Metamorphoseon libri XV

Liber XI

___________________________________________________

Orphei mors

Carmine dum tali silvas animosque ferarum

Threicius vates et saxa sequentia ducit,

ecce nurus Ciconum tectae lymphata ferinis

pectora velleribus tumuli de vertice cernunt

5

Orphea percussis sociantem carmina nervis.

e quibus una leves iactato crine per auras,

'en,' ait 'en, hic est nostri contemptor!' et hastam

vatis Apollinei vocalia misit in ora,

quae foliis praesuta notam sine vulnere fecit;

10

alterius telum lapis est, qui missus in ipso

aere concentu victus vocisque lyraeque est

ac veluti supplex pro tam furialibus ausis

ante pedes iacuit. sed enim temeraria crescunt

bella modusque abiit insanaque regnat Erinys;

15

cunctaque tela forent cantu mollita, sed ingens

clamor et infracto Berecyntia tibia cornu

tympanaque et plausus et Bacchei ululatus

obstrepuere sono citharae, tum denique saxa

non exauditi rubuerunt sanguine vatis.

20

ac primum attonitas etiamnum voce canentis

innumeras volucres anguesque agmenque ferarum

maenades Orphei titulum rapuere triumphi;

inde cruentatis vertuntur in Orphea dextris

et coeunt ut aves, si quando luce vagantem

25

noctis avem cernunt, structoque utrimque theatro

ceu matutina cervus periturus arena

praeda canum est, vatemque petunt et fronde virentes

coniciunt thyrsos non haec in munera factos.

hae glaebas, illae direptos arbore ramos,

30

pars torquent silices; neu desint tela furori,

forte boves presso subigebant vomere terram,

nec procul hinc multo fructum sudore parantes

dura lacertosi fodiebant arva coloni,

agmine qui viso fugiunt operisque relinquunt

35

arma sui, vacuosque iacent dispersa per agros

sarculaque rastrique graves longique ligones.

Quae postquam rapuere ferae cornuque minaces

divulsere boves, ad vatis fata recurrunt,

tendentemque manus et in illo tempore primum

40

inrita dicentem nec quicquam voce moventem

sacrilegae perimunt, perque os, pro Iuppiter! illud

auditum saxis intellectumque ferarum

sensibus in ventos anima exhalata recessit.

Te maestae volucres, Orpheu, te turba ferarum,

45

te rigidi silices, te carmina saepe secutae

fleverunt silvae: positis te frondibus arbor

tonsa comas luxit. lacrimis quoque flumina dicunt

increvisse suis, obstrusaque carbasa pullo

naides et dryades passosque habuere capillos.

50

membra iacent diversa locis, caput, Hebre, lyramque

excipis: et (mirum!) medio dum labitur amne,

flebile nescio quid queritur lyra, flebile lingua

murmurat exanimis, respondent flebile ripae.

iamque mare invectae flumen populare relinquunt

55

et Methymnaeae potiuntur litore Lesbi:

hic ferus expositum peregrinis anguis arenis

os petit et sparsos stillanti rore capillos.

tandem Phoebus adest morsusque inferre parantem

arcet et in lapidem rictus serpentis apertos

60

congelat et patulos, ut erant, indurat hiatus.

Umbra subit terras, et quae loca viderat ante,

cuncta recognoscit quaerensque per arva piorum

invenit Eurydicen cupidisque amplectitur ulnis;

hic modo coniunctis spatiantur passibus ambo,

65

nunc praecedentem sequitur, nunc praevius anteit

Eurydicenque suam iam tuto respicit Orpheus.

Non inpune tamen scelus hoc sinit esse Lyaeus

amissoque dolens sacrorum vate suorum

protinus in silvis matres Edonidas omnes,

70

quae videre nefas, torta radice ligavit;

quippe pedum digitos via, quam tum est quaeque secuta,

traxit et in solidam detrusit acumina terram,

utque suum laqueis, quos callidus abdidit auceps,

crus ubi commisit volucris sensitque teneri,

75

plangitur ac trepidans adstringit vincula motu:

sic, ut quaeque solo defixa cohaeserat harum,

exsternata fugam frustra temptabat, at illam

lenta tenet radix exsultantemque coercet,

dumque ubi sint digiti, dum pes ubi, quaerit, et ungues,

80

aspicit in teretes lignum succedere suras

et conata femur maerenti plangere dextra

robora percussit, pectus quoque robora fiunt,

robora sunt umeri; nodosaque bracchia veros

esse putes ramos, et non fallare putando.
 

Midas

85

Nec satis hoc Baccho est, ipsos quoque deserit agros

cumque choro meliore sui vineta Timoli

Pactolonque petit, quamvis non aureus illo

tempore nec caris erat invidiosus arenis.

hunc adsueta cohors, satyri bacchaeque, frequentant,

90

at Silenus abest: titubantem annisque meroque

ruricolae cepere Phryges vinctumque coronis

ad regem duxere Midan, cui Thracius Orpheus

orgia tradiderat cum Cecropio Eumolpo.

qui simul agnovit socium comitemque sacrorum,

95

hospitis adventu festum genialiter egit

per bis quinque dies et iunctas ordine noctes,

et iam stellarum sublime coegerat agmen

Lucifer undecimus, Lydos cum laetus in agros

rex venit et iuveni Silenum reddit alumno.

