| |
|
- D e c r e t a l i u m
G r e g o r i i p a p a e I X
c o m p i l a t i o n i s
l i b e r I V
T i t u l u s X X .
De donationibus inter virum et uxorem,
et de dote post divortium restituenda.
- _______________________________________________
- Capitulum I.
Separato licite matrimonio dos
restituenda est.
- Ex concilio habito apud Wormaciam.
Mulieres vero,
quum pro aliqua licita causa a propriis viris fuerint separatae, totam dotem
praecipimus sibi reddi, quam in die nuptiali receperunt et post expletum
annum accipiant alium virum, si voluerint; similiter et vir uxorem.
- Capitulum II.
Soluto matrimonio cogitur vir
dotem restituere, et bona dividere, quae communiter eis obvenerunt.
- Urbanus III. Decano, Cantori et Capitulo
Lexonensibus.
Significavit nobis
P. mulier, quod H. quem loco viri tenebat, divortio inter eos solenniter celebrato,
dotem suam illicite detinet et reddere contradicit, possessiones etiam, quae
ipsis, dum simul viverent, cuiuscunque contractus titulo communiter obvenerunt,
ea prorsus exclusa sibi nititur vindicare. Ideoque discretioni tuae per
apostolica scripta mandamus, quatenus, si ita est, et non est aliud quod
obsistat, ipsum ad restitutionem dotis, et ad divisionem eorum, quae
olim communiter habuerunt, districtione ecclesiastica compellatis.
- Capitulum III.
Delegatus ad causam matrimonii,
si ferat sententiam divortii, pronunciare debet dotem restitui. Et est casus
multum allegabilis.
- Clemens III.
De prudentia vestra valde
miramur, quod, quum vobis causam matrimonii, quae vertebatur inter H. Pisanum
civem et M. mulierem commisissemus canonice terminandum, et
vos, consanguinitatem inter eos in sexto vel septimo gradu invenientes,
sententiam divortii tulissetis, de dote, quam a viro mulier repetebat, quicquam
statuere distulistis. Quia igitur secundum iura vos, qui de matrimonio
principaliter cognovistis, et de dote, quae est causa incidens, accessorie
cognoscere valuistis et sententialiter diffinire, discretioni vestrae per
apostolica scripta mandamus, quatenus praedictum H. monitione praemissa
cogatis, ut praedictae M. totam dotem suam, sicut canonicum fuerit,
restituere non moretur.
- Capitulum IV.
Mulier, propter adulterium a
viro separata, perdit dotem.
- Clemens III.
Plerumque accidit, ut
proponis, quod in parochia tua mulieres a viris suis causa fornicationis
recedunt, et sic usque ad mortem ipsorum permanere noscuntur; ipsis vero
defunctis, quum a consanguineis, ad quos hereditates eorum perveniunt, dotem
suam cum dotalitio suo repetunt, eis audientiam denegant, et nolunt restituere
quod reposcunt, ob hanc causam, quia eo ipso se indignas fecisse putantur, quod
a viris suis causa fornicationis duxerint recedendum. [Praeterea etc.
cf. c. 2. de dilat. II. 8.] Quia igitur quid agendum sit in
utroque casu apostolico responso desideras edoceri,] in hoc itaque
respondemus, quod, Si mulier ob causam suae fornicationis iudicio
ecclesiae aut propria voluntate a viro suo recesserit, nec reconciliata
postea sit eidem, eo defuncto dotem vel dotalitium suum repetere
non valebit. [In secundo etc. (cf. c. 2. de dilat. II. 8.)
Dat. Lat. Ao. III. 1190.]
- Capitulum V.
Cogitur mulier ex officio
iudicis, donata sibi a viro propter nuptias pro conservatione illiciti
matrimonii relaxare, si talis donatio praestet impedimeutum dissolutioni talis
matrimonii. H. d. secundum intellectum, qui plus placet Panormitano.
- Innocentius III. Compostellano Archiepiscopo et
universis Episcopis in regno Legionensi constitutis.
