| |
|
-
- E p i t o m a
H i s t o r i a r u m P h i l i p p i c a r u m
P o m p e i i T r o g i
A n n e x e s
- _________________________________________________
- Testimonia
Orose — Justin
- Les passages cités par Orose ad uerbum sont soulignés.
- Les caractères italiques signalent les passages où Orose a changé
le cas pour les noms, le mode, le temps ou la
personne pour les verbes.
- Les caractères gras signalent les différences importantes entre les deux
textes.
| JUSTIN |
OROSE |
| 1,1,4. 7-8 |
Orose 1,4,1 . . . Ninus rex Assyriorum , "primus" ut ipsi uolunt, propagandae dominationis libidine arma foras extulit . . . |
1,1,9-10;
2,1.7-10 |
Orose 1,4,3 Nouissime Zoroastrem Bactrianorum regem eundemque magicae ut ferunt artis repertorem pugna oppressum interfecit. Post ipse, dum deficientem a se oppugnat urbem, sagitta ictus interiit[1].
4 Huic mortuo Semiramis uxor successit, uirum animo, habitu filium gerens, auidosque iam usu sanguinis populos, per duo et quadraginta annos caedibus gentium exercuit.
2,3,1 Regnauit Ninus annis LII, cui successit, ut dixi uxor sua Semiramis: quae cum et ipsa XLII annis regnauerit, medio imperii sui tempore Babylonam caput regni condidit
2,6,9 . . . murus coctili latere atque interfuso bitumine conpactus[2]
|
| 1,3,1-6 |
Orose 1,19,1 Anno ante Vrbem conditam LXIIII nouissimus apud Assyrios regnauit Sardanapallus, uir muliere corruptior: qui inter scortorum greges feminae habitu purpuram colo tractans a praefecto suo Arbato, qui tunc Medis praeerat, uisus atque exsecrationi habitus, mos etiam excitis Medorum populis ad bellum prouocatus et uictus ardenti pyrae se iniecit. Exin regnum Assyriorum in Medos concessit.
2,2,2 Regnum Assyriorum diu inconcussa potentia stetit, sed cum Arbatus, quem alii Arbacen uocant, praefectus Medorum idemque natione Medus, Sardanapallum regem suum apud Babylonam interfecisset, regni nomen et summam ad Medos transtulit. |
1,5,6;
6,8-11 |
Orose 1,19,7 Porro Astyages, oblitus sceleris sui quod in Harpalum dudum admiserat cum filium unicum et paruulum interfecit epulandumque patri adposuit ac ne infelicissimae orbitati felix ignorantia subtraheret, infames epulas ostensis patri cum capite manibus inproperauit; 8 huius ergo facti immemor, ipsi Harpalo summam belli committit qui acceptum exercitum statim Cyro per proditionem tradit. Quo comperto Astyages raptis secum copiis in Persas ipse proficiscitur acriusque certamen instaurat, proposito suis metu si quis e proelio cedere moliretur ferro exciperetur. |
| 1,6,12-17 |
Orose 1,19,9 Qua necessitate instanter Medis pugnantibus pulsa iterum Persarum acies cum paulatim cederet, matres et uxores eorum obuiam occurrunt orant in proelium reuertantur; cunctantibus sublata ueste obscena corporis ostendunt quaerentes num in uteros matrum uel uxorum uellent refugere. 10 Quo facto erubescentes in proelium redeunt et facta impressione quos fugiebant fugere conpellunt. Ibi tunc Astyages capitur, cui Cyri nihil aliud quam regnum abstulit eumque maximae genti Hyrcanorum praeposuit. In Medos uero reuerti ipse noluit. Is finis imperii Medorum fuit. |
| 1,7,2 |
Orose 1,19,11 Sed ciuitates, quae Medorum tributariae fuerant , a Cyro defecerunt, quae res multorum bellorum Cyro causa et origo fuit. |
| 1,7,3-5.7 |
Orose 2,6,12 Ibi tunc Croesus, rex Lydorum, famosus opibus cum ad auxiliandum Babyloniis uenisset, uictus sollicite in regnum refugit. Cyrus autem posteaquam Babylonam ut hostis inuasit ut uictor euertit ut rex disposuit, bellum transtulit in Lydiam ubi conterritum superiore iam proelio exercitum nullo negotio superauit. Ipsum etiam Croesum cepit captumque et uita et patrimonio donauit. |
| 1,8, 1-13 |
Orose 2,7,1 Igitur idem Cyrus proximi temporis successu Scythis bellum intulit. Quem Thamyris regina quae tunc genti praeerat cum prohihere transitu Araxis fluminis posset, transire permisit, primum propter fiduciam sui, dehinc propter oportunitatem ex obiectu fluminis hostis inclusi. 2 Cyrus itaque Scythiam ingressus, procul a transmisso flumine castra metatus, insuper astu eadem instructa uino epulisque deseruit, quasi territus refugisset. Hoc conperto regina tertiam partem copiarum et filium adulescentulum ad persequendum Cyrum mittit. 3 Barbari ueluti ad epulas inuitati, primum ebrietate uincuntur, mox reuertente Cyro uniuersi cum adulescente obtruncantur. 4 Thamyris exercitu ac filio amisso uel matris uel reginae dolorem sanguine hostium diluere potius quam suis lacrimis parat. Simulat diffidentiam desperatione cladis inlatae, paulatimque cedendo superbum hostem in insidias uocat. 5 Ibi quippe conpositis inter montes insidiis ducenta milia Persarum cum ipso rege deleuit; adiecta super omnia illius rei admiratione, quod ne nuntius quidem tantae cladis superfuit. 6 Regina caput Cyri amputari atque in utrem humano sanguine oppletum coici iubet non muliebriter increpitans: "Satia te, inquit, sanguine quem sitisti, cuius per annos triginta insatiabilis perseuerasti". |
| 1,9,1-3; 10,1.6.9-10 |
Orose 2,8,1 Anno ab Vrbe condita CCXLV Darius Cyro apud Scythas interfecto post aliquantum sorte regnum adeptus est. 2 Regnauit enim medius eorum Cambyses Cyri filius qui deuicta Aegypto cunctam Aegypti religionem abominatus caerimonias eius et templa deposuit. 3 Post hunc etiam magi sub nomine quem occiderant regis regno obrepere ausi; qui quidem mox deprehensi et oppressi sunt. 4 Darius itaque, unus ex his qui magorum audaciam ferro coercuerant, consensu omnium rex creatus est. |
| 2,3,8-16 |
Orose 1,14,1 ( . . .) Vesozes rex Aegyptii ( . . .) Scythis bellum primus indixit, missis prius legatis qui hostibus parendi legem dicerent : 2 ad quae Scythae legatis responderunt stolide opulentissimum regem aduersus inopes sumpsisse bellum quod timendum ipsi magis uersa uice fuerit propter incertos belli euentus: nulla praemia et damna manifesta; porro sibi non expectandum dum ad se ueniatur, sed ultro praedae obuiam ituros. 3 Nec mora, nam dicta factis insequuntur: primum ipsum Vesozen territum refugere in regnum cogunt, destitutum uero exercitum inuadunt omnemque belli apparatum capessunt universamque Aegyptum populauissent ni paludibus impediti repellerentur.
4 Inde continuo reuersi perdomitam infinitis caedibus Asiam uectigalem fecere; ubi per XV annos sine pace inmorati tandem uxorum flagitatione reuocantur denuntiantibus ni redeant subolem se a finitimis quaesituras. |
| 2,4,1-4.7-12 |
Orose 1,15,1 Medio autem tempore apud Scythas duo regii iuuenes Plynos et Scolopetius, per factionem optimatum domo pulsi, ingentem iuuentutem secum traxere, et in Cappadociae Ponticae ora iuxta amnem Thermodontem consederunt campis Themysciris sibi subiectis; ubi, diu proxima quaeque populati conspiratione finitimorum per insidias trucidantur. 2 Horum uxores exilio ac uiduitate permotae arma sumunt, 2 et ut omnibus par ex simili condicione animos fieret, uiros qui superfuerant interficiunt atque accensae in hostem sanquine suo ultionem caesorum coniugum finitimorum excidio consequuntur 3 Tunc pace armis quaesita externos concubitus ineunt, editos mares mox enecant, feminas studiose nutriunt inustis infantum dexterioribus mammis, ne sagittarum iactus impediatur, unde Amazones dictae. 4 Harum duae fuere reginae Marpesia[3] et Lampeto quae agmine diuiso in duas partes uicissim curam belli et domus custodiam sortiebantur. |
| 2,4,14-25 |
Orose 1,15,5 Igitur cum Europam maxima e parte domuissent, Asiae uero aliquantis ciuitatibus captis, ipsae autem Ephesum aliasque urbes condidissent, praecipuam exercitus sui partem onustam opulentissima praeda domum reuocant; reliquae ad tuendum Asiae imperium relictae cum Marpesia regina concursu hostium trucidantur. 6 Huius locum Sinope[4] filia capessit quae singularem uirtutis gloriam perpetua uirginitate cumulauit. 7 Hac fama excitas gentes tanta admiratio et formido inuaserat ut Hercules quoque, cum iussus fuisset a domino suo exhibere arma reginae, quasi ad ineuitabile periculum destinatus, uniuersam Graeciae lectam ac nobilem iuuentutem contraxerit, nouem longas naues praepararit, nec tamen contentus examine uirium ex inprouiso adgredi et insperatas circumuenire maluerit. 8 Duae tum sorores regno praerant, Antiope et Orithyia. Hercules mari aduectus incautas inermesque et pacis incuria desides oppressit. Inter caesa captasque complurimas duae sorores Antiopae, Menalippe ab Hercule, Hippolyte a Theseo retentae. 9 Sed Theseus Hippolyten matrimonio adsciuit, Hercules Menalippen sorori reddidit et arma reginae pretio redemptionis accepit. |
| 2,4,31 |
Orose 1,15,10 Post Orithyiam Penthesilea regno potita est, cuius Troiano bello clarissima inter uiros documenta uirtutis accepimus. |
| 2,5,8-13 |
Orose 2,8,4 Darius . . . Antyro, regi Scytharum, hac uel maxime causa bellum intulit, quod filiae eius petitas sibi nuptias non obtinuisset : 5 magna scilicet necessitas, pro unius libidine hominis septingenta milia uirorum periculo mortis exponi! Incredibili quippe apparatu cum septingentis milibus armatorum Scythiam ingressus, non facientibus hostibus iustae pugnae potestatem, insuper repentinis incursibus extrema copiarum dilacerantibus, 6 metuens ne sibi reditus interrupto ponte Histri fluminis negaretur, amissis octoginta milibus bellatorum trepidus refugit, quamuis hunc amissorum numerum inter damna non duxerit, et, quem habendum uix quisquam ambire ausus esset, perditum ille non senserit. 7 Inde Asiam Macedoniamque adgressus perdomuit.
Ionas quoque nauali congressione superauit. Deinde in Athenienses, cur Ionas aduersum se auxilio iuuissent, impetum fecit atque arma direxit. |
| 2,6,7-11 |
Orose 1,9,1 Anno DCCCX a.V.c. Amphyction Athenis tertius a Cecrope regnauit. Cuius temporibus aquarum inluuies maiorem partem populorum Thessaliae absumpsit; paucis per refugia montium liberatis, maxime in monte Parnaso, in cuius circuitu Deucalion tunc regno potuitur. 2 qui tunc ad se ratibus confugientes susceptos per gemin Parnasi iuga fouit aluitque: a quo propterea genus hominum reparatum ferunt.[5] |
| 2,9,8-12 |
Orose 2,8,8 Porro Athenienses ubi aduentare Darium conpererunt, quamuis auxilium a Lacedaemoniis poposcissent, tamen, cum detineri Persas quadriduanae religionis otio conpertum haberent, spem occasione sumentes instructis tantum decem milibus ciuium et Plataeensibus auxiliaribus mille aduersum sescenta milia hostium campis Marathoniis proruperunt. 9 Miltiades ei tunc bello praefuit; qui celeritate magis quam uirtute fretus alacri satis expeditione prius hosti comminus inhaesit quam posset expedito sagittarum iactu propulsari.
