Carmen miserabile super destructione

regni Hungariae per Tartaros

Capitulum XXXIV

___________________________________________________________________________

Quomodo Tartari Waradiensem

civitatem expugnaverunt, et quomodo

amplius ad Pontem-Thome et

alias processerunt.

Cadan rex, ut in alia parte dictum est, Rudana expugnata et capto Ariscaldo comite, elegantiores sexcentos armatos Theutonicos elegit, qui sub iurisdictione dicti comitis extiterunt. His prestantibus ducatum Tartaris, per silvas et nemora, rupes et precipicia prope Waradinum civitatem subito adveneruntEt quia civitas multum erat in Hungaria nominata, undique illac nobiles, tam domine quam mulieres populares innumerabiles convenerant. Et licet episcopus cum quibusdam canonicis exinde recessisset, ego tamen cum remanentibus eram ibi. Et cum castrum ex una parte dirutum cerneretur, amplo muro illud fecimus reparari, ut, si civitatem defendere non possemus, ad castrum refugium haberemus. Et cum uno dierum subito advenissent, et esset in civitate sub quodam dubio mora mea, castrum intrare nolui, sed aufugi in silvam, in qua diu, prout potui, latitavi. Ipsi tamen subito civitatem capientes et pro maiori parte comburentes, tandem nihil extra muros castri penitus dimiserunt, et receptis spoliis, tam viros quam feminas, minores et maiores interfecerunt in plateis, domibus et campis. Quid plura? Non pepercerunt sexui vel etati. Quibus peractis, subito exinde recesserunt et omnia in recessu receperunt et longe a castro se per quinque milia posuerunt et ad castrum per multos dies nullatenus accesserunt, sic quod illi de castro cogitabant eos propter castri fortitudinem recessisse. Nam magnis munitum erat fossatis et turribus ligneis super muros, et multi loricati milites erant ibi, ita quod, dum Tartari ad respiciendum interdum accederent, milites Hungari velociori cursu eos insequi procurabant. Et cum plurimis diebus ad castrum non accedederent, et crederetur, quod ex toto exinde recessissent, milites et alii, qui in castro erant, de recessu eorum habentes fiduciam, castrum quamplurimi exierunt et domos, que remanserant, extra castrum ceperunt communiter habitare. Et sic in aurora eos Tartari, qui ubi essent, nescire poterant, invadentes, magnam ipsorum partem, qui nequierunt ad castrum fugere, necaverunt.

Et castrum illico circumdantes, ex opposito ad murum novum septem machinas posuerunt et die noctuque cum eis emittere lapides, quousque novus murus dirutus est ex toto, nullatenus cessaverunt; et turribus dirutis atque muris, congressum dederunt, et castro per violentiam occupato, ceperunt milites et canonicos et alios, qui non fuerunt in occupatione castri gladio interempti. Domine vero, domicelle et puelle nobiles se in ecclesiam kathedralem recipere voluerunt. Ipsi vero Tartari fecerunt arma a militibus sibi dari et per tormenta durissima quicquid habuerunt a canonicis extorserunt. Et quia kathedralem ecclesiam subito intrare nequierunt, igne apposito ecclesiam et dominas et quicquid erat in ecclesia combusserunt. In aliis vero ecclesiis tot scelera de mulieribus patrabant, quod tutius est subticere, ne homines ad nequissima instruantur. Nobiles, cives, milites et canonici extra civitatem in campo fuerunt omnes sine aliqua pietate iugulati.

Post hec sanctorum sepulchra totaliter everterunt thuribula, cruces et calices aureos et vasa aurea et alia dedita ad altaris ministeria comminuerunt. Introducebant in ecclesias mixtim viros et mulieres et post turpem illorum abusionem eosdem ibidem necabant, et pedibus sceleratis reliquias calcaverunt. Postquam autem omnia eversa sunt, et fetor intolerabilis procederet ex corporibus defunctorum, exinde recesserunt, et tantum locus solus remansit. Homines, qui per silvas circumpositas latitabant, convenerunt ibidem, ut aliqua comestibilia invenirent. Et cum verterent lapides et corpora mortuorum, Tartari subito sunt reversi et vivum de viventibus, quos ibi reperiebant, neminem dimiserunt. Et sic usque ad extremum fiebant quotidie nove strages. Et cum plures interficere non haberent, ex toto abinde recesserunt. Nos vero, qui in silvis inter indagines morabamur, de nocte fugam inivimus versus Pontem-Thome, magnam Theutonicorum villam super fluvium Crisii positam. Sed Theutonici nos transire per pontem nullatenus permiserunt, immo institerunt quam plurimi, ut una cum eisdem villam eorum bene munitam defendere deberemus; quod plurimum displicebat. Tamen ad quandam divertimus insulam, que contra Tartaros per homines de Agya et Waydam, de Geroth et de pluribus aliis circum iacentibus villis fortiter parabatur. Cum ultra procedere non auderem, cepi ad procuratoris et omnium loci illius instantiam moram ibidem trahere cum eisdem. Nam nullus in pretactam insulam intrare poterat, nisi per quandam viam artissimam et minutam, ita quod per miliare in illa via tres porte cum turribus facte erant, et preter has erant ad miliare fortissime indagines circumquaque. Et cum ita munitum locum adverterem, placuit mihi, et remansi. Sed consuetudo insule illa erat, quod ingressum prebebat singulis, sed regressum omnibus denegabat. Et cum aliquibus diebus ibi cum mea familia essem, per exploratores nostros percepimus, quod propius Tartari veniebant. Exivi secrete insulam, ut viderem, quomodo equos poteramus conservare, et uno ductore conducto et uno serviente, quoniam quilibet nostrum tres equos habebat, de nocte versus Chanadinum civitatem super fluvium Morisii positam, que distabat ab illo loco ad octo miliaria, properavimus.