Etsi necesse sit [ut
scandala veniant, vae tamen est homini illi, per quem scandalum venit. Quot
enim turbationes et scandala diebus nostris orbi supervenerint universo, hodie
plus experimur in facto, quam scriptum reperiamus in libro. Necesse est autem
ut veniant scandala, non solum scilicet inevitabile, sed et utile: quoniam in
quo deficit malus proficit bonus, et aurum in fornace probatur. Inter cetera
vero, in quibus scandalizatur hodie populus Christianus, praecipuum est
persecutio paganorum, quae tam in oriente quam in occidente peccatis
exigentibus invaluit ultra modum; contra quam utrobique simile quodammodo
putaverunt remedium invenire; sed quia Deum ante suum non proposuere conspectum,
quod inventum est in remedium in periculum est conversum. Sane in oriente una
duobus fuit incestuose coniuncta, in occidente vero unus sibi duas praesumpsit
iungere per incestum. Et incestui quidem in oriente commisso non solum
consensus, sed et auctoritas clericorum ibi consistentium intercessit. Sed in
detestabili copula in occidente contracta, licet non absque quorundam
ecclesiasticorum virorum assensu fuerit forsitan attentata, auctoritas tamen
ecclesiastica nullatenus intervenit. Volens autem Deus maius peccatum vindicare
celerius, et a similibus alios deterrere, tam Conradum quondam marchionem, qui
… reginae Hierosolymitanae prius adhaeserat per incestum, gladio, quam Henricum
quondam Campaniae comitem, qui ei et in culpa quodammodo et in poena successit,
praecipitio, utrumque vero morte impraevisa peremit. Nondum autem in huius
iniquitatis auctores in occidente suam exercuit ultionem. Sed quanto
longanimius sustinet, tanto forsitan severius vindicabit. Licet autem
apostolica sedes quod super hoc fuerat in oriente commissum propter malitiam
temporis et persecutionem urgentem dissimulare sit visa, ad vindicandum tamen
quod in occidente fuerat attentatum rigore canonicae districtionis est usa. Nam
quum ad bonae memoriae Coelestini Papae praedecessoris nostri audientiam
pervenisset, quod rex Legionensis filiam carissimi in Christo filii nostri
Portugalliae regis illustris incestuose sibi praesumpserat copulare, tam regem
ipsum Portugalliae quam incestuose coniunctos excommunicationis sententia innodavit,
et Legionense ac Portugalliae regna sententiae supposuit interdicti, unde quod
illegitime factum fuerat est penitus revocatum. Verum dictus rex Legionensis ad
deteriora manum extendens, sicut is, de quo dicit scriptura: "Vae homini illi,
qui post se trahit peccatum quasi longam vestem, et impius, quum venerit in
profundum vitiorum, contemnit," filiam carissimi in Christo filii nostri regis
illustris Castellae, neptem videlicet propriam, impudenter sibi contra
interdictum ecclesiae copulare praesumpsit. Quod quum ad nostram notitiam
pervenisset, dilectum filium fratrem Rainerium, virum scientia et religione
pariter reverendum, Deo et hominibus obtentu scientiae et honestatis acceptum,
in Hispaniam duximus destinandum, ut iuxta verbum propheticum dissolveret
colligationes impietatis; solveret fasciculos deprimentes; qui per Dei gratiam
ab omni munere manus excussit ita, ut quod legitur de ipso possit vere referri:
"Non fuit qui ditaverit Abraham." Ipse igitur quum in Hispaniam pervenisset,
dictum regem Legionensem semel et iterum ex parte nostra commonuit diligenter,
ut a tam detestabili et nefanda copula resiliret, universis colligationibus
dissolutis, quae fuerant pro ipsa copula consummanda contractae. Sed quum apud
eum nihil prorsus monitis profecisset, certum ei diem assignavit et locum, et
quum ipsum etiam ultra terminum exspectasset, in eum se contumaciter
absentantem iuxta formam mandati nostri excommunicationis sententiam
promulgavit, et regnum Legionense interdicto generali conclusit. In memoratum vero
regem Castellae vel terram suam in nullo processit, quum idem rex se mandatis
eius exponeret, et quod reciperet filiam suam, si sibi redderetur, proponeret
assertive. Quod utrum ex animo fecerit, ille plenius novit, qui scrutator est
cordium et cognitor secretorum. Nuper autem venerabiles fratres nostri
Toletanus archiepiscopus et episcopus Palentinus ex parte ipsius regis
Castellae, et ex parte Legionensis venerabilis frater Zamorensis episcopus, ad
sedem apostolicam accedentes, postulabant, ut cum eodem rege Legionensi et
filia dicti regis Castellae deberemus super tam incestuosa copula dispensare;
propter quod, nisi specialis illa gratia, quam ad devotionem dicti regis
Castellae habemus, motum nostri animi temperasset, in ipsos ita curassemus
severitatem ecclesiasticam exercere, quod nulli de cetero temporibus nostris ad
nos repudiatas toties et damnatas petitiones afferrent; quum ipsi etiam
noverint, quod id ab eodem praedecessore nostro saepius postulatum fuerit, et
ab eo inhibitum, non indultum. Tandem vero intelligentes archiepiscopus et
episcopi memorati, quod non solum indulgentiam super hoc a nobis, sed vix etiam
possent a nobis audientiam impetrare, interdictum in terram regis Legionensis
prolatum tandem a nobis postulavere remitti, asserentes, quod ex eo triplex
toti regno periculum ab haereticis, Sarracenis et Christianis etiam imminebat.