10 Tanta in eo bello diuersitas certandi fuit ut ex alia parte uiri ad occidendum parati, ex alia pecudes ad moriendum praeparatae putarentur. |
| 2,9,13 |
Orose 2,8,12 Sensit Darius hoc damnum: nam uictus fugatusque arreptis nauibus refugit in Persas. |
| 2,9,20 |
Orose 2,8,11 Ducenta milia Persarum apud campos Marathonios ea tempestate ceciderunt. |
| 2,10,1 |
Orose 2,8,13 Cum autem instauraret bellum et ulcisci in uictores moliretur, in ipso apparatu concidit . . . |
| 2,10,12-13; 18-20 |
Orose 2,9,1 Xerxes Dario patri in regnum succedens bellum aduersus Graeciam a patre susceptum per quinquennium instruxit, quod Demaratos Lacedaemonius, qui tunc forte apud Xerxen exulabat, per tabellas primum scriptas deinde ceratas suis prodidit. 2 Igitur Xerxes septingenta milia armatorum de regno et trecenta de auxiliis * ,
* ut merito inopinato exercitui inmensaeque classi uix ad potum flumina, uix terras ad ingressum, uix maria ad cursum suffecisse memoratum sit.
* rostratas etiam naues mille ducentas, onerarias autem tria milia numero habuisse narratur* |
2,10,21; 11,2-6. 11- 18
cs et/ou
ampl. rhét.
pour l'image |
Orose 2,9,3 Huic tam incredibili temporibus nostris agmini cuius numerum nunc difficilius est adstrui quam tunc fuit uinci, Leonida, rex Spartanorum cum IV milibus hominum in angustiis Thermopylarum obstitit. 4 Xerxes autem contemptu paucitatis obiectae iniri pugnam, conseri manum imperat. Porro illi, quorum cognati et commanipulares in campis Marathoniis occubuerant, et certaminis simul et cladis exstitere principium. 5 Deinde succedens sibi turba maior ac segnior, cum iam neque ad procurrendum libera neque ad pugnandum expedita neque ad fugiendum prompta solis mortibus subrigeretur, triduo continuo non duorum pugna, sed caedes unius populi fuit. 6 Quarto autem die cum uideret Leonida undique hostem circumfundi hortatur auxiliaressocios ut subtrahentes se pugnae in cacumen montis euadant ac se ad meliora tempora reseruent; sibi uero cum Spartanis suis aliam sortem esse subeundam: plus se patriae debere quam uitae. 7 Dimissis sociis Spartanos admonet, de gloria plurimum, de uita nihil sperandum: neque exspectandum uel hostem uel diem, sed occasione noctis perrumpenda castra, conmiscenda arma, conturbanda agmina fore; nusquam uictores honestius quam in castris hostium esse perituros. 8 Persuasi igitur mori malle, in ultionem futurae mortis armantur tamquam ipsi interitum suum et exigerent et uindicarent. Mirum dictu
sescenti uiri castra sescentorum milium inrumpunt. 9 Tumultus totis castris oritur. Persae quoque ipsi Spartanos adiuuant mutuis caedibus suis. Spartani quaerentes regem nec inuenientes caedunt sternuntque omnia, castra per uagantur uniuersa et inter densas strues corporum raros homines uix sequuntur, uictores sine dubio, nisi mori elegissent. 10 Proelium a principio noctis in maiorem diei partem tractum: ad postremum uincendo fatigati, ubi quisque eorum deficientibus membris uisus est sibi mortis suae ultione satiatus, ibi inter impedimenta cadauerum campumque crasso et semigelato sanguine palpitantem lassus, lapsus et mortuus est. |
2,11,19; 12,1-7; 22-27
cs |
Orose 2,10,1 Xerxes bis uictus in terra nauale proelium parat. Sed Themistocles dux Atheniensium cum intellexisset Ionas — quibus dum auxilium superiore bello praebet, in se Persarum impetum uerterat — in auxilium Xerxis instructam classem deducere, sollicitare eos parti suae hostique subtrahere statuit. 2 Et quia conloquendi facultas negabatur, locis quibus Iones accessuri nauibus uidebantur proponi symbolos saxisque adfigi iubet, socios quondam et participes periculorum, nunc autem iniuste desides apta increpatione corripiens atque ad antiquorum iura foederum religiosa adhortatione persuadens praecipueque admonens uti commisso proelio cedentium uice inhiheant remos seseque bello auferant. 3 Igitur rex, partem nauium sibi detinens, spectator pugnae in litore manet. Contra autem Artemidora, regina Halycarnasi, quae in auxilium Xerxi uenerat, inter primos duces acerrime bello inmiscetur ita ut uersa uice in uiro feminea cautela, in femina uirilis audacia spectaretur. 4 Cum autem anceps pugna esset, Iones iuxta praeceptum Themistoclis paulatim se certamini suhtrahere coeperunt; quorum defectio Persas iam fugam circumspicientes aperte fugere persuasit. 5 In qua trepidatione multae naues mersae captaeque sunt, plures tamen saeuitiam regis uelut immanitatem hostis timentes domos dilabuntur. |
| 2,13,1-4.8-10 |
Orose 2,10,6 Anxium tot malis regem Mardonius adgreditur suadens regem in regnum redire oportere prius quam aduersa fama nouas res domi moliretur; 7 se autem, si residuae sibi copiae traderentur, et ultionem ab hoste exacturum, et ignominiam domes-ticam propulsaturum, aut, si aduersa belli perseuerassent, cessurum se quidem hosti, sed tamen sine regis infamia. 8 Probato consilio exercitus Mardonio traditur. Rex Abydum ubi pontem ueluti uictor maris conseruerat cum paucis proficiscitur; sed cum pontem hibernis tempestatibus dissolutum offendisset, piscatoria scapha trepidus transiit. 9 Erat sane quod spectare humanum genus et dolere debuerit mutationes rerum hac uel maxime uarietate permetiens: exiguo contentum latere nauigio, sub quo ipsum pelagus ante latuisset et iugum captiuitatis suae uincto ponte portasset! 10 Vilissimo unius seruuli egere ministerio, cuius potentiae, dum montes exciduntur, ualles replentur, amnes exhauriuntur, ipsa etiam rerum natura cessisset. |
| 2,13,11-12 |
Orose 2,10,11 Pedestres quoque copiae quae ducibus commissae fuerant, labore fame ac metu ita distabuerunt, et crudescente morbo tanta pestis tantaque foeditas morientium exorta est, ut uiae cadaueribus replerentur, dirae etiam alites atque improbae bestiae escarum inlecebris sollicitatae moribundum sequerentur exercitum. |
| 2,14,1-9 |
Orose 2,11,1 At uero Mardonius cui reliqua belli Xerxes commiserat, adflatus primum successu breui mox in extrema delectus est; 2 Olynthum siquidem Graeciae oppidum expugnauit. Athenienses uaria sollicitatione adducere in spem pacis adgressus, ubi inexpugnabilem eorum libertatem uidet, incensa urbis parte in Boeotiam omnem belli apparatum deducit. 3 Illuc quoque eum centum milia Graecorum insecuta sunt et commisso sine mora proelio Mardonium deletis copiis ipsius uelut e naufragio nudum cum paucis fugere conpulerunt; castra regiis opibus referta ceperunt, non paruo quidem antiquae industriae damno: nam post huius praedae diuisionem aurum Persicum prima Graeciae uirtutis corruptio fuit. 4 Vrguet igitur inceptus miseros extrema perditio: nam forte eodem die quo in Boeotia Mardonii copiae deletae sunt, pars Persici exercitus in Asia sub monte Mycale nauali proelio dimicabat. 5 Ibi nouus repente rumor utriusque classis et populi inpleuit aures: Mardonii extinctas copias, Graecos exstitisse uictores. Mira diuini iudicii ordinatio: in Boeotia oriente sole bellum fuisse commissum, in Asia meridianis horis sub eadem die tantis spatiis maris terraeque interiacentibus nuntiatum! |
| 3,1,1-2 |
Orose 2,11,7 Xerxes bello in Graecia infeliciter gesto contemptibilis suis factus, per Artabanum praefectum suum in regia circumuentus occiditur. |
| 3,4,1-5 |
Orose 1,21,3-5 Anno XX ante Vrbem conditam Lacedaemonii contra Messenios propter spretas uirgines suas in sollemni Messeniorum sacrificio per annos uiginti indefesso furore bellantes ruinae suae totas Graeciae uires inplicuerunt.
4 Qui cum se magnis exsecrationibus deuouissent sacramentisque obstrinxissent domum nisi Messena expugnata numquam esse redituros ac per decem annos longa fatigati obsidione ne tamen aliquem uincendi fructum adepti, porro autem et querellis uxorum super longa uiduitate et periculo sterilitatis contestantium permoti reuocarentur; 5 consultatione habita ueriti ne intercepta spe subolis sibi magis hac perseuerantia quam Messeniis perditio nutriretur, selectos in exercitu eos qui post ius iurandum in supplementum militiae uenerant Spartam remittunt, quibus promiscuos omnium feminarum concubitus permisere. |
| 3,5, 1-9. 14-15 |
Orose 1,21,6 Ipsi autem proposito insistentes expugnant fraude Messenios, uictos seruitio premunt. At illi, diu cruentam dominationem inter uerbera et uincla perpessi, iugum excutiunt, arma sumunt, bellum instaurant.
