Silvarum libri V

Liber quintus

_______________________________________________________

III

Epicedion in patrem suum

Ipse malas vires et lamentabile carmen

Elysio de fonte mihi pulsumque sinistrae

da, genitor praedocte, lyrae. neque enim antra moveri

Delia nec solitam fas est impellere Cirrham

5

te sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra,

quicquid ab Ismariis monstrarat collibus Euhan,

dedidici. fugere meos Parnasia crines

vellera, funestamque hederis inrepere taxum

extimui trepidamque (nefas!) arescere laurum.

10

certe ego, magnanimum qui facta attollere regum

ibam altum spirans Martemque aequare canendo.

quis sterili mea corda situ, quis Apolline merso

frigida damnatae praeduxit nubila menti?

stant circum attonitae vatem et nil dulce sonantem

15

nec digitis nec voce, deae. dux ipsa silenti

fulta caput cithara, qualis post Orphea raptum

astitit, Hebre, tibi cernens iam surda ferarum

agmina et immotos sublato carmine lucos.

At tu, seu membris emissus in ardua tendens

20

fulgentisque plagas rerumque elementa recenses,

quis deus, unde ignes, quae ducat semita solem,

quae minuat Phoeben quaeque integrare latentem

causa queat, notique modos extendis Arati;

seu tu Lethaei secreto in gramine campi

25

concilia heroum iuxta manesque beatos,

Maeonium Ascraeumque senem non segnior umbra

accolis alternumque sonas et carmina misces:

da vocem magno, pater, ingeniumque dolori.

nam me ter relegens caelo terque ora retexens

30

luna videt residem nullaque Heliconide tristes

solantem curas: tuus ut mihi vultibus ignis

inrubuit cineremque oculis umentibus hausi,

vilis honos studiis. vix haec in munera solvo

primum animum tacitisque situm depellere curis

35

nunc etiam labente manu nec lumine sicco

ordior adclinis tumulo quo molle quiescis

iugera nostra tenens, ubi post Aeneia fata

stellatus Latiis ingessit montibus Albam

Ascanius, Phrygio dum pingues sanguine campos

40

odit et infaustae regnum dotale novercae.

hic ego te (nam Sicanii non mitius halat

aura croci; dites nec si tibi rara Sabaei

cinnama, odoratas nec Arabs decerpsit aristas

inferni cum laude laci) sed carmine plango

45

Pierio; sume et gemitus et vulnera nati

et lacrimas, rari quas umquam habuere parentes.

atque utinam fortuna mihi dare manibus aras,

par templis opus, aeriamque educere molem,

Cyclopum scopulos ultra atque audacia saxa

50

Pyramidum, et magno tumulum praetexere luco!

illic et Siculi superassem dona sepulcri

et Nemees lucum et Pelopis sollemnia trunci.

illic Oebalio non finderet aëra disco

Graiorum vis nuda virum, non arva rigaret

55

sudor equum aut putri sonitum daret ungula fossa;

sed Phoebi simplex chorus, et frondentia vatum

praemia laudato, genitor, tibi rite ligarem.

ipse madens oculis, umbrarum animaeque sacerdos,

praecinerem gemitum, cui te nec Cerberus omni

60

ore nec Orpheae quirent avertere leges.

atque tibi moresque tuos et facta canentem

fors et magniloquo non posthabuisset Homero,

tenderet et torvo pietas aequare Maroni.

Cur magis incessat superos et aena sororum

65

stamina, quae tepido genetrix super aggere nati

orba sedet, vel quae primaevi coniugis ignem

aspicit obstantesque manus turbamque tenentem

vincit in ardentem, liceat, moritura maritum?

maior ab his forsan superos et Tartara pulsem

70

invidia, externis etiam miserabile visu

funus eat; sed nec modo se Natura dolenti

nec Pietas iniusta dedit: mihi limine primo

fatorum et viridi, genitor, ceu raptus ab aevo

Tartara dura subis. nec enim Marathonia virgo

75

parcius extinctum saevorum crimine agrestum

fleverit Icarium, Phrygia quam turre cadentem

Astyanacta parens. laqueo quin illa supremo

inclusit gemitus: at te post funera magni

Hectoris Haemonio pudor est servisse marito.

80

Non ego, quas fati certus sibi morte canora

inferias praemittit olor nec rupe quod atra

Tyrrhenae volucres nautis praedulce minantur,

in patrios adhibebo rogos; non murmure trunco

quod gemit et durae queritur Philomela sorori:

85

nota nimis vati. quis non in funere cunctos

Heliadum ramos lacrimosaque germina dixit

et Phrygium silicem, atque ausum contraria Phoebo

carmina nec fida gavisam Pallada buxo?

te Pietas oblita virum revocataque caelo

90

Iustitia et gemina plangat Facundia lingua

et Pallas doctique cohors Heliconia Phoebi,

quis labor Aonios seno pede ducere campos

et quibus Arcadia carmen testudine mensis

†cydalibem† nomenque fuit, quosque orbe sub omni

95

ardua septena numerat Sapientia fama,

qui furias regumque domos aversaque caelo

sidera terrifico super intonuere cothurno,

et quis lasciva vires tenuare Thalia

dulce vel heroos gressu truncare tenores.

