Silvarum libri V

Liber quintus

_______________________________________________________

II

Laudes Crispini Vetti Bolani filii

Rura meus Tyrrhena petit saltusque Tagetis

Crispinus; nec longa mora est aut avia tellus;

et mea secreto velluntur pectora morsu,

udaque turgentes impellunt lumina guttas,

5

ceu super Aegaeas hiemes abeuntis amici

vela sequar spectemque ratem iam fessus ab altis

rupibus atque oculos longo querar aëre vinci.

Quid? si militiae iam te, puer inclite, primae

clara rudimenta et castrorum dulce vocaret

10

auspicium, quanto manarent gaudia fletu

quosve darem amplexus! etiamne optanda propinqui

tristia, ut octonos bis iam tibi circuit orbes

vita? sed angustis animus robustior annis

succumbitque oneri, et mentem sua non capit aetas.

15

nec mirum: non te series inhonora parentum

obscurum proavis et priscae lucis egentem

plebeia de stirpe tulit; non sanguine cretus

turmali trabeaque recens et paupere clavo

augustam sedem et Latii penetrale senatus

20

advena pulsasti, sed praecedente tuorum

agmine. Romulei qualis per iugera circi

cum pulcher visu titulis generosus avitis

exspectatur equus cuius de stemmate longo

felix demeritos habet admissura parentes,

25

illum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem

pulvis et incurvae gaudent agnoscere metae:

sic te, clare puer, genitum sibi curia sensit,

primaque patricia clausit vestigia luna.

mox Tyrios ex more sinus tunicamque potentem

30

agnovere umeri. sed enim tibi magna parabat

ad titulos exempla pater. quippe ille iuventam

protinus ingrediens pharetratum invasit Araxen

belliger indocilemque fero servire Neroni

Armeniam. rigidi summam Mavortis agebat

35

Corbulo, sed comitem belli sociumque laborum

ille quoque egregiis multum miratus in armis

Bolanum; atque illi curarum asperrima suetus

credere partirique metus, quod tempus amicum

fraudibus, exerto quaenam bona tempora bello,

40

quae suspecta fides aut quae fuga vera ferocis

Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,

Bolanus tutis iuga quaerere commoda castris,

metiri Bolanus agros, aperire malignas

torrentum nemorumque moras tantamque verendi

45

mentem implere ducis iussisque ingentibus unus

sufficere. ipsa virum norat iam barbara tellus,

ille secundus apex bellorum et proxima cassis.

sic Phryges attoniti, quamquam Nemeaea viderent

arma Cleonaeusque acies impelleret arcus,

50

pugnante Alcide tamen et Telamona timebant.

disce, puer, (nec enim externo monitore petendus

virtutis tibi pulcher amor: cognata ministret

laus animos. aliis Decii reducesque Camilli

monstrentur), tu disce patrem, quantusque negantem

55

fluctibus occiduis fesso usque Hyperione Thylen

intrarit mandata gerens quantusque potentis

mille urbes Asiae sortito rexerit anno,

imperium mulcente toga. bibe talia pronis

auribus, haec certent tibi conciliare propinqui,

60

haec iterent comites praecepta senesque paterni.

Iamque alio moliris iter nec deside passu

ire paras. nondum validae tibi signa iuventae

inrepsere genis, et adhuc tenor integer aevi.

nec genitor iuxta; fatis namque haustus iniquis

65

occidit et geminam prolem sine praeside linquens;

nec saltem teneris ostrum puerile lacertis

exuit albentique umeros induxit amictu.

quem non corrupit pubes effrena novaeque

libertas properata togae? ceu nescia falcis

70

silva comas tollit fructumque exspirat in umbras.

at tibi Pieriae tenero sub pectore curae

et pudor et docti legem sibi dicere mores;

tunc hilaris probitas et frons tranquilla, nitorque

luxuriae confine tenens, pietasque per omnes

75

dispensata modos; aequaevo cedere fratri

mirarique patrem miseraeque ignoscere matri

admonuit fortuna domus. tibine illa nefanda

pocula letalesque manu componere sucos

evaluit, qui voce potes praevertere morsus

80

serpentum atque omnis vultu placare novercas?

infestare libet manes meritoque precatu

pacem auferre rogis; sed te, puer optime, cerno

flectentem iustis et talia dicta parantem:

‹parce precor cineri: fatum illud et ira nocentum

85

Parcarum crimenque dei, mortalia quisquis

pectora sero videt nec primo in limine sistit

conatus scelerum atque animos infanda parantes.

excidat illa dies aevo nec postera credant

saecula. nos certe taceamus et obruta multa

90

nocte tegi propriae patiamur crimina gentis.