7 Lacedaemonii Tyrreum, Atheniensem poetam, ducem proelio legunt; qui tribus conflictis fusi, amissum exercitum uocata in libertatem seruorum manu suppleuerunt. 8 Sed cum sic quoque desistendum certamine propter metum periculi arbitrarentur, Tyrrei poetae et ducis conposito carmine et pro contione recitato rursus accensi mox in certamen ruunt; tanta autem ui animorum concursum est ut raro umquam cruentius proelium exarserit; ad postremum tamen uictoriae Lacedaemoniorum fuit. |
| 3,6,1-3 |
Orose 1,21,9 Tertio Messenii reparauere certamen, nec Lacedaemoniis mora: multas in auxilium copias utrimque duxerunt. Athenienses uero Lacedaemonios alibi intentos e diuerso adgredi parant[6]. |
| 3,6,5-9 |
Orose 1,21,10 Nec Lacedaemonii quieuere: nam ipsi in Messenios occupati Peloponenses inmiserunt qui Athenienses proelio exciperent. Athenienses autem, missa in Aegyptum parua[7] classe inpares uiribus nauali congressu facile uincuntur; dehinc recepta classe aucti etiam militum robore uictores in proelium uocant. 11 Lacedaemonii quoque omissis Messeniis in Athenienses arma conuertunt; diu uariae et graues pugnae et anceps uictoriae status; ad postremum pendente euentu utrimque discessum est. |
| 3,6,10-13 |
Orose 1,21,13 Igitur inde reuocati Lacedaemonii ad Messeniorum bellum ne medium tempus otiosum Atheniensibus relinquerent, cum Thebanis paciscuntur ut Boeotiorum imperium eis restituerent quod temporibus belli Persici amiserant si illi Atheniensium bella susciperent. 14 Tantus furor Spartanorum erat ut duobus bellis inpliciti suscipere tertium non recusarent, dummodo inimicis suis hostes adquirerent. 15 Athenienses tanta bellorum tempestate permoti duos duces deligunt, Periclen, spectatae uirtutis uirum, et Sophoclen, scribtorem tragoediarum, qui diuiso exercitu et Spartanorum fines late populati sunt
et multas Asiae ciuitates Atheniensium imperio adiecerunt. |
| 3,7,12-15 |
Orose 1,21,16 Hinc porro per annos L incerta semper uictoria terra marique pugnatum est donec Spartani et opibus inminutis et fide profligata sociis quoque probro fuere. |
| 4,2,2-3 |
Orose 2,14,1 Sicilia ab initio patria Cyclopum et post eos semper nutrix tyrannorum fuit . . . |
| 4,3 |
Orose 2,14,4 Igitur — ut praetermittam interim de tyrannis, quorum mox qui fuit ultor successor effectus est — medio tempore, hoc est anno ab V. c. CCCXXXV, cum Regini apud Siciliam discordia laborarent ciuitasque per dissensionem diuisa in duas partes esset, pars una ueteranos ab Himera urbe Siciliae in auxilium uocauit; 5 porro illi, pulsis ciuitate primum his contra quos inplorabantur, deinde mox caesis etiam illis quibus ad auxiliandum conuenerant urbem cum coniugibus ac liberis sociorum occupauere , ausi facinus nulli tyranno comparandum: 6 quippe cum Reginis quidquiduis perpeti satius fuerit quam ut ultro inuitarent, quibus patriam coniuges liberos ac penates ipsi extorres ad praedam relinquerent. 7 At etiam Catinienses cum Syracusanos graues infestosque paterentur, ab Atheniensibus auxilia poposcerunt. Sed Athenienses, suo magis quam sociorum studio, instructam classem in Siciliam misere cum et sibi propagare molirentur imperium, et Syracusanam classem nuper instructam Lacedaemoniis proficere uererentur. 8 Et quoniam Athenienses qui missi erant caesis hostibus prospera initia sumpserant, maiores copias robustioremque exercitum cum Lachete et Chariade ducibus in Siciliam reduxerunt. 9 Sed Catinienses, belli taedio permoti, cum Syracusanis foedus ineunt, auxilia Atheniensium spernunt; |
| 4,4,1.3-12; |
Orose 2,14,10 post autem, Syracusanis condiciones pacis meditatione dominationis transgredientibus, denuo legatos Athenas mittunt, qui capillo barbaque squalidi et lugubribus induti misericordiam atque auxilium et sermone et habitu precarentur. 11 Igitur magna classis instruitur ducibus Nicia et Lamacho, tantisque uiribus Sicilia repetitur, ut suffragia sua et hi timerent qui impetrauissent. 12 Athenienses duas ilico pedestres pugnas secundis successibus faciunt, confectos in urbe hostes et obiecta classe circumdatos terra marique concludunt. 13 At Syracusani fractis[8] fessisque rebus auxilium a Lacedaemoniis petunt; a quibus mox mittitur Gylippus, solus quidem sed in quo omnium praesidiorum instar praeferebatur. Qui ueniens ut audiuit inclinatum iam belli statum, auxiliis partim in Graecia partim in Sicilia contractis oportuna bello loca occupauit. 14 Deinde duobus proeliis uictus nec territus, tertio congressu Lamachum occidit, hostes in fugam uertit, socios obsidione liberauit . 15 Hinc Athenienses terrestri proeli uicti experimenta maris ineunt et nauali certamine congredi parant; quo cognito Gylippus classem instructam a Lacedaemoniis arcessit; 16 aeque Athenienses in locum amissi ducis Demosthenen et Eurymedonta cum supplemento copiarum mittunt; Peloponesii quoque cum multarum urbium consensu et decreto ingentia Syracusanis auxilia misere. 17 Ita sub specie socialis belli domesticos motus exsequuntur et, quasi placito de Graecia translatum certamen in Siciliam fuerit, sic ex utraque parte summis uiribus dimicatur. |
| 4,5,1-2.4-11 |
Orose 2,14,18 Igitur Athenienses prima congressione uincuntur, castra quoque cum omni pecunia uel publica uel priuata et cum uniuerso in-structu diuturnae expeditionis amittunt; 19 fractis opibus et in angustum redactis, suadet Demosthenes, dum nondum omnino res perditae sint quamlibet uideantur adflictae, domum redeant Siciliaque decedant; 20 Nicias autem, pudore male gestarum rerum ab initio desperatior redditus, remanere contendit. 21 Reparant nauale certamen et mox per inscitiam in angustias Syracusani maris deducti insidiis hostium circumueniuntur: Eurylochus dux primus occiditur, undecim naues incenduntur. Demosthenes et Nicias classem dimittunt quasi tutius terrena expeditione fugituri. 22 Gylippus autem primum naues eorum relictas centum triginta inuadit, dehinc ipsos fugientes persequi adgressus capit caeditque quam plurimos. Demosthenes dedecus seruitutis uoluntaria morte declinat, Nicias uero indignam turpemque uitam dedecore captiuitatis accumulat. |
| 5,1,1-5.7.9 |
Orose 2,15,1 Igitur Athenienses, biennio apud Siciliam non sine Lacedaemoniorum damno conflictati, aliis domi malis circumueniuntur. Alcibiades enim, dux pridem aduersus Syracusas pronuntiatus, mox ad iudicium pro quadam insimulatione detentus, uoluntario exilio Lacedaemonem se contulit 2 impulitque Spartanos ut turbatis Atheniensibus nouo rursus bello insisterent neque eis respirandi spatium, quin opprimerentur, relaxarent. 3 Cui incepto ita Graecia omnis adstipulata est, quasi ad commune incendium restinguendum bono publico congestis uiribus consuleretur. 4 Darius etiam rex Persarum, memor paterni auitique in hanc urbem odii, per Tissafernen praefectum Lydiae cum Lacedaemoniis foedus paciscitur eisque sumptus belli et copias pollicetur.
5 Mirum dictu, Atheniensium tantas ea tempestate opes fuisse[9] ut, cum aduersus eos, hoc est aduersus unam urbem, Graeciae Asiae totiusque Orientis uiribus incursum sit, pugnando saepe nec umquam cedendo consumpti magis uideantur fuisse quam uicti. |
5,1,11
5,2, 5-8.
10-11.14 |
Orose 2,15,6 Principio enim Alcibiades omnes socios deficere ab his ad Lacedaemonios coegit, sed et ab his quoque per inuidiam insidiis adpetitus aufugit et ad Tissafernen in Mediam[10] concessit; 7 cui statim accommodato ingenio et apti eloquii gratia familiarior factus persuadet ne Lacedaemonios tam profusis opibus iuuet: eum potius istius certaminis arbitrum spectatoremque fieri debere, integrasque Lydiae uires aduersum uictorem reseruandas. 8 Quamobrem Tissafernes partem classis cum aliquanta manu deduci Lacedaemonam iubet ne uel abundantes suffragiis alieno tuti periculo dimicarent uel in totum destituti susceptum certamen omitterent. |
| 5,3,4-6. 8-9 |
Orose 2,16,1 Apud Athenienses uero cum diu domestica discordia agitaretur, imminente periculo summa imperii ad senatum populi uoluntate transfertur . . .
2 Sed hoc ipsum cum propter insitam genti superbiam et tyrannicas libidines perniciosum foret, tandem Alcibiades exul ab exercitu reuocatur et dux classis constituitur. 3 Quo conperto principes primo Spartanis urbem prodere moliti sunt; deinde, cum id frustra cogitassent, in exilium sponte cesserunt. Igitur Alcibiades patria liberata classem in hostes dirigit. |
| 5,4,2-8 |
Orose 2,16,4 Commisso proelio uictoriam Athenienses capessunt. Porro autem maior pars Spartani exercitus caesa, duces quoque paene omnes interfecti et octoginta naues captae absque his quae in conflictu incensae demersaeque perierunt. 5 Rursus bellum in terram translatum Spartanis aeque infeliciter cessit. Quibus rebus fracti Lacedaemonii petiere pacem, nec tamen impetrare potuerunt. 6 Praeterea Syracusana praesidia in Siciliam audita Carthaginiensis belli infestatione reuocata sunt. Quamobrem Alcibiades classe uictrici totam Asiam peruagatur, bellis incendiis caedibus rapit sternitque omnia; urbes, quae dudum a societate defecerant, capit recipitque quamplurimas. 7 Sic Alcibiades magni nominis factus Athenas cum admiratione et gaudio omnium uictor ingreditur. |
| 5,5,1-5 |
Orose 2,16,8 Paruo post interuallo auget uires, exercitum classemque numero prouehit rursusque Asiam petit[11]. Lacedaemonii uero Lysandrum ducem classi belloque praeficiunt. 9 Cyrus etiam frater Darii, in locum Tissafernis Ioniae Lydiaeque praepositus, magnis eos opibus auxiliisque confirmat. Lysander itaque Alcibiadis exercitum praedae intentum ac per hoc ubique dispersum ac uagum repentino incursu opprimit, sine conflictu aliquo uincit caeditque fugientem. 10 Magna haec clades Atheniensibus et multo hoc atrocius uulnus quam dudum inflixerant, susceperunt. Quo conperto Athenienses opinati sunt Alcibiaden antiquum exilii sui dolorem isto scelere proditionis uindicare curasse, 11 ideoque in locum eius Cononem constituunt cui residuam manum et summam belli committunt. |
| 5,6,3-7 |
Orose 2,16,12 Qui supplere saltem numero exhaustas copias uolens, senes ac pueros legit exercitumque conscripsit; sed huiusmodi manus moram bello non attulit: quippe quod robore, non numero confici solet. 13 Itaque statim inbellis manus uel capta uel caesa est, tantaque strages occisorum illo proelio facta est ut deletum non solum regnum, sed etiam nomen Atheniensium uideretur. 14 At illi desperatis rebus statuunt urbem peregrinis dare[12] — ut, qui per totam Asiam paulo ante dominati sunt, nunc ex hac conluuie muros saltem libertatemque tueantur — et, quamuis uel suo iudicio ad haec tuenda etiam obiectis muris non sufficiant, iterum tamen experiri nauale proelium parant. |
| 5,6,9-10; 7,1; 8,1-7. 9-14 |
Orose 2,16,16 Itaque omnibus partim captis partim interfectis de ipsis quoque reliquiis nihil reliqui factum est. Solus dux Conon, superstesbello et populo, timens ciuium crudelitatem ad Cyrum regem concessit. 17 Euacoras autem dux Lacedaemoniorum ademptis omnibus ciuitatibus nihil Atheniensibus praeter inanem urbem reliquit, nec hoc diu, nam et ipsam urbem postea obsidione circumdedit; agebat intrinsecus fames, desolatio et morbus obsessos,
18 et cum post omnia miseriarum abominamenta, quae etiam dicere horror est, nihil spei praeter mortem occurreret, pacem petiuere. 2,17,1 Magna hinc inter Spartanos et socios deliberatio fuit: cum plurimi inquietissimam ciuitatem sternendam solo populumque infestissimum cum ipso nomine abolendum pronuntiarent, 2 Spartani negauerunt se permissuros uti e duobus Graeciae oculis unus erueretur; insuper etiam pacem promiserunt si Piraei portus ducentia in urbem munimina uerterentur nauesque reliquas ultro traderent, deinde si rectores sibi triginta lectos susciperent. 3 Huic condicioni addictis et succumbentibus Lacedaemonii Lysandrum ad conponendas in urbe parendi leges constituerunt. 4 Insignis hic annus et expugnatione Athenarum et morte Darii Persarum regis et exilio Dionysii Siciliae tyranni fuit. 5 Igitur triginta rectores Atheniensibus ordinati triginta tyranni exoriuntur: qui primo se tribus milibus satellitum stipant, mox etiam septingentos milites uictoris exercitus lateribus suis circumponunt. 6 Caedem omnium passim futuram occiso Alcibiade auspicantur, qui fugiens in itinere[13] clausus cubiculo uiuus incensus est. |
| 5,9,1-7.9-15 |
Orose 2,17,7 Quo interfecto quasi sublato ultore securi miseras urbis reliquias caedibus rapinisque exhauriunt. Theramenen quoque, unum ex numero suo, cui haec displicere senserunt, in exemplum timoremque reliquorum trucidant. 8 Itaque omnes passim ex urbe diffugiunt sed interdictu Lacedaemoniorum cum per totam Graeciam exulibus negaretur hospitium, omnes se Argos ac Thebas contulerunt: ubi ita hospitalitatis obsequio foti sunt ut non solum dolorem amissae patriae lenirent, uerum etiam spem recuperandae meditarentur. 9 Erat inter exules Thrasybulus, uir strenuus et generis nobilitate inter suos clarus: qui auctor audendi pro patria fuit. Itaque castellum Phylen Atticorum finium collecti exules capiunt multarumque ciuitatum opibus adiuti uires capessunt: quibus Lysias quoque Syracusanus orator quasi in auxilium urbis, quae esset patria communis eloquentiae, quingentos milites cum stipendiis suis misit.
