Chronicon

Liber V

cod. Dresd.

________________________________________________________________

Liber quintus.

[fol. 81] Heinricus scandit, postquam puerilia vicit,

Ardua virtutum cretus de stemmate regum.

Huic pater Heinricus dux, et genitrix erat ejus

Gisla, suis meritis aequans vestigia regis

Conradi, patris, Burgundia regna tenentis.

Nutrit preclarum Wolfgangus presul alumnum,

Qui sequitur dominum toto conamine Christum.

Postque necem patris ductor successit herilis,

Ejus et imperium longe spectat quoque clavum.

Maxima pars regni, Sclavo vastata crudeli,

Multum laetatur, quod ab hujus pace potitur

Sedibus optatis justoque, rapacibus altis

Prorsus depulsis ac dira lege sedatis.

Inflatos omnes contra se deprimit hostes,

Demulcens socios jocundo famine cunctos.

Si quo deliquit modicum, statim resipiscit,

Fructibus ac dignis curabat vulnera carnis

Utilis aecclesiae cunctis miseratur ubique.

Mersburg, si scires hujus pia vota, sitires

Adventum tanti rectoris, et inclita Christi

Munera laudares, condignaque premia ferres.

1. [fol. 81'] Largifluus divinae pietatis respectus, humanae necessitati, non nostri merito, sed suae miserationis munere gratuito superhabundans, fidelium corda suorum ad laudis amorem suae et ad referendas ei grates accendit, ac me, stultum ingenio, prepeditum eloquio ac in omnibus neglegentem et nimis ociosum, bonos in hoc imitari compellit. Magnus est enim Deus, ut David testatur, et laudabilis valde (Psal. XCV, 4); cujus sapienciae numerus non invenitur ullus, qua omnia ex nihilo creavit, hominemque solum dumtaxat conformavit (II Mach. VII, 28). Qui dum talia inmemor beneficiorum non perpendit, jumentum in suo stercore conputrescens juste apellatur. Sed quicumque hoc verbum gnoti seaucton, in superliminaribus templi antiquitus notatum, intra se memoriter retinere, omniaque quae in verbis seu operibus facienda sunt (Coloss. III, 17), in nomine Domini, ut sanctus ammonet Paulus, satagit inplere, ille est, qui a Patre Deo in Filium optatus, denario, quamvis tarde veniat, remuneratur diurno (Matth. XX, 2). Haec ego considerans, quia retributione condigna sanctae Trinitati et individuae unitati respondere nullatenus valeo, sancti Johannis Baptistae intercessionem [fol. 82], ut corde et corpore ad hoc idoneus reddar, supplex efflagito. De temporibus autem hiis, in quibus respexit Deus aecclesiam nostram obprobriumque ejus auferre dignatus est, laeciori mente et laciori stilo scribere pietatemque ducis Heinrici, summa preordinacione in regnum electi, conor retegere. De quo post mortem imperatoris cuidam venerando patri revelacione divina sic dictum est: Recordaris, frater, qualiter cecinit populus: «Deo nolente voluit dux Heinricus regnare», nunc autem debet Heinricus divina predestinacione regni curam providere. Omnia, quae ad divina vel humana pertinebant, hunc pre caeteris sibi tunc contemporalibus, nollent, vellent, ad regnum promovebant. Sed quis ex nostra regione ei obesset scrupulus, paucis jam prescribens, occidentalium iniquam presumpcionem, neque consilio neque prudentia neque fortitudine contra Deum valentem, enucleabo.

2. Herimanuus (an. 1002), Alamanniae et Alsaciae dux, timoratus et humilis homo, a multis, quibus lenitas ejus placuit, seductus, contra Heinricum se armavit. Theodericus vero, Liuthariorum dux, vir sapiens et militaris, quo se pars populi major et melior inclinaret, securus expectabat. [fol. 82'] Interim patruus meus, de quo superius memoravi, profectus occulte ad Bavanberg cum avunculo suo Ricberto, quem a comitatu suo imperator deposuit, Liudgeroque Arnulfi presulis militi dedit, gratiam ducis ac spem retinendi et augendi beneficii, quamvis servato adhuc sacramento manus eidem non applicuit, tamen cum sui nepotis Heinrici auxilio adeptus. Hujus consilio dux quendam militem ad civitatem, quae Werlu dicitur, ad neptes suas, consorores Sophyam et Ethelheidam, et ad omnes, qui tunc ibi convenerunt, regni primates misit. Qui omnibus in unum collectis legationem suam aperuit, auxiliantibusque domino suimet ad regnum bona plurima promisit. Cui mox a maxima multitudine vox una respondit: Heinricum Christi adjutorio et jure hereditario regnaturum; se paratos ad omnia, quae sibi umquam scirent esse voluntaria. Hocque dextris manibus elevatis affirmatur.

3. Ekkihardus cum suis, quia presens non erat, simulata tunc paciencia hoc pertulit, quia quicquid peccatur a multis, ut Scriptura testatur, in ultum est. Vespere autem jam facto, cum prefatis dominis in magna domu sedilia [fol. 83] auleis ornata et mensa esset variis cibis referta, Ekkihardus eandem preoccupans, cum Arnulfo episcopo et Bernhardo duce ibi epulatur. Ante ruinam enim exaltabitur cor et ante gloriam humiliabitur (Prov. XVIII, 4). Quod mentem consororum prius tristem, caeterosque complures, qui interfuere, multum commovit; renovaturque in eundem odium diu celatum, sed cito, pro dolor! finiturum. Namque cum predictus marchio omnia aliter, quam umquam speraret, ibi provenire prospexisset, optimum duxit, ut occidentales visendo regiones Herimannum ducem cum caeteris optimatibus de rei publice suique commoditate alloqueretur. Salutatis postera die suis familiaribus, inimicisque caute notatis, cum Bernwarde antitiste Hillinishem venit, ubi ut rex suscipitur honorificeque habetur. Deinde ad Pathelbrunnan pergens, clausas invenit portas, et jussu venerabilis Retharii presulis intromissus, primo ecclesiam causa oracionis intrat, postque ad domum, ubi episcopus cenabat, veniens, caritative susceptus est. Ibi tunc interdictum est huic, quod colloquium in Diusburg, cujus gratia huc venerat, fieri nullo modo potuisset. Insuper animadvertit, [fol. 83'] multum displicere antistiti de incepto ejus inconvenienti. Et propter hoc abiens, cum ad Northeim, Sigifridi comitis curtem, veniret, diligenter susceptus est, atque ut ibi pernectare vellet, rogatur. Intimaverat huic occulte damna Ethefind cometissa, quod Sigifrith et Benno, senioris suimet filii, cum confratribus Heinrico et Udone aliisque conspiratoribus suis de nece sua positis tractarent insidiis, suppliciter efflagitans, ut aut ibi usque in crastinum maneret, seu alio diverteret. Talia comes benigne suscipiens propositum itineris propter eos interrumpere nequaquam posse nec velle respondit. Inde protinus discedens cante suos per omnem diem hanc circumspexit, et, ut optimus erat miles, ne terrerentur, ammonuit. Quod eminus hostis e latentibus insidiis considerans, quia non utile sibi tunc videbatur, distulit, et sequenti nocte inceptis persistere, dextris confirmavit.