Ab haereticis: quia, quum per interdictum ipsum clausa essent in partibus illis
ora pastorum, non poterant fideles per eos contra haereticos instrui, et ad resistendum
eis aliquatenus informari; unde, cum ex hoc, tum quia rex Legionensis ab
ecclesia se asserens aggravatum, eis minime resistebat, invalescebant contra
fideles haeretici, et in regno ipso haereses variae pullullabant. A Sarracenis:
quoniam, quum per exhortationes et remissiones ecclesiae Hispaniarum populus
consuevisset ad expugnationem paganorum induci, cessante praedicatorum officio
populi etiam devotio tepescebat, quia, quum se cum principe suo quoad
interdictum eidem videret poenae subiectum, a culpa, cui vel tacendo
consenserat, forte se non credebat immunem, propter quod minus circa
debellationem Sarracenorum fervebat, ne decederet in peccato. A catholicis:
quia, quum clerici laicis spiritualia ministrare non possent, laici clericis
temporalia subtrahebant, oblationes, primitias et decimas detinentes, unde,
quum clerici ex his pro maiori parte in partibus illis consueverint sustentari,
eis subtractis non solum mendicare, sed fodere, et servire Iudaeis in ecclesia
et totius Christianitatis opprobrium cogebantur. Videbatur autem difficile
petitioni eorum annuere, et sententiam ex animo, ordine et causa latam canonice
sine satisfactione congrua relaxare. Ex animo siquidem: quia, sicut Deus
perhibet testimonium conscientiae nostrae, ad hoc non nisi iustitiae et
honestatis obtentu processimus, quum ex contrario potius contra nos oriri
praesumptio potuisset, si tam detestabile facinus duxissemus in patientia
tolerandum. Ex ordine: quia dictus frater R. post commonitiones et dilationes
legitimas, tandem districtione percussit ecclesiastica contumacem. Ex causa:
exemplo, divino videlicet et humano. Divino: quia, quum David in populi
numeratione peccasset, Dominus in populum vasa sui furoris effudit, unde idem
David dixisse legitur, peccatum Domino confitendo: "Ego sum qui peccavi, ego
qui inique egi. Isti, qui oves sunt, quid fecerant? Auferatur, obsecro, facies
tua, Domine, ex populo tuo." Humano: quum iam dictus praedecessor noster (ut
non longe petantur exempla) in praedictos Portugalliae et Legionensem reges
et regna ipsorum praedictas sententias curaverit promulgare. Esset insuper res
mali exempli, quia, si forsan in alia regna similem nos contingeret promulgare
sententiam, similis a nobis gratia peteretur, quam si forsitan negaremus, apud
nos esse videretur acceptio personarum. Ex hoc etiam de nobis posset apud
aliquos oriri suspicio, praesumentibus forte quibusdam, quod ad id moveremur ex
causa latenti. Licet igitur ex causis praemissis non videretur dicta petitio
admittenda, quia tamen ubi est multitudo in causa, detrahendum est aliquid
severitati, ut maioribus malis sanandis caritas sincera subveniat, in eo ad
petitionem praedictorum archiepiscopi et episcoporum gratiam de communi fratrum
nostrorum consilio duximus faciendam, ex quo videbantur impedimenta expressa
superius provenire. Relaxavimus ergo non in totum, sed in una parte solummodo
interdictum, nec perpetuo, sed ad tempus, quamdiu scilicet nobis placuerit et
viderimus expedire, ut probemus interim spiritus, si ex Deo sint, et an (sicut
iidem archiepiscopus et episcopi asseverant) sperata inde utilitas
sequeretur; sic videlicet, ut in regno ipso divina celebrentur officia, sed
decedentium corpora sepulturae ecclesiasticae non tradantur. In quo tamen
clericis gratiam facimus specialem, in eo videlicet, ut in coemeterio
ecclesiastico cessante solennitate solita tumulentur. Quod licet aliquibus
posset absonum forte videri, ut officio restituto sepultura ecclesiastica
denegetur, quia, iuxta canonicas sanctiones, cui communicavimus vivo
communicare deberemus et mortuo: recte tamen intelligentibus nihil ex hoc
incongruitatis occurrit, quum iuxta Lateranensis instituta concilii decedentes
ex torneamentis, etsi per poenitentiam reconcilientur ecclesiae, Christiana
tamen sepultura priventur. Ut autem non remittere poenam, sed commutare potius
videamur, dictum regem Legionensem et memoratam filiam regis Castellae ac omnes
principales eorum consiliarios et fautores excommunicationis curavimus
sententia innodare, mandantes, ut ad quamcunque civitatem, oppidum vel villam
devenerint, nullus ibidem eis praesentibus divina praesumat officia celebrare.
