De Nugis Curialium

Distincio quarta

____________________________________________________________

III.

Dissuasio Valerii ad Ruffinum philosophum

ne uxorem ducat

Loqui prohibeor et tacere non possum. Grues odi et uocem ulule, bubonem et aues ceteras que lutose hiemis grauitatem luctuose preululant; et tu subsannas uenturi uaticinia dispendii, uera, si perseueras. Ideo loqui prohibeor, ueritatis augur, non uoluntatis.

Luciniam amo et merulam, que leticiam aure lenis concentu placido preloquuntur, et potissimum philomenam, que optate tempus iocunditatis tota deliciarum plenitudine cumulat; nec fallor.

Gnatones diligis et comedos, qui dulces presusurrant illecebras, et precipue Circen, que tibi suspirate suauitatis aromate gaudia plena perfundit, ut fallaris. Ne sus fias aut asinus, tacere non possum.

Propinant tibi mellitum toxicon ministri Babel; blande ingreditur et delectat, et impetum spiritus tui conducit; ideo loqui prohibeor.

Scio quod in nouissimo ut coluber mordebit et uulnus imprimet impar omni tiriaco; ideo tacere non possum.

Multos habes uoluptatis tue persuasores in capud tuum facundissimos, mea solum elinguem preconem ueritatis amare quam nauseas; ideo loqui prohibeor.

Reprobata est fatua uox anseris inter olores tantum delectare doctos; ea tamen senatores edocuit saluare urbem incendio, thesauros rapina, se ipsos a telis hostium. Forsitan et tu cum senatoribus intelliges, quia prudens es, quod organant tibi olores interitum et anser salutem strepit; ideo tacere non possum.

Desiderio tuo totus inflammaris, et speciosi nobilitate capitis seductus, chimeram miser nescis esse quod petis; sed scire deuoues quod triforme monstrum illud insignis uenustetur facie leonis, olentis maculetur uentre capri, uirulente armetur cauda uipere; ideo loqui prohibeor.

Illectus est Vlixes simphonia Sirenum, sed quia Sirenum uoces et Circes pocula nouit, uirtutis uinculis sibi uim fecit, ut uitaret uoraginem. Ego autem in Domino sperans conicio quod Vlixis imitator eris, non Empedoclis, qui sua philosophia ne dicam melancolia uictus, Ethnam sibi mausoleum elegit, et parabolam quam audis auertes, quod timeo. Ideo tacere non possum.

Tandem ualidior est tuus ignis ille quo tibi conuenit pars aduersa, quam ille tuus quo in me accenderis; ne maior minorem ad se trahat et peream, loqui prohibeor.

Vt spiritu loquar quo tuus sum, pensentur ignes lance qualibet, equali uel inequali; uertatur in periculum capitis mei quicquid agas, quicquid iudices; indulgendum est michi, qui pre amoris impaciencia tacere non possum.

Prima primi uxor Ade post primam hominis creacionem primo peccato prima soluit ieiunia contra preceptum Domini. Parentauit inobediencia, que citra mundi terminum non absistet expugnare feminas, ut sint semper indefesse trahere in consequenciam quod a matre sua traxerunt. Amice, contumelia uiri est uxor [f.45] inobediens; caue tibi.

Veritas que falli non potest ait de beato Dauid «Inueni uirum secundum cor meum.» Hic tamen egregie precipitatus est amore mulieris ab adulterio in homicidium, ne unquam sola ueniant scandala. Diues est enim omnis iniquitas societate plurima, et quamcunque domum intrauerit suis tradit inquinandam conuiciis. Amice, Bersabee siluit, in nullo malignata est; nichilominus tamen facta est stimulus subuersionis uiro perfecto et mortis aculeus marito innocenti. Numquid innocens erit que contendet eloquencia, ut Dalida Sampsonis, et forma, ut Bersabee, cum huius sola pulcritudo sic triumphauerit et nolens? Si non es amplius secundum cor Domini quam Dauid, crede quod et tu precipitari potes.