exegit poenas, hominum cui cura suorum,

quo Pietas auctore redit terrasque revisit,

quem timet omne nefas. satis haec lacrimandaque nobis

ultio. quin saevas utinam exorare liceret

95

Eumenidas timidaeque avertere Cerberon umbrae

immemoremque tuis citius dare manibus amnem.›

Macte animo, iuvenis! sed crescunt crimina matris.

nec tantum pietas, sed protinus ardua virtus

affectata tibi. nuper cum forte sodalis

100

immeritae falso palleret crimine famae

erigeretque forum succinctaque iudice multo

surgeret et castum vibraret Iulia fulmen,

tu, quamquam non ante forum legesque severas

passus sed tacita studiorum occultus in umbra,

105

defensare metus adversaque tela subisti

pellere, inermis adhuc et tiro, paventis amici.

haud umquam tales aspexit Romulus annos

Dardaniusque senex medii bellare togata

strage fori. stupuere patres temptamina tanta

110

conatusque tuos, nec te reus ipse timebat.

par vigor et membris, promptaeque ad fortia vires

sufficiunt animo atque ingentia iussa sequuntur.

ipse ego te nuper Tiberino in litore vidi

qua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,

115

tendentem cursus vexantemque ilia nuda

calce ferocis equi, vultu dextraque minacem:

si qua fides dictis, stupui armatumque putavi.

Gaetulo sic pulcher equo Troianaque quassans

tela novercales ibat venator in agros

120

Ascanius miseramque patri flagrabat Elissam;

Troilus haut aliter gyro leviore minantes

eludebat equos, aut quem de turribus altis

Arcadas Ogygio versantem in pulvere metas

spectabant Tyriae non torvo lumine matres.

125

ergo age (nam magni ducis indulgentia pulsat

certaque dat votis hilaris vestigia frater),

surge animo, et fortes castrorum concipe curas.

monstrabunt acies Mavors Actaeaque virgo,

flectere Castor equos, umeris quatere arma Quirinus,

130

qui tibi iam tenero permisit plaudere collo

nubigenas clipeos intactaque caedibus arma.

Quasnam igitur terras, quem Caesaris ibis in orbem?

Arctoosne amnes et Rheni fracta natabis

flumina, an aestiferis Libyae sudabis in arvis?

135

an iuga Pannoniae mutatoresque domorum

Sauromatas quaties? an te septenus habebit

Hister et umbroso circumflua coniuge Peuce?

an Solymum cinerem palmetaque capta subibis

non sibi felices silvas ponentis Idymes?

140

quod si te magno tellus frenata parenti

accipiat, quantum ferus exsultabit Araxes,

quanta Caledonios attollet gloria campos,

cum tibi longaevus referet trucis incola terrae:

‹hic suetus dare iura parens, hoc cespite turmas

145

adfari; vicis speculas castellaque – longe

aspicis? – ille dedit cinxitque haec moenia fossa;

belligeris haec dona deis, haec tela dicavit

(cernis adhuc titulos); hunc ipse vocantibus armis

induit, hunc regi rapuit thoraca Britanno,›

150

qualiter in Teucros victricia bella paranti

ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillem.

Felix qui viridi fidens, Optate, iuventa

durabis quascumque vias vallumque subibis,

forsan et ipse latus (sic numina principis adsint)

155

cinctus et unanimi comes indefessus amici,

quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessit

bella Menoetiades. quippe haec concordia vobis,

hic amor est; duretque, precor! nos fortior aetas

iam fugit; hinc votis animum precibusque iuvabo,

160

et mihi. sed questus solitos si forte ciebo

et mea Romulei venient ad carmina patres,

tu deeris, Crispine, mihi, cuneosque per omnes

te meus absentem circumspectabit Achilles.

sed venies melior (vatum non irrita currunt

165

omina); quique aquilas tibi nunc et castra recludit,

idem omnes perferre gradus cingique superbis

fascibus et patrias dabit insedisse curules.

Sed quis ab excelsis Troianae collibus Albae,

unde suae iuxta prospectat moenia Romae

170

proximus ille deus, fama velocior intrat

nuntius atque tuos implet, Crispine, penates?

dicebam certe: vatum non irrita currunt

auguria. en, ingens reserat tibi limen honorum

Caesar et Ausonii committit munia ferri.

175

vade, puer, tantisque enixus suffice donis,

felix qui magno iam nunc sub praeside iuras

cuique sacer primum tradit Germanicus ensem!

non minus hoc, fortis quam si tibi panderet ipse

Bellipotens aquilas torvaque induceret ora

180

casside. vade alacer maioraque disce mereri!