B  I  B  L  I  O  T  H  E  C  A    A  U  G  U  S  T  A  N  A
           
  Thomas Aquinas
1224 - 1274 		     
   


D e   e n t e   e t   e s s e n t i a

C a p i t u l u m   I I

____________________________________________________


     In substantiis igitur compositis forma et materia nota est, ut in homine anima et corpus. non autem potest dici quod alterum eorum tantum essentia esse dicatur. quod enim materia sola rei non sit essentia, planum est, quia res per essentiam [5] suam et cognoscibilis est, et in specie ordinatur vel genere. sed materia neque cognitionis principium est, neque secundum eam aliquid ad genus vel speciem determinatur, sed secundum id quod aliquid actu est. neque etiam forma tantum [10] essentia substantiae compositae dici potest, quamvis hoc quidam asserere conentur. ex iis enim quae dicta sunt patet quod essentia est illud, quod per definitionem rei significatur. Definitio autem substantiarum naturalium non tantum formam [15] continet, sed etiam materiam; aliter enim definitiones naturales et mathematicae non differrent. nec potest dici quod materia in definitione substantiae naturalis ponatur sicut additum essentiae eius vel ens extra essentiam eius, quia hic modus [20] definitionum proprius est accidentibus, quae perfectam essentiam non habent. unde oportet quod in definitione sua subiectum recipiant, quod est extra genus eorum. patet ergo quod essentia comprehendit materiam et formam. [25]
     Non autem potest dici quod essentia significet relationem, quae est inter materiam et formam, vel aliquid superadditum ipsis, quia hoc de necessitate esset accidens et extraneum a re, nec per eam res cognosceretur: quae omnia essentiae [30] conveniunt. per formam enim, quae est actus materiae, materia efficitur ens actu et hoc aliquid. unde illud quod superadvenit non dat esse actu simpliciter materiae, sed esse actu tale, sicut etiam accidentia faciunt, ut albedo facit actu album. [35] unde et quando talis forma acquiritur, non dicitur generari simpliciter, sed secundum quid.
     Relinquitur ergo quod nomen essentiae in substantiis compositis significat id quod ex materia et forma compositum est. et huic consonat [40] verbum Boethii in Commento praedicamentorum (locus ignotus), ubi dicit quod OYSIA significat compositum. OYSIA enim apud Graecos idem est, quod essentia apud nos, ut ipsemet dicit in libro De duabus naturis (Boeth. de pers. et duab. nat. cap. 3). Avicenna (Av. met. cap. 5) etiam dicit quod quiditas [45] substantiarum compositarum est ipsa compositio formae et materiae. Commentator etiam dicit super VII Metaphysicae: «natura quam habent species in rebus generabilibus est aliquod medium, id est compositum ex materia et forma» (Averroes in met. 7, com. 27). huic etiam [50] ratio concordat, quia esse substantiae compositae non est tantum formae neque tantum materiae, sed ipsius compositi. essentia autem est secundum quam res esse dicitur: unde oportet quod essentia, qua res denominatur ens, non tantum sit forma, [55] neque tantum materia, sed utrumque, quamvis huiusmodi esse suo modo sola forma sit causa. sic enim in aliis videmus, quae ex pluribus principiis constituuntur, quod res non denominatur ex altero illorum principiorum tantum, [60] sed ab eo, quod utrumque complectitur: ut patet in saporibus, quia ex actione calidi digerentis humidum causatur dulcedo, et quamvis hoc modo calor sit causa dulcedinis, non tamen denominatur corpus dulce calore, sed sapore qui calidum et [65] humidum complectitur.
     Sed quia individuationis principium materia est, ex hoc forte videtur sequi quod essentia, quae materiam in se complectitur simul et formam, sit tantum particularis et non universalis: ex quo [70] sequeretur quod universalia definitionem non haberent, si essentia est id quod per definitionem significatur. et ideo sciendum est quod materia non quolibet modo accepta est individuationis principium, sed solum materia signata. et dico [75] materiam signatam, quae sub determinatis dimensionibus consideratur. haec autem materia in definitione quae est hominis in quantum est homo non ponitur, sed poneretur in definitione Socratis, si Socrates definitionem haberet. in definitione [80] autem hominis ponitur materia non signata: non enim in definitione hominis ponitur hoc os et haec caro, sed os et caro absolute, quae sunt materia hominis non signata.
     Sic ergo patet quod essentia hominis et essentia [85] Socratis non differt nisi secundum signatum et non signatum. unde Commentator dicit super VII Metaphysicae: «Socrates nihil aliud est quam animalitas et rationalitas, quae sunt quiditas eius» (Averroes in met. 7, com. 20). sic etiam essentia generis et speciei secundum [90] signatum et non signatum differunt, quamvis alius modus designationis sit utrobique: quia designatio individui respectu speciei est per materiam determinatam dimensionibus, designatio autem speciei respectu generis est per differentiam [95] constitutivam, quae ex forma rei sumitur. haec autem determinatio vel designatio, quae est in specie respectu generis, non est per aliquid in essentia speciei exsistens, quod nullo modo in essentia generis sit; immo quicquid est in specie, [100] est etiam in genere ut non determinatum. si enim animal non esset totum quod est homo, sed pars eius, non praedicaretur de eo, cum nulla pars integralis de suo toto praedicetur.
