Astronomica

___________________________________________________________

Liber secundus

Maximus Iliacae gentis certamina vates

et quinquaginta regum regemque patremque

Hectoraque Aeacidae victamque sub Hectore Troiam,

erroremque ducis totidem, quot vicerat, annis

4a

<infestum experti dominum maris atque renato>

5

instantem bello geminataque Pergama ponto

ultimaque in patria captisque penatibus arma

ore sacro cecinit; patriam cui turba petentum,

dum dabat, eripuit, cuiusque ex ore profusos

omnis posteritas latices in carmina duxit

10

amnemque in tenuis ausa est deducere rivos

unius fecunda bonis. sed proximus illi

Hesiodus memorat divos divumque parentes

et chaos enixum terras orbemque sub illo

infantem et primos titubantia sidera cursus

15

Titanasque senes, Iovis et cunabula magni

et sub fratre viri nomen, sine matre parentis,

17

atque iterum patrio nascentem corpore Bacchum,

23

silvarumque deos secretaque numina Nymphas.

19

quin etiam ruris cultus legesque notavit

20

militiamque soli, quod colles Bacchus amaret,

21

quod fecunda Ceres campos, quod Pallas utrumque,

22

atque arbusta vagis essent quod adultera pomis;

18

omniaque immenso volitantia lumina mundo,

24

pacis opus, magnos naturae condit in usus.

25

astrorum quidam varias dixere figuras,

signaque diffuso passim labentia caelo

in proprium cuiusque genus causasque tulere;

Persea et Andromedan poena matremque dolentem

solventemque patrem, raptamque Lycaone natam,

30

officioque Iovis Cynosuram, lacte Capellam

et furto Cycnum, pietate ad sidera ductam

Erigonen ictuque Nepam spolioque Leonem

et morsu Cancrum, Pisces Cythereide versa,

Lanigerum victo ducentem sidera ponto,

35

ceteraque ex variis pendentia casibus astra

aethera per summum voluerunt fixa revolvi.

quorum carminibus nihil est nisi fabula caelum

terraque composuit mundum quae pendet ab illo.

quin etiam ritus pastorum et Pana sonantem

40

in calamos Sicula memorat tellure creatus,

nec silvis silvestre canit perque horrida motus

rura serit dulcis Musamque inducit in aulas.

ecce alius pictas volucres ac bella ferarum,

ille venenatos angues aconitaque et herbas

45

fata refert vitamque sua radice ferentis.

quin etiam tenebris immersum Tartaron atra

in lucem de nocte vocant orbemque revolvunt

interius versum naturae foedere rupto.

omne genus rerum doctae cecinere sorores,

50

omnis ad accessus Heliconos semita trita est,

et iam confusi manant de fontibus amnes

nec capiunt haustum turbamque ad nota ruentem.

integra quaeramus rorantis prata per herbas

undamque occultis meditantem murmur in antris,

55

quam neque durato gustarint ore volucres,

ipse nec aetherio Phoebus libaverit igni.

nostra loquar, nulli vatum debebimus orsa,

nec furtum sed opus veniet, soloque volamus

in caelum curru, propria rate pellimus undas.

60

namque canam tacita naturae mente potentem

infusumque deum caelo terrisque fretoque

ingentem aequali moderantem foedere molem,

totumque alterno consensu vivere mundum

et rationis agi motu, cum spiritus unus

65

per cunctas habitet partes atque irriget orbem

omnia pervolitans corpusque animale figuret.

quod nisi cognatis membris contexta maneret

machina et imposito pareret tota magistro

ac tantum mundi regeret prudentia censum,

70

non esset statio terris, non ambitus astris,

erraretque vagus mundus standove rigeret,

nec sua dispositos servarent sidera cursus

noxque alterna diem fugeret rursumque fugaret,

non imbres alerent terras, non aethera venti

75

nec pontus gravidas nubes nec flumina pontum

nec pelagus fontes, nec staret summa per omnis

par semper partes aequo digesta parente,

ut neque deficerent undae nec sideret orbis

nec caelum iusto maiusve minusve volaret.

80

motus alit, non mutat opus. sic omnia toto

dispensata manent mundo dominumque sequuntur.

hic igitur deus et ratio, quae cuncta gubernat,

ducit ab aetheriis terrena animalia signis,

quae, quamquam longo, cogit, summota recessu,

85

sentiri tamen, ut vitas ac fata ministrent

gentibus ac proprios per singula corpora mores.

nec nimis est quaerenda fides: sic temperat arva

caelum, sic varias fruges redditque rapitque,

sic pontum movet ac terris immittit et aufert,

90

atque haec seditio pelagus nunc sidere lunae

mota tenet, nunc diverso stimulata recessu,

nunc anni spatio Phoebum comitata volantem;

sic summersa fretis, concharum et carcere clausa,

ad lunae motum variant animalia corpus

95

et tua damna, tuas imitantur, Delia, vires;

tu quoque fraternis sic reddis curribus ora

atque iterum ex isdem repetis, quantumque reliquit

aut dedit ille, refers et sidus sidere constas;

denique sic pecudes et muta animalia terris,

100

cum maneant ignara sui legisque per aevum,

natura tamen ad mundum revocante parentem

attollunt animos caelumque et sidera servant

corporaque ad lunae nascentis cornua lustrant

venturasque vident hiemes, reditura serena.

105

quis dubitet post haec hominem coniungere caelo,

105a

<cui, cupiens terras ad sidera surgere, munus>

eximium natura dedit linguamque capaxque

ingenium volucremque animum, quem denique in unum

descendit deus atque habitat seque ipse requirit?

mitte alias artes, quarum est permissa facultas

110

invidiosa adeo, nec nostri munera census:

[mitto quod aequali nihil est sub lege tributum,

quo patet auctoris summam, non corporis, esse;

mitto quod certum est et inevitabile fatum

materiaeque datum est cogi sed cogere mundo]

115

quis caelum posset nisi caeli munere nosse,

et reperire deum, nisi qui pars ipse deorum est?

quisve hanc convexi molem sine fine patentis

signorumque choros ac mundi flammea tecta,

aeternum et stellis adversus sidera bellum

120

[ac terras caeloque fretum subiectaque utrisque]

cernere et angusto sub pectore claudere posset,

ni sanctos animis oculos natura dedisset

cognatamque sibi mentem vertisset ad ipsam

et tantum dictasset opus, caeloque veniret

125

quod vocat in caelum sacra ad commercia rerum?