10 Atrox id proelium fuit, sed his pro propria libertate, illis pro aliena dominatione certantibus, animorum atque causarum ipsa quoque tulit pugna iudicium: nam uicti tyranni in urbem refugerunt omnesque quos ex Atheniensibus prius sibi satellites legerant, tunc suspectos proditionis, urbis custodia remouerunt. 11 Thrasybulum quoque ipsum temptare corruptione ausi sunt; quod ubi frustra speratum est, arcessitis a Lacedaemona auxiliis rursus in bellum ruunt. Vbi duo saeuissimi omnium longe tyrannorum trucidantur. |
| 5,10,1-4.7-11 |
Orose 2,17,12 Ceteros uictos et in fugam uersos Thrasybulus ubi uel maxime Athenienses esse intellegit, clamore consequitur, oratione retinet, precibus ligat, proponens ante oculos eorum quos fugere uel ad quos refugere uellent; sibi aduersum triginta dominos, non aduersum ciues miseros bellum esse susceptum. Quin potius omnes qui se meminerint esse Athenienses sequi oportere Atheniensium libertatis ultores. 13 Itaque haec adhortatio tantum apud eos ualuit, ut mox reuersi in ciuitatem tyrannos arce decedere atque Eleusinam emigrare conpulerint. Qui postquam in societatem urbis ciues suos, eatenus exules, receperunt, tyrannos in bellum aemulatione suscitant, quibus libertas aliorum quasi ipsorum seruitus uidebatur. 14 Tunc indicta pugna cum prius quasi ad conloquium conuenirent, circumuenti insidiis ueluti pacis uictimae trucidantur. Ita reuocati in unum, post inexplebiles magnorum lacrimas gaudiorum haec prima fundamina recuperatae libertatis instaurant proposita iuris iurandi contestatione uti discordiae animositatesque praeteritae in obliuionem perpetuam atque immortale silentium deducantur. |
| 5,11,1-3. 5. 8. 9 |
Orose 2,18,1 Isdem fere diebus bellum ciuile, immo etiam plus quam ciuile, uix parricidio terminatum, apud Persas gerebatur: mortuo enim rege Dario cum Artaxerxes et Cyrus filii eius de regno ambigerent, tandem magnis apparatibus, magnis prouinciarum ac populorum ruinis utrimque certatum. 2 In quo conflictu cum e diuerso concurrentes sibi ambo fratres mutuo casus obiectauisset, prior Artaxerxes uulneratus a fratre equi uelocitate morti exemptus euasit; Cyrus autem mox a cohorte regia oppressus finem certamini dedit. Artaxerxes ergo et praeda fraternae expeditionis et exercitu potitus potestatem regni parricidio firmauit. |
| 6,1,1-3.4-7. 9 |
Orose 3,1,5 Lacedaemonii, utpote homines et Graeci homines, quo plura habebant, eo ampliora cupientes, postquam Atheniensium potiti sunt, uniuersam Asiam spe dominationis hauserunt. 6 Itaque toto Orienti bellum mouentes Hircyliden ducem in hanc militiam legunt. Qui cum sibi aduersus duos potentissimos Artaxerxis Persarum regis praefectos Pharnabazum et Tissafernen pugnandum uideret, prouiso ad tempus consilio ut pondus geminae congressionis eluderet, unum denuntiato bello adpetit, alterum pacta pace suspendit. 7 Pharnabazus Tissafernen apud Artaxerxen, communem tunc regem, defert ut proditorem, praesertim qui cum hoste belli tempore de foederis condicione pepigisset hortaturque regem ut in locum eius Cononem, Atheniensem uirum, qui tunc forte apud Cyprum exulabat, ducem nauali bello constituat: acceptis igitur quingentis argenti talentis Conon per Pharnabazum euocatur classique praeficitur. |
| 6,2,1-2.4-10. 16-17 |
Orose 3,1,8 Quibus conpertis Lacedaemonii et ipsi auxilia naualis belli a rege Aegypti Hercynione per legatos petunt, a quo centum instructas triremes et sescenta milia modium frumenti acceperunt; a sociis etiam undique magna contraxere subsidia. 9 Cui militiae consensu omnium Agesilaum ducem decreuerunt, uirum pede claudum, sed qui in difficillimo rerum statu mallent sibi regem claudicare quam regnum. Raro umquam ita pares omni industria duces in unum coiere bellum, qui acerbissimis inuicem proeliis fatigati et multo sanguine obliti uelut inuicti ab alterutro recesserunt. 10 Igitur Conon accepto iterum per se ipsum a Rege Magno stipendio reuersus ad classem inuadit hostiles agros; turres, castella ceteraque praesidia expugnat et ueluti effusa tempestas quacumque incubuit, cuncta prosternit. 11 Lacedaemonii uero domesticis malis circumuenti externis inhiare desistunt abiciuntque spem dominationis inminente periculo seruitutis; Agesilaum quem cum exercitu in Asiam miserant ad subsidium patriae reuocant. |
| 6,3 |
Orose 3,1,12 Interea Pisander, dux apud Spartam per Agesilaum regem relictus, maximam munitissimamque tunc classem instruxerat, motus aemulatione uirtutis Agesilai ut, illo pedestrem expeditionem agitante, ipse quoque nauali discursu oram maritimam peruagaretur[14]. 13 Conon uero suscepto negotio duplicem curam inpendebat debens sociis sollicitudinem, patriae fidem, ut huic exhiberet naturam, illis praeberet industriam: in hoc propensior ciuibus, quod quieti libertatique eorum alieni sanguinis discrimen inpenderet; pugnaret aduersus insolentissimos hostes periculo regis, praemio patriae. 14 Conserunt itaque nauale certamen Persae Conone, Spartani Pisandro duce; milites remiges ipsique ductores uno pariter in mutuam caedem ardore rapiuntur. 15 Magnitudinem atque atrocitatem belli istius inclinatus ex hoc semper in posterum Lacedaemoniorum status prodit: namque ex illo fluere ac sublapsa retro referri Spartanorum spes ulsa donec adsurgendo aegre ac misere recidendo confecta et potestate careret et nomine. |
| 6,4,1.3-9. 11-13 |
Orose 3,1,16 Atheniensibus uero haec eadem pugna initium recuperandae potentiae sicut Lacedaemoniis amittendae fuit. Primi igitur Thebani, auxilio Atheniensium fulti, superiore clade saucios ac trepidos adgrediuntur; multa animati fiducia propter uirtutem atque industriam Epaminondae ducis sui, cum quo sibi facile obtinere posse imperium totius Graeciae uidebantur. 17 Fit itaque terrestre proelium, Thebanis minimo negotio uincentibus: uincitur enim etiam hoc conflictu Lysander et occiditur; Pausanias quoque dux alter Lacedaemoniorum insimulatus proditionis in exilium truditur. 18 Thebani autem uictoria potiti, collecta uniuersi exercitus manu, Spartam contendunt, putantes se uacuam praesidio ciuitatem nullo intraturos negotio cuius iam omnes paene copias cum ipso rege delessent atque ab omnibus sociis destitutos uiderent. 19 Lacedaemonii periculo ciuitatis inpulsi habito inexercitati militis qualicumque dilectu obuiam hosti procedunt. Sed uictis semel aduersum uictores obsistendi nec uirtus nec animus erat. 20 Cum igitur caedes unius tantum paene partis ageretur, repente rex Agesilaus arcessitus ex Asia[15] inprouisus bello superuenit; Thebanos iam successu duplicis uictoriae laetiores segnioresque adgreditur nec difficile superat, maxime cum adhuc apud ipsum paene integrae uires haberentur. Ipse tamen Agesilaus grauiter uulneratur. |
| 6,5,1-4.6-10 |
Orose 3,1,21 At uero Athenienses cum conperissent insperata Lacedaemonios uictoria subleuatos, pristinae ser-uitutis de qua tunc respirare uix coeperant trepidi metu, exercitum contrahunt eumque Boeotiis in auxilium adiungunt, commissum Iphicrati duci qui adulescens admodum, uixdum annos uiginti natus, infirmitatem aetatis maturitate animi muniebat. 22 Conon quoque, uir quidem Atheniensis, dux autem Persici exercitus, audito Agesilai reditu ad populandos Lacedaemoniorum agros reuertitur. Ita Spartani, strepitu circumsonantium undique hostium clausi atque exterriti, ultima propemodum desperatione tabuerunt. 23 Sed Conon postquam uasta hostilis soli populatione satiatus est, Athenas pergit, in maximo gaudio ciuium ipse tristis quippe cum uideret urbem populo quondam cultuque ornatissimam, nunc miserabili ruinarum ac desolationis squalore confectam. 24 Itaque magnum pietatis miserationisque monumentum in reparatione eius operatus est; namque eam a Lacedaemoniis exinanitam Lacedaemoniorum praedis repleuit, Persis incendentibus concrematam persis aedificantibus reformauit. |
| 6,6,1-5 |
Orose 3,1,1 Anno ab Vrbe condita CCCLXIIII, quem annum sicut grauissimum propter ignotam sibi captiuitatem Roma persensit ita magnificum propter insolitam pacem Graecia habuit: eo siquidem tempore quo Galli Romam captam incensamque tenuerunt ac uendiderunt, Artaxerxes rex Persarum discedere ab armis et quiescere in pace uniuersam Graeciam per legatos praecepit, denuntians contradictorem pacis bello inpetendum . . . 4 Vnde autem tanta fatigatio omnium per totam Graeciam populorum corda corporaque oppresserit quae efferos animos ignoto adquiescere otio tam facile persuasit, quam breuissime ostendam . . .
25 Interea Artaxerxes rex Persarum, sicut principio dictum est, uniuersis Graeciae populis per legatos ut ab armis discederent[16] et paci adquiescerent imperauit: non quia misericorditer fessis consuleret, sed ne se in Aegypto bellis occupato aliqua in regnum suum temptaretur inruptio[17]. |
| 6,6,6-10 |
Orose 3,2,1 Cunctis igitur Graecis optatissima quiete resolutis domesticoque otio torpentibus Lacedaemonii, inquieti magis quam strenui et furore potius quam uirtute intolerabiles, post bella deposita temptant furta bellorum; 2 nam speculati absentiam Arcadum castellum eorum repentina inruptione perfringunt. Arcades uero exciti iniuria, iuncto sibi Thebanorum auxilio amissa furto bello repetunt. 3 In eo proelio Archidamus dux Lacedaemoniorum uulneratus cum etiam caedi suos iam ut uictos uideret, occisorum corpora per praeconem ad sepulturam poposcit: quod signum uictoriae traditae inter Graecos haberi solet. 4 Thebani autem hac confessione contenti, dato parcendi signo, finem dedere certamini. |
| 6,7,1-4.7-12 |
Orose 3,2,5 Paucis deinde interuenientibus indutiarum diebus, Lacedaemoniis ad alia bella conuersis, Thebani cum Epaminonda duce de inuadenda Lacedaemona quasi secura et destituta cepere fiduciam: taciti intempesta nocte Lacedaemonam ueniunt, sed non ita incautam uel indefensam, sicut rebantur, offendunt; 6 armati enim senes cum reliqua turba inbellis aetatis, praecognito aduentu hostium, in ipsis se portarum angustiis obiecerunt et aduersus quindecim milia militum uix centum confecti aeuo homines proruperunt. His itaque tantam belli molem sustinentibus ,iuuentus[18] superueniens congredi aduersus Thebanos aperto certamine incunctanter decreuit. 7 Commisso proelio cum Lacedaemonii uincerentur, repente Epaminondas dux Thebanorum incautius dimicans uulneratur. Quare dum his ex dolore metus, illis ex gaudio stupor nascitur, ueluti ex consensu tacito utrimque discessum est. |
| 6,8,2.11-13 |
Orose 3,2,8 Epaminondas autem grauiter saucius cum de uictoria suorum conperisset scutumque exosculatus esset, remota manu qua uulnus occluserat egressum sanguinis ac mortis patefecit introitum: cuius mortem sic Thebanorum perditio subsecuta est ut non perdidisse ducem sed ipsi cum eo tunc perisse uiderentur. |
7,5,3-6
7,4,7
7,5,8-10 |
Orose 3,12,2 Hic primum ab Alexandro fratre obses Thebanis datus, per triennium apud Epaminondam strenuissimum imperatorem et summum philosophum eruditus est. 3 Ipso autem Alexandro scelere Eurydices matris occiso, quamuis ea iam commisso adulterio et altero primum filio interfecto filiaque uiduata generi nuptias mariti morte pepigisset, conpulsus a populo regnum, quod paruo occisi fratris filio tuebatur, suscepit. |
| 7,6,3.6-7 |
Orose 3,12,4 Qui cum foris concursu exsurgentium undique hostium, domi autem deprehensarum saepe insidiarum metu fatigaretur, primum bellum cum Atheniensibus gessit; 5 quibus uictis arma ad Illyrios transtulit multisque milibus hostium trucidatis Larissam urbem nobilissimam cepit. |
| 7,6,8-12. 14.16 |
Orose 3,12,6 Inde Thessaliam non magis amore uictoriae quam ambitione habendorum equitum Thessalorum, quorum robur ut exercitui suo admisceret, inuasit. 7 Ita Thessalis ex inprouiso praeoccupatis atque in potestatem redactis, iungendo equitum peditumque fortissimas turmas et copias inuictissimum fecit exercitum. 8 Igitur uictis Atheniensibus subiectisque Thessalis Olympiadem Arubae regis Molossorum sororem[19] duxit uxorem. Qui Aruba cum per hoc, quod societatem Macedonum adfinitate regis paciscebatur, imperium suum se dilataturum putaret, per hoc deceptus amisit priuatusque in exilio consenuit.