4. Pervenit autem comes ad locum predestinatum, qui Palithi dicitur; et facto vespere comedit, et in lignea caminata cum paucis dormitum ivit. Caeteri vero quam plurimi in proximo quiescebant solario. [fol. 84] Quos cum sopor oppido lassos gravaret, inimica manus incautos opprimens invasit, comitemque clamoribus inmensis excitatum a lecto celeriter surgere compulit. Is vero braca suimet et quibuscumque potuit igni vires suggerit, et quod tunc premeditari non valuit, fractis fenestris, majorem nocendi quam se defendendi hostibus aditum patefecit. Nec mora, pre foribus occiditur miles Herimannus, et exterius ad auxilium domino properans Athulfus, ambo fortes et usque ad mortem fideles. Vulneratur insuper Erminoldus, imperatoris camerarius, ac solus tunc repugnat Ekkihardus, vir domi miliciaeque laudabilis; cui Sifridus hasta fortiter emissa nodum cervicis infregit, terramque oppetere compellit. Quo casu protinus perspecto, alacriter omnes irruunt, capud amputant, et quod miserum est, funus predantur. Facta sunt autem haec 2 Kalendas Mai. Peracto tandem inmani scelere, percussores laeti et incolumes redeunt. Hii autem qui in solario erant ignavi, nec dominum laborantem in aliquo adjuvabant, nec mortuum ulcisci conabantur. Abbas vero ejusdem loci, [fol. 84'] Alfkerus nomine, corpus visitavit, ac commendationem animae summa devotione perfecit.

5. Quae vero sit causa, quae hos ad tale facinus perpetrandum persuaserit, veraciter explicate nequeo. Quidam dicunt Heinricum instinctu predicti comitis ab imperatore flagellis cesum haec sepius in eum meditatum fuisse. Alii autumant, sicut predixi, in Werlu ob contumeliam consororibus illatam, quia isti libenter his serviant, ac per convivia minasque ab ipso sibi manifestatas, haec eos incepisse. Hoc tantum scio quod decus regni, solatium patriae, spes commissis, terror inimicis, et per omnia perfectissimus foret, si in humilitate solum persistere voluisset. Hujus vitae cursum quam probabiliter egit, qui apud dominum suimet beneficii maximam partem acquisivit in proprietatem! Milzientos a libertate inolita servitutis jugo constrinxit. Boemiorum ducem Bolizlavum, qui cognominatur Rufus, ad militem sibi, aliumque ad amicum familiarem blandiciis ac minis adipiscitur. Super omnem Thuringiam communi totius populi electione ducatum promeruit. Comites vero orientales, paucis tantum exceptis, regnumque in [fol. 85] spe habuit. Quae omnia ad tam miserabilem hunc detraxere finem. Hujus fama diu mox propagata domnam Suonehildam venire fecit obviam, filiique ejus laeticiam turbavit Herimanni. Is namque cum jussu patris Willehelmum comitem, senectute ac omni bonitate proficuum, ob vindicandam Widikindi et Herimanni necem a filio suimet eis inlatam, valida manu in Wimeri possideret, emeritumque senem in presentiam predicti comitis venire, et quicquid ipse ab eo exposceret implere, juramento constringeret: accepta nece parentis inprovisa, cum matre celeriter occurrit, patrisque corpus ingenti luctu suscipiens, in urbe, quae Geni dicitur, sepeliri fecit. Peracto autem tricesimo die, domna Suonehildis ad Misni proficiscitur cum filiis.

6. Interim Bolizlavus, Miseconis filius patri longe inferio, de morte laetatur comitis Ekkyhardi; moxque collecto exercitu, omnem Geronis marcham comitis eitra Albim jacentem, deindeque premissis obsidibus Budusin civitatem cum omnibus appertinenciis comprehendens, statim Striclam urbem invasit, Misnenses [fol. 85'] pecunia corrumpere clam temptans. Qui novis semper gaudentes, in una dierum, cum presidii maximam multitudinem ob acquirendam equorum annonam exisse conperirent, portam, quae orientem respicit, in ea parte, qua satellites habitant dicti sclavonice Vethenici, Cukesburgiensi Guncelino ad hoc duce irruunt, Bececionemque, Herimanni comitis satellitem, primo occidentes, ad caminatam ejusdem omnes armati conveniunt, fenestram lapidibus impugnant grandibus, dominum urbis, Ozerum nomine, sibi ad occidendum reddi vociferantes. Sed Thietmarus miles ex cubiculi sola municione: Quare sic, infit, agitis? quis furor vos ita seduxit, ut obliti beneficiorum comitis Ekkihardi spontaneaeque invitationis, sic assurgitis in perniciem filii? Si causam tanti facinoris seu publice seu clam cuiquam nostrum vultis aperire, commissi emendacionem vobis complacitum, futurique timoris vestrimet securitatem ex mei senioris nostrorumque omnium parte firmiter, qualitercumque vultis, promitto. Hunc quem in mortem vobis dari inclementer exposcitis, nobis viventibus [fol. 86] non accipitis. Paucis sumus; aut communiter mori, aut incolumes urbe hac nos exire pro certo sciatis. Tunc illi auditis sermonibus, his colloquuntur, abeundique licenciam hiis prestantes, ducem Bolizlavum per internuncios invitant, portisque eundem suscipiunt apertis; completurque quod scriptum est: Laetantur, cum male fecerint, ac exsultant in rebus pessimis (Prov. II, 14), et iterum: Sunt principia eorum ut mel, et novissima quasi abscinthium (Prov. V, 4.) Hac elatus prosperitate Bolizlavus, omnes regionis illius terminos usque ad Elstram fluvium preoccupavit, presidiisque suimet munit. Congregantibus se tunc unanimiter ad haec prohibenda nostris, dolosus ille legatum obviam misit, qui se protestaretur cum gratia Heinrici ducis ac licencia haec incepisse; in nullo se incolis nociturum, et si quando is in regno vigeret, voluntati ejusdem in omnibus assensurum; sin autem, quod his tum placeret, libenter facturum. Hoc animadvertentes nostri, verbis credidere phaleratis, et inhoneste, quasi ad dominum, ad eundem profecti, honorem innatum supplicatione et injusta servitute mutabant. Quam inique comparandi sunt antecessores nostri et [fol. 86'] contemporales! Vivente egregio Hodone, pater istius Miseco domum, qua eum esse sciebat, crusinatus intrare, vel eo assurgente numquam presumpsit sedere. Deus indulgeat imperatori, quod tributarium faciens dominum, ad hoc umquam elevavit, ut oblita sui genitoris regula, semper sibi prepositos auderet in subjectionem paulatim detrahere, vilissimoque pecunie transeuntis inescatos amo in servitutis libertatisque detrimentum capere.