100

huic deus optandi gratum, sed inutile, fecit

muneris arbitrium gaudens altore recepto.

ille male usurus donis ait 'effice, quicquid

corpore contigero, fulvum vertatur in aurum.'

adnuit optatis nocituraque munera solvit

105

Liber et indoluit, quod non meliora petisset.

Laetus abit gaudetque malo Berecyntius heros

pollicitique fidem tangendo singula temptat

vixque sibi credens, non alta fronde virentem

ilice detraxit virgam: virga aurea facta est;

110

tollit humo saxum: saxum quoque palluit auro;

contigit et glaebam: contactu glaeba potenti

massa fit; arentis Cereris decerpsit aristas:

aurea messis erat; demptum tenet arbore pomum:

Hesperidas donasse putes; si postibus altis

115

admovit digitos, postes radiare videntur;

ille etiam liquidis palmas ubi laverat undis,

unda fluens palmis Danaen eludere posset;

vix spes ipse suas animo capit aurea fingens

omnia. gaudenti mensas posuere ministri

120

exstructas dapibus nec tostae frugis egentes:

tum vero, sive ille sua Cerealia dextra

munera contigerat, Cerealia dona rigebant,

sive dapes avido convellere dente parabat,

lamina fulva dapes admoto dente, premebat;

125

miscuerat puris auctorem muneris undis:

fusile per rictus aurum fluitare videres.

Attonitus novitate mali divesque miserque

effugere optat opes et quae modo voverat, odit.

copia nulla famem relevat; sitis arida guttur

130

urit, et inviso meritus torquetur ab auro

ad caelumque manus et splendida bracchia tollens

'da veniam, Lenaee pater! peccavimus' inquit,

'sed miserere, precor, speciosoque eripe damno!'

mite deum numen: Bacchus peccasse fatentem

135

restituit pactique fide data munera solvit

'ne' ve 'male optato maneas circumlitus auro,

vade' ait 'ad magnis vicinum Sardibus amnem

perque iugum montis labentibus obvius undis

carpe viam, donec venias ad fluminis ortus,

140

spumigeroque tuum fonti, qua plurimus exit,

subde caput corpusque simul, simul elue crimen.'

Rex iussae succedit aquae: vis aurea tinxit

flumen et humano de corpore cessit in amnem;

nunc quoque iam veteris percepto semine venae

145

arva rigent auro madidis pallentia glaebis.
 

Phoebus et Pan

Ille perosus opes silvas et rura colebat

Panaque montanis habitantem semper in antris,

pingue sed ingenium mansit, nocituraque, ut ante,

rursus erant domino stultae praecordia mentis.

150

nam freta prospiciens late riget arduus alto

Tmolus in ascensu clivoque extensus utroque

Sardibus hinc, illinc parvis finitur Hypaepis.

Pan ibi dum teneris iactat sua sibila nymphis

et leve cerata modulatur harundine carmen

155

ausus Apollineos prae se contemnere cantus,

iudice sub Tmolo certamen venit ad inpar.

Monte suo senior iudex consedit et aures

liberat arboribus: quercu coma caerula tantum

cingitur, et pendent circum cava tempora glandes.

160

isque deum pecoris spectans 'in iudice' dixit

'nulla mora est.' calamis agrestibus insonat ille

barbaricoque Midan (aderat nam forte canenti)

carmine delenit; post hunc sacer ora retorsit

Tmolus ad os Phoebi: vultum sua silva secuta est.

165

ille caput flavum lauro Parnaside vinctus

verrit humum Tyrio saturata murice palla

instructamque fidem gemmis et dentibus Indis

sustinet a laeva, tenuit manus altera plectrum;

artificis status ipse fuit. tum stamina docto

170

pollice sollicitat, quorum dulcedine captus

Pana iubet Tmolus citharae submittere cannas.

Iudicium sanctique placet sententia montis

omnibus, arguitur tamen atque iniusta vocatur

unius sermone Midae; nec Delius aures

175

humanam stolidas patitur retinere figuram,

sed trahit in spatium villisque albentibus inplet

instabilesque imas facit et dat posse moveri:

cetera sunt hominis, partem damnatur in unam

induiturque aures lente gradientis aselli.

180

ille quidem celare cupit turpique pudore

tempora purpureis temptat relevare tiaris;

sed solitus longos ferro resecare capillos

viderat hoc famulus, qui cum nec prodere visum

dedecus auderet, cupiens efferre sub auras,

185

nec posset reticere tamen, secedit humumque

effodit et, domini quales adspexerit aures,

voce refert parva terraeque inmurmurat haustae

indiciumque suae vocis tellure regesta

obruit et scrobibus tacitus discedit opertis.

190

creber harundinibus tremulis ibi surgere lucus

coepit et, ut primum pleno maturuit anno,

prodidit agricolam: leni nam motus ab austro

obruta verba refert dominique coarguit aures.
 

Laomedon

Ultus abit Tmolo liquidumque per aera vectus

195

angustum citra pontum Nepheleidos Helles

Laomedonteis Latoius adstitit arvis.

dextera Sigei, Rhoetei laeva profundi

ara Panomphaeo vetus est sacrata Tonanti:

inde novae primum moliri moenia Troiae

200

Laomedonta videt susceptaque magna labore

crescere difficili nec opes exposcere parvas

cumque tridentigero tumidi genitore profundi

mortalem induitur formam Phrygiaeque tyranno

aedificat muros pactus pro moenibus aurum.