9 Deinde Philippus, cum Mothonam urbem oppugnaret, ictu sagittae oculum perdidit; ipsam uero urbem mox expugnauit et cepit. |
| 8,1, 1-8. 11-14; |
Orose 3,12,10 Exim Graeciam prope totam consiliis praeuentam uiribus domuit. Quippe Graeciae ciuitates dum imperare singulae cupiunt, imperium omnes perdiderunt et dum in mutuum exitium sine modo ruunt, omnibus perire quod singulae amitterent oppressae demum seruientesque senserunt. 11 Quarum dum insanas conuersationes Philippus ueluti e specula obseruat auxiliumque semper inferioribus suggerendo contentiones, bellorum fomites, callidus doli artifex fouet, uictos sibi pariter uictoresque subiecit. 12 Huic autem ad obtinendam totius Graeciae dominationem immoderata Thebanorum dominatio facultatem dedit, qui uictos Lacedaemonios ac Phocenses, caedibus etiam rapinisque confectos, cum insuper in communi Graeciae concilio tanta pecuniae multa onerauissent, quantam illi soluere nullo modo possent, ad arma confugere coegerunt. 13 Itaque Phocenses Philomelo duce et auxiliis Lacedaemoniorum Atheniensiumque fulti commissa pugna fugatisque hostibus Thebanorum castra ceperunt. Sequenti proelio inter inmensas utriusque populi strages Philomelus occisus est; in cuius locum Phocenses Oenomaum ducem creauerunt. |
| 8,2,1-2.4.8 |
Orose 3,12,14 Porro autem Thebani et Thessali omisso dilectu ciuium Philippum Macedoniae regem, quem hostem prius repellere laborabant, ultro sibi ducem expetiuerunt. Commisso proelio, et Phocensibus paene ad internecionem caesis uictoria ad Philippum concessit. 15 Sed Athenienses, audito belli euentu, ne Philippus transiret in Graeciam, angustias Thermopylarum pari ratione sicut aduentantibus antea Persis occupauere. |
| 8,3,1-6. 10- 15 |
Orose 3,12,16 Igitur Philippus ubi exclusum se ab ingressu Graeciae praestructis Thermopylis uidet, paratum in hostes bellum uertit in socios: nam ciuitates, quarum paulo ante dux fuerat, ad gratulandum ac suscipiendum patentes hostiliter inuadit, crudeliter diripit, 17 omnique societatis conscientia penitus abolita coniuges liberosque omnium sub corona uendidit, templa quoque uniuersa subuertit spoliauitque, nec tamen umquam per XXV annos quasi iratis dis uictus est. 18 Post haec in Cappadociam[20] transiit ibique bellum pari perfidia gessit, captos per dolum finitimos reges interfecit totamque Cappadociam imperio Macedoniae subdidit. 19 Inde, post caedes, incendia depraedationesque in socis urbibus gestas, parricidia in fratres conuertit: quos patri ex nouerca genitos cum coheredes regni uereretur, interficere adgressus est. 20 Cum autem unum ex his occidisset, duo in Olynthum confugerunt: quam mox Philippus hostiliter adgressus urbem antiquissimam et florentissimam, caedibus ac sanguine repletam opibus hominibusque uacuauit, abstractos etiam fratres supplicio et neci dedit. 21 Dehinc cum, excidio sociorum et parricidio fratrum elatus, licere sibi omnia quae cogitauisset putaret, auraria loca in Thessalia et argenti metalla in Thracia inuasit ac, ne quod ius uel fas inuiolatum praetermitteret, praeoccupato mari et classe dispersa piraticam quoque exercere instituit. 22 Praeterea, cum eum fratres duo Thraciae reges de regni terminis ambigentes iudicem ex consensu praeoptauissent, Philippus more ingenii sui ad iudicium tamquam ad bellum cum instructo exercitu ingressus inscios iuuenes uita regnoque priuauit. |
| 8,4,1-4. 5-12 |
Orose 3,12,23 Athenienses uero, qui prius Philippi ingressum Thermopylarum munitione reppulerant, ultro pacem eius expetentes fraudulentissimum hostem de neglecta introitus custodia commonuerunt. 24 Ceterae etiam Graeciae ciuitates, ut intentius ciuilibus bellis uacarent, sub specie pacis et foederis sponte se externae dominationi subiecerunt; 25 maxime cum Thessali Boeotiique poscerent Philippum ut professum se aduersum Phocenses ducem exhiberet susceptumque bellum gereret, contra Phocenses adhibitis secum Atheniensibus et Lacedaemoniis uel differri bellum uel auferri et pretio et precibus laborarent. 26 Philippus tacite utrisque diuersa promisit: Phocensibus pacem et ueniam se daturum sacramento confirmans, Thessalis uero adfuturum se mox cum exercitu spondet; bellum tamen ab utrisque parari uetat. 27 Igitur Philippus instructis copiis angustias Thermopylarum securus ingreditur easque occupatas dispositis praesidiis emunit. |
| 8,5,1-11 |
Orose 3,12,28 Tunc primum se non Phocenses soli, sed omnis Graecia captam esse persensit: siquidem primos Phocenses Philippus rupta fide calcatoque sacramento infandae dilacerationi dedit, inde omnium urbes finesque populatus cruenta praesentia effecit ut etiam absens timeretur. 29 Vbi uero in regnum redit, more pastorum qui pecora sua nunc per aestiuos nunc per hibernos saltus circumducunt, populos et urbes, ut illi replenda uel relinquenda quaeque loca uidebantur, ad libidinem suam transfert. 30 Miseranda ubique facies et atrocissimum miseriarum genus obuersabatur, perpeti excidium sine inruptione, sine bello captiuitatem, sine crimine exilium, sine uictore dominatum. 31 Premit miseros inter iniuriarum stimulos superfusus pauor ipsaque dissimulatione dolor crescit hoc altius demissus quo minus profiteri licet timentium, ne ipsae quoque lacrimae pro contumacia accipiantur. |
| 8,6,1-3 |
Orose 3,12,32 Alios populos, auulsos a sedibus suis, finibus hostium opponit; alios in extremis regni terminis statuit; quosdam aemulatione uirium, ne possint quod posse creduntur, in supplemento exhaustarum urbium diuidit. 33 Ita gloriosissimum illud quondam florentis Graeciae corpus in multas laceratasque particulas exstincta primum libertate concidit. |
| 9,1-3 |
Orose 3,13,1 Sed haec cum per aliquantas Graeciae ciuitates exercuisset et tamen omnes metu premeret, coniciens ex praeda paucorum opes omnium, ad perliciendam aequalem in uniuersis uastationem utili emolumento necessariam maritimam urbem ratus, Byzantium, nobilem ciuitatem, aptissimam iudicauit ut receptaculum sibi terra marique fieret, eamque obsistentem ilico obsidione cinxit. 2 Haec autem Byzantium quondam a Pausania rege Spartanorum condita, post autem a Constantino Christiano principe in maius aucta et Constantinopolis dicta, gloriosissimi nunc impeni sedes et totius caput Orientis est. 3 Philippus uero post longam et inritam obsidionem, ut pecuniam quam obsidendo exhauserat praedando repararet, piraticam adgressus est; captas itaque CLXX naues mercibus confertas distraxit et anhelanti inopiae parua recreatione subuenit. 4 Inde propter agendam praedam et curandam obsidionem diuisit exercitum. Ipse autem cum fortissimis profectus multas Cherronesi urbes cepit profligatisque populis opes abstulit. Ad Scythiam quoque cum Alexandro filio praedandi intentione pertransiit. 5 Scythis tunc Ateas regnabat: qui cum Histrianorum bello premeretur, auxilium a Philppo per Apollonienses petiit, sed continuo Histrianorum rege mortuo et belli metu et auxiliorum necessitate liberatus pactionem foederis cum Philippo habitam dissoluit. 6 Philippus dimissa obsidione Byzantii Scythicum bellum totis uiribus adgreditur commissoque proelio cum Scythae et numero et uirtute praestarent, Philippi fraude uincuntur. 7 In ea pugna XX milia puerorum ac feminarum Scythicae gentis capta, pecorum magna copia abducta, auri atque argenti nihil repertum; nam et ea res primo fidem inopiae Scythicae dedit. Viginti milia nobilium equarum sufficiendo generi in Macedoniam missa. 8 Sed reuertenti Philippo Triballi bello obuiant: in quo ita Philippus in femore uulneratus est, ut per corpus eius equus interficeretur.
Cum omnes occisum putarent, in fugam uersi praedam amiserunt. Aliquantula deinde mora dum conualescit a uulnere in pace conquieuit; 9 statim uero ut conualuit Atheniensibus bellum intulit: qui in tanto discrimine positi Lacedaemonios quondam hostes tunc socios adsciscunt totiusque Graeciae ciuitates legationibus fatigant ut communem hostem communibus uiribus petant. Itaque aliquantae urbes Atheniensibus sese coniunxere; quasdam uero ad Philippum belli metus traxit. 10 Proelio commisso cum Athenienses longe maiore numero militum praestarent, adsiduis tamen bellis indurata Macedonum uirtute uincuntur. 11 Quam pugnam longe omnibus anterioribus bellis atrociorem fuisse ipse rerum exitus docuit: nam hic dies apud uniuersam Graeciam adquisitae dominationis gloriam et uetustissimae libertatis statum finiuit. |
| 9,4,1.6-8; 5,4.6-8; 6,1-4 |
Orose 3,14,1 Postea Philippus cruentissimam uictoriam in Thebanos et Lacedaemonios[21] exercuit, siquidem principes ciuitatum alios securi percussit, alios in exilium egit, omnes bonis priuauit. 2 Pulsos dudum a ciuibus in patriam restituit; ex quibus trecentos exules iudices rectoresque praefecit qui, ut antiquum dolorem noua potestate curarent, pressos infeliciter populos in spem libertatis respirare non sinerent. 3 Praeterea magno dilectu militum in subsidium regiae dispositionis ex tota Graecia habito, CC milia peditum et XV milia equitum absque exercitu Macedonum et infinita gentium barbaria Persicae expeditioni in Asiam missurus instruxit. 4 Tres duces hoc est Parmenionem Amyntam et Attalum praemittendos in Persas legit. Et dum suprascriptae copiae de Graecia congregantur, Alexandri — qui erat Olympiadis uxoris suae frater et post a Sabinis in Lucania prostratus est — , quem Epiri regem ob mercedem stupri in eum perpetrati constituerat, nuptias in copulando ei filiam suam Cleopatram celebrare decreuit . . .[22]
7 nam die nuptiarum cum ad ludos magnifice apparatos inter duos Alexandros filium generumque contenderet, a Pausania nobili Macedonum adulescente in angustiis sine custodibus circumuentus occisus est. |
| 9,8, 1.6 |
Orose 3,14,10 Per uiginti et quinque annos incendia ciuitatum, excidia bellorum, subiectiones prouinciarum, caedes hominum, opum rapinas, praedas pecorum, mortuorum uenditiones captiuitatesque uiuorum unius regis fraus ferocia et dominatus agitauit. |
| 9,8,11; |
Orose 3,16,1 Igitur Alexander anno ab Vrbe condita CCCCXXVI patri Philippo successit in regnum; |
| 11,2,7-10; 3,5; 4,7-8 |
Orose 3,16,1 qui primam experientiam animi et uirtutis suae conpressis celeriter Graecorum motibus dedit, quibus auctor, ut ab imperio Macedonum deficerent, Demosthenes orator auro Persarum corruptus exstiterat.2 Itaque Atheniensibus bellum deprecantibus remisit, quos insuper etiam multae metu soluit; Thebanos cum diruta ciuitate deleuit, reliquos sub corona uendidit; |
| 11,5,1-2; 6,2-3 |
Orose 3,16,3 Inde profecturus ad Persicum bellum omnes cognatos ac proximos suos interfecit. In exercitu eius fuere peditum XXXII milia, equitum IIII milia quingenti, naues CLXXX. Hac tam parua manu uniuersum terrarum orbem utrum admirabilius sit quia uicerit an quia adgredi ausus fuerit incertum est. |
| 11,6,10-12 |
Orose 3,16,4 Primo eius cum Dario rege congressu sescenta milia Persarum in acie fuere, quae non minus arte Alexandri superata quam uirtute Macedonum terga uerterunt: magna igitur caedes Persarum fuit. In exercitu Alexandri CXX equites et nouem tantum pedites defuere. |
| 11,7,3.15; 8,1-4 |
Orose 3,16,5 Deinde Gordien Phrygiae ciuitatem, quae nunc Sardis uocitatur, obsessam expugnatamque cepit, ac direptioni dedit[23]. Inde nuntiato sibi Darii cum magnis copiis aduentu, timens angustias quibus inerat locorum, Taurum montem mira celeritate transcendit et quingentis stadiis sub una die cursu transmissis, Tarsum uenit, ibique cum sudans in Cydnum praefrigidum amnem descendisset, obriguit contractuque neruorum proximus morti fuit. |
11,9,1-2.