Dicto autem rege Castellae et carissimae in Christo filiae nostrae reginae
uxori eius dabimus in mandatis, ut, quod stent mandatis nostris, iuratoriam
exhibeant cautionem, et vel exprimant in iuramento, quod ad dissolvendam tam
illegitimam copulam dent operam efficacem, vel id nos eis faciemus praestito
iuramento mandari; nec credimus, quod super hoc se aliquatenus exhibeant
contumaces, quum, quod starent mandatis ecclesiae, in manibus praedicti fratris
R. (sicut ex literis eiusdem regis apparet) firmiter
promisissent, et impendissent causam sufficientem ad copulam huiusmodi
consummandam. Quod si forsan (quod non credimus) mandatis nostris
noluerint obedire, ipsos et principales eorum consiliarios et fautores
excommunicari mandabimus, et quocunque devenerint, divina prohibebimus officia
celebrari, ut sic saltem ad mandatum ecclesiae revertantur, iuxta quod legitur
in Psalmista: "Imple facies eorum ignominia, et quaerent nomen tuum, Domine."]
Quia vero castra quaedam, quae idem rex Legionensis dictae filiae
regis Castellae in dotem tradidisse proponitur ita, ut, si eam aliqua occasione
relinqueret, ipsa cederent in ius eius, impedimentum praestare videntur
huiusmodi copulae dissolvendae, quum castra ipsa non tam ob turpem, quam ob
nullam potius causam sint data, utpote, quum inter eos matrimonium non
exsistat, et ideo nec dos, nec donatio propter nuptias: ne ad commodum ei cedat
quod debet in poenam eius potius retorqueri, castra ipsa restitui volumus, et
ad id puellam ipsam per excommunicationis sententiam coarctari, auctoritate
apostolica decernentes, ut, si ex tam incestuosa et damnata copula proles est
vel fuerit quaecunque suscepta, spuria et illegitima penitus habeatur, quae
secundum statuta legitima in bonis paternis nulla prorsus occasione succedat.
Quod si nec [sic] praedictis rex Legionensis et filia regis
Castellae a se invicem iuxta mandatum apostolicum discedere maturaverint in eos
districtionem curabimus gravissimam exercere quam ad cautelam praesentibus non
duximus literis explicandam. [Ideoque fraternitati etc. Dat. Lat. VIII.
Kal. Iun. 1199.]
- Capitulum VI.
Usufructuarius, donans sine
consensu domini rem ipsam uxori propter nuptias, non transfert in eam plus
iuris quam ipse habebat; idem de eo, qui sub conditione adimente habet rem in
hereditatem vel in feudum.
- Idem Archidiacono S. Andrea de Scotia.