Sol hominum Salomon, thesaurus deliciarum Domini, sapiencie singulare domicilium, crasso tenebrarum fuscatus atramento lucem anime sue, odorem fame sue, gloriam domus sue feminarum amisit fascino, et postremo incuruatus coram Baalim, ex ecclesiaste Domini mutatus est in membrum zabuli, ut adhuc maiore uideatur detrudi precipicio quam Phebus in casu Phetontis, qui de Apolline Iouis factus est pastor Admeti. Amice, si non es sapiencior Salomone, quod nemo est, non es maior quam qui potest a femina fascinari. Oculos tuos aperi et uide.

Optima femina, que rarior est fenice, amari non potest sine amaritudine metus et sollicitudinis et frequentis infortunii. Male uero, quarum tam copiosa sunt examina ut nullus locus sit expers malignitatis earum, cum amantur amare puniunt et affliccioni uacant usque ad diuisionem corporis et spiritus. Amice, eth(n)icum est «Videto cui des»; ethica est «Videto cui te des».

Vexilla pudicicie tulerunt cum Sabinis Lucrecia et Penolope, et paucissimo comitatu trophea retulerunt. Amice, nulla est Lucrecia, nulla Penolope, nulla Sabina; time omnes.

Ingresse sunt acies in Sabinas Scilla. Nisi et Mirra Cinare, et secute sunt eas turbe multe omnium uiciorum exercitu stipate, ut gemitus et suspiria et tandem infernum captiuis suis faciant. Amice, ne preda fias inmisericordium predonum, non dormias in transitu earum.

Iupiter, rex terrenus, qui eciam dictus est celorum rex pre singulari strenuitate corporis et incomparabili mentis elegancia, post Europam mugire coactus est. Amice, ecce quem bonitas super celos extulit, femina brutis comparauit, Poterit et te femina cogere ad mugitum, si non es Ioue maior, cuius magnitudini nemo alius par fuit.

Phebus, qui sapiencie radiis tocius orbis primiciauit ambitum, ut merito solis nomine solus illustraretur, infatuatus est amore Leucotoes, sibi ad ignominiam et illi ad interitum, et ecliptica diu uicissitudine uarius tactus est frequenter sui egenus luminis, quo totus uniuersaliter egebat mundus. Amice, ne lumen quod in te est tenebre fiat, Leucotoen fugito.

Mars, qui deus bellancium dici meruit triumphorum familiari frequencia, in quibus expedit maxime prompta strenuitas, nichil sibi metuens a Vulcano ligatus est cum Venere, inuisibilibus quidem cathenis, sensibilibus tamen; hoc autem ad applausum satirorum et derisum celestis curie. Amice, meditare saltem cathenas quas non uides et iam in parte sentis, et eripe te dum adhuc sunt ruptibiles, ne claudus ille faber et turpis, quem nec deus est mensa dea nec dignata cubili, te sue Veneri suo more concatenet et : te sui similem, turpem et claudum, uel [f.45v] (quod magis metuo) loripedem faciat, et non possis, quod saluat, fissam habere ungulam, sed alligatus Veneri dolor fias et derisio uidencium, dum tibi applaudunt ceci.

A falso dearum iudice reprobata est Pallas, quia delectare non promisit sed prodesse. Amice, numquid et tu sic iudicas?

Video te iam fastidienti animo tota celeritate percurrere que legis, et sentencias non attendere sed expectare scemata. Frustra expectas dum hic turbidus amnis effluat, aut dum hec feculencia secedens pura sibi fluenta subroget; similes enim sui fontis oportet esse riuulos, turbidos aut claros. Sic impericiam cordis mei uicium oracionis exprimit, et strumosa diccionum imparitas delicatum offendit animum. Huius imbecillitatis michi conscius, diuertissem me a dissua- dendo libenter; sed quia tacere non potui, ideo locutus sum ut potui. Quod si michi esset tanta stili uirtus quantus est scribendi animus, tam elegancia tibi uerba transmitterem et tam nobili maritata coniugio, ut singula seorsum et simul omnia suum uiderentur auctorem benedicere. Sed quia michi omnia debes quecumque nudus adhuc amor et infecundus, non dico sterilis, promereri potest, ex omnibus michi aurem interim prebe pacienter, dum euoluam quod implicui, et a me non requiras purpurissum oratoris aut cerussam, que me nescire fateor et fleo, sed scribentis uotum et pagine ueritatem accepta.