9-12 |
Orose 3,16,6 Interea Darius cum CCC milibus peditum et C milibus equitum in aciem procedit; mouebat haec multitudo hostium etiam Alexandrum maxime respectu paucitatis suae, quamuis iam pridem DC milibus hostium eadem paucitate superatis non solum non timere pugnam sed etiam uictoriam sperare didicisset.7 Itaque cum intra iactum teli uterque constitisset exercitus et intentos ad signum belli populos discurrentes principes uariis incitamentis acuerent, ingentibus utrimque animis pugna committitur, 8 in qua ambo reges et Alexander et Darius uulnerantur, ac tam diu certamen anceps fuit quoad fugeret Darius;
exinde caedes Persarum secuta est . 9 Ibi tunc peditum LXXX[24] milia, equitum X milia caesa, capta autem XL milia fuere. Ex Macedonibus uero cecidere pedites CXXX, equites CL. In castris Persarum multum auri ceterarumque opum repertum. Inter captiuos castrorum mater et uxor eademque soror et filiae duae Darii fuere; |
| 11,12,1-5 |
Orose 3,16,10 quarum redemptionem Darius cum etiam oblata regni dimidia parte non inpetrauisset, tertio cunctis Persarum uiribus sociorumque auxiliis contractis, bellum instaurat. |
| 11,10,4.6-7. 10. 12. 14 |
Orose 3,16,11 Sed dum haec Darius agit, Alexander Parmenionem ad inuadendam Persicam classem cum copiis mittit, ipse in Syriam proficiscitur. Ibi ex multis sibi regibus cum infulis ultro occurrentibus alios allegit, alios mutauit, alios perdidit; Tyrum urbem antiquissimam et florentissimam, fiducia Carthaginiensium sibi cognatorum obsistentem, oppressit et cepit. |
| 11,11,1-6.13 |
Orose 3,16,12 Exim Ciliciam Rhodum atque Aegyptum pertinaci furore peruadit. Inde ad templum Iouis Hammonis pergit, ut mendacio ad tempus conposito ignominiam sibi patris incerti et infamiam adulterae matris aboleret. 13 Nam arcessitum ad se fani ipsius antistitem ex occulto monuit, quid sibi tamquam consulenti responderi uelit, sicut historici eorum dicunt. Ita certus Alexander fuit nobisque prodidit, diis ipsis mutis et surdis uel in potestate esse antistitis quid uelit fingere uel in uoluntate consulentis quid malit audire. 14 Reuertens ab Hammone ad tertium Persicum bellum Alexandriam in Aegypto condidit. |
| 11,12,5 |
Orose 3,17,1 Darius uero spe pacis amissa CCCCIIII milia peditum et C milia equitum Alexandro ab Aegypto reuertenti apud Tarsum bello opponit; nec pugnae mora; |
| 11,14,1-3. 6-8.10 |
Orose 3,17,2 omnes caeca rabie in ferrum ruunt: Macedones totiens a se uictis hostibus animosi, Persae nisi uincant mori praeoptantes. 3 Raro in ullo proelio tantum sanguinis fusum est. Sed Darius cum uinci suos uideret, mori in bello paratus persuasu suorum fugere conpulsus est. 4 Hoc proelio Asiae uires et regna ceciderunt totusque Oriens in potestatem Macedonici cessit imperii atque ita attrita est in hoc bello Persarum omnis fiducia ut post hoc nullus rebellare ausus sit patienterque Persae post imperium tot annorum iugum seruitutis acceperint. 5 Alexander XXXIIII continuis diebus castrorum praedam percensuit. Persepolim, caput Persici regni, famosissimam confertissimamque opibus totius orbis inuasit. |
| 11,15,1.4-5. 15 |
Orose 3,17,6 Darium uero cum a propinquis suis uinctum conpedibus aureis teneri conperisset persequi statuit. Itaque iusso ut subsequeretur exercitu ipse cum sex milibus equitum profectus inuenit in itinere solum relictum, multis confossum uulneribus et extrema uitae per uulnera efflantem. 7 Hunc mortuum inani misericordia referri in sepulchra maiorum sepelirique praecepit; cuius non dicam matrem uel uxorem sed etiam paruulas filias crudeli captiuitate retinebat[25]. |
| 12,1,4.6-11 |
Orose 3,18,1 Et ne forte tunc quisquam opinetur uel Orientem solum Alexandri uiribus subactum uel Italiam tantummodo Romana inquietudine fatigatam: tunc etiam bellum Hagidis Spartanorum regis in Graecia, Alexandri regis Epiri in Lucania, Zopyrionis praefecti in Scythia gerebatur: 2 quorum Hagidis Lacedaemonius excitata et rebellante secum uniuersa Graecia cum Antipatri fortissimis copiis congressus inter magnas utrorumque strages et ipse procubuit; |
| 12,2,1.12-13.15. 16-17 |
Orose 3,18,3 Alexander autem in Italia adfectans occidentis imperium aemulans Alexandrum Magnum, post numerosa et grauia bella ibidem gesta a Bruttiis Lucanisque superatus est corpusque eius ad sepulturam uenditum; 4 Zopyrion uero praefectus Ponti adunato triginta milium exercitu Scythis bellum inferre ausus et usque ad internecionem caesus funditus cum omnibus copiis suis abrasus est. |
| 12,3,4-5 |
Orose 3,18,5 Igitur Alexander Magnus post Darii mortem Hyrcanos et Mandos subegit: ubi etiam illum adhuc bello intentum Halestris siue Minothea, excita suscipiendae ab eo subolis gratia cum trecentis mulieribus procax Amazon inuenit. |
| 12,4,12 |
Orose 3,18,6 Post haec Parthorum pugnam adgressus quos diu obnitentes deleuit propemodum antequam uicit[26]. |
| 12,5,9.12 |
Orose 3,18,7 Inde Drancas, Euergetas, Parimas, Parapamenos, Adaspios ceterosque populos qui in radice Caucasi morabantur subegit, urbe ibi Alexandria super amnem Tanaim constituta. |
| 12,6,2.3.14. |
Orose 3,18,8 Sed nec minor eius in suos crudelitas quam in hostem rabies fuit: docent hoc Amyntas consobrinus occisus, nouerca fratresque eius necati, Parmenio et Philotas trucidati, Attalus, Eurylochus, Pausanias multique Macedoniae principes exstincti, Clitus quoque annis grauis, amicitia uetus nefarie interfectus: 9 qui cum in conuiuio fiducia amicitiae regiae aduersus regem, sua opera patri Philippo praeponentem, memoriam patris tueretur, ab offenso frustra rege uenabulo transfossus, commune conuiuium moriens cruentauit. |
12,6,17-18
12,7,1-3 |
Orose 3,18,11 Itaque pertinaci impetu in bella procurrens Chorasmos et Dahas indomitam gentem in deditionem accepit;
Callisthenen philosophum sibique apud Aristotelen condiscipulum cum plurimis aliis principibus, cur eum deposito salutandi more ut deum non adoraret, occidit. |
12,7,4.6.9.
12-13 |
Orose 3,19,1 Post haec Indiam petit, ut Oceano ultimoque Oriente finiret imperium; Nysam urbem adiit; Daedalos montes regnaque Cleophylis reginae expugnauit: quae cum se dedidisset, concubitu regnum redemit.2 Peragrata perdomitaque Alexander India cum ad saxum mirae asperitatis et altitudinis, in quo multi populi confugerant, peruenisset, cognoscit Herculem ab expugnatione eiusdem saxi terrae motu prohibitum. Aemulatione permotus, ut Herculis acta superaret, cum summo labore ac periculo saxo potitus omnes loci eius gentes in deditionem accepit. |
| 12,8,1.3-5. 7-9.10-17 |
Orose 3,19,3 Cum Poro fortissimo Indorum rege cruentissimum bellum gessit: in quo Alexander cum ipso Poro singulariter congressus occisoque delectus equo concursu satellitum praesentiam mortis euasit[27]; Porus multis uulneribus confossus et captus est. 4 Quo ob testimonium uirtutis in regnum restituto duas ibi condidit ciuitates Niciam et Bucefalen quam de nomine equi suo ita uocari praecepit. Inde Adrestas, Catthenos, Praesidas et Gangaridas caesis eorum exercitibus Macedones expugnauere. 5 Cum ad Cofides uentum esset, ibi contra CC milia equitum hostium pugnam conseruerunt, et cum iam aetate detriti, animo aegri, uiribus lassi[28] difficile[29] uicissent, castra ob memoriam plus solito magnifica condiderunt. |
| 12,9,1-6.8-12 |
Orose 3,19,6 Exim Alexander ad amnem Agesinem pergit, per hunc in Oceanum deuehitur: ibi Gesonas Sibosque, quos Hercules condidit, oppressit.
Hinc in Mandros et Subagras nauigat: quae gentes eum armatis LXXX milibus peditum et LX milibus equitum excipiunt. 7 Commisso proelio diu anceps et cruenta pugna tandem tristem paene uictoriam Macedonibus dedit: nam fusis hostium copiis Alexander exercitum ad urbem duxit; et cum murum primus escendisset, uacuam ciuitatem ratus solus introrsum desiluit; 8 quem cum undique infesti hostes circumdedissent, incredibile dictu est ut eum non multitudo hostium, non uis magna telorum, non tantus lacessentium clamor terruerit, solus tot milia ceciderit ac fugarit. 9 At ubi se obrui a circumfusa multitudine persensit, muri obice posteriora tutatus, contrarios facilius eo usque sustinuit donec ad periculum eius clamoremque hostium perfractis muris exercitus omnis inrumperet. 10 In eo proelio sagitta sub mamma traiectus, fixo genu eatenus pugnauit, donec eum a quo uulneratus esset occideret. |
| 12,10,1-4. 5-7 |
Orose 3,19,11 Inde conscensis nauibus cum Oceani litora peragraret, ad urbem quandam cui Ambira rex praeerat peruenit. Sed in expugnatione ciuitatis magnam partem exercitus sagittis hostium ueneno inlitis amisit, ac post herba per somnium sibi ostensa et in potum saucus data cum reliquis subueniretur,
20,1 Post quasi circumacta meta de Oceano Indum flumen ingressus, Babylonam celeriter rediit.urbem expugnauit et cepit. |
| 12,13,1-2 |
Orose 3,20,2 Vbi eum exterritarum totius Orbis prouinciarum legati opperiebantur, hoc est Carthaginiensium totiusque Africae ciuitatum, sed et Hispanorum Gallorum[30] Siciliae Sardiniaeque, plurimae praeterea partis Italiae. 3 Tantus timor in summo Oriente constituti ducis populos ultimi Occidentis inuaserat ut inde peregrinam toto mundo cerneres legationem, quo uix crederes peruenisse rumorem. |
12,13,6.8;
14,6; 16,12 |
Orose 3,20,4 Alexander uero apud Babylonam, cum adhuc sanguinem sitiens male castigata auiditate ministri insidiis uenenum potasset, interiit. |
| 13,4,10.12-23 |
Orose 3,23,7 Itaque prima Ptolemaeo Aegyptus et Africae Arabiaeque pars sorte prouenit. Confinem huic prouinciae Syriam Laomedon Mitylenaeus, Ciliciam Philotas, Philo Illyrios accipiunt[31]. 8 Mediae maiori Atropatus, minori socer Perdiccae praeponitur. Susaniana gens Scyno, Phrygia maior Antigono Philippi filio adsignatur. 9 Lyciam et Pamphyliam Nearchus, Cariam Cassander, Lydiam Menander sortiuntur. Leonnatus minorem Phrygiam accipit. 10 Thracia et regiones Pontici maris Lysimacho, Cappadocia cum Paphlagonia Eumeni data. Summa castrorum Seleuco Antiochi filio cessit; stipatoribus regis satellitibusque Cassander filius Antipatri praeficitur. 11 In Bactriana ulteriore et Indiae regionibus praefecti priores, qui sub Alexandro esse coeperant, permanserunt. Seres inter duos amnes Hydaspen et Indum constitutos Taxiles habuit. 12 In colonias Indis conditas Python Agenoris filius mittitur. Parapamenos fine Caucasi montis Oxyarches accepit. Arachossi Chedrosique Sibyrti decernuntur; 13 Drancheos et Areos Statanor, Atrianos Amyntas sortitur, Sogdianos Sichaeus Itacanor, Parthos Philippus, Hyrcanios Fratafernes, Armenios Tlepolemus, Persas Peucestes, Babylonios Archous Pelassos, Archelaus Mesopotamiam adepti sunt. |
| 13,5,2-6.8-10.12.14. |
Orose 3,23,14 Igitur causa et origo bellorum epistula Alexandri regis fuit, qua iussit omnes exules patriae libertatique restitui. Potentes enim ciuitatum Graeciae timentes, ne exules recepta libertate ultionem meditarentur, a regno Macedonum defecerunt. 15 Primi Athenienses, contracto triginta milium exercitu et ducentis nauibus, bellum cum Antipatro, cui Graecia sorte obuenerat, gerunt, per Demosthenen quoque oratorem Sicyonam Argos et Corinthum ceterasque ciuitates sibi socias adiungunt, Antipatrum obsidione cingunt. 16 Ibi dux eorum Leosthenes telo e muris iacto perfossus occiditur.
