Carmina

Carmen LXIV

[carmen nuptiale Thetidis et Pelei.]

_________________________________________________________

metrum: hexameter dactylicus

Peliaco quondam prognatae vertice pinus

dicuntur liquidas Neptuni nasse per undas

Phasidos ad fluctus et fines Aeetaeos,

cum lecti iuvenes, Argivae robora pubis,

5

auratam optantes Colchis avertere pellem

ausi sunt vada salsa cita decurrere puppi,

caerula verrentes abiegnis aequora palmis.

diva quibus retinens in summis urbibus arces

ipsa levi fecit volitantem flamine currum,

10

pinea coniungens inflexae texta carinae.

illa rudem cursu prima imbuit Amphitriten.

quae simul ac rostro ventosum proscidit aequor

tortaque remigio spumis incanuit unda,

emersere freti candenti e gurgite vultus

15

aequoreae monstrum Nereides admirantes.

illa, atque haud alia, viderunt luce marinas

mortales oculis nudato corpore nymphas

nutricum tenus extantes e gurgite cano.

tum Thetidis Peleus incensus fertur amore,

20

tum Thetis humanos non despexit hymenaeos,

tum Thetidi pater ipse iugandum Pelea sensit.

o nimis optato saeclorum tempore nati

23a

heroes, salvete, deum genus, o bona matrum

23b

progenies, salvete iterum, <salvete, bonarum!>

vos ego saepe meo, vos carmine compellabo,

25

teque adeo eximie, taedis felicibus aucte

Thessaliae columen Peleu, cui Iuppiter ipse,

ipse suos divum genitor concessit amores.

tene Thetis tenuit pulcerrima Nereine?

tene suam Tethys concessit ducere neptem

30

Oceanusque, mari totum qui amplectitur orbem?

queis simul optatae finito tempore luces

advenere, domum conventu tota frequentat

Thessalia, oppletur laetanti regia coetu:

dona ferunt prae se, declarant gaudia vultu.

35

deseritur Cieros, linquunt Pthiotica Tempe

Crannonisque domos ac moenia Larisaea,

Pharsaliam coeunt, Pharsalia tecta frequentant.

rura colit nemo, mollescunt colla iuvencis,

non humilis curvis purgatur vinea rastris,

40

non glaebam prono convellit vomere taurus,

non falx attenuat frondatorum arboris umbram:

squalida desertis rubigo infertur aratris.

ipsius at sedes, quacumque opulenta recessit

regia, fulgenti splendent auro atque argento.

45

candet ebur soliis, collucent pocula mensae,

tota domus gaudet regali splendida gaza.

pulvinar vero divae geniale locatur

sedibus in mediis, Indo quod dente politum

tincta tegit roseo conchyli purpura fuco.

50

haec vestis priscis hominum variata figuris

heroum mira virtutes indicat arte.

namque fluentisono prospectans litore Diae

Thesea cedentem celeri cum classe tuetur

indomitos in corde gerens Ariadna furores,

55

necdum etiam sese quae visit visere credit,

utpote fallaci quae tum primum excita somno

desertam in sola miseram se cernat harena.

immemor at iuvenis fugiens pellit vada remis,

irrita ventosae linquens promissa procellae.

60

quem procul ex alga maestis Minois ocellis

saxea ut effigies bacchantis prospicit, eheu,

prospicit et magnis curarum fluctuat undis,

non flavo retinens subtilem vertice mitram,

non contecta levi velatum pectus amictu,

65

non tereti strophio lactentis vincta papillas,

omnia quae toto delapsa e corpore passim

ipsius ante pedes fluctus salis alludebant:

sic neque tum mitrae neque tum fluitantis amictus

illa vicem curans toto ex te pectore, Theseu,

70

toto animo, tota pendebat perdita mente.

a misera, assiduis quam luctibus externavit

spinosas Erycina serens in pectore curas

illa tempestate, ferox quo ex tempore Theseus

egressus curvis e litoribus Piraei

75

attigit iniusti regis Gortynia templa.

nam perhibent olim crudeli peste coactam

Androgeoneae poenas exsolvere caedis

electos iuvenes simul et decus innuptarum

Cecropiam solitam esse dapem dare Minotauro.