7. Alter autem Bolizlavus, Boemiorum provisor, cognomento Rufus, et impietatis auctor immensae, antiquo more jam paululum refrenato, duci aspiravit Heinrico; qui inicio mensis Junii cum primis Bawariorum et orientalium Francorum Wormatiam venit, causa Renum ibidem transeundi, Magontiaque benediccionem accipiendi. Quod prohibere Herimannus dux nititur, nullumque cis patefecit Reno favente ingressum. Dux autem Heinricus habito de hiis rebus cum suis consilio, simulato in Bawariam reditu transituque quasi desperato, ad urbem Larsem ubi sanctus requiescit Nazarius, venit. Deindeque ad Magontiam celeriter [fol. 87] properando, Renum securus enavigat. Hic 8 Idus Junii ibidem communi devotione in regem electus, a Wiligiso, ejusdem sedis archiepiscopo, suffraganeorumque suimet auxilio accepta regali unccione, cunctis presentibus Deum collaudantibus, coronatur. Francorum et Muselenensium primatus, regi manus tunc applicans, gratiam ejusdem meruit. Omnibus huc indique confluentibus in miliciam a rege susceptis, rursus Renum inundantem rex novus transiens, per orientalem Franciam sibi quam fidelem, Alemanniam invadere et cum depopulatione illius terrae ab inceptis Herimannum resistentem conatur avertere. Dux autem ut audivit sua a rege predata, nondum volens humiliari, sed pro dolor! contra dominum et regem exaltans se, caput ducatus sui Argentinam, que Strazburg dicitur, quia episcopus ejusdem urbis Wicelinus sibi resistere presumpserit, cum Conrado suimet genero, milite petit armato murosque ascendens, nil victis reliquid, Sed execrata Alemannorum turba ad rapiendum promptissima, inscio duce, majorem ecclesiam sanctae Dei genitricis intrepida [fol. 87'] intrans, omnem thesaurum diripit, et quod maximum erat facinus, igne domum Domini consumpsit. Si vere felix fuisset, primi ingressus acerbitate deterri a, numquam majora aggredi presumeret. Nam antistitis militibus Reinwardo auctore infideliter repugnantibus, maxima hostium caterva irruens, proprio perfossa hastili corruit, vitamque hanc divina ultione miserabiliter finit. Haec Herimannus insolabili questus merore, discessit, inultumque, quia defendit numerus, reliquid.

8. Regi autem apud Augiam insulam nativitatem sancti Johannis Baptistae commoranti, fama velox et sepissime dubia, Herimannum ducem litem duello causa finiendi venire nuntiavit, eundemque hinc discedere, adventumque ducis cum judicio pugne in pratis virentibus ac latis fecit exspectare. Ibi tunc apostolorum celebrans festa (Jun. 29) longumque certitudinem prestolans, ducem inceptis persistere neque velle nec posse, pro certo comperit. Consultum est ei a malesuasis fautoribus, quod Argentinae damnum Constantia impleret. Namque ejusdem civitatis episcopus, nomine Lanbertus, cum Curiensi pastore [fol. 88] Othelrico, Herimannum auxiliabatur, non tantum ex animo, quantum in civitatis contiguo. Sed rex, ut erat de Dei timore sollicitus et de acquirendis certus, horum profana sprevit consilia, curtesque ducis vastando circuiens, ad ultimum clamore devictus pauperum, ad Franciam remeare disposuit. Et ecce Heinricus comes, Bertoldi amiteque meae filius, ad regni apicem acquirendam regi usque huc fidelis adjutor, animadvertens senioris suimet sibi paululum alienam mentem, per optimos exercitus ejusdem viros diu firmiterque promissum Bawarii regni ducatum dari postulavit. Quibus rex tale fertur dedisse responsum: Nonne scitis haec in hac expeditione nequaquam fieri posse, Bawarios ab initio ducem eligendi liberam habere potestatem, non decere tam subito eos abicere, neque constitutionis antique jus absque consensu eorum frangere? Si voluisset exspectare, usque dum ipse ad has regiones venirem, cum communi consilio principum eorundem ac voluntate, sibi libenter in hoc satisfacerem. Quod ubi Heinricus ab internuntiis accepit, in majorem promissi muneris desperationem [fol. 88'] veniens, paulatim se ab regis substraxit familiaritate; comitaturque tamen regem ab Alemannia proficiscentem in Franciam, postea ad Thuringiam.

9. Ibi tum Willehelmus, Thuringiorum tunc potentissimus, obviam pergens, dominumque venientem cum magna gratulatione suscipiens, regis efficitur. Ibi tunc rex a prefato comite et a primis illius regionis conlaudatur in dominum, et ab omni populo rogatus, debitum his porcorum remisit censum. Inde Merseburg veniens, susceptus est ab Heimone abbate et a fideli suimet comite Esicone qui urbem hanc et Alstidi ac Thornburg cum appertinenciis, vivente Ekkihardo hocque graviter ferente, viriliter usque in presentiam optati senioris servavit. Huc conveniunt archiepiscopi, Lieviso Bremensis et Gisilerus Magadaburhgensis cum caeteris confratribus, Rethario Patheburnensi, Bernwardo Hillinesemensi, Arnulfo Halverstidensi, Ramwardo Misnensi, Bernhario Ferdensi, Hugone Citicensi, ducibus autem Bernhardo ac Bolizlavo, cum marchionibus Liuthario et Gerone ac palatino comite Fritherico, [quaternio hic deest]

[cod. Brux.: aliisque quam pluribus tam episcopis quam comitibus, quorum nomina longum est enarrare per singula. Hii omnes regem supplici devocione suscipiunt. Crastina itaque die, id est octavo Kalendas Augusti, Bernardus dux cum consensu omnium astante coram rege voluntatem plebis convenientis aperiens, omniumque necessitatem ac legem specialiter exponens, quid eis misericordiae dictis promittere seu factis vellet impendere, diligenter inquirit. Talia quaerebat, ac contra rex referebat: Deo primum, deindeque vobis omnibus condignas grates persolvere nequaquam sufficio. Unde voluntatis meae secretum vobis aperio, quod ex adjutorio efficaciter vobis omnibus impendere desidero. Notum etenim mihi est, quam fideliter vestris regibus semper ubique obaudientiam et solatium prestare studueritis. Et ideo vos magis in omnibus optime honorare, diligere et ad regni provectum nostramque salutem libet conservare. Et ut certi de hiis sitis, quomodo vobis placet, salvo honore regni, affirmo, quia non rennuentibus nec contradicentibus vobis, sed potius quasi applaudentibus et huc me invitantibus, hac regali dignitate honoratus appareo. Legem igitur vestram non in aliquo corrumpere, set vita comite malo clementer in omnibus adimplere, et vestrae rationabili voluntati, in quantum valeo, ubique animum adhibere.

Taliter effatur rex, et vox una levatur

Protinus astantis plebis, regi jubilantis

Laudes et grates super has tantas pietates.

Bernhardus igitur dux, accepta in manibus sacra lancea, ex parte omnium regni curam illi fideliter committit.

Rursus tolluntur voces laudesque canuntur

Undique, Christe, bonis hiis pro tantis tibi donis.

Insuper et fletus fundunt pia pectora letos,

Inclita letare Mersburg, hiis congratulare,

Da jubilum Christo condignum sole sub isto.

Istum inquam solem, id est diem, venerabiliter cole, quo electus est in te, qui te repudiatam post haec semper meditatus est provehere et ad priorem statum reducere. Benedictus sit Deus, qui se honorantes et ex corde diligentes exaltat ad horrorem et dedecus se execrantium. Finis venit luctus tui, quia salutaris auster amicam temperiem tibi afflavit. Non diu in servitute manebis, quia ad dominandum libere, o Syon, renovaberis. Sed amplius progrediamur.