     Hoc autem quomodo contingat videri poterit, [105] si inspiciatur qualiter differt corpus secundum quod ponitur pars animalis, et secundum quod ponitur genus. non enim potest esse eo modo genus, quo est pars integralis. hoc igitur nomen quod est corpus multipliciter accipi potest. corpus [110] enim, secundum quod est in genere substantiae, dicitur ex eo quod habet talem naturam, ut in eo possint designari tres dimensiones; ipsae enim tres dimensiones designatae sunt corpus, quod est in genere quantitatis. contingit autem in rebus, [115] ut quod habet unam perfectionem ad ulteriorem etiam perfectionem pertingat; sicut patet in homine, qui et naturam sensitivam habet, et ulterius intellectivam. similiter etiam et super hanc perfectionem, quae est habere talem formam, [120] ut in ea possint tres dimensiones designari, potest alia perfectio adiungi, ut vita vel aliquid huiusmodi. potest ergo hoc nomen corpus significare rem quandam, quae habet talem formam, ex qua sequitur in ipsa designabilitas trium [125] dimensionum, cum praecisione: ut scilicet ex illa forma nulla ulterior perfectio sequatur, sed si quid aliud superadditur, sit praeter significationem corporis sic dicti. et hoc modo corpus erit integralis et materialis pars animalis: quia sic [130] anima erit praeter id quod significatum est nomine corporis, et erit superveniens ipsi corpori, ita quod ex ipsis duobus, scilicet anima et corpore, sicut ex partibus constituetur animal.
     Potest etiam hoc nomen corpus hoc modo [135] accipi, ut significet rem quandam, quae habet talem formam, ex qua tres dimensiones in ea possunt designari, quaecumque forma sit illa, sive ex ea possit provenire aliqua ulterior perfectio, sive non. et hoc modo corpus erit genus animalis, [140] quia in animali nihil erit accipere, quod non implicite in corpore contineatur. non enim anima est alia forma ab illa, per quam in re illa poterant designari tres dimensiones; et ideo, cum dicebatur quod «corpus est quod habet talem [145] formam, ex qua possunt designari tres dimensiones in eo», intelligebatur quaecumque forma esset: sive anima, sive lapideitas, sive quaecumque alia. et sic forma animalis implicite in forma corporis continetur, prout corpus est genus eius. [150]
     Et talis est etiam habitudo animalis ad hominem. si enim animal nominaret tantum rem quandam, quae habet talem perfectionem, ut possit sentire et moveri per principium in ipso existens, cum praecisione alterius perfectionis, tunc quaecumque [155] alia perfectio ulterior superveniret, haberet se ad animal per modum compartis, et non sicut implicite contenta in ratione animalis: et sic animal non esset genus. sed est genus secundum quod significat rem quandam, ex cuius forma [160] potest provenire sensus et motus, quaecumque sit illa forma: sive sit anima sensibilis tantum, sive sensibilis et rationalis simul.
     Sic ergo genus significat indeterminate totum id quod est in specie, non enim significat tantum [165] materiam. similiter etiam et differentia significat totum, et non significat tantum formam; et etiam definitio significat totum, et etiam species. sed tamen diversimode: quia genus significat totum ut quaedam denominatio determinans id [170] quod est materiale in re sine determinatione propriae formae. unde genus sumitur ex materia - quamvis non sit materia -; ut patet quia corpus dicitur ex hoc quod habet talem perfectionem, ut possint in eo designari tres dimensiones, [175] quae quidem perfectio est materialiter se habens ad ulteriorem perfectionem. differentia vero e converso est sicut quaedam denominatio a forma determinate sumpta, praeter hoc quod de primo intellectu eius sit materia determinata, ut patet, [180] cum dicitur animatum, scilicet illud quod habet animam; non enim determinatur quid sit, utrum corpus vel aliquid aliud: unde dicit Avicenna (Av. met. 5. cap. 6) quod genus non intelligitur in differentia sicut pars essentiae eius, sed solum sicut ens extra [185] essentiam, sicut etiam subiectum est de intellectu passionum. et ideo etiam genus non praedicatur de differentia per se loquendo, ut dicit Philosophus in III Metaphysicae (Arist. met. 998b 24-26) et in IV Topicorum (Arist. top. 122b 20), nisi forte sicut subiectum praedicatur de passione. sed [190] definitio vel species comprehendit utrumque, scilicet determinatam materiam, quam designat nomen generis, et determinatam formam, quam designat nomen differentiae.