80

quis angusta malis cum moenia vexarentur,

ipse suum Theseus pro caris corpus Athenis

proicere optavit potius quam talia Cretam

funera Cecropiae nec funera portarentur.

atque ita nave levi nitens ac lenibus auris

85

magnanimum ad Minoa venit sedesque superbas.

hunc simulac cupido conspexit lumine virgo

regia, quam suavis exspirans castus odores

lectulus in molli complexu matris alebat,

quales Eurotae praegignunt flumina myrtos

90

aurave distinctos educit verna colores,

non prius ex illo flagrantia declinavit

lumina, quam cuncto concepit corpore flammam

funditus atque imis exarsit tota medullis.

heu misere exagitans immiti corde furores

95

sancte puer, curis hominum qui gaudia misces,

quaeque regis Golgos quaeque Idalium frondosum,

qualibus incensam iactastis mente puellam

fluctibus, in flavo saepe hospite suspirantem!

quantos illa tulit languenti corde timores!

100

quanto tum saepe magis fulgore expalluit auri,

cum saevum cupiens contra contendere monstrum

aut mortem appeteret Theseus aut praemia laudis!

non ingrata tamen frustra munuscula divis

promittens tacito succepit vota labello.

105

nam velut in summo quatientem bracchia Tauro

quercum aut conigeram sudanti cortice pinum

indomitus turbo contorquens flamine robur

eruit (illa procul radicitus exturbata

prona cadit, late quaecumvis obvia frangens),

110

sic domito saevum prostravit corpore Theseus

nequiquam vanis iactantem cornua ventis.

inde pedem sospes multa cum laude reflexit

errabunda regens tenui vestigia filo,

ne labyrintheis e flexibus egredientem

115

tecti frustraretur inobservabilis error.

sed quid ego a primo digressus carmine plura

commemorem, ut linquens genitoris filia vultum,

ut consanguineae complexum, ut denique matris,

quae misera in gnata deperdita laetabatur,

120

omnibus his Thesei dulcem praeoptarit amorem,

aut ut vecta rati spumosa ad litora Diae

<venerit,> aut ut eam devinctam lumina somno

liquerit immemori discedens pectore coniunx?

saepe illam perhibent ardenti corde furentem

125

clarisonas imo fudisse e pectore voces,

ac tum praeruptos tristem conscendere montes,

unde aciem pelagi vastos per tenderet aestus,

tum tremuli salis adversas procurrere in undas

mollia nudatae tollentem tegmina surae,

130

atque haec extremis maestam dixisse querelis,

frigidulos udo singultus ore cientem:

«sicine me patriis avectam, perfide, ab aris

perfide, deserto liquisti in litore, Theseu?

sicine discedens neglecto numine divum

135

immemor, a, devota domum periuria portas?

nullane res potuit crudelis flectere mentis

consilium? tibi nulla fuit clementia praesto,

immite ut nostri vellet miserescere pectus?

at non haec quondam blanda promissa dedisti

140

voce mihi, non haec miserae sperare iubebas,

sed conubia laeta, sed optatos hymenaeos:

quae cuncta aërii discerpunt irrita venti.

nunc iam nulla viro iuranti femina credat,

nulla viri speret sermones esse fidelis;

145

quis dum aliquid cupiens animus praegestit apisci,

nil metuunt iurare, nihil promittere parcunt:

sed simulac cupidae mentis satiata libidost,

dicta nihil metuere, nihil periuria curant.

certe ego te in medio versantem turbine leti

150

eripui, et potius germanum amittere crevi,

quam tibi fallaci supremo in tempore deessem:

pro quo dilaceranda feris dabor alitibusque

praeda, neque iniacta tumulabor mortua terra.

quaenam te genuit sola sub rupe leaena,

155

quod mare conceptum spumantibus expuit undis,

quae Syrtis, quae Scylla rapax, quae vasta Charybdis,

talia qui reddis pro dulci praemia vita?