205

stabat opus: pretium rex infitiatur et addit,

perfidiae cumulum, falsis periuria verbis.

'non inpune feres' rector maris inquit, et omnes

inclinavit aquas ad avarae litora Troiae

inque freti formam terras conplevit opesque

210

abstulit agricolis et fluctibus obruit agros.

poena neque haec satis est: regis quoque filia monstro

poscitur aequoreo, quam dura ad saxa revinctam

vindicat Alcides promissaque munera dictos

poscit equos tantique operis mercede negata

215

bis periura capit superatae moenia Troiae.

nec, pars militiae, Telamon sine honore recessit

Hesioneque data potitur. nam coniuge Peleus

clarus erat diva: nec avi magis ille superbus

nomine quam soceri, siquidem Iovis esse nepoti

220

contigit haud uni, coniunx dea contigit uni.
 

Peleus et Thetis

Namque senex Thetidi Proteus 'dea' dixerat 'undae,

concipe: mater eris iuvenis, qui fortibus annis

acta patris vincet maiorque vocabitur illo.'

ergo, ne quicquam mundus Iove maius haberet,

225

quamvis haud tepidos sub pectore senserat ignes,

Iuppiter aequoreae Thetidis conubia fugit,

in suaque Aeaciden succedere vota nepotem

iussit et amplexus in virginis ire marinae.

Est sinus Haemoniae curvos falcatus in arcus,

230

bracchia procurrunt: ubi, si foret altior unda,

portus erat; summis inductum est aequor arenis;

litus habet solidum, quod nec vestigia servet

nec remoretur iter nec opertum pendeat alga;

myrtea silva subest bicoloribus obsita bacis.

235

est specus in medio, natura factus an arte,

ambiguum, magis arte tamen: quo saepe venire

frenato delphine sedens, Theti, nuda solebas.

illic te Peleus, ut somno vincta iacebas,

occupat, et quoniam precibus temptata repugnas,

240

vim parat, innectens ambobus colla lacertis;

quod nisi venisses variatis saepe figuris

ad solitas artes, auso foret ille potitus;

sed modo tu volucris: volucrem tamen ille tenebat;

nunc gravis arbor eras: haerebat in arbore Peleus;

245

tertia forma fuit maculosae tigridis: illa

territus Aeacides a corpore bracchia solvit.

inde deos pelagi vino super aequora fuso

et pecoris fibris et fumo turis adorat,

donec Carpathius medio de gurgite vates

250

'Aeacide,' dixit 'thalamis potiere petitis,

tu modo, cum rigido sopita quiescet in antro,

ignaram laqueis vincloque innecte tenaci.

nec te decipiat centum mentita figuras,

sed preme, quicquid erit, dum, quod fuit ante, reformet.'

255

dixerat haec Proteus et condidit aequore vultum

admisitque suos in verba novissima fluctus.

Pronus erat Titan inclinatoque tenebat

Hesperium temone fretum, cum pulchra relicto

Nereis ingreditur consueta cubilia ponto;

260

vix bene virgineos Peleus invaserat artus:

illa novat formas, donec sua membra teneri

sentit et in partes diversas bracchia tendi.

tum denum ingemuit, 'ne' que ait 'sine numine vincis'

exhibita estque Thetis: confessam amplectitur heros

265

et potitur votis ingentique inplet Achille.
 

Daedalion et Chione

Felix et nato, felix et coniuge Peleus,

et cui, si demas iugulati crimina Phoci,

omnia contigerant: fraterno sanguine sontem

expulsumque domo patria Trachinia tellus

270

accipit. hic regnum sine vi, sine caede gerebat

Lucifero genitore satus patriumque nitorem

ore ferens Ceyx, illo qui tempore maestus

dissimilisque sui fratrem lugebat ademptum.

quo postquam Aeacides fessus curaque viaque

275

venit et intravit paucis comitantibus urbem,

quosque greges pecorum, quae secum armenta trahebat,

haud procul a muris sub opaca valle reliquit;

copia cum facta est adeundi prima tyranni,

velamenta manu praetendens supplice, qui sit

280

quoque satus, memorat, tantum sua crimina celat

mentiturque fugae causam; petit, urbe vel agro

se iuvet. hunc contra placido Trachinius ore

talibus adloquitur: 'mediae quoque commoda plebi

nostra patent, Peleu, nec inhospita regna tenemus;

285

adicis huic animo momenta potentia, clarum

nomen avumque Iovem; ne tempora perde precando!

quod petis, omne feres tuaque haec pro parte vocato,

qualiacumque vides! utinam meliora videres!'

et flebat: moveat tantos quae causa dolores,

290

Peleusque comitesque rogant; quibus ille profatur:

"Forsitan hanc volucrem, rapto quae vivit et omnes

terret aves, semper pennas habuisse putetis:

vir fuit (et – tanta est animi constantia – iam tum

acer erat belloque ferox ad vimque paratus)

295

nomine Daedalion. illo genitore creatus,

qui vocat Auroram caeloque novissimus exit.

cura mihi pax est, pacis mihi cura tenendae

coniugiique fuit, fratri fera bella placebant.

illius virtus reges gentesque subegit,

300

quae nunc Thisbaeas agitat mutata columbas.