100

omnia namque animo complexus et omnibus auctor,

qua fandi vis lata patet, sive orsa libebat

Aoniis vincire modis seu voce soluta

spargere et effreno nimbos aequare profatu.

Exsere semirutos subito de pulvere vultus,

105

Parthenope, crinemque adflato monte sepultum

pone super tumulos et magni funus alumni,

quo non Monychiae quicquam praestantius arces

doctaque Cyrene Sparteve animosa creavit.

si tu stirpe vacans famaeque obscura iaceres

110

nil gentile tenens, illo te cive probabas

Graiam atque Euboico maiorum sanguine duci.

illa tuis totiens praestant se tempora sertis

cum stata laudato caneret quinquennia versu

ora supergressus regis Pylii oraque regis

115

Dulichii speciemque, comam subnexus utroque.

non tibi deformes obscuri sanguinis ortus

nec sine luce genus, quamquam fortuna parentum

artior expensis. etenim te divite ritu

ponere purpureos Infantia legit amictus

120

stirpis honore datos et nobile pectoris aurum.

protinus exorto dextrum risere sorores

Aonides, puerique chelyn summisit et ora

imbuit amne sacro iam tum mihi blandus Apollo.

nec simplex patriae decus, et natalis origo

125

pendet ab ambiguo geminae certamine terrae.

te de gente suum Latiis ascita colonis

Graia refert Hyele, †graius† qua puppe magister

excidit et mediis miser evigilavit in undis;

maior at inde suum longo probat ordine vitae

[Parthenope] * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

130

Maeoniden aliaeque aliis natalibus urbes

diripiunt cunctaeque probant; non omnibus ille

verus, alit victos immanis gloria falsi.

atque ibi dum profers annos vitamque salutas,

protinus ad patrii raperis certamina lustri

135

vix implenda viris, laudum festinus et audax

ingenii. stupuit primaeva ad carmina plebes

Euboea et natis te monstravere parentes.

inde frequens pugnae nulloque ingloria sacro

vox tua: non totiens victorem Castora gyro

140

nec fratrem caestu virides clausere Therapnae.

sin pronum vicisse domi, quid Achaea mereri

praemia nunc ramis Phoebi nunc gramine Lernae

nunc Athamantea protectum tempora pinu,

cum totiens lassata tamen nusquam avia frondes

145

abstulit aut alium tetigit Victoria crinem?

Hinc tibi vota patrum credi generosaque pubes

te monitore regi, mores et facta priorum

discere, quis casus Troiae, quam tardus Vlixes,

quantus equum pugnasque virum decurrere versu

150

Maeonides quantumque pios ditarit agrestes

Ascraeus Siculusque senex, qua lege recurrat

Pindaricae vox flexa lyrae volucrumque precator

Ibycus et tetricis Alcman cantatus Amyclis

Stesichorusque ferox saltusque ingressa viriles

155

non formidata temeraria Chalcide Sappho,

quosque alios dignata chelys. tu pandere doctus

carmina Battiadae latebrasque Lycophronis atri

Sophronaque implicitum tenuisque arcana Corinnae.

sed quid parva loquor? tu par assuetus Homero

160

ferre iugum senosque pedes aequare solutis

versibus et numquam passu breviore relinqui.

quid mirum, patria si te petiere relicta

quos Lucanus ager, rigidi quos iugera Dauni,

quos Veneri plorata domus neglectaque tellus

165

Alcidae, vel quos e vertice Surrentino

mittit Tyrrheni speculatrix virgo profundi,

quos propiore sinu lituo remoque notatus

collis et Ausonii pridem laris hospita Cyme,

quosque Dicarchei portus Baianaque mittunt

170

litora, qua mediis alte permissus anhelat

ignis aquis et operta domos incendia servant?

sic ad Avernales scopulos et opaca Sibyllae

antra rogaturae veniebant undique gentes;

illa minas divum Parcarumque acta canebat

175

quamvis decepto vates non irrita Phoebo.

mox et Romuleam stirpem proceresque futuros

instruis inque patrum vestigia ducere perstas.

sub te Dardanius facis explorator opertae,

qui Diomedei celat penetralia furti,

180

crevit et inde sacrum didicit puer; arma probatis

monstrasti Saliis praesagumque aethera certis

auguribus; cui Chalcidicum fas volvere carmen,

cur Phrygii lateat coma flaminis, et tua multum

verbera succincti formidavere Luperci.

185

Et nunc ex illo forsan grege gentibus alter

iura dat Eois, alter compescit Hiberas,

alter Achaemenium secludit Zeumate Persen,

hi dites Asiae populos, hi Pontica frenant,

hi fora pacificis emendant fascibus, illi

190

castra pia statione tenent: tu laudis origo.

non tibi certassent iuvenilia fingere corda

Nestor et indomiti Phoenix moderator alumni,

quique tubas acres lituosque audire volentem

Aeaciden alio frangebat carmine Chiron.