127

quis neget esse nefas invitum prendere mundum

et velut in semet captum deducere in orbem?

sed, ne circuitu longo manifesta probentur,

130

ipsa fides operi faciet pondusque fidemque;

nam neque decipitur ratio nec decipit umquam.

rite sequenda via est ac veris credita causis,

eventusque datur qualis praedicitur ante.

quod Fortuna ratum faciat, quis dicere falsum

135

audeat et tantae suffragia vincere sortis?

Haec ego divino cupiam cum ad sidera flatu

ferre, nec in turba nec turbae carmina condam

sed solus, vacuo veluti vectatus in orbe

liber agam currus non occursantibus ullis

140

nec per iter socios commune regentibus actus,

sed caelo noscenda canam, mirantibus astris

et gaudente sui mundo per carmina vatis,

vel quibus illa sacros non invidere meatus

notitiamque sui, minima est quae turba per orbem.

145

illa frequens, quae divitias, quae diligit aurum,

imperia et fasces mollemque per otia luxum

et blandis diversa sonis dulcemque per aures

affectum, ut modico noscenda ad fata labore.

hoc quoque fatorum est, legem perdiscere fati.

150

Et primum astrorum varia est natura notanda

carminibus per utrumque genus. nam mascula sex sunt,

diversi totidem generis sub principe Tauro:

cernis ut aversos redeundo surgat in artus.

alternant genus et vicibus variantur in orbem.

155

Humanas etiam species in parte videbis,

nec mores distant: pecudum pars atque ferarum

ingenium facient. quaedam signanda sagaci

singula sunt animo, propria quae sorte feruntur:

nunc binis insiste; dabunt geminata potentis

160

per socium effectus. multum comes addit et aufert,

ambiguisque valent, quis sunt collegia, fatis

ad meritum noxamque. duos per sidera Pisces

et totidem Geminos nudatis aspice membris.

his coniuncta manent alterno bracchia nexu,

165

dissimile est illis iter in contraria versis.

par numerus, sed enim dispar natura notanda est.

atque haec ex paribus toto gaudentia censu

signa meant, nihil exterius mirantur in ipsis

amissumve dolent, quaedam quod, parte recisa

170

atque ex diverso commissis corpore membris,

ut Capricornus et intentum qui derigit arcum

iunctus equo: pars huic hominis, sed nulla priori.

[hoc quoque servandum est alta discrimen in arte,

distat enim gemini duo sint duplane figura]

175

quin etiam Erigone binis numeratur in astris,

nec facies ratio duplex; nam desinit aestas,

incipit autumnus media sub Virgine utrimque.

idcirco tropicis praecedunt omnibus astra

bina, ut Lanigero, Chelis Cancroque Caproque,

180

quod duplicis retinent conexo tempore vires.

ut, quos subsequitur Cancer per sidera fratres,

e geminis alter florentia tempora veris

sufficit, aestatem sitientem provehit alter;

nudus uterque tamen, sentit quia uterque calorem,

185

ille senescentis veris, subeuntis at ille

aestatis: par est primae sors ultima parti.

quin etiam Arcitenens, qui te, Capricorne, sub ipso

promittit, duplici formatus imagine fertur:

mitior autumnus mollis sibi vindicat artus

190

materiamque hominis, fera tergo membra rigentem

excipiunt hiemem mutantque in tempora signum.

quosque Aries prae se mittit, duo tempora Pisces

bina dicant: hiemem hic claudit, ver incohat alter.

cum sol aequoreis revolans decurrit in astris,

195

hiberni coeunt cum vernis roribus imbres.

utraque sors umoris habet fluitantia signa.

Quin tria signa novem signis coniuncta repugnant

et quasi seditio caelum tenet. aspice Taurum

clunibus et Geminos pedibus, testudine Cancrum

200

surgere, cum rectis oriantur cetera membris;

ne mirere moras, cum sol aversa per astra

aestivum tardis attollat mensibus annum.

Nec te praetereat nocturna diurnaque signa

quae sint perspicere et propria deducere lege,

205

non tenebris aut luce suam peragentia sortem

(nam commune foret nullo discrimine nomen,

omnia quod certis vicibus per tempora fulgent

et nunc illa dies, nunc noctes illa sequuntur),

sed quibus illa parens mundi natura sacratas

210

temporis attribuit partes statione perenni.

namque Sagittari signum rabidique Leonis

et sua respiciens aurato vellere terga,

tum Pisces <et> Cancer et acri Scorpios ictu,

aut vicina loco, divisa aut partibus aequis,

215

omnia dicuntur simili sub sorte diurna.

cetera, vel numero consortia vel vice sedis,

interiecta locis totidem, nocturna feruntur.

quidam etiam sex continuis dixere diurnas

esse vices astris, quae sunt a principe signo

220

Lanigeri, sex a Libra nocturna videri.

sunt quibus esse diurna placet quae mascula surgunt,

femineam sortem tutis gaudere tenebris.

Quin non nulla tibi nullo monstrante loquuntur

Neptuno debere genus, scopulosus in undis

225

Cancer et effuso gaudentes aequore Pisces.

at, quae terrena censentur sidera sorte,

princeps armenti Taurus regnoque superbus

lanigeri gregis est Aries pestisque duorum

praedatorque Leo <et> dumosis Scorpios arvis.

230

sunt etiam mediae legis communia signa,

ambiguus tergo Capricornus, Aquarius undis,

[parsque marina nitens fundentis semper Aquari]

233

umida terrenis aequali foedere mixta.

Non licet a minimis animum deflectere curis,

235

nec quicquam rationis eget frustrave creatum.

fecundum est proprie Cancri genus, acer et ictu

Scorpios, et partu complentes aequora Pisces.

sed sterilis Virgo est, simili coniuncta Leoni,

nec capit, aut captos effundit, Aquarius ortus.

240

inter utrumque manet Capricornus corpore mixto

et qui Cretaeo fulget Centaurus in arcu,

communisque Aries aequantem tempora Libram

et Geminos Taurumque pari sub sorte recenset.

