a rayze keyn england

oystsige

transkriptsye

tekst

kval: Helene Khatskeles, a rayze keyn england

Vilne: naye yidishe folkshul farlag, 1931

in: The Mendele Review 02.031

_______________________________________________________________________

a rayze keyn england

zz. 5 - 9

in a shtiln zumerdikn farnakht hob ikh derzen, shteyendik oyfn dek fun shif, vayslekhe kalkhike felzn. dos iz geven der englisher breg, der shtiler hofn dover.

oyfn breg, nit vayt fun shif, hot shoyn gevart a tsug, vos hot gedarft opfirn di pasazhirn keyn london.

di vagones fun 3-tn klas zaynen bakveme, mit veykhe zopes, vi bay undz in 2-tn klas. ikh farnem a plats lebn fentster un gib a kuk oyf mayne shkheynem. ale ernste, ruike, shvaygedike. keyner fregt mikh nit, vuhin ikh for, fun vanen ikh kum. dem ershtn moment dukht zikh mir, az di englender zenen shtoltse un kalte mentshn. shpeter ober, az ikh hob opgelebt a gevise tsayt in england, hob ikh zikh ibertsaygt, az dos iz nit rikhtik. vifil mol iz mir shpeter oysgekumen tsu forn! dakht zikh, ale shvaygn, keyner interesirt zikh nit mit mir, ober vi nor zey flegn bamerkn, az ikh fil zikh do fremd, az ikh kuk zikh tsu shoyn tsu oyfmerkzam tsu di oyfshriftn, flegt men mikh shtil fregn, vuhin ikh darf forn. un me flegt shoyn zorgn, ikh zol aropgeyn oyf dem rikhtikn ort, mir helfn aropnemen di zakhn, mikh ibergebn oyf der stantsye tsu a zikhern mentshn, vos zol mir vayter gebn rikhtike onvayzungen.

oder vifil mol flegt zikh trefn, az ikh fleg zikh opshteln in farlegnheyt in mitn veg, nit vagndik aribertsugeyn a gas, vu es trogn zikh on an oyfher otomobiln, otobusn, tramveyen. dan flegt tsugeyn a shutsman, eydl fregn, vuhin ikh darf, un mikh far der hant ariberfirn oyf der ander zayt.

an englender fregt aykh nit oys, ver ir zayt un vu ir fort, fun eydlkayt. er vil nit zayn lestik mit zayne fragn, ober er iz greyt aykh tsu kumen tsu hilf.

der ershter ayndruk fun london iz geven, az do hot epes pasirt, az mentshn ayln zikh, loyfn ergets. dos glaykhn – di otomobiln, otobusn, tramveyen. a gepilder, a geroysh, a loyfenish; es hot zikh mir alts gedakht, az ikh darf zikh opshteln oyf a vayle un opvartn, biz vanen me vet farbayloyfn, farbayforn, biz vanen di mentshn veln zikh baruikn. ikh hob gevust, az ikh nar zikh, az in der emesn iz do dos lebn azoy, az di eylenish, der gelaf, der tuml vet zikh nit aynshtiln biz shpet in der nakht. ober s'iz geven azoy umgeveynlekh, az ikh hob zikh aleyn nit gegloybt, az do tumlt un roysht ale mol.

shpeter hob ikh zikh ayngevoynt, hob shoyn nit gevart, biz vanen me vet farbayloyfn, farbayforn. ikh hob genumen aleyn zikh ayln, mithaltn mit di toyznter mentshn, vos bavegn zikh oyf di londoner gasn.

ikh hob genumen bamerkn, az in der loyfenish iz do a merkvirdike ordenung. toyznter otomobiln forn in farsheydene rikhtungen. di vegn kraytsn zikh iber, ober me shtoyst zikh nit tsuzamen, me tsetumlt zikh nit, me shtert nit eyner dem andern. nit kukndik oyf der gikhkayt, der aylenish, zenen ale ruik, kaltblutik. ikh fleg bavundern di firer fun di otobusn, vi kuntsik zey flegn durkhforn in der grester engshaft, shtupenish.