si tibi non cordi fuerant conubia nostra,

saeva quod horrebas prisci praecepta parentis,

160

at tamen in vestras potuisti ducere sedes,

quae tibi iucundo famularer serva labore,

candida permulcens liquidis vestigia lymphis,

purpureave tuum consternens veste cubile. -

sed quid ego ignaris nequiquam conquerar aureis

165

externata malo, quae nullis sensibus auctae

nec missas audire queunt nec reddere voces?

ille autem prope iam mediis versatur in undis,

nec quisquam apparet vacua mortalis in alga.

sic nimis insultans extremo tempore saeva

170

Fors etiam nostris invidit questibus auris.

Iuppiter omnipotens, utinam ne tempore primo

Gnosia Cecropiae tetigissent litora puppes,

indomito nec dira ferens stipendia tauro

perfidus in Cretam religasset navita funem,

175

nec malus hic celans dulci crudelia forma

consilia in nostris requiesset sedibus hospes!

nam quo me referam? quali spe perdita nitar?

Idaeosne petam montes? a, gurgite lato

discernens ponti truculentum dividit aequor?

180

an patris auxilium sperem? quemne ipsa reliqui

respersum iuvenem fraterna caede secuta?

coniugis an fido consoler memet amore?

quine fugit lentos incurvans gurgite remos?

praeterea nullo litus, sola insula, tecto,

185

nec patet egressus pelagi cingentibus undis:

nulla fugae ratio, nulla spes: omnia muta,

omnia sunt deserta, ostentant omnia letum.

non tamen ante mihi languescent lumina morte

nec prius a fesso secedent corpore sensus,

190

quam iustam a divis exposcam prodita mulctam

caelestumque fidem postrema comprecer hora.

quare facta virum mulctantes vindice poena

Eumenides, quibus anguino redimita capillo

frons exspirantis praeportat pectoris iras,

195

huc huc adventate, meas audite querelas,

quas ego, vae, misera extremis proferre medullis

cogor inops, ardens, amenti caeca furore.

quae quoniam verae nascuntur pectore ab imo,

vos nolite pati nostrum vanescere luctum,

200

sed quali solam Theseus me mente reliquit,

tali mente, deae, funestet seque suosque.»

has postquam maesto profudit pectore voces

supplicium saevis exposcens anxia factis,

annuit invicto caelestum numine rector;

205

quo motu tellus atque horrida contremuerunt

aequora concussitque micantia sidera mundus.

ipse autem caeca mentem caligine Theseus

consitus oblito dimisit pectore cuncta,

quae mandata prius constanti mente tenebat,

210

dulcia nec maesto sustollens signa parenti

sospitem Erectheum se ostendit visere portum.

namque ferunt olim, classi cum moenia divae

linquentem gnatum ventis concrederet Aegeus,

talia complexum iuveni mandata dedisse:

215

«gnate mihi longa iocundior unice vita,

gnate, ego quem in dubios cogor dimittere casus,

reddite in extrema nuper mihi fine senectae!

quandoquidem fortuna mea ac tua fervida virtus

eripit invito mihi te, cui languida nondum

220

lumina sunt gnati cara saturata figura:

non ego te gaudens laetanti pectore mittam

nec te ferre sinam fortunae signa secundae,

sed primum multas expromam mente querelas,

canitiem terra atque infuso pulvere foedans,

225

inde infecta vago suspendam lintea malo,

nostros ut luctus nostraeque incendia mentis

carbasus obscurata dicet ferrugine Hibera.

quod tibi si sancti concesserit incola Itoni,

quae nostrum genus ac sedes defendere Erecthei

230

annuit, ut tauri respergas sanguine dextram,

tum vero facito ut memori tibi condita corde

haec vigeant mandata nec ulla oblitteret aetas,

ut simulac nostros invisent lumina collis,

funestam antennae deponant undique vestem

235

candidaque intorti sustollant vela rudentes,

quam primum cernens ut laeta gaudia mente

agnoscam, cum te reducem aetas prospera sistet.»