10. Omnes qui priori imperatori serviverant, Liudgero solo remanente, regi manus complicant, fidele auxilium per sacramenta confirmant. Bolizlaus autem Misnensem urbem tantummodo innumerabili pecunia acquirere satagebat, et quia oportunitas regni non erat, apud regem optinere non valebat, vix impetrans, ut haec fratri suo Guncelino daretur, redditis sibi Liudizi et Miltizieni regionibus. Hunc Heinricus comes, nepos meus, oppido diligens, quocumque modo potuit libenter et amicabiliter eum adjuvabat. Quem cum bene muneratum et cum licentia regis abeuntem comitaretur, concurrentem vidit armatam multitudinem, et, per Deum testor, absque regis consilio et conscientia adversus se insurgentem. Qui cum causam tanti tumultus investigare, et, ne plus damni orirerur, voluisset compescere, vix securus socium fracta exteriori porta educit. De sequentibus autem militibus nonnulli a comprimenti turba sunt predati quidam autem admodum sauciati, mortem Bernhardi ducis auxilio evaserunt. Hi namque curiam regiam armati intrantes, et de hac exire jussi nolentes, culpa sua tale periculum merito sustinuerunt. Bolizlaus autem hoc factum esse dolo mali consilii autumans, gravi merore consumitur, regi, quod non promeruit, imputando. Salutato ergo Heinrico, et si umquam indigeret auxilio suo firmiter promisso, patriam celeriter revisit. Cumque pervenisset ad Strelam urbem, protinus eam incendens, magnam multitudinem comprovincialium secum abduxit, nuncios quoque quosdam remittens, quoscumque potuit regi avertere contendit. Quod mox ad aures regis postquam pervenit, suos familiares caritative rogavit, ut archanas Sclavi insidias perquirerent, et si fieri posset, exploratores ejus capere temptarent.

11. Dispositis itaque omnibus, prout tempus tunc erat, regnum Liuthariorum petere contendit. Veniente autem eo ad urbem, quae nova Corbeia vocatur, ab ea nomen sortita, unde cepit, scilicet ab illa Francorum Latinorum Corbeia, ubi requiescit sanctus Vitus infans et martir, inclita Cunegundis sua conjux ei occurrit; ubi ambo a venerabili abbate Thietmaro cum omni honore suscipiuntur, et ibi divinis et humanis honorati, ad Patherbrunnon leti proficiscuntur. Postera luce, quae mundo festiva illuxit beati Laurentii martirio (Aug. 10), domna Cunegundis benedictionem et coronam, et Sophia soror imperatoris a rege jam constituta abbatissa, consecrationem a Willigiso archiepiscopo humiliter susceperunt. Publicum inde consurgit gaudium, quod, pro pudor! admodum turbavit insatiabilis avaritia Bawariorum. Hii namque paucis domi semper contenti, exterius vero prope modo insaciabiles, cum vicinorum fruges vi diriperent, eosque hoc defendentes caederent, pugna gravissima invicem oritur. Domestici regis exeunt, indigenae cum adventitiis preveniunt et subsequuntur. Fit magnus conflictus congredientium, devictumque agmen Bawariorum in regalem curtem fugit. Hic Heinricus, frater Eilberti cancellarii, qui ad mensam regi jugiter serviebat, hasta vulneratus occubuit. Quapropter, qui prius aberant, collecti Saxones iterum insecuntur, et ni dux Bernhardus cum validiori manu medius interveniret, numerus militum infinitus mutuo caderet. Post haec autem castigati sunt omnes, quicumque inveniri poterant tanti sceleris auctores. Mestitiam praesulis postea placavit Bockenevorde a rege tradita.

12. Rex autem recto itinere hinc ad Diusburg perveniens (Aug. med.), Liutharienses quam tarde exspectat. Leodicensis vero et Cameracensis presules primi huc venientes, archiepiscopum Coloniensem diu morantem exspectant. Quem cum altius quam quisquam crederet, custodia, qua paululum, sicut jam dixi, detinebatur, in mentis secreto morderet, simulabat se ob hoc tam sero ad regis gratiam accessisse, quod in accipienda benedictione Moguntinum sibi rex voluisset preponere. Igitur hii confratres, episcopi scilicet, regem pariter eligentes, fidemque sacramentis firmantes usque ad Aquisgrani eundem comitantur. Quo in nativitate sanctae Mariae (Septb. 8) a primatibus Liuthariorum in regem collaudatur, et in sedem regiam more antecessorum suorum exaltatur et magnificatur. Interim Franciam revisere insistentemque hyemis asperitatem ibidem perducere conatur, ut vere primum exorto, Herimannum ducem in Cisalpinis partibus sibi solum resistentem vi cogeret cedere. Qui de vindicta Dei, quam in Argentina promeruit, multum timidus, populumque propter se laborantem non amplius sustinens, per intercessores fidos sibi suisque fautoribus regis gratiam postulat.

13. Sed antequam id ab co deliberatum esset, quaedam res ab Alamannis perpetrata est, a nobis non pretereunda. Gerhardus, comes Alsatiae, accepto a rege quodam comitatu prefati ducis, cum domum rediret, juxta unam urbium castra metatus est. A quo urbani pacem vix unam noctem impetrantes, egressi sunt dolose quasi ad colloquium, sed revera ad explorandum. E quibus unus calliditate eque ac velocitate persepe probatus propius accessit, signiferamque lanceam, qua beneficium ducis comes idem acceperat a rege, coram tentorio ejus affixam, elevando circumspexit, ad ultimumque cum ea urbem securus, cunctis incassum pone sequentibus, intravit. In urbe mox exultatio magna extollitur, porta clauditur, comes quasi honore privatus irridetur. Qui eandem primo dulcibus promissis frustra temptans recipere, sed illis negantibus redditum, tristis abiit, tam vacuus a beneficio quam a militari signo.

14. Fuere in alia civitate munitissima, Brizach dicta, episcopi duo, Argentinensis et Basiliensis ad presidium, quorum milite cottidie ob acquirenda equorum pabula armati exire solebant. Quod amici ducis caute considerantes, eo tempore, quo hii paululum precesserant, simili habitu sarcinatisque equis ad urbem cantantes pergunt, et pro sociis a custodibus intromittuntur. Projectis ilico oneribus, magna voce se hostes manifestant, episcopisque vix elapsis, omnia diripiunt. Post haec Herimannus dux, matris meae avunculi filius, divina, ut predixi, compunctione Kalendis Octobris Bruselae regi humiliter presentatur. Misericorditer ejus gratiam impetravit, et in beneficio et in omnibus justi desiderii satisfactionem persolvens, excepto Argentinae dampno, quod idem jussu et consilio regis de sua propietate et abbatiam in eadem urbe sitam reparavit, miles et amicus ejus fidus efficitur. Hiis ita dispositis, rex ad Bawariam perrexit, ut eis adventu suo et omni caritate innotesceret, quod eos precipue inter omnes amaret. Quem Ratisponam venientem Gebehardus, ejusdem presul egregius, cum cleri totiusque populi tripudio suscepit, ibique festum sancti Martini celebrantem in multis honorificavit.

15. Interim Bohemiorum dux Bolizlaus, quia potestas consortis et successoris est semper pavida (LUCAN. I, 92), Jaremirum fratrem eunuchizans, junioremque Othelricum in termis suffocare cupiens, una cum matre eosdem patria expulit, solusque vice basilisci noxii regnans, populum ineffabiliter constrinxit. Qui pondus illati facinoris diutius ferre non valens, Wlodoweium, qui potestas exercitus interpretatur, a Polenia clam vocans, aspidem venenatam, absque omni legis pietate suos tractantem, hunc in sedem basilici illius, id est Bolizlavi, dejecto eo, consanguinitatis linea et pietatis affectu unanimiter electum collocavit. De quo rem unam incredibilem dico, sed non alicui christiano imitabilem, quod hic nunquam sine potu unam horam perdurare valuerit. Sed Bolizlaus, quae sola via fugae patuit, ad Heinricum marchionem, qui proximus ei tunc fuerat, confugiens, propter illatas sibi injurias ab eo captus est; postmodum, quia hospes eo advenerat, dimissus, ad equivocum suum amitaeque filium, in sceleribus comparem, licet facultatibus disparem, vitae duntaxat amore perrexit. Iste autem potiori usus consilio, ad regem Ratisponae adhuc commorantem proficiscens, cum humili subjectione et fideli promissione hunc in dominum elegit, et quae postulavit ab eo in beneficium acquisivit, et abitus in omnibus caritative, revertitur cum bona pace.

