Historiae Romanae

ad M. Vinicium cos.

libri duo

Liber II · Capita LXI - LXX

___________________________________________________

Caput LXI

[1] Torpebat oppressa dominatione Antonii civitas; indignatio et dolor omnibus, vis ad resistendum nulli aderat, cum C. Caesar XVIIII annum ingressus, mira ausus ac summa consecutus privato consilio maiorem senatu pro re publica animum habuit [2] primumque a Calatia, mox a Casilino veteranos excivit paternos; quorum exemplum secuti alii brevi in formam iusti coiere exercitus. Mox, cum Antonius occurrisset exercitui, quem ex transmarinis provinciis Brundusium venire iusserat, legio Martia et quarta, cognita et senatus voluntate et tanti iuvenis indole, sublatis signis ad Caesarem se contulerunt. [3] Eum senatus honoratum equestri statua quae hodieque in rostris posita aetatem eius scriptura indicat, – qui honor non alii per CCC annos quam L. Sullae et Cn. Pompeio et C. Caesari contigerat – pro praetore una cum consulibus designatis Hirtio et Pansa bellum cum Antonio gerere iussit. [4] <Id> ab eo annum agente vicesimum fortissime circa Mutinam administratum est et D. Brutus obsidione liberatus. Antonius turpi ac nuda fuga coactus deserere Italiam; consulum autem alter in acie, alter post paucos dies ex volnere mortem obiit.

Caput LXII

[1] Omnia, ante quam fugaretur Antonius, honorifice a senatu in Caesarem exercitumque eius decreta sunt, maxime auctore Cicerone; sed, ut recessit metus, erupit voluntas protinusque Pompeianis partibus rediit animus. [2] Bruto Cassioque provinciae quas iam ipsi sine ullo senatus consulto occupaverant decretae, laudati quicumque se his exercitus tradidissent, omnia transmarina imperia eorum commissa arbitrio. [3] Quippe M. Brutus et C. Cassius, nunc metuentes arma Antonii, nunc ad augendam eius invidiam simulantes se metuere, testati edictis libenter se vel in perpetuo exilio victuros, dum res publica constaret concordia, nec ullam belli civilis praebituros materiam, plurimum sibi honoris esse in conscientia facti sui, profecti Urbe atque Italia, intento ac pari animo, sine auctoritate publica, provincias exercitusque occupaverant et, ubicumque ipsi essent, praetexentes esse rem publicam, pecunias etiam quae ex transmarinis provinciis Romam ab quaestoribus deportabantur, a volentibus acceperant. [4] Quae omnia senatus decretis comprensa et comprobata sunt et D. Bruto, quod alieno beneficio viveret, decretus triumphus, Pansae atque Hirtii corpora publica sepultura honorata, [5] Caesaris adeo nulla habita mentio ut legati qui ad exercitum eius missi erant iuberentur, summoto eo, milites adloqui. Non fuit tam ingratus exercitus quam fuerat senatus: nam, cum eam iniuriam dissimulando Caesar ferret, negavere milites sine imperatore suo ulla se audituros mandata. [6] Hoc est illud tempus quo Cicero, insito amore Pompeianarum partium, Caesarem laudandum et tollendum censebat, cum aliud diceret, aliud intellegi vellet.

Caput LXIII

[1] Interim Antonius, fuga transgressus Alpes, primo per colloquia repulsus a M. Lepido qui, pontifex maximus in C. Caesaris locum furto creatus, decreta sibi Hispania, adhuc in Gallia morabatur, mox saepius in conspectum veniens militum – cum et Lepido omnes imperatores forent meliores et multis Antonius, dum erat sobrius – per aversa castrorum proruto vallo militibus receptus est: qui titulo imperii cedebat Lepido, cum summa virium penes eum foret. [2] Sub Antonii ingressum in castra Iuventius Laterensis, vir vita ac morte consentaneus, cum acerrime suasisset Lepido ne se cum Antonio hoste iudicato iungeret, irritus consilii gladio se ipse transfixit. [3] Plancus deinde dubia, id est sua fide, diu quarum esset partium secum luctatus ac sibi difficile consentiens, et nunc adiutor D. Bruti designati consulis, collegae sui, senatuique se litteris venditans, mox eiusdem proditor, Asinius autem Pollio firmus proposito et Iulianis partibus fidus, Pompeianis adversus, uterque exercitus tradidere Antonio.

Caput LXIV

[1] D. Brutus, desertus primo a Planco, postea etiam insidiis eiusdem petitus, paulatim relinquente eum exercitu fugiens in hospitis cuiusdam nobilis viri, nomine Cameli, domo ab his quos miserat Antonius iugulatus est, iustissimasque optime de se merito viro C. Caesari poenas dedit. [2] Cuius cum primus omnium amicorum fuisset, interfector fuit et fortunae, ex qua fructum tulerat, invidiam in auctorem relegabat censebatque aequum quae acceperat a Caesare retinere, Caesarem qui illa dederat perisse.