Athenienses Leonnato, qui Antipatro auxilium ferebat, occurrunt eiusque copiis conminutis ipsum interficiunt. |
| 13,6,1-2.8. 10-11.16 |
Orose 3,23,17 Perdicca uero bellum Ariarato Cappadocum regi intulit eumque uicit. In qua uictoria nihil praeter uulnera et pericula conquisiuit, nam omnes ante inruptionem urbis suae succensis domibus suis se suaque omnia concremauerunt. 18 Post haec bellum inter Antigonum et Perdiccam oritur, grauissime multis prouinciis et insulis ob auxilia uel negata uel praestita dilaceratis. 19 Diu deliberatum, utrum in Macedoniam bellum transferretur an in Asia gereretur: nouissime ipse Perdicca Aegyptum cum ingenti exercitu petit . . . |
| 13,8,1-10 |
Orose 3,23,20 Ptolemaeus Aegypti uiribus et Cyrenensibus copiis instructus occurrere bello Perdiccae parat. Inter haec Neoptolemus et Eumenes cruentissimo inter se proelio digladiati sunt. 21 Victus Neoptolemus ad Antipatrum fugit quem ut Eumenen de insperato opprimat perurguet: quod Eumenes futurum ratus, insidiantes insidiis capit. 22 In eo bello Polypercon occiditur, Neoptolemus et Eumenes mutuis uulneribus confossi, sed Neoptolemus interiit, Eumenes uictor euasit. 23 Perdicca cum Ptolemaeo acerbissimo bello congressus, amissis copiis ipse quoque interfectus est. Eumenes, Python et Illyrius et Alceta frater Perdiccae a Macedonibus hostes pronuntiantur, bellumque aduersus eos Antigono decernitur. |
14,2,1-2.
4-6 |
Orose 3,23,24 Itaque Eumenes et Antigonus conlatis aduersum se maximis copiis conflixerunt. Eumenes uictus in quoddam castellum munitissimum fugit, unde auxilia Antipatri tunc potentissimi per legatos poposcit; quo nuntio territus Antigonus ab obsidione discessit. 25 Sed nec sic Eumeni spes firma aut salus certa. Quare ultimo consilio Argyraspidas ob arma deargentata sic dictos, hoc est milites qui sub Alexandro militauerant, in auxilium rogat. |
14,2,7
14,3,2-3.11 |
Orose 3,23,26 Qui fastidiose ducem in disponendo bello audientes ab Antigono uicti castrisque priuati, et uxores et liberos simulque omnia, quae sub Alexandro adquisiuerant, perdiderunt. 27 Qui postea turpiter per legatos reddi sibi quae perdiderant, uictorem rogant. Antigonus autem redditurum pollicetur, si sibi uinctum Eumenen pertraherent. |
| 14,4,1.16.20 |
Orose 3,23,28 Ita illi spe recuperationis inlecti, dedecorissima proditione ducem suum, cuius signa paulo ante secuti fuerant, captiui ipsi captum catenatumque duxerunt et mox cum foedissima ignominia in exercitu Antigoni dispersi sunt. |
| 14,5,1-5 |
Orose 3,23,29 Interea Eurydice, Arridaei regis Macedonum uxor, multa sub nomine uiri nefaria gerit per Cassandrum quem flagitiose cognitum ad summum fastigium per omnes honorum gradus prouexerat[32]: qui ex libidine mulieris multas Graeciae ciuitates adflixit. |
| 14,5,1.9-10 |
Orose 3,23,30 Tunc Olympias, mater Alexandri regis, hortante Polyperconta, cum ab Epiro in Macedoniam prosequente Aeacida rege Molossorum ueniret et ab Eurydice finibus prohiberetur, adnitentibus Macedonibus, Arridaeum
regem et Eurydicen iussit occidi. |
| 14,6,1-2 |
Orose 3,23,31 Quamquam et ipsa Olympias continuo meritas crudelitatis poenas luit: nam cum muliebri audacia multas principum caedes ageret, audito aduentu Cassandri diffisa Macedonibus cum Roxa nuru sua et nepote Hercule in urbem Pydnam concedit: |
| 14,6,5.11.13 |
Orose 3,23,32 ubi continuo per Cassandrum capta et interfecta est. Filius Alexandri Magni cum matre in arcem Amphipolitanam custodiendus est missus. |
| 15,1,1-4.6 |
Orose 3,23,33 Perdicca, Alceta[33] et Polyperconte ceterisque ducibus, quos commemorare longum est, diuersae partis occisis, finita bella inter successores Alexandri uidebantur 34 cum Antigonus ardens cupiditate dominandi liberandum bello Herculem regis filium ab obsidione simulat. 35 His cognitis Ptolemaeus et Cassander, inita cum Lysimacho et Seleuco societate, bellum terra marique obnixe instruunt. Antigonus in eo bello cum filio Demetrio uincitur. |
| 15,2,1-3 |
Orose 3,23,36 Cassander Ptolemaeo in uictoria particeps factus cum Apolloniam rediret, incidit in Auieniatas: qui propter intolerandae multitudinis ranas et mures relicto patrio solo et antiquis habitaculis emigrantes[34], nouas sedes praetenta interim pace requirebant. 37 Sed Cassander et uirtutem et multitudinem gentis adgnoscens, ne adacti necessitate Macedoniam bello quaterent atque inuaderent, receptos in societatem in ultimis Macedoniae finibus conlocat. 38 Inde cum iam Hercules Alexandri filius quattuordecim esset annorum, timens ne eum omnes quasi legitimum regem praeoptarent, occidendum tacite cum matre curauit. |
| 15,2,6.10-12. 14-17 |
Orose 3,23,39 Ptolemaeus iterum cum Demetrio nauali proelio conflixit et cum omnem paene classem atque exercitum[35] perdidisset, uictus in Aegyptum refugit. 40 Hac uictoria elatus Antigonus, regem se cum Demetrio filio appellari iubet quod exemplum omnes secuti regium sibi nomen dignitatemque sumpserunt. 41 Igitur Ptolemaeus et Cassander ceterique alterius factionis duces cum decipi se ab Antigono singillatim uiderent, per epistulas se inuicem confirmantes coeundi in unum tempus locumque condicunt et bellum aduersus Antigonum communibus uiribus instruunt. 42 Cassander finitimorum bellis inplicitus Lysimachum, clarissimum inter omnes ducem, cum ingenti manu pro se sociis in auxilium misit. |
| 15,4,1.10-14. 20-25 |
Orose 3,23,43 Seleucus quoque ex Asia maiore descendens nouus Antigono hostis accessit. Hic siquidem Seleucus plurima per Orientem inter socios regni Macedonici bella gessit. 44 Principio Babylonam bello expugnauit et cepit. Bactrianos nouis motibus adsurgentes perdomuit. 45 Transitum deinde in Indiam fecit quae post mortem Alexandri ueluti detracto excussoque a ceruicibus iugo praefectos eius occiderat, Androcotto quodam ad uindicandam libertatem duce. Qui postea crudeliter in ciues agens, quos de externa dominatione defenderat ipse seruitio premebat. 46 Cum hoc ergo Androcotto Seleucus quamuis multa et grauia bella gessisset, nouissime firmatis regni condicionibus et pacta pace discessit. 47 Adunatis itaque copiis Ptolemaei sociorumque eius, pugna committitur: cuius quanto potentior apparatus tanto ruina grauior fuit; nam in ea tunc totius paene Macedonici regni uires conciderunt. 48 In ipso bello Antigonus occisus est. Sed finis belli huius initium alterius fuit: nam cum uictoribus de praeda non conueniret, iterum in duas factiones diducuntur: 49 Seleucus Demetrio, Ptolemaeus Lysimacho iungitur; Cassandro defuncto filius Philippus succedit. Sic quasi ex integro noua Macedoniae bella nascuntur. |
| 16,1,1.5.8. 19 |
Orose 3,23,50 Antipater Thessalonicen matrem suam, Cassandri uxorem, quamuis miserabiliter pro uita precantem, manu sua transuerberauit. 51 Alexander frater eius dum bellum aduersus fratrem ob ultionem matris instruit, a Demetrio cuius auxilium petierat circumuentus occiditur. 52 Lysimachus cum Dori regis Thracum infestissimo bello urgueretur, aduersus Demetrium pugnare non potuit. |
| 16,2,1-4 |
Orose 3,23,53 Demetrius augmento Graeciae et totius Macedoniae elatus, in Asiam transire disponit. 54 Ptolemaeus autem et Seleucus et Lysimachus experti priore certamine, quantae uires essent concordiae, iterum societate pacta adunatisque exercitibus, bellum in Europam transferunt aduersus Demetrium. 55 His se comitem et belli socium Pyrrhus rex Epiri iungit, sperans Demetrium Macedonia posse depelli. Nec spes frustra fuit: quippe exercitu eius corrupto ipsoque in fugam acto, regnum Macedoniae Pyrrhus inuasit.
56 Deinde Lysimachus generum suum Antipatrum insidiantem sibiinterfecit . . . |
| 17,1,1-2.4 6-10.12 |
Orose 3,23,57 Quibus quidem diebus Lysimachia ciuitas formidolosissimo terrae motu euersa, oppressoque populo suo crudele sepulchrum fuit.
56 . . . filiumque suum Agathoclem ultra humanum morem perosus occidit. 58 Lysimachum autem adsiduis se parricidiis cruentantem omnes socii deseruerunt et ad Seleucum deficientes, pronum iam regem aemulatione regni, ut bellum Lysimacho inferret, hortati sunt.
59 Res foedissimi spectaculi erat, duo reges, quorum Lysimachus annos natus LXXIIII, Seleucus autem LXXVII, de eripiendis alterutrum regnis concurrere, in acie stare, arma gerere!
60 Vltimum hoc quidem bellum Alexandri commilitonum fuit, sed quod ad exemplum humanae miseriae fuerit reseruatum
61 quippe cum orbem terrarum exstinctis iam XXXIIII Alexandri ducibus soli possiderent et angustissimos senectutis ac uitae suae terminos non aspicientes, angustos esse imperio suo totius mundi terminos arbitrabantur. |
| 17,2,1-2.4 |
Orose 3,23,62 In eo bello Lysimachus , uel amissis uel interfectis prius ante hanc pugnam quindecim liheris, postremus occisus est, sic Lysimachus solutio pugnae Macedonicae fuit. 63 Sed ne Seleucus quidem tanta uictoria inpune laetatus est: nam neque ipse post LXXVII annos quietem naturalis mortis inuenit, sed extortam sibi infeliciter uitam uelut immatura morte finiuit: 64 quippe insistente Ptolemaeo, cuius sororem Lysimachus in matrimono habuerat, insidiis circumuentus occisus est. |
18,3,1;
18,6,9-12 |
Orose 4,6,1 Et quoniam ex hoc iam Punica bella succedunt, res ipsa exigit ut de Carthagine, quae ante urbem Romam duo et septuaginta annos ab Helissa condita inuenitur, eiusque cladibus ac domesticis malis, sicut Pompeius Trogus et Iustinus exprimunt, uel pauca referantur. 2 Carthaginienses uernaculum atque intestinum semper inter se malum habuere discordiam, qua infeliciter exagitante nulla umquam tempora ud foris prospera uel domi quieta duxerunt.