Nata erat huic Chione, quae dotatissima forma

mille procos habuit, bis septem nubilis annis.

forte revertentes Phoebus Maiaque creatus,

ille suis Delphis, hic vertice Cyllenaeo,

305

videre hanc pariter, pariter traxere colorem.

spem veneris differt in tempora noctis Apollo;

non fert ille moras virgaque movente soporem

virginis os tangit: tactu iacet illa potenti

vimque dei patitur; nox caelum sparserat astris:

310

Phoebus anum simulat praereptaque gaudia sumit.

ut sua maturus conplevit tempora venter,

alipedis de stirpe dei versuta propago

nascitur Autolycus furtum ingeniosus ad omne,

candida de nigris et de candentibus atra

315

qui facere adsuerat, patriae non degener artis;

nascitur e Phoebo (namque est enixa gemellos)

carmine vocali clarus citharaque Philammon.

Quid peperisse duos et dis placuisse duobus

et forti genitore et progenitore Tonanti

320

esse satam prodest? an obest quoque gloria multis?

obfuit huic certe! quae se praeferre Dianae

sustinuit faciemque deae culpavit, at illi

ira ferox mota est "factis" que "placebimus" inquit.

nec mora, curvavit cornu nervoque sagittam

325

inpulit et meritam traiecit harundine linguam.

lingua tacet, nec vox temptataque verba sequuntur,

conantemque loqui cum sanguine vita reliquit;

quam miser amplexans ego tum patruoque dolorem

corde tuli, fratrique pio solacia misi!

330

quae pater haud aliter quam cautes murmura ponti

accipit et natam delamentatur ademptam;

ut vero ardentem vidit, quater impetus illi

in medios fuit ire rogos, quater inde repulsus

concita membra fugae mandat similisque iuvenco

335

spicula crabronum pressa cervice gerenti,

qua via nulla, ruit. iam tum mihi currere visus

plus homine est, alasque pedes sumpsisse putares.

effugit ergo omnes veloxque cupidine leti

vertice Parnasi potitur; miseratus Apollo,

340

cum se Daedalion saxo misisset ab alto,

fecit avem et subitis pendentem sustulit alis

oraque adunca dedit, curvos dedit unguibus hamos,

virtutem antiquam, maiores corpore vires,

et nunc accipiter, nulli satis aequus, in omnes

345

saevit aves aliisque dolens fit causa dolendi.'
 

Lupus et boves Pelei

Quae dum Lucifero genitus miracula narrat

de consorte suo, cursu festinus anhelo

advolat armenti custos Phoceus Onetor

et 'Peleu, Peleu! magnae tibi nuntius adsum

350

cladis' ait. quodcumque ferat, iubet edere Peleus,

pendet et ipse metu trepidi Trachinius oris;

ille refert 'fessos ad litora curva iuvencos

adpuleram, medio cum Sol altissimus orbe

tantum respiceret, quantum superesse videret,

355

parsque boum fulvis genua inclinarat arenis

latarumque iacens campos spectabat aquarum,

pars gradibus tardis illuc errabat et illuc;

nant alii celsoque exstant super aequora collo.

templa mari subsunt nec marmore clara neque auro,

360

sed trabibus densis lucoque umbrosa vetusto:

Nereides Nereusque tenent (hos navita templi

edidit esse deos, dum retia litore siccat).

iuncta palus huic est densis obsessa salictis,

quam restagnantis fecit maris unda paludem:

365

inde fragore gravi strepitans loca proxima terret,

belua vasta, lupus mucisque palustribus exit

oblitus et spumis et sparsus sanguine rictus

fulmineos, rubra suffusus lumina flamma.

qui quamquam saevit pariter rabieque fameque,

370

acrior est rabie: neque enim ieiunia curat

caede boum diramque famem finire, sed omne

vulnerat armentum sternitque hostiliter omne.

pars quoque de nobis funesto saucia morsu,

dum defensamus, leto est data; sanguine litus

375

undaque prima rubet demugitaeque paludes.

sed mora damnosa est, nec res dubitare remittit:

dum superest aliquid, cuncti coeamus et arma,

arma capessamus coniunctaque tela feramus!'

Dixerat agrestis: nec Pelea damna movebant,

380

sed memor admissi Nereida conligit orbam

damna sua inferias exstincto mittere Phoco.

induere arma viros violentaque sumere tela

rex iubet Oetaeus; cum quis simul ipse parabat

ire, sed Alcyone coniunx excita tumultu

385

prosilit et nondum totos ornata capillos

disicit hos ipsos colloque infusa mariti,

mittat ut auxilium sine se, verbisque precatur

et lacrimis, animasque duas ut servet in una.

Aeacides illi: 'pulchros, regina, piosque

390

pone metus! plena est promissi gratia vestri.

non placet arma mihi contra nova monstra moveri;

numen adorandum pelagi est!' erat ardua turris,

arce focus summa, fessis lux grata carinis:

adscendunt illuc stratosque in litore tauros

395

cum gemitu adspiciunt vastatoremque cruento

ore ferum, longos infectum sanguine villos.