haec mandata prius constanti mente tenentem

Thesea ceu pulsae ventorum flamine nubes

240

aërium nivei montis liquere cacumen.

at pater, ut summa prospectum ex arce petebat,

anxia in assiduos absumens lumina fletus,

cum primum infecti conspexit lintea veli,

praecipitem sese scopulorum e vertice iecit

245

amissum credens immiti Thesea fato.

sic funesta domus ingressus tecta paterna

morte ferox Theseus, qualem Minoidi luctum

obtulerat mente immemori, talem ipse recepit.

quae tum prospectans cedentem maesta carinam

250

multiplices animo volvebat saucia curas. -

at parte ex alia florens volitabat Iacchus

cum thiaso Satyrorum et Nysigenis Silenis,

253a

te quaerens, Ariadna, tuoque incensus amore.

253b

. . . . . . . . . . .

quae tum alacres passim lymphata mente furebant

255

euhoe, bacchantes, euhoe, capita inflectentes.

harum pars tecta quatiebant cuspide thyrsos,

pars e divolso iactabant membra iuvenco,

pars sese tortis serpentibus incingebant,

pars obscura cavis celebrabant orgia cistis,

260

orgia, quae frustra cupiunt audire profani;

plangebant aliae proceris tympana palmis

aut tereti tenuis tinnitus aere ciebant,

multis raucisonos efflabant cornua bombos

barbaraque horribili stridebat tibia cantu.

265

talibus amplifice vestis decorata figuris

pulvinar complexa suo velabat amictu.

quae postquam cupide spectando Thessala pubes

expletast, sanctis coepit decedere divis.

hic, qualis flatu placidum mare matutino

270

horrificans Zephyrus proclivas incitat undas

Aurora exoriente vagi sub limina Solis,

quae tarde primum clementi flamine pulsae

procedunt, leviterque sonant plangore cachinni,

post vento crescente magis magis increbescunt,

275

purpureaque procul nantes ab luce refulgent:

sic tum vestibuli linquentes regia tecta

ad se quisque vago passim pede discedebant.

quorum post abitum princeps e vertice Pelei

advenit Chiron portans silvestria dona:

280

nam quoscumque ferunt campi, quos Thessala magnis

montibus ora creat, quos propter fluminis undas

aura parit flores tepidi fecunda Favoni,

hos indistinctis plexos tulit ipse corollis,

quo permulsa domus iocundo risit odore.

285

confestim Penios adest, viridantia Tempe,

Tempe, quae silvae cingunt super impendentes,

Naiasin linquens doctis celebranda choreis,

non vacuos: namque ille tulit radicitus altas

fagos ac recto proceras stipite laurus

290

non sine nutanti platano lentaque sorore

flammati Phaëthontis et aëria cupressu.

haec circum sedes late contexta locavit,

vestibulum ut molli velatum fronde vireret.

post hunc consequitur sollerti corde Prometheus

295

extenuata gerens veteris vestigia poenae,

quam quondam silici restrictus membra catena

persoluit pendens e verticibus praeruptis.

inde pater divum sancta cum coniuge natisque

advenit caelo te solum, Phoebe, relinquens

300

unigenamque simul cultricem montibus Idri:

Pelea nam tecum pariter soror aspernatast,

nec Thetidis taedas voluit celebrare iugalis.

qui postquam niveis flexerunt sedibus artus,

large multiplici constructae sunt dape mensae,

305

cum interea infirmo quatientes corpora motu

veridicos Parcae coeperunt edere cantus.

his corpus tremulum complectens undique vestis

candida purpurea talos incinxerat ora,

at roseae niveo residebant vertice vittae

310

aeternumque manus carpebant rite laborem.

laeva colum molli lana retinebat amictum,

dextera tum leviter deducens fila supinis

formabat digitis, tum prono in pollice torquens

libratum tereti versabat turbine fusum,

315

atque ita decerpens aequabat semper opus dens,

laneaque aridulis haerebant morsa labellis,

quae prius in levi fuerant exstantia filo.

ante pedes autem candentis mollia lanae

vellera virgati custodibant calathisci.