Nec tu nulla putes in eo commenta locasse

245

naturam rerum, quod sunt currentia quaedam,

ut Leo et Arcitenens Ariesque in cornua tortus;

aut quae recta suis librantur stantia membris,

ut Virgo et Gemini, fundens et Aquarius undas;

vel quae fessa sedent pigras referentia mentes,

250

Taurus depositis collo sopitus aratris,

Libra sub emerito considens orbe laborum,

tuque tuos, Capricorne, gelu contractus in artus;

quaeve iacent, Cancer patulam distentus in alvum,

Scorpios incumbens plano sub pectore terrae,

255

in latus obliqui Pisces semperque iacentes.

Quod si sollerti circumspicis omnia cura,

fraudata invenies amissis sidera membris.

Scorpios in Libra consumit bracchia, Taurus

succidit incurvo claudus pede, lumina Cancro

260

desunt, Centauro superest et quaeritur unum.

sic nostros casus solatur mundus in astris

exemploque docet patienter damna subire,

omnis cum caelo fortunae pendeat ordo

ipsaque debilibus formentur sidera membris.

265

Temporibus quoque sunt propriis pollentia signa:

aestas a Geminis, autumnus Virgine surgit,

bruma Sagittifero, ver Piscibus incipit esse.

quattuor in partes scribuntur sidera terna;

hiberna aestivis, autumni verna repugnant.

Trigona

270

Nec satis est proprias signorum noscere formas

126

et privas quas dant leges nascentibus astra;

271

consensu quoque fata movent et foedere gaudent

atque aliis alia succedunt sorte locoque.

circulus ut dextro signorum clauditur orbe,

in tris aequalis discurrit linea ductus

275

inque vicem extremis iungit se finibus ipsa,

et, quaecumque ferit, dicuntur signa trigona,

in tria partitus quod ter cadit angulus astra

quae divisa manent ternis distantia signis.

Laniger ex paribus spatiis duo signa, Leonis

280

atque Sagittari, diverso conspicit ortu;

Virginis et Tauri Capricorno consonat astrum;

cetera sunt simili ratione triangula signa

per totidem sortes, desunt quae, condita mundo:

[sed discrimen erit dextris laevisque: sinistra

285

quae subeunt, quae praecedunt dextra esse feruntur;

dexter erit Tauro Capricornus, Virgo sinistra]

Quadrata

hoc satis exemplo est. at, quae divisa quaternis

partibus aequali laterum sunt condita ductu

quorum designat normalis virgula sedes,

290

haec quadrata ferunt. Libram Capricornus et illum

conspicit ante Aries atque ipsum a partibus aequis

Cancer et hunc laeva subeuntis sidera Librae.

semper enim <in> dextris censentur signa priora.

sic licet in totidem partes diducere cuncta

295

ternaque bis senis quadrata effingere signis,

quorum proposito reddentur in ordine vires.

Sed siquis contentus erit numerasse quadrata,

divisum <ut> signis mundum putet esse quaternis,

aut tribus ac binis signis ornare trigonum,

300

ut socias vires et amicos exigat ortus

foederaque inveniat mundi cognata per astra,

falsus erit. nam, quina licet sint undique signa,

qui tamen e trinis, quae quinto quoque feruntur

astra loco, fuerint nati, sentire trigoni

305

non poterunt vires: licet illud nomine servent,

amisere loco dotes numerisque repugnant.

nam, cum sint partes orbis per signa trecentae

et ter vicenae, quas Phoebi circuit ardor,

tertia pars eius numeri latus efficit unum

310

in tris perducti partes per signa trigoni.

hanc autem numeri non reddit linea summam,

si signum signo, non pars a parte notetur,

quod, quamvis duo sunt ternis dirimentibus astra,

si tamen extremam laevi primamque prioris

315

inter se conferre voles numerumque notare,

ter quinquagenas implebunt ordine partes;

transibit numerus formam finesque sequentis

consumet ductus. licet ergo signa trigona

dicantur, partes non servant illa trigonas.

320

haec eadem species fallet per signa quadrata

(quod, cum totius numeri, qui construit orbem,

ter denae quadrum partes per sidera reddant,

evenit ut, prima signi de parte prioris

si partem ad summam ducatur virga sequentis,

325

bis sexagenas faciat; sin summa prioris

et pars confertur subeuntis prima, duorum

signorum in medio numerum transique referque,

triginta duplicat partes, pars tertia derit);

et, quamvis quartum a quarto quis computet astrum,

330

naufragium facient partes unius in ipsis.

non igitur satis est signis numerasse trigona

quadrative fidem quaeri per signa quaterna.

quadrati si forte voles effingere formam,

aut trinis paribus facies cum membra trigoni,

335

hic poscit quintam partem centesima summa,

illic amittit decimam. sic convenit ordo.

et, quiscumque quater iunctis favet angulus usque,

quaeque loca in triplici signarit linea ductu

cum sinuata viae linquet dispendia recta,

340

his natura dedit communi foedera lege

inque vicem affectus et mutua iura favoris.

342

quocirca non omnis habet genitura trigonis

345

consensum signis, nec, cum sunt forte quadrata,

continuo inter se servant commercia rerum.

distat enim, partes consumat linea iustas

detrectetne modum numeri, quem circulus ambit,

nunc tris efficiens, nunc quattuor undique ductus,

350

quos in plura iubet ratio procedere signa

interdum, quam sunt numeris memorata per orbem.

Sed longe maior vis est per signa trigoni

quam quibus est titulus sub quarto quoque quadratis.

altior est horum summoto linea templo,

355

illa magis vicina meat caeloque recedit

et propius terras accedit visus eorum

aeraque infectum nostras demittit ad auras.

Hexagona

Debilia alternis data sunt commercia signis,

mutua nec magno consensu foedera servant,

360

invita angusto quod linea flectitur orbe.

nam, cum praeteriens formatur singula limes

sidera et alterno devertitur angulus astro

sexque per anfractus curvatur virgula in orbem,

a Tauro venit in Cancrum, tum Virgine tacta

365

Scorpion ingreditur, tum te, Capricorne, rigentem

et geminos a te Pisces aversaque Tauri

sidera contingens finit, qua coeperat, orbem.

alterius ductus locus est per transita signa,

utque ea praetereas quae sunt mihi singula dicta,

370

flexibus et totidem similis sit circulus illi.