Iulius Cesar, cuius amplitudini artus fuit orbis, die qua : nobile filum ipsius ausa est occare seua nimis Atropos, Tongilio humili quidem sed diuino, quia stilos predocenti, aurem humiliter inclinauit in ualuis Capitolii; quod si et animum, penas ei dedissent, quibus ipse. Tu uero michi stilorum tuorum prenuncio aurem inclinas ut aspis ueneficis; animum adhibes ut aper latratibus; placaris ut dipsas cui sol incanduit a cancro; tibi consulis ut spreta Medea; tibi misereris ut equor naufragis. Quod manus contines, reuerencia regie pacis est. Amice, humiliauit se licet citra perfectum domitor orbis fideli suo, et pene pedem retulit quia pene paruit, peneque succubuit quia non plene obediuit, nichil illi humilitas multa profuit, quia non plena. Quid tibi conferet tua tam ferina inhumanitas et rigor inflexus et horror supercilii, qui ultro irruis in latronum insidias inermis? Humilia te sodes ad modum humilitatis eius qui totum sibi mundum humiliauit, et audi amicum tuum. Et si Cesarem errasse credis, quia consilio non credidit, exaudi et attende quid aliis contigerit, ut tibi prosit eorum lesio. Indempnis est enim castigacio quam persuadent exemplaria. Nescio quo refugio tutus es, aut quo asilo torpescis. Cesar immisericordes perfidos repperit et non est reuersus; tu, si unquam tale gignasium euasisti, pios impios inuenisti.

Phoroneus rex, qui thesauros legum populis publicare non inuidit sed his primus Grecorum studia deaurauit, die qua uiam ueritatis ingressus est, ait Leoncio fratri suo; «Ad summam felicitatem michi nichil deesset si michi semper uxor defuisset.» Cui Leoncius: «Et quomodo uxor obstitit?» At ille: «Mariti omnes hoc sciunt.» Amice, utinam tu semel maritus fueris et non sis, ut scias quid felicitatem impediat.

Valencius imperator octogenarius et adhuc uirgo, cum audisset die fati sui preconia triumphorum suorum recoli, quibus ise fuerat frequentissimus, ait se tantum una uictaria gloriari, et requisitus «Qua?» respondit: «Qua inimicorum nequissimum domui carnem meam.» Amice, hic imperator inglorius migrasset a seculo, nisi ei fortiter restitisset cum qua tu familiariter assensum pepigisti.

Cicero post repudium Terencie uxorari noluit, dicens [f.46] se pariter uxori et philosophie operam dare non posse. Amice, utinam hoc tibi tuus animus respondeat, uel tua lingua michi, et saltem loquendo eloquencie principem digneris imitari, ut michi spem facias uel uanam.

Canius a Gadibus, poeta facundie leuis et iocunde, reprehensus est a Liuio Peno, graui et uxorato historico, quod multarum gauderet amoribus, his uerbis: «Nostram philosophiam participare non poteris, dum a tot participaris; non enim eo iecore Iunonem amat Ticius quod multi uultures in multa diuellunt.» Cui Canius: «Si quando labor, resurgo caucior; si paululum opprimor, alacrius resumo aerem. Vices noctium dies reddunt leciores, sed tenebrarum perpetuitas instar inferni est. Sic lilia primeua uerni solis deliciata teporibus uarietate tum Euronothi tum Zephiri leticia effusiore lasciuiunt, quibus uno spiritu fulmineus Libs occasum facit. Hinc Mars ruptis resticulis in mensa celesti recumbit conuiua superum, a qua uxorius Mulciber suo fune longe religatur. Sic leuius ligant multa fila quam una cathena, suntque michi a philosophia delicie, tibi solacia.» Amice, utriusque istorum uerba probo, uitam neutrius; minus tamen ledunt multi morbi salutis uicissitudine interpolati quam langor unicus qui doloribus irremediatis non cessat affligere.