Inde manus tendens in aperti litora ponti

caeruleam Peleus Psamathen, ut finiat iram,

orat, opemque ferat; nec vocibus illa rogantis

400

flectitur Aeacidae, Thetis hanc pro coniuge supplex

accepit veniam. sed enim revocatus ab acri

caede lupus perstat, dulcedine sanguinis asper,

donec inhaerentem lacerae cervice iuvencae

marmore mutavit: corpus praeterque colorem

405

omnia servavit, lapidis color indicat illum

iam non esse lupum, iam non debere timeri.

nec tamen hac profugum consistere Pelea terra

fata sinunt, Magnetas adit vagus exul et illic

sumit ab Haemonio purgamina caedis Acasto.
 

Ceyx et Alcyone

410

Interea fratrisque sui fratremque secutis

anxia prodigiis turbatus pectora Ceyx,

consulat ut sacras, hominum oblectamina, sortes,

ad Clarium parat ire deum; nam templa profanus

invia cum Phlegyis faciebat Delphica Phorbas.

415

consilii tamen ante sui, fidissima, certam

te facit, Alcyone; cui protinus intima frigus

ossa receperunt, buxoque simillimus ora

pallor obit, lacrimisque genae maduere profusis.

ter conata loqui, ter fletibus ora rigavit

420

singultuque pias interrumpente querellas

'quae mea culpa tuam,' dixit 'carissime, mentem

vertit? ubi est quae cura mei prior esse solebat?

iam potes Alcyone securus abesse relicta?

iam via longa placet? iam sum tibi carior absens?

425

at, puto, per terras iter est, tantumque dolebo,

non etiam metuam, curaeque timore carebunt.

aequora me terrent et ponti tristis imago:

et laceras nuper tabulas in litore vidi

et saepe in tumulis sine corpore nomina legi.

430

neve tuum fallax animum fiducia tangat,

quod socer Hippotades tibi sit, qui carcere fortes

contineat ventos, et, cum velit, aequora placet.

cum semel emissi tenuerunt aequora venti,

nil illis vetitum est: incommendataque tellus

435

omnis et omne fretum est, caeli quoque nubila vexant

excutiuntque feris rutilos concursibus ignes.

quo magis hos novi (nam novi et saepe paterna

parva domo vidi), magis hoc reor esse timendos.

quod tua si flecti precibus sententia nullis,

440

care, potest, coniunx, nimiumque es certus eundi,

me quoque tolle simul! certe iactabimur una,

nec nisi quae patiar, metuam, pariterque feremus,

quicquid erit, pariter super aequora lata feremur.'

Talibus Aeolidis dictis lacrimisque movetur

445

sidereus coniunx: neque enim minor ignis in ipso est;

sed neque propositos pelagi dimittere cursus,

nec vult Alcyonen in partem adhibere pericli

multaque respondit timidum solantia pectus.

non tamen idcirco causam probat. addidit illis

450

hoc quoque lenimen, quo solo flexit amantem:

'longa quidem est nobis omnis mora, sed tibi iuro

per patrios ignes, si me modo fata remittent,

ante reversurum, quam luna bis inpleat orbem.'

His ubi promissis spes est admota recursus,

455

protinus eductam navalibus aequore tingui

aptarique suis pinum iubet armamentis;

qua rursus visa veluti praesaga futuri

horruit Alcyone lacrimasque emisit obortas

amplexusque dedit tristique miserrima tandem

460

ore 'vale' dixit conlapsaque corpore toto est.

Ast iuvenes, quaerente moras Ceyce, reducunt

ordinibus geminis ad fortia pectora remos

aequalique ictu scindunt freta: sustulit illa

umentes oculos stantemque in puppe recurva

465

concussaque manu dantem sibi signa maritum

prona videt redditque notas; ubi terra recessit

longius, atque oculi nequeunt cognoscere vultus,

dum licet, insequitur fugientem lumine pinum;

haec quoque ut haud poterat spatio submota videri,

470

vela tamen spectat summo fluitantia malo;

ut nec vela videt, vacuum petit anxia lectum

seque toro ponit: renovat lectusque torusque

Alcyonae lacrimas et quae pars admonet absit.

Portibus exierant, et moverat aura rudentes:

475

obvertit lateri pendentes navita remos

cornuaque in summa locat arbore totaque malo

carbasa deducit venientesque accipit auras.

aut minus, aut certe medium non amplius aequor

puppe secabatur, longeque erat utraque tellus,

480

cum mare sub noctem tumidis albescere coepit

fluctibus et praeceps spirare valentius eurus.

'ardua iamdudum demittite cornua' rector

clamat 'et antemnis totum subnectite velum.'

hic iubet; inpediunt adversae iussa procellae,

485

nec sinit audiri vocem fragor aequoris ullam:

sponte tamen properant alii subducere remos,

pars munire latus, pars ventis vela negare;

egerit hic fluctus aequorque refundit in aequor,

hic rapit antemnas; quae dum sine lege geruntur,

490

aspera crescit hiems, omnique e parte feroces

bella gerunt venti fretaque indignantia miscent.

ipse pavet nec se, qui sit status, ipse fatetur

scire ratis rector, nec, quid iubeatve, vetetve:

tanta mali moles tantoque potentior arte est.