[3] Haec sunt tempora quibus M. Tullius continuis actionibus aeternas Antonii memoriae inussit notas, sed hic fulgentissimo et caelesti ore, at tribunus Cannutius continua rabie lacerabat Antonium. [4] Utrique vindicta libertatis morte stetit; sed tribuni sanguine commissa proscriptio, Ciceronis velut satiato Antonio paene finita. Lepidus deinde a senatu hostis iudicatus est, ut ante fuerat Antonius.

Caput LXV

[1] Tum inter eum Caesaremque et Antonium commercia epistularum et condicionum iacta mentio, cum Antonius et subinde Caesarem admoneret quam inimicae ipsi Pompeianae partes forent et in quod iam emersissent fastigium et quanto Ciceronis studio Brutus Cassiusque attollerentur, denuntiaretque se cum Bruto Cassioque, qui iam decem et septem legionum potentes erant, iuncturum vires suas si Caesar eius aspernaretur concordiam, diceretque plus Caesarem patris quam se amici ultioni debere. [2] Tunc inita potentiae societas et, hortantibus orantibusque exercitibus, inter Antonium etiam et Caesarem facta adfinitas, cum esset privigna Antonii desponsa Caesari; consulatumque iniit Caesar pridie quam viginti annos impleret X. Kal. Octobres cum collega Q. Pedio post urbem conditam abhinc annis DCCVIIII, ante LXXII quam tu, M. Vinici, consulatum inires. [3] Vidit hic annus Ventidium, per quam urbem inter captivos Picentium in triumpho ductus erat, in ea consularem praetextam iungentem praetoria. Idem hic postea triumphavit.

Caput LXVI

[1] Furente deinde Antonio simulque Lepido, quorum uterque, ut praediximus, hostes iudicati erant, cum ambo mallent sibi nuntiari quid passi essent quam quid meruissent, repugnante Caesare, sed frustra adversus duos, instauratum Sullani exempli malum, proscriptio. [2] Nihil tam indignum illo tempore fuit quam quod aut Caesar aliquem proscribere coactus est aut ab ullo Cicero proscriptus est. Abscisaque scelere Antonii vox publica est, cum eius salutem nemo defendisset qui per tot annos et publicam civitatis et privatam civium defenderat. [3] Nihil tamen egisti, M. Antoni – cogit enim excedere propositi formam operis erumpens animo ac pectore indignatio – nihil, inquam, egisti mercedem caelestissimi oris et clarissimi capitis abscisi numerando auctoramentoque funebri ad conservatoris quondam rei publicae tantique consulis irritando necem. [4] Rapuisti tum Ciceroni lucem sollicitam et aetatem senilem et vitam miseriorem, te principe, quam sub te triumviro mortem, famam vero gloriamque factorum atque dictorum adeo non abstulisti, ut auxeris. [5] Vivit vivetque per omnem saeculorum memoriam, dumque hoc vel forte vel providentia vel utcumque constitutum rerum naturae corpus, quod ille paene solus Romanorum animo vidit, ingenio complexus est, eloquentia illuminavit, manebit incolume, comitem aevi sui laudem Ciceronis trahet omnisque posteritas illius in te scripta mirabitur, tuum in eum factum execrabitur citiusque e mundo genus hominum quam <huius nomen> cedet.

Caput LXVII

[1] Huius totius temporis fortunam ne deflere quidem quisquam satis digne potuit, adeo nemo exprimere verbis potest. [2] Id tamen notandum est fuisse in proscriptos uxorum fidem summam, libertorum mediam, servorum aliquam, filiorum nullam: adeo difficilis est hominibus utcumque conceptae spei mora. [3] Ne quid ulli sanctum relinqueretur, velut in dotem invitamentumque sceleris Antonius L. Caesarem avunculum, Lepidus Paulum fratrem proscripserant; nec Planco gratia defuit ad impetrandum ut frater eius Plancus Plotius proscriberetur. [4] Eoque inter iocos militares, qui currum Lepidi Plancique secuti erant, inter execrationem civium usurpabant hunc versum:

De germanis, non de Gallis duo triumphant consules.