374

tertia convexo conduntur signa recessu;

371

transversos igitur fugiunt subeuntia visus,

quod nimis inclinata iacent limisque videntur

vicinoque latent: ex recto certior ictus.

375

et, quia succedit convexo linea caelo,

singula circuitu quae tantum transeat astra,

visus eis procul est altoque vagatur Olympo

et tenuis vires ex longo mittit in orbem.

sed tamen est illis foedus sub lege propinqua,

380

quod non diversum genus est coeuntibus astris,

mascula sed maribus respondent, cetera sexus

feminei secum iungunt commercia mundi.

sic, quamquam alternis, par est natura figuris,

et cognata iacent generis sub legibus astra.

385

Iam vero nulla est haerentibus addita signis

gratia; nam consensus hebet, quia visus ademptus.

in seducta ferunt animos, quae cernere possunt.

sunt etiam adversi generis conexa per orbem

mascula femineis semperque obsessa vicissim.

390

[disparibus non ulla datur concordia signis]

Sexta quoque in nullas numerantur commoda vires,

virgula per totum quod par non ducitur orbem

sed duo signa ferit mediis summota quaternis,

tertius absumpto ductus non sufficit orbe.

Diametra

395

At, quae diversis e partibus astra refulgent

per medium adverso mundum pendentia vultu

et toto divisa manent contraria caelo

septima quaeque, loco quamvis summota feruntur,

ex longo tamen illa valent viresque ministrant

400

vel bello vel pace suas, ut tempora poscunt,

nunc foedus stellis, nunc et dictantibus iras.

quod si forte libet, quae sunt contraria, signa

per titulos celebrare suos sedesque, memento

solstitium brumae, Capricornum opponere Cancro,

405

Lanigerum Librae (par nox in utroque diesque est),

Piscibus Erigonen, iuvenique urnaeque Leonem;

Scorpios e summo cum fulget, Taurus in imo est,

et cadit Arcitenens Geminis orientibus orbi.

[hos servant inter sese contraria cursus]

410

sed, quamquam adversis fulgent contraria signis,

natura tamen interdum sociata feruntur,

et genere amplexis concordia mutua surgit:

mascula se paribus vel sic, diversa suorum

respondent generi. Pisces et Virginis artus

415

adversi volitant, sed amant communia iura,

et vincit natura locum; sed vincitur ipsa

temporibus, Cancerque tibi, Capricorne, repugnat

femina femineo, quia brumae dissidet aestas.

hinc rigor et glacies nivibusque albentia rura,

420

hinc sitis et sudor nudusque in collibus orbis,

aestivosque dies aequat nox frigida brumae.

sic bellum natura gerit, discordat et annus,

ne mirere in ea pugnantia sidera parte.

at non Lanigeri signum Libraeque repugnant

425

in totum, quia ver autumno tempore differt

(fructibus hoc implet maturis, floribus illud)

sed ratione pari est, aequatis nocte diebus,

temporaque efficiunt simili concordia textu

permixtosque dies mediis hiemem inter et aestum

430

articulis uno servantia utrimque tenore

quo minus infesto decertent sidera bello.

talis erit ratio diversis addita signis.

His animadversis rebus quae proxima cura?

noscere tutelas adiectaque numina signis

435

et quae cuique deo rerum natura dicavit,

cum divina dedit magnis virtutibus ora,

condidit et varias sacro sub nomine vires,

pondus uti rebus persona imponere posset.

Lanigerum Pallas, Taurum Cytherea tuetur,

440

formosos Phoebus Geminos; Cyllenie, Cancrum,

Iuppiter, et cum matre deum regis ipse Leonem;

spicifera est Virgo Cereris fabricataque Libra

Vulcani; pugnax Mavorti Scorpios haeret;

venantem Diana virum, sed partis equinae,

445

atque angusta fovet Capricorni sidera Vesta;

e Iovis adverso Iunonis Aquarius astrum est

agnoscitque suos Neptunus in aethere Pisces.

hinc quoque magna tibi venient momenta futuri,

cum ratio tua per stellas et sidera curret

450

argumenta petens omni de parte viasque

artis, ut ingenio divina potentia surgat

exaequentque fidem caelo mortalia corda.

Accipe divisas hominis per sidera partes

singulaque imperiis propriis parentia membra,

455

in quis praecipuas toto de corpore vires

exercent. Aries caput est ante omnia princeps

sortitus censusque sui pulcherrima colla

Taurus, et in Geminis aequali bracchia sorte

scribuntur conexa umeris, pectusque locatum

460

sub Cancro est, laterum regnum scapulaeque Leonis,

Virginis in propriam descendunt ilia sortem,

Libra regit clunes, et Scorpios inguine gaudet,

Centauro femina accedunt, Capricornus utrisque

imperitat genibus, crurum fundentis Aquari

465

arbitrium est, Piscesque pedum sibi iura reposcunt.

Videntia, Audientia, Amantia et Insidiantia

Quin etiam propriis inter se legibus astra

conveniunt, ut certa gerant commercia rerum,

inque vicem praestant visus atque auribus haerent

aut odium foedusve gerunt, conversaque quaedam

470

in semet proprio ducuntur prona favore.

idcirco adversis non numquam <est> gratia signis,

et bellum sociata gerunt; alienaque sede

inter se generant coniunctos omne per aevum,

a triquetrisque orti pugnant fugiuntque vicissim;

475

quod deus, in leges mundum cum conderet omnem,

affectus quoque divisit variantibus astris,

atque aliorum oculos, aliorum contulit aures,

478

iunxit amicitias horum sub foedere certo,

478a

<illis perpetuas statuit discordibus iras,>

479

cernere ut inter se possent audireque quaedam,

480

diligerent alia et noxas bellumque moverent,

his etiam propriae foret indulgentia sortis,

ut se diligerent semper sibique ipsa placerent;

sicut naturas hominum plerasque videmus

qui genus ex signis ducunt formantibus ortus.

