| |
|
- E p i s t o l a e
I n c i p i t e p i s t o l a
E g i d i i
a d N i c o l a u m
- _________________________________
- (1) (A111r/B44v) Magister mi reverende, Magister Nicolae, duas epistolas vestras venerabili Fratri Bernardo directas pietate vestra mihi concessistis. In quibus inter alia, prout mihi apparet, conamini probare aliquas conclusiones, quarum una est, quod Aristoteles nunquam habuit notitiam evidentem de aliqua substantia alia ab anima sua, intelligendo per substantiam quandam rem aliam ab obiectis quinque sensuum exteriorum et a formalibus experientiis nostris. Et ulterius ex hoc sequitur, ut dicitis, quod Aristoteles in tota sua philosophia naturali et metaphysica vix habuit evidentem notitiam de duabus conclusionibus nec forsan de una.
(2) Preterea: Dicitis vos habere rationem insolubilem, quod nec habuit de substantia probabilem notitiam, quam abhorreo, nisi aliter fuero informatus. Propter que vestre profunde subtilitati transmitto hanc cedulam tripartitam, cuius prima pars repetit (B45r) dicta vestra, non omnia, sed quedam, que magis faciunt ad propositum, secunda aliqualiter respondet ad ea, tertia solutionem postulat aliquorum inconvenientium, que videntur sequi ad dicta vestra.
( I )
(3) Circa primum igitur ponitis pro primo principio, quod contradictoria non possunt simul esse vera, et quod hoc est primum principium positive et negative, scilicet omnibus principiis prius et eo nihil prius, et ulterius, quod contradictio est affirmatio et negatio unius et eiusdem de eodem et cetera, ut communiter solet dici.
(4) Ex istis infertis sex corollaria. Primum est, quod certitudo habita in lumine naturali est certitudo simpliciter, eo quod est certitudo habita virtute primi principii antedicti, cuius principii oppositum nulla virtute potest esse verum.
(5) Secundum, quod certitudo evidentie non habet gradus, immo omnes conclusiones nobis evidentes equaliter sunt ac certe, et non magis una quam altera. Quod probatis, quia positis duabus conclusionibus, de quibus sumus evidenter certi, vel iste eque immediate reducuntur in primum principium, et tunc non habemus, unde simus magis certi de una quam de alia; vel una reducitur mediante alia, et tunc reductione facta equaliter sumus certi de una sicut de reliqua
(6) Tertium corollarium est, quod excepta certitudine fidei nulla est certitudo nisi certitudo primi principii vel que in ipsum potest resolvi.
(7) Quartum est, quod aliqua forma sillogistica immediate reducitur in certitudinem primi principii. Aliter esset processus in infinitum.
(8) Quintum est, quod in omni consequentia immediate reducta ad primum principium consequens et ipsum totum antecedens vel pars antecedentis sunt idem realiter, quia aliter non esset immediate evidens, quin sine contradictione antecedens et oppositum consequentis possent stare simul in veritate.
(9) Sextum est, quod in omni consequentia evidenti et reducibili in primum principium per quecunque media consequens est idem realiter cum antecedente vel cum parte significati per antecedens, quia qua ratione hoc est necessarium in prima consequentia immediate reducibili, eadem ratione in secunda et in tertia et sic deinceps.
(10) Ex istis infertis talem conclusionem, quod ex eo, quod una res est cognita esse, non potest evidenter evidentia reducibili in certitudinem primi principii (B45v) inferri, quod alia res sit. Probatis, quia in tali consequentia consequens non esset idem realiter cum antecedente nec parte significati per antecedens. Igitur consequentia non est evidens evidentia dicta.
(11) Ex his conamini probare, quod Aristoteles non habuit evidentem notitiam de aliqua substantia et cetera, quia de tali vel habuisset notitiam ante omnem discursum, quod non potest esse, quia non apparent intuitive, et etiam rustici scirent tales substantias esse, nec per discursum, inferendo ex perceptis esse ante omnem discursum, nam probatum est, quod ex una re non potest evidenter inferri alia. Item demonstrato ligno vel lapide arguitur sic: Cum omnibus apparentibus ante omnem discursum potest esse per aliquam potentiam, puta divinam, quod substantia non sit ibi. Igitur in lumine naturali non infertur evidenter, quod substantia sit ibi. Patet consequentia, nam certitudo evidentie luminis naturalis est certitudo simpliciter, ita quod per nullam potentiam potest fieri oppositum, etsi dicatur, quod immo infertur evidenter hoc, addito ad antecedens, quod Deus nullum faciat miraculum, ita quod talis res sit posita et conservata in esse a causa naturali.