320

haec tum clarisona vellentes vellera voce

talia divino fuderunt carmine fata,

carmine, perfidiae quod post nulla arguet aetas:

«o decus eximium magnis virtutibus augens,

Emathiae tutamen, Opis carissime nato,

325

accipe, quod laeta tibi pandunt luce sorores,

veridicum oraclum: sed vos, quae fata secuntur,

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

adveniet tibi iam portans optata maritis

Hesperus, adveniet fausto cum sidere coniunx,

330

quae tibi flexanimo mentem perfundat amore

languidulosque paret tecum coniungere somnos

levia substernens robusto bracchia collo.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

nulla domus tales umquam contexit amores,

335

nullus amor tali coniunxit foedere amantes,

qualis adest Thetidi, qualis concordia Peleo.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

nascetur vobis expers terroris Achilles,

hostibus haud tergo, sed forti pectore notus,

340

qui persaepe vago victor certamine cursus

flammea praevertet celeris vestigia cervae.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

non illi quisquam bello se conferet heros,

cum Phrygii Teucro manabunt sanguine campi,

345

Troicaque obsidens longinquo moenia bello

periuri Pelopis vastabit tertius heres.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

illius egregias virtutes claraque facta

saepe fatebuntur gnatorum in funere matres,

350

cum incultum cano solvent a vertice crinem,

putridaque infirmis variabunt pectora palmis.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

namque velut densas praecerpens messor aristas

sole sub ardenti flaventia demetit arva,

355

Troiugenum infesto prosternet corpora ferro.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

testis erit magnis virtutibus unda Scamandri,

quae passim rapido diffunditur Hellesponto,

cuius iter caesis angustans corporum acervis

360

alta tepefaciet permixta flumina caede.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

denique testis erit morti quoque reddita praeda,

cum teres excelso coacervatum aggere bustum

excipiet niveos perculsae virginis artus.

365

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

nam simulac fessis dederit Fors copiam Achivis

urbis Dardaniae Neptunia solvere vincla,

alta Polyxenia madefient caede sepulcra,

quae, velut ancipiti succumbens victima ferro,

370

proiciet truncum summisso poplite corpus.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

quare agite optatos animi coniungite amores!

accipiat coniunx felici foedere divam,

dedatur cupido iamdudum nupta marito.

375

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!

non illam nutrix orienti luce revisens

hesterno collum poterit circumdare filo,

[currite ducentes subtegmina, currite, fusi],

anxia nec mater discordis maesta puellae

380

secubitu caros mittet sperare nepotes.

currite ducentes subtegmina, currite, fusi!»

talia praefantes quondam felicia Pelei

carmina divino cecinere <e> pectore Parcae.

praesentes namque ante domos invisere castas

385

heroum et sese mortali ostendere coetu

caelicolae nondum spreta pietate solebant.

saepe pater divum templo in fulgente revisens,

annua cum festis venissent sacra diebus,

conspexit terra centum procumbere tauros.

390

saepe vagus Liber Parnasi vertice summo

Thyiadas effusis euantis crinibus egit,

cum Delphi tota certatim ex urbe ruentes

acciperent laeti divum fumantibus aris.

saepe in letifero belli certamine Mavors

395

aut rapidi Tritonis era aut Rhamnusia virgo

armatas hominum est praesens hortata catervas.

sed postquam tellus scelerest imbuta nefando,

iustitiamque omnes cupida de mente fugarunt,

perfudere manus fraterno sanguine fratres,

400

destitit extinctos gnatus lugere parentes,

optavit genitor primaevi funera nati,

liber ut innuptae poteretur flore novercae,

ignaro mater substernens se impia nato

impia non veritast divos scelerare parentes:

405

omnia fanda nefanda malo permixta furore

iustificam nobis mentem avertere deorum.

quare nec talis dignantur visere coetus

nec se contingi patiuntur lumine claro.