485

Consilium ipse suum est Aries, ut principe dignum est,

audit se Libramque videt, frustratur amando

Taurum; Lanigero qui fraudem nectit et ultra

fulgentis geminos audit per sidera Pisces,

Virgine mens capitur visa. sic vexerat ante

490

Europam dorso retinentem cornua laeva

indutusque Iovi. Geminorum ducitur auris

ad iuvenem aeternas fundentem Piscibus undas

inque ipsos animus Pisces oculique Leonem.

Cancer et adverso Capricornus conditus astro

495

in semet vertunt oculos, in mutua tendunt

auribus, et Cancri captatur Aquarius astu.

at Leo cum Geminis aciem coniungit et aurem

Centauro ferus et Capricorni diligit astrum.

Erigone Taurum spectat sed Scorpion audit

500

atque Sagittifero conatur nectere fraudem.

Libra suos sequitur sensus solumque videndo

Lanigerum atque animo complexa est Scorpion infra.

ille videt Pisces, audit quae proxima Librae.

nec non Arcitenens magno parere Leoni

505

auribus atque oculis sinum fundentis Aquari

conspicere assuevit solamque ex omnibus astris

diligit Erigonen. contra Capricornus in ipsum

convertit visus (quid enim mirabitur ille

maius, in Augusti felix cum fulserit ortum?)

510

auribus et summi captat fastigia Cancri.

at nudus Geminis intendit Aquarius aurem

sublimemque colit Cancrum spectatque reducta

tela Sagittiferi. Pisces ad Scorpion acrem

derexere aciem cupiuntque attendere Taurum.

515

has natura vices tribuit, cum sidera fixit.

his orti similis referunt per mutua sensus,

audire ut cupiant alios aliosque videre,

[horum odio nunc horum idem ducuntur amore]

illis insidias tendant, captentur ab illis.

520

Quin adversa meant alterna trigona trigonis,

alteraque in bellum diverso limite ducit

linea. sic veri per totum consonat ordo.

namque Aries, Leo et Arcitenens, sociata trigona

signa, negant Chelis foedus totique trigono

525

quod Gemini excipiunt fundens et Aquarius undas.

idque duplex ratio cogit verum esse fateri,

quod tria signa tribus signis contraria fulgent,

quodque aeterna manent hominum bella atque ferarum.

[humana est facies Librae, diversa Leonis]

530

idcirco et cedunt pecudes, quod viribus amplis

consilium est maius. victus Leo fulget in astris,

aurea Lanigero concessit sidera pellis,

ipse suae parti Centaurus tergore cedit,

usque adeo est hominis virtus. quid mirer ab illis

535

nascentis Librae superari posse trigono?

570

Nec sola est ratio quae dat nascentibus arma

inque odium generat partus et mutua bella;

sed plerumque manent inimica tertia quaeque

lege, in transversum vultu defixa maligno,

quodque, manent quaecumque loco contraria signa

575

adversosque gerunt inter se septima visus,

tertia quaeque illis utriusque trigona feruntur;

ne sit mirandum si foedus non datur astris

578

quae sunt adversis signis cognata trigona.

536

quin etiam brevior ratio est per signa sequenda;

nam, quaecumque nitent humana condita forma

astra, manent illis inimica et victa ferarum.

sed tamen in proprias secedunt singula mentes

540

et privata gerunt secretis hostibus arma.

Lanigero genitis bellum est cum Virgine natis

et Libra Geminisque et eis quos protulit Urna.

in partus Tauri sub Cancro nata feruntur

pectora et in Chelis et quae dant Scorpios acer

545

et Pisces. at, quos Geminorum sidera formant,

his cum Lanigero bellum est eiusque trigono.

in Cancro genitos Capricorni semina laedunt

et Librae partus et quos dat Virginis astrum

quique sub aversi numerantur sidere Tauri.

550

Lanigeri communis erit rabidique Leonis

hostis, et a totidem bellum subscribitur astris.

Erigone Cancrumque timet geminique sub arcu

Centauri et Pisces et te, Capricorne, rigentem.

maxima turba petit Libram, Capricornus et illi

555

adversus Cancer, Iuvenis quod utrimque quadratum est,

quaeque in Lanigeri numerantur signa trigonum.

Scorpios in totidem fecundus creditur hostes;

aequoreum iuvenem, Geminos, Taurum atque Leonem,

Erigonen Libramque fugit metuendus et ipse,

560

quique Sagittari veniunt de sidere partus.

hos Geminis nati Libraque et Virgine et Urna

depressisse volent. naturae lege iubente

haec eadem, Capricorne, tuis inimica feruntur.

at quos aeternis perfundit Aquarius undis,

565

in pugnam Nemeaeus agit totumque trigonum,

turba sub unius fugiens virtute ferarum.

Piscibus exortos vicinus Aquarius urget

et gemini fratres et quos dat Virginis astrum

569

quique Sagittari descendunt sidera nati.

579

Per tot signorum species contraria surgent

580

corpora totque modis totiens inimica creantur.

idcirco nihil ex semet natura creavit

foedere amicitiae maius nec rarius umquam;

589

perque tot aetates hominum, tot tempora et annos,

590

tot bella et varios etiam sub pace labores,

591

cum Fortuna fidem quaerat, vix invenit usquam.

583

unus erat Pylades, unus qui mallet Orestes

ipse mori; lis una fuit per saecula mortis,

585

alter quod raperet fatum, non cederet alter.

[et duo, qui potuere sequi: vix noxia poenis,

optavitque reum sponsor non posse reverti,

sponsoremque reus timuit, ne solveret ipsum]

592

at quanta est scelerum moles per saecula cuncta,

quamque onus invidiae non excusabile terris!

594

venales ad fata patres matrumque sepulcra

<non posuere modum sceleri, sed fraude nefanda

ipse deus Caesar cecidit, qua territus orbi>

595

imposuit Phoebus noctem terrasque reliquit.

quid loquar eversas urbes et prodita templa

et varias pacis clades et mixta venena

insidiasque fori, caedes in moenibus ipsis

et sub amicitiae grassantem nomine turbam?

600

in populo scelus est et abundant cuncta furoris.

et fas atque nefas mixtum, legesque per ipsas

saevit nequities; poenas iam noxia vincit.

scilicet, in multis quoniam discordia signis

corpora nascuntur, pax est sublata per orbem,

605

et fidei rarum foedus paucisque tributum,

utque sibi caelum sic tellus dissidet ipsa

atque hominum gentes inimica sorte feruntur.