(12) Ex his fortiter arguitis epistola prima ad Bemardum. Primo sic: Quandocunque ex aliquo antecedente, si sit (A111v) positum in esse ab aliquo agente, non potest inferri consequentia formali et evidenti aliquod consequens, nec etiam poterit inferri, a quocunque antecedens fuerit positum in esse. Patet, nam si albedo sit posita in esse ab agente a, et non potest inferri evidenter: Albedo est, ergo color est, nec poterit inferri, a quocunque alio albedo sit posita in esse. Patet etiam ratione, quia significatum per antecedens non variatur, a quocunque sit positum in esse.
(13) Item quicunque non est evidenter certus de aliquo consequente nisi mediante aliquo antecedente, de quo non est certus, an ita sit, sicut significatur per antecedens vel sicut significat antecedens, eo quod non est notum ex terminis nec experientia nec ex talibus deductum, talis non est evidenter certus de consequente.
(14) Item tertio arguitis sic, quod secundum istam responsionem quisquis infert ex illo antecedente sine additione illius modificationis, male infert. Hoc patet, quia Aristoteles et alii (B46r) non addebant hoc, cum non crediderint Deum posse impedire effectum causarum naturalium.
(15) Hec sunt, que adducitis pro principali conclusione. Ex qua infertis secundam, videlicet quod Aristoteles non habuit evidentem notitiam de substantiis abstractis, quia hoc minus videtur. Et ex his infertis tertiam, scilicet quod Aristoteles in tota philosophia sua naturali et metaphysica vix habuit evidentem notitiam de duabus conclusionibus, et forsan quod nec de una.
(16) Protenditis rationem, quod nec de substantia habuit probabilem notitiam. Nam nullus habet probabilem notitiam de aliquo consequente virtute alicuius antecedentis, de quo non est evidenter certus, utrum consequens aliquando fuerit verum cum antecedente. Sic enim, ut dicitis, recipitur notitia probabilis. Verbi gratia: Quia aliquando ponebam manum meam ad ignem, eram calidus, ideo probabile mihi est, quod si nunc ponerem, quod essem calidus. Sed Aristoteles non fuit certus evidenter, quod positis apparentibus ante omnem discursum essent quedam alie res, que dicuntur substantie. Hoc patet ex supra probatis. Dicitis tamen, quod hanc non assertive tenetis.
( I I )
(17) Ad hec dicta, subintellecta reverentia, respondebo, premittendo, quod nos experimur nos habere duplicem cognitionem, scilicet sensitivam, et hanc duplicem, scilicet interiorem et exteriorem, et intellectivam, et hanc duplicem, scilicet simplicem apprehensionem et compositionem et divisionem.
(18) Sed apprehensio simplex duplex est. Quedam est precisiva, qua scilicet una res cognoscitur cum precisione ab omni eo, quod non est ipsa. Alia est coacceptativa, que perfecta magis est quam prima, qua scilicet aliqua res intelligitur cointellecta alia re eadem simplici apprehensione, quod contingit propter dependentiam seu attributionem aliquam unius ad alteram vel cuiuslibet ad quamlibet. Verbi gratia: Qui perfecte apprehendit relationem, necessario cointelligit terminum, nec oportet, quod sit alia intellectio relationis et alia termini. Et sic correspondenter duplex est significatum, quoniam significatum nihil aliud est quam intellectio rei vel aliquid existens intra consequens intellectionem illam.
(19) Adhuc compositio vel divisio, que est secunda operatio intellectus, est duplex: Quedam discursiva, scilicet conclusionis, alia non discursiva vel sine discursu ut intellectio (B46v) primi pnncipii complexi, quodcunque sit illud, sicut varie et diversimode esse ponitur a diversis.