16. Dum haec aguntur, Hartwigus, de quo superius dixi, de prosperitate et adventu regis Heinrici admodum curiosus, omnes introitus Longobardiae, qui ab accolis clusae vocantur, vigilanti custodia firmabat. Qui, ut superius dixi, eleccionis suae consiliatores et fautores, ut digni fuerant, tractare non desistebat. Inter quos Brixiensem episcopum, aliqua quae sibi displicebant loquentem, capillis arripiens et solotenus ut bubulcum deiciens, cunctis ineffrenatam manifestavit iram. Sed quid eum singulis vitiis circumscribere conor, cum in regno et populo appareat quae turba iniquitatis ad haec perpetranda eum armaverit? Unde nonnullos priores sibi suppositos commissi poenituit, et per internuncios et per litteras Heinricus regem ad deferendum se venire rogabant, aut eo in aliis negotiis occupato, principes suos mitteret. Horum necessitati ad succurrendum Otto Carentorum dux et Veronensium comes, cum Heriberti comitis filio Ottone et Ernasto, Liupoldi marchionis filio, cum aliis paucis ob spem majoris auxilii ab Italis promissi, a rege dirigitur. Quis autem ille dux Otto fuerit, quia superius reticui, breviter intimabo. Hic igitur a Conrado duce et Liudgarda, filia Ottonis maximi, procreatus, morum gravitate actuumque probitate parentelam suam decorabat. Et cum post mortem cesaris jure consanguinitatis et aetatis virtutumque maturitate ab Heinrico tunc duce in regem aligeretur, tantum hoc onus humiliter excusans, eundem primus per internuncios ac per se ipsum quasi ad haec aptiorem sibi preposuit, fideliterque semper adjuvit. Hunc ex parte regis venientem, archiepiscopumque Ravennae Frithericum cum marchione Thiedolfo ceterisque regis fidelibus ei ad auxilium occurrentem, Hartwigius in medio positus linceisque oculis (cf. HOR. Serm. I, 2, 90) omnia persustrans perlustrans cum comperiret, ad interrumpendos eos Veronam cum magna multitudine venit, lusasque ab episcopo ejusdem civitatis huc usque munitas expugnando cepit. Audiens autem, Teutonicos in Tridenti planitie consedisse, illo properat, et eos non inveniens, iterum velox se in Campaniam Veronensem recepit. Quo dominicae nativitatis festa in quodam castello celebrante, Otto dux omnia ejus acta ut primo intellexit, legatos sibi licentiam transeundi aut ex sua parte accipiendi postulantes misit. Hiis petitis ex profunda calliditate animi Hartwigus respondit: Hic pernoctate, ut cum meorum amicorum consilio vos crastino de hiis omnibus certos remittam. Ille autem, nunciis nostris id ignorantibus, per omnem eam noctem singulariter suos in castris positos circumquaque perlustrans, ad preliandum mane contra Teutonicos mentem corroborare et arma preparare monet. Proxima primum oriente aurora, legati ducis responsi gratia regem aggressuri, cum Longobardos militari manu pugnae intendere eventum cernerent, ipsum quid hoc significaret percunctantes, certam adversus ducem congressionem jussi abire perceperunt. Quos Hartwigus cum exercitu pone secutus, ad Ungaricum montem, ubi dux cum suis legatos expectabat, sole jam mediante, pervenit, hostesque, quamvis per fodrum et ad custodiendas undique vias divisos, tamen ad resistendum paratos invenit. Confligunt itaque utrimque fortia agmina impetu vehementi, et nisi Theutonicorum aciem hostium numerositati imparem fuga Ottonis, germani presulis Gebehardi, turbaret et impediret, victricem eam hostis Longobardus sensisset. Tum vero ex magna parte mutilata, pro pudor! ceditur, et victoriae honore privatur, sed non sine maximo Hartwigi detrimento.

17. Interea rege a Bawaria egresso et in Frankanavordi incarnationem dominicam celebrante, multorum legationes ei deferuntur; qui legati primo benigne auditi, dehinc largiter munerati, omnes revertuntur leti. Ibi quoque dux Herimannus humiliter regi famulatur, et ab eo caritative, ut talem decuit personam, habetur. Inde rex discedens Muselenorum pagum visitavit, et ad Theodonisvillam veniens, generale ibidem colloquium cum comprovincialibus habuit (an. 1003). Rege vero ibidem omnibus aliqua necessitate laborantibus benigne legem dare cupiente, Merimannus ac Theodericus solo nomine duces, sed non re, temptabant hoc impedire, sed frustra, continuo animadvertentes auctori justitiae se merito succumbere. Nam rex quoddam castellum ducis, Mulsberg dictum, ob instantem totius populi necessitatem destrui, et ut numquam reedificaretur, firmiter precepit. Hiis absque remotione omni peractis, rex ad Aquasgrani iter disposuit (Jan. 24) ut ibi anniversarium domini et antecessoris sui cesaris summa diligentia compleret, et Liutharienses unanimiter convenirent. Quem quamvis paululum tardaret interim innata infirmitas, tamen ad perficiendum justi desiderii propositum Christi illi aspiravit vires ineffabilis pietas. Dein Trajectum amore sancti presulis Servatii veniens, de prelio nostrorum male pugnato (HORAT. I, 24, 19) ibi certum comperit. Et quia omne, quod nequit corrigi, lenitur patiencia, quamvis graviter tamen sapienter audita sustulit incommoda. Inde Leodium ob impetranda Christi athletae Lamberti patrocinia veniens, ibi colica passione admodum gravatur, sed praedicti martiris intercessionis suffragiis liberatur. Hinc ad Aquasgrani rediens, purificationem Dei genitricis ibidem venerabiliter peregit. Inde ad Niumagum commeans, pluribus diebus quadragesimae ibi moratur, primo regnum Dei justitiamque ejus quaerere, postea humanae fragilitati studens necessaria suggerere.

