LXXIII.
DE CONIUGE ORGIAGONTIS GALLOGRECI.

     Orgiagontis Gallogrecorum reguli coniugis meritum decus et claritatis precipue premium videbatur posse subtrahere ignoratum nomen, quod barbaries, ydiomatis incogniti invidia, nostris laudibus - reor - inter mediterraneos Asye saltus et speleas obruit Latinisque clausum subtraxit. Sed absit ut hoc infortunii crimen egisse potuerit quin illi, sub mariti titulo, quod nostre possunt literule splendoris meriti inpendatur. Superato igitur a Romanis, sub duce Scipione Asyatico, Anthioco, magno Syrie Asyeque rege, Gneus Manlius Torquatus consul, Asyam sortitus provinciam, ne frustra transtulisse videretur copias seu ociosum haberet militem, purgatis hostium reliquiis circa maritimas oras, suo ex arbitrio in montanas abditasque regiones evectus Asye, adversus Gallogrecos, efferatos barbarie populos, quoniam Anthiocum adversus romana arma subsidiis iuvissent et non nunquam omnem turbarent discursionibus Asyam, acre bellum intulit. Verum cum iam diffiderent Gallogreci, oppidis relictis, in vertices montium natura loci munitos cum coniugibus filiisque et reliquis fortunis suis abiere, et se armis a circumsidentibus hostibus quibus poterant tutabantur et viribus. Attamen, duro militum romanorum robore superati ac per decliva montium deiecti cesique, qui superfuerant, deditione facta, victoriam Manlii confessi sunt. Erat captivorum utriusque sexus et etatis multitudo ingens; custodie quorum prepositus centurio, cum Orgiagontis reguli coniugem vidisset, etate valentem et corporis formositate conspicuam, in eius lapsus concupiscentiam, romane honestatis inmemor, aspernanti quibus poterat viribus stuprum intulit. Quod mulier adeo grandi pertulit indignatione, ut non magis libertatem cuperet quam vindictam; sed cauta in tempus votum silentio texit. Cum autem venisset pro redimendis captivis pecunia pacta, excanduit innovata ira caste sub pectore mulieris, que, premeditata quid sibi faciendum instaret, soluta vinculis, cum suis se traxit in partem iussitque centurioni poscenti ponderari aurum. Cui operi dum centurio intentos animum tenebat et oculos, hec, ydiomate suo Romanis incognito, servis imperavit ut centurionem percuterent et caput evestigio preciderent mortuo; quod sinu servatum illesa remeavit ad suos. Et cum in conspectu pervenisset viri recitassetque quid captive illatum sit, quod detulerat ad pedes eius deiecit, quasi pretium illati dedecoris et ruboris feminei quod potuerat purgamentum tulisset.
     Quis hanc, non dicam solum romanam, sed ex acie Lucretie unam, potius quam barbaram mulierem non dicat? Stabant adhuc in conspectu carcer cathene et circumstrepebant victricia arma, et sevi vindicis superinminebant secures, necdum satis erat mulieris libertas reddita, cum labefactati corporis indignatio in tam grandes vires honestum pectus inpelleret, ut nec iterum, si oportuerit, subire cathenas, tetrum intrare carcerem, et cervicem prebere securibus expaverit animosa femina, inclita scelesti facinoris ultrix, quin servorum gladios constanti iussu in caput infausti stupratoris adigeret. Quonam acriorem hominem, animosiorem ducem, severiorem in male meritos imperatorem comperies? Quonam sagaciorem audacioremque mulierem adeas? Aut matronalis honestatis magis pervigilem servatricem? Videbat mirabilis mentis perspicacia femina hec quoniam satius foret in mortem ire certam, quam cum incerto decore domum viri repetere, nec nisi per maximos ausus et discrimen posse testari in corpore violato illibatam fuisse mentem. Sic ergo decus servatur femineum, sic sublatum recuperatur, sic pudici cordis testimonium redditur. Et ideo prospectent quibus inclite pudicitie cura insidet animo, quoniam non satis sit ad cordis sinceritatem testandam lacrimis et querelis se violentiam passam dicere, nisi, dum possit, quis in vindictam egregio processerit opere.