495

quippe sonant clamore viri, stridore rudentes,

undarum incursu gravis unda, tonitribus aether.

fluctibus erigitur caelumque aequare videtur

pontus et inductas aspergine tangere nubes;

et modo, cum fulvas ex imo verrit arenas,

500

concolor est illis, Stygia modo nigrior unda,

sternitur interdum spumisque sonantibus albet.

Ipsa quoque his agitur vicibus Trachinia puppis

et nunc sublimis veluti de vertice montis

despicere in valles imumque Acheronta videtur,

505

nunc, ubi demissam curvum circumstetit aequor,

suspicere inferno summum de gurgite caelum.

saepe dat ingentem fluctu latus icta fragorem,

nec levius pulsata sonat, quam ferreus olim

cum laceras aries balistave concutit arces,

510

utque solent sumptis incursu viribus ire

pectore in arma feri protentaque tela leones,

sic, ubi se ventis admiserat unda coortis,

ibat in alta ratis multoque erat altior illis.

Iamque labant cunei, spoliataque tegmine cerae

515

rima patet praebetque viam letalibus undis.

ecce cadunt largi resolutis nubibus imbres,

inque fretum credas totum descendere caelum,

inque plagas caeli tumefactum ascendere pontum.

vela madent nimbis, et cum caelestibus undis

520

aequoreae miscentur aquae; caret ignibus aether,

caecaque nox premitur tenebris hiemisque suisque.

discutiunt tamen has praebentque micantia lumen

fulmina: fulmineis ardescunt ignibus undae.

Dat quoque iam saltus intra cava texta carinae

525

fluctus; et ut miles, numero praestantior omni,

cum saepe adsiluit defensae moenibus urbis,

spe potitur tandem laudisque accensus amore

inter mille viros murum tamen occupat unus,

sic ubi pulsarunt noviens latera ardua fluctus,

530

vastius insurgens decimae ruit impetus undae

nec prius absistit fessam oppugnare carinam,

quam velut in captae descendat moenia navis.

pars igitur temptabat adhuc invadere pinum,

pars maris intus erat: trepidant haud setius omnes,

535

quam solet urbs aliis murum fodientibus extra

atque aliis murum trepidare tenentibus intus.

deficit ars, animique cadunt, totidemque videntur,

quot veniunt fluctus, ruere atque inrumpere mortes.

non tenet hic lacrimas, stupet hic, vocat ille beatos,

540

funera quos maneant, hic votis numen adorat

bracchiaque ad caelum, quod non videt, inrita tollens

poscit opem; subeunt illi fraterque parensque,

huic cum pignoribus domus et quod cuique relictum est.

Alcyone Ceyca movet, Ceycis in ore

545

nulla nisi Alcyone est et, cum desideret unam,

gaudet abesse tamen; patriae quoque vellet ad oras

respicere inque domum supremos vertere vultus,

verum, ubi sit, nescit: tanta vertigine pontus

fervet, et inducta piceis e nubibus umbra

550

omne latet caelum, duplicataque noctis imago est.

frangitur incursu nimbosi turbinis arbor,

frangitur et regimen, spoliisque animosa superstes

unda, velut victrix, sinuataque despicit undas;

nec levius, quam siquis Athon Pindumve revulsos

555

sede sua totos in apertum everterit aequor,

praecipitata cadit pariterque et pondere et ictu

mergit in ima ratem; cum qua pars magna virorum

gurgite pressa gravi neque in aera reddita fato

functa suo est, alii partes et membra carinae

560

trunca tenent: tenet ipse manu, qua sceptra solebat,

fragmina navigii Ceyx socerumque patremque

invocat heu! frustra, sed plurima nantis in ore

Alcyone coniunx: illam meminitque refertque,

illius ante oculos ut agant sua corpora fluctus

565

optat et exanimis manibus tumuletur amicis.

dum natat, absentem, quotiens sinit hiscere fluctus,

nominat Alcyonen ipsisque inmurmurat undis.

ecce super medios fluctus niger arcus aquarum

frangitur et rupta mersum caput obruit unda.

570

Lucifer obscurus nec quem cognoscere posses

illa luce fuit, quoniamque excedere caelo

non licuit, densis texit sua nubibus ora.

Aeolis interea, tantorum ignara malorum,

dinumerat noctes et iam, quas induat ille,

575

festinat vestes, iam quas, ubi venerit ille,

ipsa gerat, reditusque sibi promittit inanes.

omnibus illa quidem superis pia tura ferebat,

ante tamen cunctos Iunonis templa colebat

proque viro, qui nullus erat, veniebat ad aras

580

utque foret sospes coniunx suus utque rediret,

optabat, nullamque sibi praeferret; at illi

hoc de tot votis poterat contingere solum.

At dea non ultra pro functo morte rogari

sustinet utque manus funestas arceat aris,

585

'Iri, meae' dixit 'fidissima nuntia vocis,

vise soporiferam Somni velociter aulam

exstinctique iube Ceycis imagine mittat

somnia ad Alcyonen veros narrantia casus.'

dixerat: induitur velamina mille colorum

590

Iris et arquato caelum curvamine signans

tecta petit iussi sub nube latentia regis.

