium salutare, et propter hoc habebat in se plures bonos alios mores quos nunc narrare procul dubio longum esset.
     Et ait rex coruorum: Vere uirum bonorum operum te inueni et alios preter te uerbosos absque firmitate et bonis operibus (sunt inuenti).
     Post hoc uero ait coruus, et que uiderat ostendebat regi suo: Vide quid fecerunt corui istis sturnis, cum sint imbecilles penitus et indocti. Est autem in hoc disciplina et doctrina omni, procul dubio, sapienti suum (timenti) timere publicum inimicum. Debet enim facere, sicuti corui fecerunt, se a talibus preseruare; nec unquam suo credat in aliquo inimico, etsi ei ostendat dileccionem, quia non sic est secum suum cor. - Quia dicitur quod (s)fumus odii semper latet in pectore inimici. - Quicumque multiplicat amicos et socios, [et] eos congregat, erunt ei refugium in aduersitatis temporibus salutare. Et quicunque agit misericordiam cum suis proximis, sicut sapientes, inueniet uitam, iusticiam et gloriam in hoc seculo et futuro.

EXPLICIT CAPITULUM DE STURNIS ET CORVIS.