Caput LXVIII

[1] Suo praeteritum loco referatur; neque enim persona umbram actae rei capit. Dum in acie Pharsalica acri feraque de summa rerum Caesar dimicat, M. Caelius, vir eloquio animoque Curioni simillimus, sed in utroque perfectior nec minus ingeniose nequam, cum ne modica quidem <re> servari posset – quippe peior illi res familiaris quam mens erat –, [2] in praetura novarum tabularum auctor extitit nequiitque senatus et auctoritate consulum deterreri; accito etiam Milone Annio, qui non impetrato reditu Iulianis partibus infestus erat, in Urbe seditionem, in agris haud occulte bellicum tumultum movens, primo summotus a re publica, mox consularibus armis, auctore senatu, circa Thurios oppressus est. [3] <In> incepto pari similis fortuna Milonis fuit: qui Compsam in Hirpinis oppugnans ictusque lapide, tum P. Clodio, tum patriae quam armis petebat poenas dedit, vir inquies et ultra fortem temerarius.

[4] Quatenus autem aliquid ex omissis peto, notetur immodica et intempestiva libertate usos adversus C. Caesarem Marullum Epidium Flavumque Caesetium, tribunos plebis, dum arguunt in eo regni voluntatem, paene vim dominationis expertos. [5] In hoc tamen saepe lacessiti principis ira excessit ut, censoria potius contentus nota quam animadversione dictatoria, summoveret eos a re publica testareturque esse sibi miserrimum quod aut natura sua ei excedendum foret aut minuenda dignitas. Sed ad ordinem revertendum est.

Caput LXIX

[1] Iam et Dolabella in Asia C. Trebonium consularem, cui succedebat, fraude deceptum Zmyrnae occiderat, virum adversus merita Caesaris ingratissimum participemque caedis eius, a quo ipse in consulare provectus fastigium fuerat, [2] et C. Cassius, acceptis a Staio Murco et Crispo Marcio, praetoriis viris imperatoribusque, praevalidis in Syria legionibus inclusum Dolabellam, qui praeoccupata Asia in Syriam pervenerat, Laodiciae, expugnata ea urbe, interfecerat – ita tamen ut ad ictum servi sui Dolabella non segniter cervicem daret – et decem legiones in eo tractu sui iuris fecerat, [3] et M. Brutus C. Antonio, fratri M. Antonii, in Macedonia Vatinioque circa Dyrrachium volentes legiones extorserat – sed Antonium bello lacessierat, Vatinium dignatione obruerat, cum et Brutus cuilibet ducum praeferendus videretur et Vatinius nulli homini non esset postferendus, [4] in quo deformitas corporis cum turpitudine certabat ingenii, adeo ut animus eius dignissimo domicilio inclusus videretur – eratque septem legionibus validus. [5] At lege Pedia, quam consul Pedius, collega Caesaris, tulerat, omnibus qui Caesarem patrem interfecerant aqua ignique damnatis interdictum erat. Quo tempore, Capito, patruus meus, vir ordinis senatorii, Agrippae subscripsit in C. Cassium.

[6] Dumque ea in Italia geruntur, acri atque prosperrimo bello Cassius Rhodum, rem immanis operis, ceperat, Brutus Lycios devicerat, et inde in Macedoniam exercitus traiecerant, cum per omnia repugnans naturae suae Cassius etiam Bruti clementiam vinceret. Neque reperias quos aut pronior fortuna comitata sit aut veluti fatigata maturius destituerit quam Brutum et Cassium.

Caput LXX

[1] Tum Caesar et Antonius traiecerunt exercitus in Macedoniam et apud urbem Philippos cum M. Bruto Cassioque acie concurrerunt. Cornu cui Brutus praeerat, impulsis hostibus, castra Caesaris cepit – nam ipse Caesar, etiamsi infirmissimus valetudine erat, obibat munia ducis, oratus etiam ab Artorio medico ne in castris remaneret, manifesta denuntiatione quietis territo –, id autem in quo Cassius fuerat, fugatum ac male mulcatum, in altiora receperat loca. [2] Tum Cassius, ex sua fortuna eventum collegae aestimans, cum dimisisset evocatum iussissetque nuntiare sibi quae esset multitudo ac vis hominum, quae ad se tenderet, tardius eo nuntiante, cum in vicino esset agmen cursu ad eum tendentium neque pulvere facies aut signa denotari possent, existimans hostes esse qui irruerent, lacerna caput circumdedit extentamque cervicem interritus liberto praebuit. [3] Deciderat Cassii caput, cum evocatus advenit nuntians Brutum esse victorem. Qui, cum imperatorem prostratum videret: 'Sequar, inquit, eum quem mea occidit tarditas' et ita in gladium incubuit. [4] Post paucos deinde dies Brutus conflixit cum hostibus et, victus acie, cum in tumulum nocte ex fuga se recepisset, impetravit a Stratone Aegeate, familiari suo, ut manum morituro commodaret sibi; [5] reiectoque laevo super caput brachio, cum mucronem gladii eius dextera tenens sinistrae admovisset mamillae, ad eum ipsum locum qua cor emicat, impellens se in vulnus uno ictu transfixus expiravit protinus.