195

Talia dum celebras, subitam civilis Erinys

Tarpeio de monte facem Phlegraeaque movit

proelia. sacrilegis lucent Capitolia taedis,

et Senonum furias Latiae sumpsere cohortes.

vix requies flammae necdum rogus ille deorum

200

siderat, excisis cum tu solacia templis

impiger et multum facibus velocior ipsis

concinis ore pio captivaque fulmina defles.

mirantur Latii proceres ultorque deorum

Caesar, et e medio divum pater annuit igni.

205

iamque et flere pio Vesuvina incendia cantu

mens erat et gemitum patriis impendere damnis,

cum pater exemptum terris ad sidera montem

sustulit et late miseras deiecit in urbes.

Me quoque vocales lucos Boeotaque tempe

210

pulsantem, cum stirpe tua descendere dixi,

admisere deae; nec enim mihi sidera tantum

aequoraque et terras, quae mos debere parenti,

sed decus hoc quodcumque lyrae primusque dedisti

non vulgare loqui et famam sperare sepulcro.

215

qualis eras, Latios quotiens ego carmine patres

mulcerem felixque tui spectator adesses

muneris! heu quali confusus gaudia fletu

vota piosque metus inter laetumque pudorem!

quam tuus ille dies, quam non mihi gloria maior!

220

talis Olympiaca iuvenem cum spectat harena

qui genuit, plus ipse ferit, plus corde sub alto

caeditur; attendunt cunei, spectatur Achaeis

ille magis, crebro dum lumina pulveris haustu

obruit et prensa vovet exspirare corona.

225

ei mihi quod tantum patrias ego vertice frondes

solaque Chalcidicae Cerealia dona coronae

te sub teste tuli! qualem te Dardanus Albae

vix cepisset ager, si per me serta tulisses

Caesarea donata manu! quod subdere robur

230

illa dies, quantum potuit dempsisse senectae!

nam quod me mixta quercus non pressit oliva

et fugit speratus honos, quam dulce parentis

invida Tarpei caperes! te nostra magistro

Thebais urguebat priscorum exordia vatum;

235

tu cantus stimulare meos, tu pandere facta

heroum bellique modos positusque locorum

monstrabas. labat incerto mihi limite cursus

te sine, et orbatae caligant vela carinae.

nec solum larga memet pietate fovebas:

240

talis et in thalamos. una tibi cognita taeda

conubia, unus amor. certe seiungere matrem

iam gelidis nequeo bustis; te sentit habetque,

te videt et tumulos ortuque obituque salutat,

ut Pharios aliae ficta pietate dolores

245

Mygdoniosque colunt et non sua funera plorant.

Quid referam expositos servato pondere mores?

quae pietas, quam vile lucrum, quae cura pudoris,

quantus amor recti! rursusque, ubi dulce remitti,

gratia quae dictis! animo quam nulla senectus!

250

his tibi pro meritis famam laudesque benignas

iudex cura deum, nulloque e vulnere tristem

concessit. raperis, genitor, non indigus aevi,

non nimius, trinisque decem quinquennia lustris

iuncta ferens. sed me pietas numerare dolorque

255

non sinit, o Pylias aevi transcendere metas

et Teucros aequare senes, o digne videre

me similem! sed nec leti tibi ianua tristis:

quippe leves causae, nec segnis labe senili

exitus instanti praemisit membra sepulcro,

260

sed te torpor iners et mors imitata quietem

explicuit falsoque tulit sub Tartara somno.

Quos ego tunc gemitus (comitum manus anxia vidit,

vidit et exemplum genetrix gavisaque novit),

quae lamenta tuli! veniam concedite, manes,

265

fas dixisse, pater: non tu mihi plura dedisses.

felix ille patrem vacuis circumdedit ulnis;

vellet et Elysia quamvis in sede locatum

abripere et Danaas iterum portare per umbras;

temptantem et vivos molitum in Tartara gressus

270

detulit infernae vates longaeva Dianae;

sic chelyn Odrysiam pigro transmisit Averno

causa minor, sic Thessalicis Admetus in oris.

si lux una retro Phylaceida rettulit umbram,

cur nihil exoret, genitor, chelys aut tua manes

275

aut mea? fas mihi sic patrios contingere vultus,

fas iunxisse manus, et lex quaecumque sequatur.

At vos, umbrarum reges Aetnaeaque Iuno,

si laudanda precor, taedas auferte comasque

Eumenidum; nullo sonet asper ianitor ore,

280

centauros Hydraeque greges Scyllaeaque monstra

aversae celent valles, umbramque senilem

invitet ripis, discussa plebe, supremus

vector et in media componat molliter alga.

ite, pii manes Graiumque examina vatum,

285

inlustremque animam Lethaeis spargite sertis

et monstrate nemus, quo nulla inrupit Erinys.

in quo falsa dies caeloque simillimus aer.

Inde tamen venias melior qua porta malignum

cornea vincit ebur, somnique in imagine monstra,

290

quae solitus. sic sacra Numae ritusque colendos

mitis Aricino dictabat Nympha sub antro,

Scipio sic plenos Latio Iove ducere somnos

creditur Ausoniis, sic non sine Apolline Sylla.