Est prope Cimmerios longo spelunca recessu,

mons cavus, ignavi domus et penetralia Somni,

quo numquam radiis oriens mediusve cadensve

595

Phoebus adire potest: nebulae caligine mixtae

exhalantur humo dubiaeque crepuscula lucis.

non vigil ales ibi cristati cantibus oris

evocat Auroram, nec voce silentia rumpunt

sollicitive canes canibusve sagacior anser;

600

non fera, non pecudes, non moti flamine rami

humanaeve sonum reddunt convicia linguae.

muta quies habitat; saxo tamen exit ab imo

rivus aquae Lethes, per quem cum murmure labens

invitat somnos crepitantibus unda lapillis.

605

ante fores antri fecunda papavera florent

innumeraeque herbae, quarum de lacte soporem

Nox legit et spargit per opacas umida terras.

ianua nec verso stridores cardine reddit:

nulla domo tota est; custos in limine nullus.

610

at medio torus est ebeno sublimis in antro,

plumeus, atricolor, pullo velamine tectus,

quo cubat ipse deus membris languore solutis.

hunc circa passim varias imitantia formas

Somnia vana iacent totidem, quot messis aristas,

615

silva gerit frondes, eiectas litus arenas.

Quo simul intravit manibusque obstantia virgo

Somnia dimovit, vestis fulgore reluxit

sacra domus, tardaque deus gravitate iacentes

vix oculos tollens iterumque iterumque relabens

620

summaque percutiens nutanti pectora mento

excussit tandem sibi se cubitoque levatus,

quid veniat, (cognovit enim) scitatur, at illa:

'Somne, quies rerum, placidissime, Somne, deorum,

pax animi, quem cura fugit, qui corpora duris

625

fessa ministeriis mulces reparasque labori,

Somnia, quae veras aequent imitamine formas,

Herculea Trachine iube sub imagine regis

Alcyonen adeant simulacraque naufraga fingant.

imperat hoc Iuno.' postquam mandata peregit,

630

Iris abit (neque enim ulterius tolerare vaporis

vim poterat), labique ut somnum sensit in artus,

effugit et remeat per quos modo venerat arcus.

At pater e populo natorum mille suorum

excitat artificem simulatoremque figurae

635

Morphea: non illo iussos sollertius alter

exprimit incessus vultumque sonumque loquendi;

adicit et vestes et consuetissima cuique

verba; sed hic solos homines imitatur, at alter

fit fera, fit volucris, fit longo corpore serpens:

640

hunc Icelon superi, mortale Phobetora vulgus

nominat; est etiam diversae tertius artis

Phantasos: ille in humum saxumque undamque trabemque,

quaeque vacant anima, fallaciter omnia transit;

regibus hi ducibusque suos ostendere vultus

645

nocte solent, populos alii plebemque pererrant.

praeterit hos senior cunctisque e fratribus unum

Morphea, qui peragat Thaumantidos edita, Somnus

eligit et rursus molli languore solutus

deposuitque caput stratoque recondidit alto.

650

ille volat nullos strepitus facientibus alis

per tenebras intraque morae breve tempus in urbem

pervenit Haemoniam, positisque e corpore pennis

in faciem Ceycis abit sumptaque figura

luridus, exanimi similis, sine vestibus ullis,

655

coniugis ante torum miserae stetit: uda videtur

barba viri, madidisque gravis fluere unda capillis.

tum lecto incumbens fletu super ora profuso

haec ait: 'agnoscis Ceyca, miserrima coniunx,

an mea mutata est facies nece? respice: nosces

660

inveniesque tuo pro coniuge coniugis umbram!

nil opis, Alcyone, nobis tua vota tulerunt!

occidimus! falso tibi me promittere noli!

nubilus Aegaeo deprendit in aequore navem

auster et ingenti iactatam flamine solvit,

665

oraque nostra tuum frustra clamantia nomen

inplerunt fluctus. – non haec tibi nuntiat auctor

ambiguus, non ista vagis rumoribus audis:

ipse ego fata tibi praesens mea naufragus edo.

surge, age, da lacrimas lugubriaque indue nec me

670

indeploratum sub inania Tartara mitte!'

adicit his vocem Morpheus, quam coniugis illa

crederet esse sui (fletus quoque fundere veros

visus erat), gestumque manus Ceycis habebat.

ingemit Alcyone lacrimans, motatque lacertos

675

per somnum corpusque petens amplectitur auras

exclamatque: 'mane! quo te rapis? ibimus una.'

voce sua specieque viri turbata soporem

excutit et primo, si sit, circumspicit, illic,

qui modo visus erat; nam moti voce ministri

680

intulerant lumen. postquam non invenit usquam,

percutit ora manu laniatque a pectore vestes

pectoraque ipsa ferit nec crines solvere curat:

scindit et altrici, quae luctus causa, roganti

'nulla est Alcyone, nulla est' ait. 'occidit una

685

cum Ceyce suo. solantia tollite verba!

naufragus interiit: vidi agnovique manusque

ad discedentem cupiens retinere tetendi.

umbra fuit, sed et umbra tamen manifesta virique

vera mei. non ille quidem, si quaeris, habebat

690

adsuetos vultus nec quo prius, ore nitebat:

pallentem nudumque et adhuc umente capillo

infelix vidi! stetit hoc miserabilis ipso

ecce loco!' (et quaerit, vestigia siqua supersint)

'hoc erat, hoc, animo quod divinante timebam,

695

et ne me fugiens, ventos sequerere, rogabam.

at certe vellem, quoniam periturus abibas,

me quoque duxisses: multum fuit utile tecum

ire mihi; neque enim de vitae tempore quicquam

non simul egissem, nec mors discreta fuisset.