Si tamen et cognata cupis dinoscere signa,

quae iungant animos et amica sorte ferantur,

610

Lanigeri partus cum toto iunge trigono.

simplicior tamen est Aries, meliusque Leone

prosequitur genitos et te, Centaure, creatos

quam colitur. namque est natura mitius astrum

expositumque suae noxae, nec fraudibus ullis,

615

nec minus ingenio molli quam corpore constans:

illis est feritas signis praedaeque cupido,

venalisque animus non umquam excedere cogit

commoditate fidem, nec longa est gratia facti;

622

plus tamen in duplici numerandum est roboris esse,

cui commixtus homo est, quam te, Nemeaee, sub uno.

619a

at, cum Lanigeri partus sub utroque <laborant

619b

vique urgente dolent amborum astuque,> trigono

620

non parcit; sed rara gerit pro tempore bella,

quae feritas utriusque magis prorumpere cogit.

624

idcirco et pax est signis et mixta querella.

625

quin etiam Tauri Capricorno iungitur astrum,

nec magis illorum coeunt ad foedera mentes;

Virgineos etiam partus, quicumque creantur

Tauro, complecti cupiunt, sed saepe queruntur.

quos Geminique dabunt Chelaeque et Aquarius ortus

630

unum pectus habent fideique immobile vinclum,

632

magnus et in multos veniet successus amicos.

Scorpios et Cancer fraterna in nomina ducunt

ex semet genitos, nec non et Piscibus orti

635

concordant illis. saepe est et subdolus actus:

Scorpios aspergit noxas sub nomine amici;

at, quibus in lucem Pisces venientibus adsunt,

his non una manet semper sententia cordi,

commutant animos interdum et foedera rumpunt

640

ac repetunt, tectaeque lues sub fronte vagantur.

641

sic erit ex signis odium tibi paxque notanda.

643

Nec satis hoc, tantum solis insistere signis:

contemplare locum caeli sedemque vagarum.

645

parte genus variant et vires linea mutat.

nam sua quadratis veniunt, sua iura trigonis

et quae per senos decurrit virgula tractus

quaeque secat medium transverso limite caelum;

651

distat enim surgatne eadem subeatne cadatne.

649

hinc modo dat mundus vires, modo deterit idem,

650

quaeque illic sumunt iras, huc acta reponunt.

652

crebrius adversis odium est, cognata quadratis

corpora censentur signis et amica trigonis.

nec ratio obscura est; nam quartum quodque locavit

655

eiusdem generis signum natura per orbem.

quattuor aequali caelum discrimine signant

in quibus articulos anni deus ipse creavit,

ver Aries, Cererem Cancer Bacchumque ministrans

Libra, caper brumam genitusque ad frigora piscis.

660

nec non et duplici quae sunt conexa figura

quartum quemque locum retinent; duo cernere Pisces

et geminos iuvenes duplicemque in Virgine formam

et duo Centauri licet uno corpora textu.

sic et simplicibus signis stat forma quadrata;

665

nam neque Taurus habet comitem, nec iungitur ulli

horrendus Leo, nec metuit sine compare quemquam

Scorpios, atque uno censetur Aquarius astro.

sic quaecumque manent quadrato condita templo

669

signa parem referunt numeris aut tempore sortem

670

ac veluti cognata manent sub foedere tali.

idcirco affines signant gradibusque propinquis

672

accedunt unaque tenent sub imagine natos,

683

quotquot cardinibus, <prona vertigine mundi

683a

naturae vires> propriae variante, moventur;

684

quae, quamquam in partes divisi quattuor orbis

685

sidera quadrata efficiunt, non lege quadrati

686

censentur: minor est numeri quam cardinis usus.

673

longior in spatium porrecta est linea maius

quae tribus emensis signis facit astra trigona.

675

haec ad amicitias imitantis iura gradumque

sanguinis atque animis haerentia foedera ducunt,

utque ipsa ex longo coeunt summota recessu,

sic nos coniungunt maioribus intervallis.

haec meliora putant, mentes quae iungere possunt,

680

quam quae non numquam foedus sub sanguine fallunt.

proxima vicinis subscribunt, tertia quaeque

682

hospitibus. sic astrorum servabitur ordo.

687

adde suas partes signis, sua partibus astra;

nam nihil in totum servit sibi: mixta feruntur,

ipsis dant in se partes capiuntque vicissim.

690

quae mihi mox certo digesta sub ordine surgent.

omnibus ex istis ratio est repetenda per artem,

pacata infestis signa ut discernere possis.

Perspice nunc tenuem visu rem, pondere magnam

et tantum Graio signari nomine passam,

695

dodecatemoria, in titulo signantia causas.

nam, cum tricenas per partes sidera constent,

rursus bis senis numerus diducitur omnis;

ipsa igitur ratio binas in partibus esse

dimidiasque docet partes. his finibus ecce

700

dodecatemorium constans, bis senaque tanta

omnibus in signis; quae mundi conditor ille

attribuit totidem numero fulgentibus astris,

ut sociata forent alterna sidera sorte,

et similis sibi mundus, et omnia in omnibus astra,

705

quorum mixturis regeret concordia corpus

706

et tutela foret communi mutua causa.

642

in terris geniti tali sub lege creantur;

707

idcirco, quamquam signis nascantur eisdem,

diversos referunt mores inimicaque vota;

et saepe in peius derrat natura, maremque

710

femina subsequitur: miscentur sidere partus,

singula divisis variant quod partibus astra,

dodecatemoriis proprias mutantia vires.

Nunc, quod sit cuiusque, canam, quove ordine constent,

ne vagus ignotis signorum partibus erres.

715

ipsa suo retinent primas in corpore partes

sidera, vicinae subeuntibus attribuuntur,

cetera pro numero ducunt ex ordine partes,

ultima et extremis ratio conceditur astris.

singula sic retinent binas in sidere quoque

720

dimidiasque eius partes, et summa repletur

sortibus exactis triginta sidere in omni.

Nec genus est unum, ratio nec prodita simplex,

pluribus inque modis verum natura locavit

diduxitque vias voluitque per omnia quaeri.