18. Mortuo interea duce Wlodoweio, fratres predicti, una cum matre expulsi, a Boemensibus penitentia ductis revocantur. Quos Bolizlaus, Poleniorum rector, collecto undique exercitu, petens iterum expulit, equivocumque suum exulem pristinis honoribus prefecit, seque domum, latentibus insidiis suis alta mentis intentione, recepit. Sciebat enim nepotem suum se nimis vindicaturum in fautoribus suae expulsionis, sperans se tunc meliori occasione forsan introducendum. Quod et ita accidit. Enimvero cum Bolizlaus Boemensis cerneret populum suum, execrando ritui deditum, in maxima securitate constitutum, impietatem suam ad confringenda foedera pacis, quam sacramentis firmaverat, in tantum armavit, ut, collectis in unam domum coram se cunctis optimatibus, primo generum suum, gladio in caput ejus merso, ipse occideret, ceterosque inermes in ipsa sancta quadragesima, vir sanguinum et dolosus, nec sibi concessos umquam dignus dimidiare dies, cum suae malitiae fautoribus interficeret. Ob hoc residuus populus multum formidans ad Bolizlaum Polenum nuncios clanculum misit, qui perpetrati facinoris magnitudinem edicerent et futuri timoris ereptionem ab eo poscerent. His libenter auditis, mox per legatum fidelem hunc ad colloquium cominus in arce quadam ad tractanda cum eo quaedam necessaria communis utilitatis cum paucis ad se postulat venire. Huic junior Bolizlaus ilico consentiens, ad condictum locum perrexit, caritativeque ab eo primo susceptus, in sequenti nocte erutis sibi oculis, ne umquam in suos tale quid perpetraret vel amplius ibidem regnare valuisset, ab ejus familiaribus est prohibitus, exilioque longo deputatus est. In sequenti igitur die ad Pragam velociter properans, ab incolis semper de nova dominatione gaudentibus introducitur, communiterque in dominum laudatur. Accrescente igitur ibi seculari potentia, attollitur infrenatae mentis multo major solito contumacia. Haec, lector, attendens scito, quod cujus animus in prosperis fit elatior, in adversis sepe erit humilior, quod non esse sapientis Scriptura testatur.

19. Haec omnia rex dictante fama comperiens, honesta gravitate animi patientis tulit, suis dumtaxat imputans peccatis, quicquid in reguo suis temporibus incommoditatis accidit. Itaque quod oportunum tunc maxime sibi videbatur, dissimulatis omnibus, quae eis acciderant, nuncios ad Bolizlaum misit, mandans ei, si terram nuper a se occupatam de sua gratia, ut jus antiquum poscit, retinere sibique in omnibus fideliter vellet servire, se ejus voluntati in hiis assentire, sin alias, se armis illi velle contraire. Hanc legationem, etsi justam et bene compositam, tamen Bolizlaus indigne suscipiens, futuram ultionem merito promeruit. Finita namque quadragesimali abstinentia, sicut exorsus sum, festum paschale Quidilingaburg antecessorum suorum more honorabiliter rex celebravit. Ibi tum iniquam presumptionem Bolizlai et aspirationem Heinrici dissimulans, familiaribus suis, ut tantam festivitatem decebat, arrisit. Ibi etiam Ottonem ducem et Ernastum a prelio male pugnato revertentes regiis donis honorat, paternisque adminiculis consolatur. Nuncios quoque]

[cod. Dresd. fol. 89] Rederariorum et horum, qui Liutici dicuntur, misericordi­ter suscepit, hactenusque rebelles munerum dulcedine promissionum­que jocunditate sedavit et de inimicis familiarissimos effecit.

20. Post haec rogationum dies a Christi fidelibus jugiter colendas Merseburg celebrans, de aperta Bolizlavi ducis et Heinrici marchionis rebellione intimatum est. Proximum pentecostes festum in Halverstidi a rege celebratur (Mai. 16). Post haec ad Bawariam tendens, Heinricum auxilio Bolizlavi resistentem primo devincere, posteaque positas a longe insidias amovere conatur. Comperit etiam ad hoc, quod Ernastus ab eo nuper honoratus et domnus Bruno, frater suus, cum eo injuste conspiraverant, ignorantes quod scriptum est:

Virtus consilii expers mole ruit sua. (HOR. III, 4, 65.)

Rex autem ob sedandam horum arrogantiam familiares suos undiquesecus colligens, intrante Augusto bona prefati comitis invadendo vastavit, eumque, ubicumque extra urbem potuit, invitum latitare compulit. Dicat aliquis, non ignorans causam tantae presumptionis, necessario eum hoc fecisse; sublimioribus non congruere potestatibus, tam firmiter promissa [fol. 89'] cuiquam fideliter servienti subtrahere devotionemque ceterorum abalienare. Quibus reciproco: non ullam in hoc seculo esse dominationem, nisi a Deo; et qui se contra eam erigat, divinae majestatis offensam incurrat; subitaneam iniquae mentis inflationem pacientiae gubernaculo debere retrahi, et cum humili supplicatione consolationem expectare sibi veraciter profuturam; saciusque arbitror esse, alcius de die in diem ascendere, quam ruinam inexuperabilem subito incurrere. Libenter nepotem meum aliqua ex parte defenderem, si veritatem a cunctis fidelibus honorandam polluere auderem. Approbata sunt in multis antiquorum proverbia: inveterata populi facinora parere nova mali pudoris detrimenta. Namque patri regis genitor istius non ut miles, sed ut inimicus sepe resistit, imperatorumque partem, ut ipse testatus est, ob confirmatam sacramentis gratiam adjuvit. Similiter et iste usque in finem ultimi Ottonis ei fidelis erat, seniorique suo usque ad haec infelicia strennue ministrabat tempora. Set regi secreto mentis latebat repostum patris suique zelus infinitum. Spero autem, quod hoc omne pro amore Christi inultum semper relinqueret, si hunc tam crudeliter et cum caeteris sibi contrariis [fol. 90] aperte sibi renitentem non cerneret. Heinricus marchio quamvis in hoc crimine solus culpabilis appareret, tamen absque consilio aliorum hoc primitus non aggreditur. Et quia pro magno dedecore in hoc seculo proditor habetur, maluit hoc conscientia gementi celare, quam sui damnum aliorum augere detrimentis; et ob haec qui prius viriliter suam ab hos e defendere studuit patriam, tunc aperuit huic in rapinam mittiturque ei clam a Bolizlavo auxilium nihil sibi omnino proficuum.

21. Venienti autem tunc regi ad locum, qui Hatheresburgdi dicitur, omnem thesaurum suum se precedentem Maganus, comitis predicti miles, cum suis corripit, ac tum intra se dividentes, ad Amardelam civitatem letus revertitur. Quos rex pone insecutus possedit, compositisque bellorum instrumenti, eos vitam solum, reddita urbe et preda, fiis intercessoribus postulare compulit. Tunc destructa penitus eadem, divisaque inter suos Poleniorum multitudine, rex inde ad Crusni castellum, in quo frater comitis Heinrici, Bucco nomine, dominam suam Gerbergam cum filiis custodire debebat, proficiscitur. Exercitum autem undiquesecus circumsedentem Heinricus comes cum suis exterius inpugnabat, quosdam vulnerans, aliosque incaute frumentum equis [fol. 90'] congregantes perimit. Quod ne amplius fieri potuisset, rex curiose previdi, positis militibus quadringentis, hostemque secretiora cujusdam vallis petere loca coegit. Quem ibi castra metantem rustici unius incontinens lingua custodibus prodidit. Illi autem medii fervore diei illo latentibus tendentes insidiis, ut primum castra visis agnovere tentoriis, alta voce per kirieleison sotios convocantes, hostes, relictis ibidem omnibus suis, capto solum Ernasto, effugarunt. Reversi tunc idem ex magna parte tristes, effitiunt consodates admodum laetantes; presentatoque regi captivo, capitalis sententia a judicibus decernitur, quae Magontinae archipresulis Willigisi intercessione supplici et quae regi placuit redemptione amovetur. Tunc audita senioris sui fuga, Bucco comes gravi dolore concutitur, ac quid sibi tunc foret faciendum, socios consulit. A quibus diversa percepit responsa. Quidam dixerunt, ob fidem seniori suimet promissam ac ignaviam perpetuo eis inputandam mori malle, quam urbem cum tali pignore regi umquam dare; superstite adhuc seniore suo, auxilium semper sperare profuturum. Alii autem, qui plus sapiebant [fol. 91], aque torrenti et homini potenti arduum esse testabantur resistere; devictos raro aut numquam promereri veniam; incolomes et nullo se tunc vulnere tardatos, cum domina suimet caeterisque bonis ac hospitibus abeundi licentiam apud regem imploraturos affirmabant. Horum, ut opinor, consilio custos ejusdem civitatis Bucco cum Ottone germano suimet domino loquitur, ejusque suffragiis urbem regiae potestati tradidit; ipse autem cum omnibus sibi commissis securus abiit. Confestim civitas radicitus dirui a rege jubetur; set parcentibus hujus rei auctoribus, magna ex parte cum aedificiis servatur.