     Ex hoc patet ratio quare genus, species et [195] differentia se habent proportionaliter ad materiam et formam et compositum in natura, quamvis non sint idem quod illa: quia neque genus est materia, sed a materia sumptum ut significans totum; neque differentia forma, sed a forma [200] sumpta ut significans totum. unde dicimus hominem esse animal rationale, et non ex animali et rationali, sicut dicimus eum esse ex anima et corpore: ex anima enim et corpore dicitur esse homo, sicut ex duabus rebus quaedam res tertia [205] constituta, quae neutra illarum est. homo enim neque est anima neque corpus. sed si homo aliquo modo ex animali et rationali esse dicatur, non erit sicut res tertia ex duabus rebus, sed sicut intellectus tertius ex duobus intellectibus. [210] intellectus enim animalis est sine determinatione specialis formae, exprimens naturam rei ab eo quod est materiale respectu ultimae perfectionis. intellectus autem huius differentiae rationalis consistit in determinatione formae specialis: ex quibus [215] duobus intellectibus constituitur intellectus speciei vel definitionis. et ideo sicut res constituta ex aliquibus non recipit praedicationem earum rerum, ex quibus constituitur, ita nec intellectus recipit praedicationem eorum intellectuum, ex quibus [220] constituitur: non enim dicimus, quod definitio sit genus aut differentia.
     Quamvis autem genus significet totam essentiam speciei, non tamen oportet, ut diversarum specierum, quarum est idem genus, sit una essentia, [225] quia unitas generis ex ipsa indeterminatione vel indifferentia procedit. non autem ita, quod illud quod significatur per genus sit una natura numero in diversis speciebus, cui superveniat res alia, quae sit differentia determinans ipsum, sicut forma [230] determinat materiam, quae est una numero; sed quia genus significat aliquam formam - non tamen determinate hanc vel illam -, quam determinate differentia exprimit, quae non est alia quam illa, quae indeterminate significabatur [235] per genus. et ideo dicit Commentator in XI Metaphysicae (Averroes in met. 12, com. 14) quod materia prima dicitur una per remotionem omnium formarum, sed genus dicitur unum per communitatem formae significatae. unde patet quod per additionem differentiae remota illa [240] indeterminatione, quae erat causa unitatis generis, remanent species per essentiam diversae.
     Et quia, ut dictum est, natura speciei est indeterminata respectu individui sicut natura generis respectu speciei: inde est quod, sicut id [245] quod est genus, prout praedicabatur de specie, implicabat in sua significatione, quamvis indistincte, totum quod determinate est in specie, ita etiam et id quod est species, secundum quod praedicatur de individuo, oportet quod significet [250] totum id quod est essentialiter in individuo, licet indistincte. et hoc modo essentia speciei significatur nomine hominis, unde homo de Socrate praedicatur. si autem significetur natura speciei cum praecisione materiae designatae, quae est [255] principium individuationis, sic se habebit per modum partis. et hoc modo significatur nomine humanitatis; humanitas enim significat id unde homo est homo. materia autem designata non est id unde homo est homo; et ita nullo modo [260] continetur inter illa, ex quibus homo habet quod sit homo. cum ergo humanitas in suo intellectu includat tantum ea, ex quibus homo habet quod est homo, patet quod a significatione excluditur vel praeciditur materia designata. et quia pars [265] non praedicatur de toto, inde est quod humanitas nec de homine nec de Socrate praedicatur. unde dicit Avicenna (Av. met. 5, cap. 5) quod quiditas compositi non est ipsum compositum, cuius est quiditas, quamvis etiam ipsa quiditas sit composita, sicut humanitas, [270] licet sit composita, non est homo: immo oportet quod sit recepta in aliquo quod est materia designata.
     Sed quia, ut dictum est, designatio speciei respectu generis est per formam, designatio [275] autem individui respectu speciei est per materiam, ideo oportet ut nomen significans id, unde natura generis sumitur, cum praecisione formae determinatae perficientis speciem significet partem materialem totius, sicut corpus est pars materialis hominis. [280] nomen autem significans id, unde sumitur natura speciei cum praecisione materiae designatae, significat partem formalem. et ideo humanitas significatur ut forma quaedam, et dicitur quod est forma totius, non quidem quasi superaddita [285] partibus essentialibus, scilicet formae et materiae, sicut forma domus superadditur partibus integralibus eius: sed magis est forma, quae est totum, scilicet formam complectens et materiam, tamen cum praecisione eorum, per quae nata est materia [290] designari.
     Sic igitur patet quod essentiam hominis significat hoc nomen homo et hoc nomen humanitas, sed diversimode, ut dictum est: quia hoc nomen homo significat eam ut totum, in quantum [295] scilicet non praecidit designationem materiae, sed implicite, continet eam et indistincte, sicut dictum est quod genus continet differentiam; et ideo praedicatur hoc nomen homo de individuis. sed hoc nomen humanitas significat eam ut partem, [300] quia non continet in significatione sua nisi id, quod est hominis in quantum est homo, et praecidit omnem designationem. unde de individuis hominis non praedicatur. et propter hoc nomen essentiae quandoque invenitur praedicatum de re, [305] dicimus enim Socratem esse essentiam quandam; et quandoque negatur, sicut dicimus quod essentia Socratis non est Socrates.