(20) Ex his infero quedam corollaria. Primum, quod certitudo evidentie habet gradus, contra secundum vestrum corollarium. Probatur: Nam aliquod est primum principium, ex cuius evidentia dependet evidentia aliorum, etiam multe sunt conclusiones, ex quarum evidentia dependet evidentia aliarum. Igitur certitudo evidentie habet gradus. Antecedens quantum ad primam partem a vobis est concessum, et quantum ad secundam partem patet ex geometria et arismetica. Consequentia videtur nota ex terminis, nam dependens in sua evidentia ex alio est minus evidens eo, quia semper probatur minus notum per magis notum. Et si dicatur, quod hoc est verum ante reductionem factam ad pnmum principium, sed non reductione facta, hoc non potest stare, quia reductio alicuius conclusionis ad principium magis notum non tollit dependentiam ex illo principio. Igitur semper manet minus evidens ipso primo principio.
(21) Secundo ad idem secundum dicta vestra: Necesse est, quod cognitio intuitiva sit eadem cum re cognita, quia aliter non sequeretur: Res intuitive apparet, ergo res est. Sed res intuitive apparentes habent gradus, ut ad sensum apparet, in sua apparentia et evidentia. Igitur certitudo evidentie habet gradus.
(22) (A112r) Tertio ad idem: Habens acutiorem visum evidentius intuetur colorem quam habens visum minus acutum. Igitur certitudo evidentie habet gradus.
(23) Quarto: Unus et idem aliquando intuetur clarius colorem, et aliquando minus clare.
(24) Ratio etiam vestra et conclusio vestra quinta non evidenter procedit, quoniam, licet esset possibile aliquas conclusiones eque immediate reduci in primum principium: propter hoc non repugnat, quin una evidentior sit alia ex parte terminorum vel intellectus. Quidquid sit tamen de hoc, manifestum est, quod in conclusionibus dependentibus ab aliis semper, sive ante reductionem sive post, dependens est minus evidens illo principio, a quo dependet.
(25) Secundum corollarium est, quod ex una re, scilicet significato perfecto seu coaptativo significato, infertur evidenter evidentia primi principii res alia ab inferente, si ipsa res inferens sub significato precisivo acciperetur. Id est: Positis duabus rebus, que due sunt, qualibet precisive sumpta, tunc una earum perfecte significata evidenter poterit inferre aliam. Verbi gratia: Relatio est res alia a termino, tamen non perfecte potest appre(B47r)hendi nisi termino cointellecto, eo quod esse relationis est ad aliud se habere. Et ideo, qui ponit relationem esse, ponit necessario terminum, et sic relatio evidenter infert terminum. Et probatur evidenter hoc corollarium, quia in tali consequentia consequens est idem realiter parti significati per antecedens, quia cointelligitur et consignificatur in antecedente, licet non sit pars quantitativa vel integrans vel subiectiva. Et per consequens nulla virtute posset oppositum consequentis stare cum antecedente. Igitur talis est consequentia bona.
(26) Tertium corollarium est, quod transmutatio naturalis infert subiectum propter eandem rationem.
(27) Quartum corollarium est, quod secundum hunc modum agentia et patientia cum debitis circumstantiis inferunt suas actiones esse secundum hunc modum, nam in significato perfecto naturalis transmutationis includitur subiectum.
(28) Quintum corollarium, quod secundum hunc modum accidens non miraculose, sed a causa naturali positum in esse et conservatum infert subiectum esse, scilicet substantiam esse. Et sic, ad unum dicere, secundum hunc modum tenent conclusiones diverse et multe.
(29) Et per hoc patet de vestris corollariis quinto et sexto et de conclusione, quam infertis ex eis cum suis rationibus, qualiter ventatem habeant et qualiter sint corrigenda. Et hoc facile est inspicienti meum corollarium secundum.
(30) Ad rationem igitur, qua probatur, quod Aristoteles non habuit evidentem notitiam de aliqua substantia et cetera, cum queritur, utrum illam cognitionem habuisset ante discursum vel cum discursu, dico, quod utroque modo. Et quando probatur, quod non ante discursum, quia non apparet intuitive, dico, quod hoc antecedens non est probatum nec per se notum, et consequentia peccat per fallaciam consequentis, quoniam non quelibet cognitio, que habetur ante discursum, est intuitiva, scilicet ante discursum argumentativum, de quo nunc loquimur. Nec habeo probare, sed ad vos pertinet probare, ut videtur. Et cum probatis vel confirmatis illud membrum, quia rustici, ut dicitis, non cognoscunt huiusmodi substantias, igitur non apparent ante discursum, dico, quod hic est fallacia consequentis, quia, ut mihi videtur, non est necessarium, quod rustici cognoscant omnia, que apparent ante discursum. Ulterius etiam dico, quod Aristoteles habuit notitiam evidentem istarum per discursum.