Nuper a nobis tua
discretio requisivit, si aliqua terra data fuerit alicui non in hereditatem vel
feudum, sed tantum sibi, quoad vixerit, possidenda, et ipse postmodum
tertiam partem uxori suae in dotem concesserit, utrum eo defuncto praefatam
dotem uxor, dum vixerit, habere debeat et tenere, quum ecclesia dotes protegere
teneatur viduarum. Postulasti praeterea nostris literis edoceri, si qua
terra data fuerit alicui et heredi, quem de uxore legitima procrearet, in
heriditatem vel feudum, et ipse, uxori suae quadam parte ipsius in dotem
concessa, decesserit postmodum sine prole, an ipsa mulier dotem eandem
de iure posset habere, et utrum ecclesia pro ipsa stare debeat in hoc casu,
an viro defuncto terra illa sine onere in bona redire debeat concedentis.
Nos autem consultationi tuae taliter respondemus, quod, quum regulariter nullus
plus iuris in alium transferre possit, quam eum constet habere, vir, cui terra
praedicto modo conceditur, non potest uxori relinquere quod ei non licuit, nisi
quoad vixerit, possidere. Nec licet uxori suae partem illius terrae in
donationem propter nuptias ex viri concessione tenere, nisi forte
donationi illius ille, ad quem spectat dominium illius terrae, voluerit
consentire. Quod autem de prima consultatione dicimus, hoc respondemus etiam de
secunda. Nam licet ecclesia in causis viduarum se favorabilem debeat exhibere,
contra iustitiam tamen non est eis favor ecclesiasticus concedendus. Illud vero
te nolumus ignorare, quod uxor dare dicitur viro dotem, vir autem uxori
donationem facere propter nuptias secundum legitimas sanctiones.
- Capitulum VII.
Vir, agens pro dote, non omnino
excluditur ex eo, quod vergat ad inopiam, nec praecise cogitur satisdare ultra
facultatem propriam; sed dos sibi assignatur sub cautione, quam praestare
potest. Et si per illam cautionem non esset sufficienter provisum consumptioni
dotis, deponetur dos apud mercatorem, ut de honesto lucro vir sustineat onera
matrimonii. H. d. secundum intellectum, quem tenet Panorm. inhaerendo verbis
literae, et est casus notabilis et quotidianus.
- Idem Archiepiscopo et Archidiacono Genuensibus.
Per vestras nobis
literas intimastis, quod, quum magistrum R. super quadam summa pecuniae Ianuensis
monetae pro H. paupere, latore praesentium, auctoritate nostra
curaveritis convenire, quam idem H. pro dote uxoris suae requirebat ab eo,
dictus R. exceptionem opposuit contra ipsum, quod videlicet uxorem suam
a se repulerat, et quod tacita veritate super hoc nostras literas
impetraverat; quia, quum super eadem dote iam alia vice coram vestrae
civitatis consulibus quaestio mota esset, ipsi iuxta consuetudinem terrae
pronunciaverunt, ut, quoniam idem H. ad inopiam vergere videbatur, dos illa non
assignaretur eidem, nisi cautionem idoneam de ipsa non peritura praestaret;
unde vos, communicato prudentum virorum consilio, ei, ut de salvanda
dote caveret et uxorem suam reciperet, praecepistis, et, donec id posset
facere, dos ipsa deponeretur, si vellet, in secretario ecclesiae Ianuensis.
Quod quum implere non posset, ad instantiam eius nobis haec rescribere
curavistis. Quum ergo satis possit ei modicum credi dotis, cui creditum est
corpus uxoris, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus,
quatenus dotem assignari faciatis eidem sub ea quam potest cautione praestare,
vel saltem alicui mercatori committi, ut de parte honesti lucri dictus vir
onera possit matrimonii sustentare, ne occasione dotis detentae uxor a viro
dimissa, seu vir, qui dimisit uxorem, adulterii reatum incurrat. [Dat. Rom.
ap. S. Petr. VIII. Id. Mart. Pont. nostr. Ao. IX. 1206.]
- Capitulum VIII.
Haec decretalis satis se ipsam
summat.
- Gregorius IX.
Donatio, quae constante
matrimonio inter coniuges dicitur esse facta, ex qua alter locupletior, et
pauperior alter efficitur, firmitatem non habet, nisi donatoris obitu
confirmetur; quae tamen penitus evanescit, si revocetur ab eo tacite vel
expresse, vel qui donatum accepit prius debitum naturae persolvat. Sane soluto
matrimonio, sicut dos ad mulierem, sic et donatio propter nuptias redit ad
virum, nisi de consuetudine secus obtineat, vel ex pacto de lucranda dote vel
donatione propter nuptias, quod aequale sit, quum hinc inde contrarium inducatur.
|
|