700

nunc absens perii, iactor quoque fluctibus absens,

et sine me te pontus habet! crudelior ipso

sit mihi mens pelago, si vitam ducere nitar

longius et tanto pugnem superesse dolori!

sed neque pugnabo nec te, miserande, relinquam

705

et tibi nunc saltem veniam comes, inque sepulcro

si non urna, tamen iunget nos littera: si non

ossibus ossa meis, at nomen nomine tangam.'

plura dolor prohibet, verboque intervenit omni

plangor, et attonito gemitus a corde trahuntur.

710

mane erat, egreditur tectis ad litus et illum

maesta locum repetit, de quo spectarat euntem,

dumque moratur ibi dumque 'hic retinacula solvit,

hoc mihi discedens dedit oscula litore' dicit

dumque notata locis reminiscitur acta fretumque

715

prospicit, in liquida, spatio distante, tuetur

nescio quid quasi corpus aqua, primoque, quid illud

esset, erat dubium; postquam paulum adpulit unda,

et, quamvis aberat, corpus tamen esse liquebat,

qui foret, ignorans, quia naufragus, omine mota est

720

et, tamquam ignoto lacrimam daret, 'heu! miser,' inquit

'quisquis es, et siqua est coniunx tibi!' fluctibus actum

fit propius corpus: quod quo magis illa tuetur,

hoc minus et minus est mentis, iam iamque propinquae

admotum terrae, iam quod cognoscere posset,

725

cernit: erat coniunx! 'ille est!' exclamat et una

ora, comas, vestem lacerat tendensque trementes

ad Ceyca manus 'sic, o carissime coniunx,

sic ad me, miserande, redis?' ait. adiacet undis

facta manu moles, quae primas aequoris iras

730

frangit et incursus quae praedelassat aquarum.

insilit huc, mirumque fuit potuisse: volabat

percutiensque levem modo natis aera pennis

stringebat summas ales miserabilis undas,

dumque volat, maesto similem plenumque querellae

735

ora dedere sonum tenui crepitantia rostro.

ut vero tetigit mutum et sine sanguine corpus,

dilectos artus amplexa recentibus alis

frigida nequiquam duro dedit oscula rostro.

senserit hoc Ceyx, an vultum motibus undae

740

tollere sit visus, populus dubitabat, at ille

senserat: et tandem, superis miserantibus, ambo

alite mutantur; fatis obnoxius isdem

tunc quoque mansit amor nec coniugiale solutum

foedus in alitibus: coeunt fiuntque parentes,

745

perque dies placidos hiberno tempore septem

incubat Alcyone pendentibus aequore nidis.

tunc iacet unda maris: ventos custodit et arcet

Aeolus egressu praestatque nepotibus aequor.
 

Aesacus

Hos aliquis senior iunctim freta lata volantes

750

spectat et ad finem servatos laudat amores:

proximus, aut idem, si fors tulit, 'hic quoque,' dixit

'quem mare carpentem substrictaque crura gerentem

aspicis,' (ostendens spatiosum in guttura mergum)

'regia progenies, et si descendere ad ipsum

755

ordine perpetuo quaeris, sunt huius origo

Ilus et Assaracus raptusque Iovi Ganymedes

Laomedonque senex Priamusque novissima Troiae

tempora sortitus; frater fuit Hectoris iste:

qui nisi sensisset prima nova fata iuventa,

760

forsitan inferius non Hectore nomen haberet,

quamvis est illum proles enixa Dymantis,

Aesacon umbrosa furtim peperisse sub Ida

fertur Alexiroe, Granico nata bicorni.

oderat hic urbes nitidaque remotus ab aula

765

secretos montes et inambitiosa colebat

rura nec Iliacos coetus nisi rarus adibat.

non agreste tamen nec inexpugnabile amori

pectus habens silvas captatam saepe per omnes

aspicit Hesperien patria Cebrenida ripa

770

iniectos umeris siccantem sole capillos.

visa fugit nymphe, veluti perterrita fulvum

cerva lupum longeque lacu deprensa relicto

accipitrem fluvialis anas; quam Troius heros

insequitur celeremque metu celer urget amore.

775

ecce latens herba coluber fugientis adunco

dente pedem strinxit virusque in corpore liquit;

cum vita suppressa fuga est: amplectitur amens

exanimem clamatque "piget, piget esse secutum!

sed non hoc timui, neque erat mihi vincere tanti.

780

perdidimus miseram nos te duo: vulnus ab angue,

a me causa data est! ego sim sceleratior illo,

ni tibi morte mea mortis solacia mittam."

dixit et e scopulo, quem rauca subederat unda,

se dedit in pontum. Tethys miserata cadentem

785

molliter excepit nantemque per aequora pennis

texit, et optatae non est data copia mortis.

indignatur amans, invitum vivere cogi

obstarique animae misera de sede volenti

exire, utque novas umeris adsumpserat alas,

790

subvolat atque iterum corpus super aequora mittit.

pluma levat casus: furit Aesacos inque profundum

pronus abit letique viam sine fine retemptat.

fecit amor maciem: longa internodia crurum,

longa manet cervix, caput est a corpore longe;

795

aequor amat, nomenque tenet, quia mergitur illo.'