3 Sed cum inter cetera mala etiam pestilentia laborarent, homicidiis pro remediis usi sunt: quippe homines ut uictimas inmolabant aetatemque inpuberem, quae etiam hostium misericordiam prouocaret, aris admouebant. |
| 18,7,1-7.9.15-18 |
Orose 4,6,6 Itaque Carthaginienses auersis diis propter istius modi sacra — sicut Pompeius Trogus et Iustinus fatentur, sicut autem apud nos constat, propter praesumptionem impietatemque ipsorum irato Deo — 7 cum in Sicilia diu infeliciter dimicassent, translato in Sardiniam bello iterum infelicius uicti sunt. Propter quod ducem suum Mazeum et paucos qui superfuerant milites exulare iusserunt. Exules ueniam per legatos petentes repulsi patriam bello et obsidione cinxerunt. 8 Ibi tunc Mazeus dux exulum Carthalonem filium suum, sacerdotem Herculis, cur sibi uelut insultans purpuratus occurreret, in crucem sub oculis patriae ita ut erat cum purpuris infulisque suspendit. 9 Post paucos dies urbem ipsam cepit; qui cum, interfectis plurimis senatorum, cruente dominaretur, occisus est. Haec temporibus Cyri Persarum regis gesta sunt. |
| 19,2,7-11 |
Orose 4,6,10 Post haec uero Himelcho rex Carthaginiensium cum in Sicilia bellum gereret, repente horribili peste exercitum amisit. 11 Nec mora: morbis, populo cateruatim cadente, cito quisque correptus, mox mortuus, iam nec sepeliebatur; cuius mali nuntius cum attonitam repentino luctu Carthaginem repleuisset, non secus ac si capta esset turbata ciuitas fuit. 12 Omnia ululatibus personabant, clausae ubique ianuae, cuncta privata publicaque officia damnata; uniuersi ad portum decurrunt egredientesque de nauibus paucos, qui cladi superfuerant, de suis percontabantur. 13 Postquam de clade suorum, tacentibus illis uel gementibus, miseri intellegunt, tunc toto litore plangentium uoces, tunc infelicium matrum ululatus et flebiles querellae audiebantur. |
| 19,3,1-2.11-12 |
Orose 4,6,14 Inter haec procedit et ipse[36] de naui sua imperator sordida seruilique tunica discinctus ; ad cuius conspectum plangentia iunguntur agmina ; ipse quoque manus ad caelum tendens nunc suam nunc publicam infelicitatem accusat et deflet; 15 ad postremum uociferans per urbem, tandem ingressus domum, cunctos, qui lacrimantes prosequebantur, ultimo dimisit adloquio ac deinde obseratis ianuis exclusisque etiam filiis gladio dolorem uitamque finiuit . . . |
| 21,4,1-4.6-8 |
Orose 4,6,16 Post haec Hanno, uir quidam Carthaginiensis priuatis opibus reipublicae uires superans, inuadendae dominationis hausit cupiditatem. Cui rei consilium utile ratus est, ut simulatis unicae[37] filiae nuptiis omnes senatores, quorum dignitatem obstaturam inceptis suis arbitrabatur, inter pocula ueneno necaret. 17 Quae res per ministros prodita sine ultione uitata est, ne in uiro potenti plus negotii faceret res cognita quam cogitata. Hoc consilio elusus Hanno alio machinamento facinus adgredi parat: seruitia concitat, quibus repente incautam urbem opprimeret. 18 Sed cum ante statutam caedibus diem proditum se praeuentumque intellexisset, castellum quoddam cum uiginti milibus seruorum armatis occupauit. 19 Ibi dum Afros regemque Maurorum concitat, captus est ac primo uirgis caesus, deinde effossis oculis et manibus cruribusque fractis, uelut a singulis membris poena exigeretur[38], in conspectu populi necatus est. 20 Corpus uerberibus lacerum cruci suffixum, filii cognatique omnes supplicio traditi, ne quis[39] eum eiusdem familiae umquam aut imitari aut ulcisci meditaretur. . . . |
| 21,6,1.2.5-7 |
Orose 4,6,21 Post haec Carthaginienses cum Tyrum urbem, auctorem originis suae, ab Alexandro Magno captam euersamque didicissent, timentes transitum eius in Africam futurum, Hamilcarem quendam cognomento Rhodanum, uirum facundia sollertiaque praecipuum, ad perscrutandos Alexandri actus direxerunt. 22 Qui per Parmenionem quasi transfuga exceptus, dehinc in militiam regis admissus, omnia ciuibus suis per tabellas scriptas et post cera superlitas enuntiabat. Hunc mortuo Alexandro Carthaginem reuersum, quasi urbem regi uenditasset, non ingrato tantum animo uerum etiam crudeli inuidia necauerunt. |
| 22,4,1-2; 5,2 |
Orose 4,6,23 Deinde cum adsidua nec umquam satis prospera aduersus Siculos bella gererent et Syracusas urbem Siciliae tunc florentissimam obsidione cinxissent, per Agathoclen Siciliae regem miro circumuenti ingenio usque ad extrema desperationis adducti sunt. 24 Namque Agathocles cum apud Syracusas a Carthaginiensibus obsideretur ac se neque bello parem instructu copiarum neque obsidionis patientem stipendiorum sufficientia uideret, bene prouiso ac melius dissimulato consilio in Africam cum exercitu transiit. Ibi suis quid moliatur aperit, deinde quid facto opus sit docet. |
| 22,6,4-10 |
Orose 4,6,25 Ilico unanimiter naues primum in quibus uenere succendunt, ne qua spes refugiendi foret; dehinc cum omnia in quae direxisset prosterneret, uillas castellaque incenderet, Hannonem quendam cum triginta milibus Poenorum[40] obuium habuit, quem cum duobus[41] milibus suorum interfecit; ipse autem duos tantum in eo bello perdidit. 26 Qua pugna et Afrorum animis incredibiliter fractis et suorum in inmensum auctis urbes castellaque expugnat, praedas ingentes agit, hostium multa milia trucidat. 27 Castra deinde ad quintum lapidem a Carthagine statuit, ut damna rerum opulentissimarum uastationemque agrorum et incendia uillarum de muris ipsius urbis specularentur. 28 Adicitur praesentibus malis tristior fama . . . |
| 22,7,1-8 |
Orose 4,6,28 . . .nam et apud Siciliam deletus cum imperatore Afrorum exercitus nuntiatur, quem reuera incautum ac paene otiosum Andro Agathoclis frater oppresserat. 29 Hoc per totam Africam rumore disperso non tributariae tantum urbes ab his, uerum etiam socii reges deficiebant. Inter quos rex quoque Cyrenarum Afellas pactus est cum Agathocle communionem belli, dum regnum Africae ardenter adfectat. 30 sed postquam in unum exercitus et castra iunxerunt, per Agathoclen blandimentis et insidiis circumuentus occisus est. 31 Carthaginienses contractis undique copis in bellum exarsere. Quibus Agathocles habens secum Afellae copias congreditur, eosque magno utriusque exercitus sanguine et graui proelio superat. 32 Hoc certaminis discrimine tanta desperatio inlata Poenis est ut, nisi in exercitu Agathoclis orta seditio fuisset, transfugiturus ad eum Hamilcar dux Poenorum cum exercitu fuerit. Ob quam noxam in medio foro iussu Carthaginiensium patibulo suffixus crudele spectaculum suis praebuit. |
23,2,12-13
23,3,1-4 |
Orose 4,6,33 Deinde cum post mortem Agathoclis Carthaginienses Siciliam instructa classe uastarent, a Pyrrho rege Epiri ab Italia arcessito terrestri naualique certamine saepe superati; nouissime ad Romana bella conuersi sunt. |
| 36,2,6-12 |
Orose 1,8,2 Minimus aetate inter fratres Ioseph fuit, cuius excellens ingenium fratres ueriti interceptum peregrinis mercatoribus uendiderunt, 3 a quibus deportatus in Aegyptum, cum magicas ibi artes sollerti ingenio percepisset, breui ipsi regi percarus fuit. Nam et prodigiorum sagacissimus erat et somniorum primus intellegentiam condidit, nihilque diuini iuris humanique ei incognitum uidebatur, 4 adeo ut etiam agrorum sterilitatem futuram ante multos annos prospiciens fruges congregasset: tantaque experimenta eius fuerunt, ut non ab homine, sed a Deo responsa[42] uiderentur. 5 Filius eius Moyses fuit, quem praeter paternae scientiae hereditatem etiam formae pulchritudo commendabat. Sed Aegyptii, cum scabiem et uitiliginem paterentur, responso moniti eum cum aegris, ne pestis ad plures serperet, terminis Aegypti pellunt. |
| 36,2,13 |
Orose 1,10,2 . . . Dux igitur exulum factus sacra Aegyptiorum furto abstulit, quae armis repetentes Aegyptii domum redire tempestatibus conpulsi sunt. |
____________
[1] La dernière guerre de Ninus contre Zoroastre, et la mort du roi, en parallèle, mais avec des détails différents.
[2] Source commune indirecte, Hérodote.
[3] marpesia D // martesia tpi
[4] synope D mg ex Orosio?
[5] J. maiorem partem populorum Graeciae absumpsit ≠ O. m. p. p. Thessaliae a. J . Deucalion est roi de Thessalie ≠ O. Deucalion règne aux alentours du Mt Parnasse
[6] Interprétation forcée du texte de Justin.
[7] Cs. d'Orose qui n'a pas compris la structure compliquée de la phrase de Justin: parvae . . . uires, par suite d'une lecture trop rapide (parua au lieu de paruae); ms peut-être son exemplaire portait-il parua classe, faute d'orthographe du copiste, pour la même raison?
[8] lecture trop rapide d'Orose, ou faute dans son ms? d'où un quasi cs et la modification de la phrase
[9] Mélecture d'Orose ( fuisse pour ruisse) qui entraîne le changement de sens du développement.
[10] Erreur d'Orose, amenée par son souci de ne pas copier mot à mot: le satrape Tissapherne gouverne la Lydie.
[11] Précision donnée par Justin au paragraphe suivant.
[12] Raccourci d'Orose — > texte de Justin dénaturé et ± cs
[13] Cs d'Orose.
[14] Amplification gratuite d'Orose, peut-être amenée par aemulatio au §3, mais pour Justin l'aemulatio est entre Pisandre et Conon
[15] Précision tirée du § 9 de Justin.
[16] Reprise par Orose d'éléments du §1
[17] ≠ Justin / Orose sur le motif d'Artaxerxès: ne pas avoir des armées retenues en Grèce pour Justin, crainte d'une invasion pour Orose
[18] La iuuentus correspond, dans Justin (§9) aux troupes d'Agésilas.
[19] Erreur d'Orose par suite de la contraction trop rapide du texte
[20] Erreur sur la localisation de la campagne de Philippe, commune à toute la trad manuscrite de Justin, reprise par Orose, corrigée dans mon édition de Justin en Chalcidiam d'après le prol. et Bongarsius.
[21] En ce qui concerne les Lacédémoniens, c'est une extrapolation d'Orose. Justin ne parle que des Thébains. Cependant, à la fin de l'automne 338 a.C., Philippe punit les Spartiates de leur attitude hostile en leur imposant des abandons de territoire en faveur d'Argos, de Tégée, de Mégapolis et de la Messénie.
[22] Suit un développment rhétorique sur l'impuissance des dieux.
[23] Dramatisation d'Orose qui n'a pas repris l'histoire du nœud gordien.
[24] 80 000 fantassins tués, comme dans le ms D de Justin.
[25] Orose dit à peu près le contraire de ce que Justin fait dire à Darius (11,15,7-9): cs ou erreur volontaire ?
[26] Développement gratuit par Orose de l'expression de Justin, ou bien Trogue Pompée?
[27] Raccourci expressif et dramatisation du récit par Orose.
[28] Orose résume ainsi les plaintes des soldats qui occupent les §11-14
[29] Invention d'Orose pour dramatiser le récit.
[30] Orose a raison de modifier l'expression de Justin et de parler des Espagnols et des Gaulois, puisqu'il n'y a pas encore de provinces des Espagnes et de Gaule à l'époque; en revanche la Sicile et la Sardaigne sont des expressions géographiques. Quelques cités d'Italie pour Justin < — > la plus grande partie de l'Italie pour Orose (!)
[31] En déplaçant le verbe, Orose attribue à "Philo" les "Illyriens" et la Médie majeure (gouvernée par Pitho Illyrius à Atropatos.
[32] Invention d'Orose, ou autre source?
[33] Le frère de Perdiccas s'appelait bien Alcétas; Justin ne parlait pas de la mort d'Eumène, mais seulement de sa capture: Orose semble avoir rectifié rationnellement le texte de sa source
[34] Amplification d'Orose
[35] Extension d'Orose
[36] Orose, comme CD Rue. écrivent et ipse, ce qui est plus réussi au plan de la rhétorique, et peut-être la bonne leçon.
[37] Ajout d'Orose (clausule?)
[38] // CD
[39] quisquam < — > (ali)quis
[40] Orose a lu dans son ms, parent de CD : XXX milibus paganorum dux Poenorum Hanno, d'où son erreur.
[41] // CD
[42] dari omis par Orose // CD
|
|