22. Interim dum rex Heinrici comitis urbem Crusni vocatam possedit, Bolizlavus eum in aliquo ledere sumopere nisus, clam exercitum colligit, et per nuntios suimet Guncilinum fratrem ortatur, ut memor firmae promissionis urbem Misnensem suae redderet dicioni amiciciamque renovaret pristinam. Ille autem sciens, istius ingressu a gratia regis et a demonio tali se penitus exclusum fuisse, mandatis talibus respondet: Omnia quae praeter haec a me expetis, frater, libenter inpendo, et si umquam haec faciendi [fol. 91'] oportunitas accidit, non recuso. Sunt mecum senioris mei satellites, qui talia non paciuntur; et si hoc publicatur, vita mea cum omnibus, quae possideo, periclitatur. Hac legatione accepta, Bolizlavus internuntios custodiri et legionem ad Albim properare jussit. Hic qualitatem vadorum secreto perquirens, mane facto ipse subsequitur, et ad Strelam civitatem, quia suae dos erat filiae, demandat, ut nec sibi quicquam timerent, neque cum clamore illato convicinos de hac re certos efficorent. Nec mora, exercitus jussu ducis in quatuor dividitur, et ad Cirin castellum vespere conveniri precipitur. Duae autem phalanges premissae, ne sui aliquam a marchione molestiam paterentur, providere studebant. Totus hic pagus, qui Zlomizi dicitur, optime tum excultus, in una hac die igne, gladio et habitatoris eductione flebiliter desolatur. Sed qualiter is, qui omnes crebro fallere solebat, a quibusdam, qui in Mogilina urbe sedebant, deluderetur, memorare libet. Hii cum a legione ad eos missa impugnarentur: Cur sic facitis? inquiunt. Vestrum seniorem optimum scimus, et hunc nostro preponere volumus. Tantum precedite, et nos cum familiia et possessionibus [fol. 92] universis subsecuturos non dubitate. Talia orantes, non amplius vexabant hostes, et seniori suo hos adventare pro certo nunciabant. Sed cum commilitones ad condictum sero confluere locum, hosque domi sedere dux cerneret, multum irascitur, et mendacibus sociis poenas minatur. Postera luce, orto jam sole, preda innumerabilis premittitur, et magna pars bostium Albi inmergitur. Caeteri domum redeuntes inlesi, dividunt predam, seniori suo optima quaeque assignantes. Non fuit minor captivorum numerus quam tria milia, et ut presentes affirmabant, multo amplius.

23. Heinricus vero comes se jam defecisse animadvertens, ad urbem Crana dictam properat, ibique Sifridum, filium comitis Sigifridi juvenem, auxilio se expectantem collato inveniens, nec sibi neque huic ullam in rebellione spem in his partibus promisit. Tandem cum eo multa locutus, eandem incendit, seque ad Boemiae tunc invasorem Bolizlavum cum domno Brunone residuisque fautoribus concessit. Sifridus vero, spe palam resistendi frustrata, non eos comitatur, set de futura commissi emendatione certus revertitur. Rex autem ad Cranam hostem insecutus fugientem, lenivit in hoc suimet animum, quod agnovit [fol. 92'] se inimicum in destruendis preoccupasse. Misit tunc Heinricum, Wirciburgensis episcopum, et Erkanbaldum, Fuldensis coenobii abbatem, ut Suinvordi castellum incenderent atque diruerent. Quos adventantes Heinrici comitis inclita mater, Eila nomine, ut talibus decebat personis, suscipiens et salutans, ut precepta intellexit regalia, perturbatur, concitoque cursu ad aeclesiam properans, ibidem ignis concremationem prius sustinere, quam hac comburente viva vellet exire, testatur. Unde seniores prefati, ob Christi amorem seculares postponendo timores, decretam mutabant sententiam; murosque urbis ac aedifitia solotenus frangentes, tristem matronam his mulcebant promissis, si quando cum gratia regis id fieri potuisset, hoc totum ex sua parte se renovaturos. Rex autem devastata omni comitis proprietate et cum beneficio late divisa, ad Bavanberg venit; ibique exercitu suo bona cum pace dimisso, nativitatem Dei genitricis (Sept. 8) sollempnibus celebravit gaudiis. Inde profectus ad silvam Spehteshart nuncupatam, laborem expeditionis delinivit suavitate venationis [fol. 93]. Completa ibidem autumnali jocunditate, per Franciam transiit ad Sasoniam, indicens hiis proxima hieme suam ad Milziani expeditionem. Post haec natale Domini in Palithi more priorum divinitus ac humanitus honorando peregit.

24. Deinde ad Thornburg veniens (an. 1004), Willigisum archipresulem cum caeteris familiaribus ad Gisilerum misit archiepiscopum, tunc nimis infirmum, ut memor Domini, quicquid in destructo Merseburgensi episcopatu hactenus deliquid, hunc resumendo injustamque sedem relinquendo, in ultimis saltem emendare voluisset. Hunc primo propter Herimannum, quem sibi idem semper in regno summopere conatur preponere, odivit, posteaque data huic suimet gratia, inter familiarissimos habuit; commissisque ei omnibus in Saxonia suimet proprietatibus, fidelem in hiis persensit provisorem, multa quae tunc suae arridebant voluntati, per eundem complens. Tandem zelum Dei amplius ferre non valens, perfecto hunc persecutus odio, hos, sicut predixi, nuntios misit. Quibus vix talibus respondit: Dentur mihi trium vet quatuor induciae dierum, et mihi liceat abire; quibus transactis, [fol. 93'] certa vobis referam. Hoc apud regem inpetrans, et in curru, ut diu tunc solebat, exiens, ad Thriburi curtem suam venit, ibique duos commoratus dies, 8 Kalendas Februarii migravit ab hoc seculo. Quo audito, rex corpus archiantistitis precedens, usque ad Magadaburch subsequitur, premittens eo capellanum suimet. Wigbertum, ut de electione Taginonis unanimem confratrum voluntatem inpetraret. Set propositus ejusdem civitatis, Waltherdus nomine, convocatis in unum confratribus universis, obitum senioris et adventum regis pariter indixit, obsecrans ut invicem unum aliquem inquirerent, cum quo antiquam eligendi consuetudinem retinerent. Cui ab omnibus ilico respondetur, eundem se communiter velle in dominum, divina ad hoc favente gratia, habere. Hoc cum magna, ut decuit, humilitate idem suscipiens, veniam prostratus peciit. Delatum est corpus archiepiscopi ad sanctum Johannem ibique proximam noctem dignis servatur honoribus. Postera autem die cum ad sanctum portaretur Mauritium, adveniente tunc ibidem rege, ab eo omnique clero et populo suscipitur, secundamque noctem diligenter custoditur. Mane jam facto, Arnulfus episcopus [fol. 94] a rege ad confratres et ad milites admodum tristes gratia Taginonem eligendi mittitur. Cui legationem suam cunctis ordine pandendi Walterdus respondens pre omnibus: Scimus, inquit, quid vester senior intendat. Volumus, si licet fieri, potestatem habere eligendi; et cunctus presentibus his, me quamvis indignum voluerunt in vacuum succedere, ut ipsi potestis probare. Detrimentum aecclesiae fieri nostrae multum veremur; quod ne eveniad, regiam pietatem ac vestram petimus intercessionem. Non sumus inmemores proverbii cujusdam sapientis (LUCAN. III, 145 sq.): Libertatem populi, quem regna cohercent, libertate dominantis perire, tantumque ejus umbram servari, si cunctis ejusdem velit obtemperare preceptis. His dictis, presul egressus, regiis omnia instillavit auribus. Qui mox prepositum vocans multumque ei promittens, et sui licentiam ac consotiorum in eleccione Taginonis gratiam acquisivit. Confestim in majorem convenientibus aecclesiam cunctis, rex baculo Arnulfi presulis clerum et populum Taginoni venerando patri, cum redditura summo judici racione, commisit, eundemque in cathedram episcopalem ipse constituit, asstantibus universis et laudes Deo canentibus. Celebrata pro defunctis memoria [fol. 94'], corpus archiepiscopi coram altari australi sepelitur.