Pacuuius flens ait Arrio uicino suo: «Amice, arborem habeo in orto meo infelicem, de qua se prima uxor mea suspendit, et postmodum secunda, et iam nunc tercia.» Cui Arrius: «Miror te in tantis successibus lacrimas inuenisse,» et iterum: «Dii boni, quot dispendia tibi arbor illa suspendit!» et tercio: «Amice, dede michi de arbore illa surculos quos seram,» Amice, et ego tibi dico, metuo ne et te oporteat arboris illius surculos mendicare cum inueniri non poterunt.

Senisit Sulpicius ubi ipsum calceus suus premebat, qui ab uxore nobili et casta diuertit. Amice, caue ne te premat calceus qui auelli non potest.

Ait Cato Vticensis: «Si absque femina posset esse mundus, conuersacio nostra non esset absque diis.» Amice, Cato non nisi sensa et cognita loquebatur, nec quisquam feminarum execratur ludibria nisi lusus, nisi expertus, nisi pene conscius. Hiis fidem habere decet, quia cum omni ueritate locuntur; hii sciunt ut placet dileccio et pungit dilectum; hii norunt quod flos Veneris rosa est, quia sub eius purpura multi latent aculei.

Metellus Mario respondit, cuius filiam dote diuitem, forma nobilem, genera claram, fama felicem ducere noluit: «Malo meus esse quam suus.» Cui Marius: «Immo ipsa tua erit.» At ille: «Immo uirum oportet uxoris esse; logicum enim est "Talia erunt predicata qualia subiecta permiserint."« Sic facecia uerbi Metelli diuertit ab oneribus dorsum eius. Amice, si uxorari oportet, non expedit quidem. Vtinam sit amor non cecus in causa, non census; ut faciem uxoris eligas, non uestem, et animum, non aurum, et tibi nubat uxor, non dos. Sic si quo modo fieri potest, predicari poteris, ut liuorem non ducas a subiecto.

Lais Corinthia, prerogatiua pulcritudinis insignis, tantummodo regum et principum dignabatur amplexus; conata est tamen Demosteni philosopho participare thorum, ut note castitatis eius miraculo soluto uideretur ipsa specie sua lapides mouisse, ut Amphion cythara, attractumque blandiciis attrectat suauiter. Cumque iam Demostenes emolliretur ad thalamos, peciit ab eo Lais centum talenta pro consensu. At ille in celum suspiciens ait: «Non emo tanti penitere.» Amice, utinam et tu in celum mentis acumen erigas et id effugias quod necesse est penitencia redimi.

Liuia uirum suum interfecit quem nimis [f.46v] odit; Lucilia suum quem nimis amauit. Illa sponte miscuit aconiton, hec decepta furorem propinauit pro amoris poculo. Amice, contrariis contenderunt uotis iste; neutra tamen defraudata est fine fraudis feminee proprio, id est malo. Variis et diuersis incedunt semitis femine; quibuscunque anfractibus errent, quantiscunque deuient inuiis, unicus est exitus, unica omnium uiarum suarum meta, unicum caput et conuentus omnium diuersitatum suarum, malicia. Exemplo harum experimentum cape, quod audax est ad omnia quecunque amat uel odit femina, et artificiosa nocere cum uult, quod semper est; et frequenter cum iuuare parat obest, unde fit ut .noceat et nolens. In fornace positus es; si aurum es, exibis purior.