(31) Ad (B47v) probationem, quia ex una re non infertur evidenter alia, iam patet, quid sit dicendum, visis meis corollariis supra positis.
(32) Ad secundam rationem dico, quod omnibus apparentibus ante omnem discursum positis et conservatis in esse a causis naturalibus necessario infertur ibidem substantia, nec per aliquam potentiam posset impediri, licet non sequitur: Accidens est positum in esse a causa supernaturaliter agente. Igitur ipsum est in substantia.
(33) Contra hanc responsionem sunt tria argumenta fortissima supra narrata. Ad primum igitur, quando dicitur: Cum ex aliquo antecedente posito in esse ab aliquo agente non infertur aliquod consequens, nec, a quocunque alio ponatur in esse, infertur et cetera, dico, quod verum est, si quodlibet agens huius universi virtutibus equalibus indigeat in sua actione. Nunc autem non est ita, nam agens naturale indiget subiecto, in quod agit, agens vero supernaturale non. Intimius autem profundando me in hoc, invenio planissimum defectum. Nam ista ratio videtur supponere, quod hoc, quod est accidens in esse positum, sit antecedens, et non in esse positum miraculose, sed a causa naturali, sit quedam conditio ipsius. Et non est ita, immo hoc totum, scilicet: Accidens est positum in esse et conservatum a causis naturalibus, habet rationem antecedentis integri, ita tamen, quod in eo non est nisi unum subiectum et unum predicatum, sicut est de qualibet propositione. Et secundum hoc concedo maiorem (A112v) et dico, quod antecedente posito per quamcunque virtutem, necessario infertur consequens illud.
(34) Ad secundum, quando dicitur: Quicunque non est evidenter certus et cetera, tunc dico, quod de aliquo consequente habere certitudinem contingit duobus modis, vel de possibili vel de facto, et hoc dupliciter, vel absolute vel in habitudine ad suum antecedens. Dico igitur ad maiorem, quod immo bene habebo certitudinem de possibilitate consequentis vel de facto vel in habitudine ad antecedens. Verbi gratia: Bene scio, quod quotienscunque nubes condensantur, pluvia generatur, et ideo, licet non sciam, utrum nunc nubes condensentur, et per consequens nesciam de facto, utrum pluvia generetur, tamen scio, quod hoc est possibile et quod de facto pluvia generatur, si nubes condensentur. Ad minorem etiam dico, quod naturales transmutationes esse, quibus accidentia sensibilia generantur (B48r) naturaliter, est mihi experimentaliter notum, et per consequens est mihi notum certissime, quod illa in subiecto generantur et pro aliqua mensura etiam in subiecto conservantur.
(35) Ad tertium dico, quod ratio illa imaginatur, quod poni in esse a causa naturali sit modus antecedentis. Et non est ita, immo pars antecedentis, ut supra. Dici etiam potest ad minorem, quod quicquid sit de aliis philosophis, Aristoteles non videtur negasse Deum posse impedire effectus causarum naturalium, immo forte ipse invenitur hoc magis posuisse. Sed bene hoc scivit Aristoteles, quod effectus causarum naturalium ordinationi naturali derelictarum Deus impedire non potest, quoniam hoc implicat contradictionem.
(36) Propter ista non possum adherere vestre prime conclusioni et per consequens nec secunde. Sed miror, quomodo hic innuitis tale argumentum: Talis scit substantias abstractas esse, ergo scit substantias materiales esse, et non infertis idem per idem, quod tamen in omni consequentia evidenti dicitis esse necessarium.