25. Set antequam ad nostrae sedis renovationem perveniam, libet quaedam de prefato viro qui tunc ordinandus erat, disserere. Fuit hic egregii clericus Vulfgangi, qui Ratisbonensem pius pastor, habitu et conversatione monachus, rexerat aecclesiam. Huic tam carus erat iste, ut in vice filii a puero nutriens eundem, jam adultum bonis suimet omnibus prefecisset. Insuper ducis et imperatoris gratiam in tantum ei acquisivit, ut si quando se de hac luce divina jussione subtraheret, hunc sibi successurum non dubitaret. Consummato tunc hujus exilii cursu in sanctitate admirabili, venerabilis antistes cum jam usque ad mortem egrotare cepisset, accersito ad se dilecto Taginone: Pone, inquit, fili, os tuum super os meum, accipiens a Deo insufflationem spiritus mei, ut ubicumque ardore juventutis incalescente, in gemina caritate sis frigidus, a summa potestate meique benivolentia temperamentum accipias; et si meis honoribus forsitan privaberis, post bis quinos solares annos, cum mea apud Deum luo commissa, majoribus pro certo laetaberis. Post haec vir sanctus cum finem suum adesse [fol. 95] in spiritu presciret, jussit se in ecclesiam portare; expletisque ab eo orationibus caeterisque quae a fratribus facienda erant, se cum sibi commissis Deo commendans, pridie Kalendas Octobris sanctum emisit in pace spiritum (an. 994). Electus ille ab universis ad imperatorem venit, set promissa non percipit, dato tunc ab imperatore episcopatu capellano suimet Gebehardo. Committitur huic iste fideliter, et quamvis ab eo honorabiliter haberetur, tamen quia bonum et malum non sunt ad aliquid, non longum tempus cum eo ob morum suorum inequalitatem versatur. Adhesit namque ilico Heinrico tunc duci, et propter castitatem mentis et corporis ei complacuit, ac usque ad hanc diem, quam prefatus sum, malis moleste, bonis accepte, perdius et pernox ei servivit, Deo et hominibus sua specialiter inpendere satagens; completurque ob hoc a rege, propter sancti viri ab eodem unice dilecti amorem, veredicum ejusdem vaticinium, decursis tunc, ut ipse domnus Tagino sepe mihi retulit, decem annorum curriculis. Qui carissimum suimet dominum ac reginam cum omnibus consociis multiplicibus, ut decuit, honorat muneribus, nequaquam suae benignitati ad hoc subpetentibus.

26. Inde rex cum eodem ad castellum [fol. 95'] ipsius, nomine Givikansten, pergens (an. 1004), omnia, quae ibidem ab Gisilero antistite collecta sunt, singulariter perspicit, et haec esse superflua testatur. Dehinc Merseburg diu pastore suo viduatam consolationis gratia adiens, eandem pristinis restitui honoribus quam maxime conatur. Ibi tunc Tagino venerandus 4 Nonas Februarii, id est yppapanti Domini, id est obviacione justi Simeonis, accepta ab Hilderico antistite licentia, qui primus horum in ordine fuit confratrum, a Willigiso, archipresule Magontino, consecratus est, presente rege ac Romano nuncio, omnibusque coepiscopis ad haec faventibus. Et quia is, ut scriptura ejus testatur, ab solo ordinandus apostolico, huc venire propter instantem necessitatem non potuit, ibidem sacri crismatis delibucione tercium implevit numerum, Waltherdo post se omnem committens episcopatum. Rex autem, quo semper esurivit atque sitivit, justiciae cibo gestiens tunc saciari, quia aliter non posse fieri apud Arnulfum presulem sciebat, cum centum concambio mansorum, super solum Merseburgensem burgwardum, episcopalem redemit bannum. Quicquid autem a carissimo Taginone exposcerat, bonae voluntatis habundantia hoc largiente perceperat. De Misni [fol. 96] atque de Citici episcopatibus decrevit regia potestate ad integrum redire, quod antiquitas hinc demptum valuit explicare. Unde hiis versibus preludo Christi odas concinentibus:

O sol justiciae fulgens super omnia, Christe!

Adventu primo mundum redimensque secundo

Cum patre plasmator dissolvens, examinator

Solus, pro variis dispensans premia factis

Humano generi, sceleris per prona labenti,

Vera dies, lucem, tu, nunc benedicito talem,

Qua pius aecclesiam visitasti despoliatam.

Mersburg te laudet, de tuis munere gaudet,

Ejus et nati, pastores ac renovati

Persolvant grates tibi nunc ex corde fideles.

Inclite rex regum, modo suscipe fasma tuorum.

Clemens Heinricum de coelis respice servum,

Et contectalem suimet defende fidelem,

Hiis tua pro parvis bona prestans maxima donis.

Vivat in aetheria Taginonis spiritus aula.

Waltherd et Gero valcant in fine beato.

A Christo salvi sint omnes atque locandi

Sedibus Elisiis, te, Mersburg, qui pietatis

[fol. 96'] Affectu dextris exaltavere benignis.

Omnia qui primus regis, Deus, atque supremus,

Hanc moderare, tuo queat ut subsistere remo;

Ejus custodes tua sint precenta sequentes,

Hostes nil valeant, conversi sed bona reddant.

Sis rogo propicius, qui destructor fuit hujus.

Insuper et cunctis, qui subvenere malignis,

Da veniam, laeti quo spectant certa futuri.

Urbs Wormacensis gaudet temporibus istis

Libertate sua, cujus manebat in umbra

Hactenus, atque ducum fuerat sub lege suorum.

Burchard antistes laetatur et inter heriles

Ex animo proceres, quod non timet amplius hostes

Nunc ex contiguo, longe semotus ab illo.

Aula ducis domini domus est jam preclua Christi,

Et judices varios clerus nunc deprimit illos.

Hoc rex Heinricus fecit, pietate coruscus,

Hanc propriis solvens rebus Christoque remittens.

Annuit ista pius Otto dux, atque benignus

Munere regali concessit habunde teneri.

Ex hoc laetantes sint semper quique fideles.