Deianira Tirintium interula uestiuit, et monstrorum rnalleum monstri sanguine ulta est, sibique processit ad lacrimas quod ad leticiam machinata est. Amice, traiectum telo Herculis sciuit et uidit Nessum Testias; nichilominus tamen. Nesso credidit in Herculem, et quasi sponte, quem uestire debuit interula, uestiuit interitu. Insani capitis et precipitis animi femina illibrata semper uoluntate precipuum arbitratur quod uult, non quod expedit; et ut pre omnibus placere cupit, placitum suum omnibus preferre consulta est. Duodecim inhumanos labores consummauit Hercules; a terciodecimo, qui omnem inhumanitatem excessit, consumptus est. Sic fortissimus hominum eque gemendus ut gemebundus occubuit, qui celi arcem humeris sine gemitu sustinuerat.

Tandem que unquam inter tot milia milium sedulum sollicitumque precatorem perpetua contristauit repulsa? uel que constanter precidit uerba petentis? Fauorem sapit eius responsio, et quantumcunque dura fuerit, semper in aliquo uerbi sui angulo habebit aliquem tue peticionis fomitem implicitum. Quelibet negat, nulla pernegat.

Irrupit aurum in propugnacula turris Acrisii, ualloque multiplici signatam Danes pudiciciarn soluit. Amice, sic uirgini que terram triumphauerat de celo pluit incestus; sic quam non fallit humilis uincit sullimis; sic arborem quam non mouit Fauonius euertit Aquilo.

Perictio, uirgo uergcns in senium et fama castitatis priuilegiata constanter, tandem Apollinis oppressa fantasmate concepit peperitque Platonem. Amice, ecce quam illibatam seruauerunt uigilie, deflorauit illusio per sompnium, ut semper omne rosarium aliquo turbine sua purpura spolietur. Sed bene (si quid sic bene) quod patrissauit Plato in sapiencia, et quod simul factus est heres numinis et nominis patris sui precipui.

Amice, miraris an indignaris magis quod in parabolis tibi significem gentiles imitandos, Christiano ydolatras, agno lupos, bono malos? Volo sis argumentose api similis, que mel elicit ex urtica, ut suggas mel de petra et oleum de saxo durissimo. Gentilium noui supersticionem; sed omnis creatura Dei aliquod habet exemplar honesti, unde Ipse tum leo tum uermis tum aries dicitur. Plurima peruerse agunt increduli, aliqua tamen que, licet in ipsis intereant, in nobis habunde fructum facerent. Quod si illi zonas habuerunt pellicias, sine spe sine fide sine caritate sine predicante, profecto nos si fuerimus asini aut sues aut aliqua inhumanitate brutei, quo fidei quo caritatis quo spei merito digni reperiemur cum uideamus prophetas, apostolos, et precipue precipuum Illum, mundi cordis quem soli cernere possunt oculi? Aut si illi studio suarum arcium se multis conatibus afflixerunt, nullo future felicitatis intuitu, sed tantum ne anirnas haberent ignorantes, quid nobis erit pro neclecta diuina pagina, cuius finis ueritas est et illuminacio lucerna pedibus et lumen semitis ad lucem eternam? Vtinam hanc eligas, utinam hanc legas, utinam hanc introducas in cubiculum tuum, ut introducat te rex in suum Hanc dudum floribus ueris tui subarrasti; hec in estate expectat tuam ut facias uuas; huius in iniuriam non ducas aliam, ne in tempore uindemie facias labruscas. Veneris te nolo fieri sponsum, sed Palladis. Hec te ornabit monilibus preciosis; hec te [f.47] induet ueste nupciali. Hee nupcie gloriabuntur Apolline paranimpho; harum fescenninas docebit cedros Libani Stilbon uxoratus. Spem huius tam desiderate solempnitatis deuote concepi, sed in timore. Causa huius tota hec leccio facta est; ad hunc finem tota hec licet lenta properabit oracio huc rigor huius dissuasionis totus armatur, cuius multo calibe preduratos sentis aculeos.