725

haec quoque comperta est ratio sub nomine eodem.

quacumque in parti nascentum tempore Luna

constiterit, numeris hanc ter dispone quaternis,

sublimi totidem quia fulgent sidera mundo.

inde suas illi signo, quo Luna refulsit,

730

quaeque hinc defuerant partes numerare memento.

proxima tricenas pariterque sequentia ducunt.

[hic ubi deficiet numerus, tunc summa relicta

in binas sortes adiecta parte locetur

dimidia, reliquis tribuantur ut ordine signis]

735

in quo destituent, eius tum Luna tenebit

dodecatemorium signi; post cetera ducet

ordine quodque suo, sicut stant astra locata.

Haec quoque te ratio ne fallat, percipe paucis

(maior in effectu minor est) de partibus ipsis

740

dodecatemorii quota sit quod dicitur esse

dodecatemorium. namque id per quinque notatur

partes; nam totidem praefulgent sidera caelo

quae vaga dicuntur, ducunt et singula sortes

dimidias, viresque in eis et iura capessunt.

745

in quo quaeque igitur stellae quandoque locatae

dodecatemorio fuerint spectare decebit;

cuius enim stella in fines in sidere quoque

inciderit, dabit effectus in viribus eius.

undique miscenda est ratio per quam omnia constant.

750

verum haec posterius proprio cuncta ordine reddam;

nunc satis est docuisse suos ignota per usus,

ut, cum perceptis steterit fiducia membris,

sic totum corpus facili ratione notetur

et bene de summa veniat post singula carmen.

755

ut rudibus pueris monstratur littera primum

per faciem nomenque suum, tum ponitur usus,

tum coniuncta suis formatur syllaba nodis,

hinc verbi structura venit per membra legendi,

tunc rerum vires atque artis traditur usus

760

perque pedes proprios nascentia carmina surgunt,

singulaque in summam prodest didicisse priora

(quae nisi constiterint primis fundata elementis,

764

effluat in vanum rerum praeposterus ordo

763

versaque quae propere dederint praecepta magistri),

765

sic mihi per totum volitanti carmine mundum

erutaque abstrusa penitus caligine fata,

Pieridum numeris etiam modulata, canenti

quoque deus regnat revocanti numen in artem,

per partes ducenda fides et singula rerum

770

sunt gradibus tradenda suis, ut, cum omnia certa

notitia steterint, proprios revocentur ad usus.

ac, velut, in nudis cum surgunt montibus urbes,

conditor et vacuos muris circumdare colles

destinat, ante manus quam temptet scindere fossas,

775

fervit opus (ruit ecce nemus, saltusque vetusti

procumbunt solemque novum, nova sidera cernunt,

pellitur omne loco volucrum genus atque ferarum,

antiquasque domos et nota cubilia linquunt,

ast alii silicem in muros et marmora templis

780

rimantur, ferrique rigor per pignora nota

quaeritur, hinc artes, hinc omnis convenit usus),

tum demum consurgit opus, cum cuncta supersunt,

ne medios rumpat cursus praepostera cura,

sic mihi conanti tantae succedere moli

785

materies primum rerum, ratione remota,

tradenda est, ratio sit ne post irrita neve

argumenta novis stupeant nascentia rebus.

Ergo age noscendis animum compone sagacem

cardinibus, qui per mundum sunt quattuor omnes

790

dispositi semper mutantque volantia signa:

unus ab exortu caeli nascentis in orbem,

qua primum terras aequali limite cernit,

alter ab adversa respondens aetheris ora,

unde fugit mundus praecepsque in Tartara tendit;

795

tertius excelsi signat fastigia caeli,

quo defessus equis Phoebus subsistit anhelis

reclinatque diem mediasque examinat umbras;

ima tenet quartus fundato nobilis orbe,

in quo principium est reditus finisque cadendi

800

sideribus, pariterque occasus cernit et ortus.

haec loca praecipuas vires summosque per artem

fatorum effectus referunt, quod totus in illis

nititur aeternis veluti compagibus orbis;

quae nisi perpetuis alterna sorte volantem

805

cursibus excipiant nectantque in vincula, bina

per latera atque imum templi summumque cacumen,

dissociata fluat resoluto machina mundo.

Sed diversa tamen vis est in cardine quoque,

et pro sorte loci variant atque ordine distant.

810

primus erit, summi qui regnat culmine caeli

et medium tenui partitur limite mundum;

quem capit excelsa sublimem Gloria sede

(scilicet haec tutela decet fastigia summa),

quidquid ut emineat sibi vindicet et decus omne

815

asserat et varios tribuendo regnet honores.

hinc favor et species atque omnis gratia vulgi,

reddere iura foro, componere legibus orbem

foederibusque suis externas iungere gentes

et pro sorte sua cuiusque extollere nomen.

820

proximus, est ima quamquam statione locatus,

sustinet aeternis nixum radicibus orbem,

effectu minor in specie sed maior in usu.

fundamenta tenet rerum censusque gubernat,

quam rata sint fossis, scrutatur, vota metallis

825

atque ex occulto quantum contingere possit.

tertius, aequali terris in parte nitentem

qui tenet exortum, qua primum sidera surgunt,

unde dies redit et tempus describit in horas,

hinc inter Graias horoscopos editur urbes,

830

nec capit externum, proprio quia nomine gaudet.

hunc penes arbitrium vitae est, hic regula morum,

fortunamque dabit rebus, ducetque per artes,

qualiaque excipiant nascentis tempora prima,

quos capiant cultus, quali sint sede creati,

835

utcumque admixtis subscribent viribus astra.

ultimus, emenso qui condit sidera mundo

occasumque tenens summersum despicit orbem,

pertinet ad rerum summas finemque laborum,

coniugia atque epulas extremaque tempora vitae

840

otiaque et coetus hominum cultusque deorum.

Cardines cum intervallis

Nec contentus eris percepto cardine quoque:

intervalla etiam memori sunt mente notanda

per maius dimensa suas reddentia vires.

quidquid ab exortu summum curvatur in orbem,

845

aetatem primam nascentisque asserit annos.

quod summo premitur devexum culmine mundi

donec ad occasus veniat, puerilibus annis

succedit teneramque regit sub sede iuventam.

quae pars occasus aufert imumque sub orbem

850

descendit, regit haec maturae tempora vitae

perpetua serie varioque exercita cursu.

at, qua perficitur cursus redeunte sub ortum,

tarda supinatum lassatis viribus arcum

ascendens, seros demum complectitur annos

855

labentemque diem vitae tremulamque senectam.