nokh mer ken men bavundern di shutslayt, vos shteyen oyf di groyse pletser oder oyf vinklen vu es kraytsn zikh a fule gasn un vu es forn durkh toyznter otomobiln un tramveyen in di farsheydnste rikhtungen. zey shteyen in rekhtn mitn un vayzn on alemen dem veg mit a ruiker bavegung fun der hant. oftmol, ven es forn zikh tsuzamen tsufil otomobiln un vagonen un es iz ummeglekh far di fusgeyer aribertsugeyn a gas, shteln zey op di gantse bavegung un lozn durkh di mentshn.

london iz zeyer an alte shtot, un a fule ire gasn zaynen shmole, gedreyte. un fundestvegn trefn zikh do veyniker umglikn, vi in andere shtet. dos derklert zikh mit der ruikayt fun di shofern un di shutslayt. zey vaysn, az ven zey zoln zikh tsetumlen, zikh farlirn oyf a rege, kenen umkumen toyznter mentshn. zey filn di groyse farantvortlekhkayt un filn oys mit koved zeyer shvern un geferlekhn dinst.

[* * *]

‫אַ רײַזע קײן ענגלאַנד ‬

זז. 5 - 9

אין אַ שטילן זומערדיקן פֿאַרנאַכט האָב איך דערזען, שטײענדיק אױפֿן דעק פֿון שיף, װײַסלעכע קאַלכיקע פֿעלזן. דאָס איז געװען דער ענגלישער ברעג, דער שטילער האָפֿן דאָבֿער.

אױפֿן ברעג, ניט װײַט פֿון שיף, האָט שױן געװאַרט אַ צוג, װאָס האָט געדאַרפֿט אָפּפֿירן די פּאַסאַזשירן קײן לאָנדאָן.

די װאַגאָנעס פֿון 3־טן קלאַס זײַנען באַקװעמע, מיט װײכע זאָפּעס, װי בײַ אונדז אין 2־טן קלאַס. איך פֿאַרנעם אַ פּלאַץ לעבן פֿענצטער און גיב אַ קוק אױף מײַנע שכנים. אַלע ערנסטע, רויִקע, שװײַגעדיקע. קײנער פֿרעגט מיך ניט, װוּהין איך פֿאָר, פֿון װאַנען איך קום. דעם ערשטן מאָמענט דוכט זיך מיר, אַז די ענגלענדער זענען שטאָלצע און קאַלטע מענטשן. שפּעטער אָבער, אַז איך האָב אָפּגעלעבט אַ געװיסע צײַט אין ענגלאַנד, האָב איך זיך איבערצײַגט, אַז דאָס איז ניט ריכטיק. װיפֿיל מאָל איז מיר שפּעטער אױסגעקומען צו פֿאָרן! דאַכט זיך, אַלע שװײַגן, קײנער אינטערעסירט זיך ניט מיט מיר, אָבער װי נאָר זײ פֿלעגן באַמערקן, אַז איך פֿיל זיך דאָ פֿרעמד, אַז איך קוק זיך צו שױן צו אױפֿמערקזאַם צו די אױפֿשריפֿטן, פֿלעגט מען מיך שטיל פֿרעגן, װוּהין איך דאַרף פֿאָרן. און מע פֿלעגט שױן זאָרגן, איך זאָל אַראָפּגײן אױף דעם ריכטיקן אָרט, מיר העלפֿן אַראָפּנעמען די זאַכן, מיך איבערגעבן אױף דער סטאַנציע צו אַ זיכערן מענטשן, װאָס זאָל מיר װײַטער געבן ריכטיקע אָנװײַזונגען.
אָדער װיפֿיל מאָל פֿלעגט זיך טרעפֿן, אַז איך פֿלעג זיך אָפּשטעלן אין פֿאַרלעגנהײט אין מיטן װעג, ניט װאַגנדיק אַריבערצוגײן אַ גאַס, װוּ עס טראָגן זיך אָן אַן אױפֿהער אָטאָמאָבילן, אָטאָבוסן, טראַמװײען. דאַן פֿלעגט צוגײן אַ שוצמאַן, אײדל פֿרעגן, װוּהין איך דאַרף, און מיך פֿאַר דער האַנט אַריבערפֿירן אױף דער אַנדער זײַט.

אַן ענגלענדער פֿרעגט אײַך ניט אױס, װער איר זײַט און װוּ איר פֿאָרט, פֿון אײדלקײט. ער װיל ניט זײַן לעסטיק מיט זײַנע פֿראַגן, אָבער ער איז גרײט אײַך צו קומען צו הילף.