(37) Sed de tertia conclusione incomparabiliter plus est mirandum, quomodo ponitis ignorantiam in tanto philosopho et cum hoc male infertis: Aristoteles nullam conclusionem scivit de substantia, ergo nec de aliquo ente. Potuit enim scire plurimas conclusiones de accidentibus, sicut de facto scivit. Verbi gratia: Optime scivit, quod omnis motus localis habet successionem, quoniam omnis motus habet successionem et scivit reducere hanc ad primum principium. Et similiter hanc: Nullus motus rectus unus numero est eternus, quia omnis talis motus habet principium et finem. Et similiter optime scivit hanc rem, que est Socrates, et hanc rem, que est Plato vel brunellus, sive vocentur substantie sive accidentia sive qualitercunque sint appellata, esse diversa numero, cum Socrates possit desinere esse brunello remanente vel e converso. Et breviter non esset difficile declarare scienti doctrinam Aristotelis mille conclusiones ab ipso scitas. Nec plus de his discurro.
(38) Deinde respondebo ad rationem, que videtur probare, quod de substantia non habuit Aristoteles evidentem notitiam, immo nec probabilem.
(39) Et primo dico, quod falsitas maioris patet ex dictis. Secundo quero, quid in maiori intelligatur per evidentem certitudinem. Nam aut intelligitur talis evidentia cum possibilitate aliter se habendi, et (B48v) tunc maior est falsa, quia tunc hoc solum proprium est processui demonstrativo; vel intelligitur de evidentia possibilitatis et congruitatis sic se habendi, et sic vera est, sicut in exemplo: Maria est mater Petri, ergo diligit eum. Sed tunc minor non sumitur sub maiori, sicut patet intuenti.
(40) Hec sunt pro nunc ad obiecta contra sanam doctrinam Aristotelis, non recusando melius iudicium.
( I I I )
(41) Nunc in hac tertia parte, utrum conclusiones quedam, quas narrabo, sequantur ex dictis vestris. Et videtur mihi, quod sic.
(42) Quarum prima est, quod principium a vobis voca: tum primum, scilicet quod contradictoria non possunt simul esse vera, non scitis evidenter esse verum. Et probatur per modum vestrum arguendi, quia, quicunque non est certus de aliqua propositione nisi stante antecedente aliquo, de quo non est certus evidenter, utrum ita sit vel non sit, sicut significatur, ille non est certus de illa propositione. Hanc, ut mihi apparet, habeo ex dictis vestris. Sic est de vobis respectu primi principii, quia hoc evidenter scire non potestis nisi stante, quod Deus miraculose non annihilet omnem creaturam vel omnem propositionem, quod tamen facere potest. Quo facto primum principium verum non esset, quia nec esset, ut notum est, et tamen scire non potestis evidenter aliquid de illo antecedente.
(43) (A113r) Et si dixeritis, quod Deus in hoc instanti, in quo primum principium est, non potest annihilare, et hoc bene scitis, ut dictis. Hoc non videtur sufficere, quia secundum hoc non maiori certitudine sciretis primum principium esse verum quam quod navale bellum esse est verum, quia pro mensura, qua navale bellum est, Deus non potest ipsum annihilare.
(44) Et si dixeritis, quod esto, quod Deus annihilet omnem creaturam, tamen adhuc primum principium erit et cetera, non valet, quia hic loquimur de processu discursivo, in quo virtute primi pnncipii complexi ex quodam antecedente infertur consequens. Nunc autem, si Deus annihilaretcj omnem creaturam, non remanebit nisi una simplex veritas, in qua nec discursus nec complexio. Et si aliter respondeatis, eodem modo respondebo ad obiecta, que facitis contra Aristotelem.
(45) Secunda conclusio sequitur ex ista, videlicet quod evidenter nihil scitis, quia omnis certitudo evidentie est certitudo primi principii seu que in ipsum potest resolvi, ut dicitis. Igitur, cum illud principium non scitis evidenter esse verum et cetera.
(46) Tertia conclusio, que sequitur ex secunda, videlicet quod Aristotelem non habuisse evidentem notitiam de substantiis, vos non evidenter scitis, et ulterius quod non scitis evidenter, utrum sitis homo vel angelus vel leo vel huiusmodi, et universaliter omnia inconvenientia, que adducitis (B49r) contra Bernardum, contingerent vobis. Super his, si placeret, ab excellentia vestre doctrine appeterem edoceri.
|
|