Duodecim loci

Omne quidem signum sub qualicumque figura

partibus inficitur mundi; locus imperat astris

et dotes noxamque facit; vertuntur in orbem

singula et accipiunt vires caeloque remittunt.

860

vincit enim natura loci legesque ministrat

finibus in propriis et praetereuntia cogit

esse sui moris, vario nunc ditia honore,

nunc sterilis poenam referentia sidera sedis.

quae super exortum est a summo tertia caelo,

865

infelix regio rebusque inimica futuris

et vitio fecunda nimis; nec sola, sed illi

par erit, adverso quae fulget sidere sedes

iuncta sub occasu. neu praestet, cardine mundi

utraque praetenta fertur deiecta ruina.

870

porta laboris erit: scandendum est atque cadendum.

nec melior super occasus contraque sub ortu

sors agitur mundi: praeceps haec, illa supina

pendens aut metuit vicino cardine finem

aut fraudata cadet. merito Typhonis habentur

875

horrendae sedes, quem Tellus saeva profudit,

cum bellum caelo peperit nec matre minores

exstiterunt partus. sed fulmine rursus in alvum

compulsi, montesque super rediere cadentes,

cessit et in tumulum belli vitaeque Typhoeus.

880

ipsa tremit mater flagrantem monte sub Aetna.

at, quae fulgentis sequitur fastigia caeli

proxima, neve ipsi cedat, cui iungitur, astro

spe melior, palmamque petens victrixque priorum

altius insurgit: summae comes addita finis,

885

in peiusque manent cursus nec vota supersunt.

quocirca minime mirum, si proxima summo

atque eadem integrior Fortunae sorte dicatur

cui titulus Felix. censum sic proxima Graiae

nostra subit linguae vertitque a nomine nomen.

890

Iuppiter hac habitat: venerandam crede regenti.

huic in perversum similis deiecta sub orbe

imaque summersi contingens culmina mundi,

adversa quae parte nitet, defessa peracta

militia rursusque novo devota labori

895

cardinis et subitura iugum sortemque potentem

nondum sentit onus mundi, iam sperat honorem.

Daemonien memorant Grai, Romana per ora

quaeritur inversus titulus. sub corde sagaci

conde locum numenque loci nomenque potentis,

900

quae tibi posterius magnos revocentur ad usus.

hic momenta manent nostrae plerumque salutis

bellaque morborum caecis pugnantia telis,

viribus ambiguam geminis casusque deique

nunc huc nunc illuc sortem mutantis utraque.

905

sed medium post astra diem curvataque primum

culmina nutantis summo de vertice mundi

aethra Phoebus alit; sub quo quae corpora nostra

concipiunt vitia et fortunam, ex viribus eius

decernunt. Deus ille locus sub nomine Graio

910

dicitur. huic adversa nitens, quae prima resurgit

sedibus ex imis iterumque reducit Olympum,

pars mundi fratrumque vices mortesque gubernat;

et dominam agnoscit Phoeben, fraterna videntem

regna per adversas caeli fulgentia partes

915

fataque damnosis imitantem finibus oris.

huic parti Dea nomen erit Romana per ora,

Graecia voce sua titulum designat eundem.

arce sed in caeli, qua summa acclivia finem

inveniunt, qua principium declivia sumunt,

920

culminaque insurgunt occasus inter et ortus

suspenduntque suo libratum examine mundum,

asserit hanc Cytherea sibi per sidera sedem

et velut in facie mundi sua collocat ora,

per quae humana regit. propria est haec reddita parti

925

vis, ut conubia et thalamos taedasque gubernet:

haec tutela decet Venerem, sua tela movere.

nomen erit Fortuna loco, quod percipe mente,

ut brevia in longo compendia carmine praestem.

at, qua subsidit converso cardine mundus

930

fundamenta tenens, aversum et suspicit orbem

ac media sub nocte iacet, Saturnus in illa

parte suas agitat vires, deiectus et ipse

imperio quondam mundi solioque deorum,

et pater in patrios exercet numina casus

935a

fortunamque senum. 937b titulus, quem Graecia fecit,

938

Daemonium signat dignas pro nomine vires.

nunc age surgentem primo de cardine mundum

940

respice, qua solitos nascentia signa recursus

incipiunt, viridis gelidis et Phoebus ab undis

942

enatat et fulvo paulatim accenditur igni

937a

asperum iter temptans, 945b Aries qua ducit Olympum.

943

haec tua templa ferunt, Maia Cyllenie nate,

944

pro facie signata nota, quod nomen et ipsi

945a

auctores tibi dant. 935b una est tutela duorum:

[nascentum atque patrum. quae tali condita parte est]

946

in qua fortunam natorum condidit omnem

natura, ex illa suspendit vota parentum.

unus in occasu locus est super. ille ruentem

praecipitat mundum terris et sidera mergit,

950

tergaque prospectat Phoebi, qui viderat ora;

ne mirere, nigri si Ditis ianua fertur

et finem vitae retinet [que repagula mortis.]

hic etiam ipse dies moritur, tellusque per orbem

surripit et noctis captum sub carcere claudit.

955

nec non et fidei tutelam vindicat ipsi

pectoris et pondus. tanta est in sede potestas

quae vocat et condit Phoebum recipitque refertque,

consummatque diem. tali sub sorte notandae

templorum tibi sunt vires: quae pervolat omnis

960

astrorum series ducitque et commodat illis

ipsa suas leges, stellaeque ex ordine certo,

ut natura sinit, lustrant, variasque locorum

efficiunt vires, utcumque aliena capessunt

regna et in externis subsidunt hospita castris.

965

haec mihi sub certa stellarum parte canentur;

nunc satis est caeli partes titulosque notasse

effectusque loci per se cuiusque deosque.

[cui parti nomen posuit, qui condidit artem,

octotropos; per quod stellae diversa volantes

970

quos reddant motus, proprio venit ordine rerum]