דער ערשטער אײַנדרוק פֿון לאָנדאָן איז געװען, אַז דאָ האָט עפּעס פּאַסירט, אַז מענטשן אײַלן זיך, לױפֿן ערגעץ. דאָס גלײַכן ־ די אָטאָמאָבילן, אָטאָבוסן, טראַמװײען. אַ געפּילדער, אַ גערױש, אַ לױפֿעניש; עס האָט זיך מיר אַלץ געדאַכט, אַז איך דאַרף זיך אָפּשטעלן אױף אַ װײַלע און אָפּװאַרטן, ביז װאַנען מע װעט פֿאַרבײַלױפֿן, פֿאַרבײַפֿאָרן, ביז װאַנען די מענטשן װעלן זיך באַרויִקן. איך האָב געװוּסט, אַז איך נאַר זיך, אַז אין דער אמתן איז דאָ דאָס לעבן אַזױ, אַז די אײלעניש, דער געלאַף, דער טומל װעט זיך ניט אײַנשטילן ביז שפּעט אין דער נאַכט. אָבער ס'איז געװען אַזױ אומגעװײנלעך, אַז איך האָב זיך אַלײן ניט געגלױבט, אַז דאָ טומלט און רױשט אַלע מאָל.

שפּעטער האָב איך זיך אײַנגעװױנט, האָב שױן ניט געװאַרט, ביז װאַנען מע װעט פֿאַרבײַלױפֿן, פֿאַרבײַפֿאָרן.

איך האָב גענומען אַלײן זיך אײַלן, מיטהאַלטן מיט די טױזנטער מענטשן, װאָס באַװעגן זיך אױף די לאָנדאָנער גאַסן. איך האָב גענומען באַמערקן, אַז אין דער לױפֿעניש איז דאָ אַ מערקװירדיקע אָרדענונג. טױזנטער אָטאָמאָבילן פֿאָרן אין פֿאַרשײדענע ריכטונגען. די װעגן קרײַצן זיך איבער, אָבער מע שטױסט זיך ניט צוזאַמען, מע צעטומלט זיך ניט, מע שטערט ניט אײנער דעם אַנדערן. ניט קוקנדיק אױף דער גיכקײט, דער אײַלעניש, זענען אַלע רויִק, קאַלטבלוטיק. איך פֿלעג באַװוּנדערן די פֿירער פֿון די אָטאָבוסן, װי קונציק זײ פֿלעגן דורכפֿאָרן אין דער גרעסטער ענגשאַפֿט, שטופּעניש.

נאָך מער קען מען באַװוּנדערן די שוצלײַט, װאָס שטײען אױף די גרױסע פּלעצער אָדער אױף װינקלען װוּ עס קרײַצן זיך אַ פֿולע גאַסן און װוּ עס פֿאָרן דורך טױזנטער אָטאָמאָבילן און טראַמװײען אין די פֿאַרשײדנסטע ריכטונגען. זײ שטײען אין רעכטן מיטן און װײַזן אָן אַלעמען דעם װעג מיט אַ רויִקער באַװעגונג פֿון דער האַנט. אָפֿטמאָל, װען עס פֿאָרן זיך צוזאַמען צופֿיל אָטאָמאָבילן און װאַגאָנען און עס איז אוממעגלעך פֿאַר די פֿוסגײער אַריבערצוגײן אַ גאַס, שטעלן זײ אָפּ די גאַנצע באַװעגונג און לאָזן דורך די מענטשן.

לאָנדאָן איז זײער אַן אַלטע שטאָט, און אַ פֿולע אירע גאַסן זײַנען שמאָלע, געדרײטע. און פֿונדעסטװעגן טרעפֿן זיך דאָ װײניקער אומגליקן, װי אין אַנדערע שטעט. דאָס דערקלערט זיך מיט דער רויִקײט פֿון די שאָפֿערן און די שוצלײַט. זײ װײַסן, אַז װען זײ זאָלן זיך צעטומלען, זיך פֿאַרלירן אױף אַ רגע, קענען אומקומען טױזנטער מענטשן. זײ פֿילן די גרױסע פֿאַראַנטװאָרטלעכקײט און פֿילן אױס מיט כּבֿוד זײער שװערן און געפֿערלעכן דינסט.

[* * *]

<<< araynfir