Et cum per totam noctem iremus, quantum equi poterant nos portare, in aurora pervenimus Chanadinum. Sed precedenti die a Tartaris, qui per aliam partem intraverant Hungariam, captum fuerat et destructum, et partes illas totaliter occupaverant, ita quod fluvium nequivimus pertransire. Et cum equi lassi essent, et homines huc et illuc de partibus illis se absconderent, retrocedere nullo modo poteramus, et sic in quibusdam domiculis, equis dimissis, in quibusdam foveis illo die nos oportuit latitare. Adveniente tandem nocte ad locum pristinum non sine difficultate nimia cepimus in timore transire per medium Tartarorum, curvatoque supercilio cum pudore insulam reintravimus. Et cum in tali periculo moraremur, servientes mei, qui ad equos exterius vigilabant, et alii qui mecum erant cum pecunia, quam habebam, et vestibus de insula aufugerunt, et in fuga inventi per Tartaros sunt gladio interempti, me cum uno serviente quasi nudo in insula permanente. Post hec statim invaluere rumores, quod dictum Pontem-Thome, Theutonicorum villam, in aurora Tartari occupaverunt, et quos tenere noluerant horrenda crudelitas acerbitatis gladio dire iugulavit. Quo audito inhorruerunt pili carnis mee, cepit corpus tremere ac pavere, lingua miserabiliter balbutire, perspiciens, quod dire mortis articulus, qui iam vitari non poterat, imminebat. Trucidatores cordis oculis intuebar, caro sudorem mortis frigidissimum emittebat. Videbam et mortales, mortem expectantes assidue, non posse manus ad arma extendere, erigere brachia, pedes ad defensionis loca movere, oculis terram prospicere.

Et quid plura? homines conspiciebam ex timore nimio semivivos. Et cum essem in extasi positus, affuit mihi misericordia Ihesu Christi, et tamquam unus de maioribus, ut melius muniremur, insule populum convocavi. Cuius rei occasione cum populo sum egressus insulam, et acceptis duobus pueris, procuratoris et hospitis mei filiis, et unico serviente, qui mihi remanserat, longius ire simulans, in silva inter indagines latitavi, puerorum patri renuncians, quod propter timorem nolebam insulam reintrare, et cogitans, quod, si mecum abconsos suos tenerem filios, ipse mihi necessaria transmitteret. Et cum summo diluculo victualia mitterentur, illico Tartari advenerunt, insulam circumdantes. Et cum darent intelligere, quod vellent per aquam insulam expugnare, populus insule deceptus ad protegendum illas partes flexus est. Tartari vero, ex alia parte in portas presidio nudatas irruentes, illas expugnarunt et in insulam intrantes non invenerunt aliquem de nostris, qui sagittam emitteret vel in equo vel pedibus obvius illis foret. Que et qualia, quot et quanta iniqua ibi et crudelia perpetraverunt, non solum visui essent terribilia, sed perhorrescerent homines audire. Et exinde spoliis asportatis, denudata mulierum et hominum corpora, quedam frustratim divisa, quedam integra remanserunt.

Et cum plurimi, qui latitaverant, opinarentur eos post diem tercium recessisse, pro acquirendis victualibus recursum ad insulam habuerunt, et occupati a Tartaris, qui se ibi absconderant, paucissimi evaserunt. Ego vero per silvas tamquam profugus omnium destitutus auxilio mendicabam, et cui magna donaveram, vix mihi elemosinam porrigebat, ita quod necessitate famis et sitis me acrius perurgente de nocte compellebar intrare insulam et corpora evertere mortuorum, ut sepultam farinam et carnes ad esum mihi vel aliud comestibile invenirem; et de nocte quicquid inveniebam, id ad silvas longius asportabam. O attendite et videte, quam illa pessima vita erat! Post decimum vel vigesimum diem intravi insulam evertere corpora mortuorum: quantus ibi poterat esse luctus, quantus ibi poterat esse fetor, quantus poterat esse timor, advertite. Non est homo, ut opinor, qui tantis in animum reductis penarum generibus non terreretur. Oportebat me invenire cavernas vel foveas facere vel arbores querere perforatas, in quibus me possem recipere, cum illi densitatem veprium, opaca nemorum, aquarum profunda, intima solitudinum tamquam canes, lepores et apros investigantes percurrere videbantur. Silvas has per mensem et amplius quesierunt, et cum per ipsa loca populos nequirent interimere universos, se ad novum genus fraudis taliter converterunt.