Hortorum libri IV

1665

______________________________________________________________________________

HORTORUM

LIBER PRIMUS.

FLORES.

QUÆ terræ cultura magis florentibus hortis

Conveniat, quæ par nemori sit forma serendo,

Ducendæ quis aquæ, quis fructibus usus habendis

Præcipio. Cælum ventis aperite serenis,

5

O superi, quorum floret de munere tellus.

Vatibus ignotam nam me novus incitat ardor

Ire viam magno quæ primum ostensa Maroni

Extremo cum vela trahens sub fine laborum

Italiæ pingues hortos quæ cura colendi

10

Ornaret, canere agricolis populoque parabat.

Fas mihi divini tantum vestigia vatis

Posse sequi; summoque volans dum tendit Olympo

Sublimem aspicere et longe observare tuendo.

Tu mihi, tu gentis lux o suprema togatæ,

15

Præside quo Francæ florebunt denique leges,

Lamonide, legum si quid tutela tuarum

Magnarumque sinant, portas quæ pondera, rerum

Huc ades atque tuos fer non iam invitus honores.

Dumque regis Themidem Themidisque palatia magnæ

20

Summa tenes et regna fori impacata gubernas,

Exemploque tuo mores luxumque coerces

Musarum tenues etiam ne despice lusus.

Fors erit ut quamquam levia et minus ampla secutum

Nominis æqua tui si vatem afflaverit aura

25

Te possim canere, atque tubas æquate canendo.

Tum tibi grande meo veniet de carmine nomen

Atque mei flectent se per tua tempora flores.

Principio tellus horto quærenda parando est

Eoum ad solem et cælo subiecta salubri,

30

Cui non vicino collis de rure propinquus

Immineat fumosque palus obducat inertes.

Nam cælo imprimis flores lætantur aperto

Nec possint tardos stagnorum ferre vapores.

Ante pares autem ruri quam cuncta serendo

35

Quære quod ingenium, quæ sit natura colendæ

Telluris: tellus melior cui plurima subter

Uligo, pingui gaudent uligine flores.

Illa ferax herbarum, illam experieris arando,

Et cultus omnis patientem et floribus aptam.

40

Hanc fuge quæ pictis latebras dedit ima lacertis

Argila in sterili, vel quam nativus adurit

Tophus et infelix cretosi glarea ruris,

Et lapidosa soli ne te male gleba rubentis

Occupet, atque tuum teneat frustrata bidentem.

45

Ne pigeat scrobibus fundum explorare sub altis,

Quosdam sæpe soli facies externa fefellit,

Intus enim vitium viridis sub gramine glebæ

Aut tophus scaber aut urens argilla latebat.

Postquam autem parte ex omni constare videbis

50

Et cælum et terram, nam terra obnoxia cælo est.

Ipse mihi validam quatiens per tesqua bipennem

Limitem agat latum et longe nemus omne repellat

Villicus, omne nemus nocet omnis floribus umbra.

Tum rastro validisque bidentibus undique tellus

55

Versanda et vastum fractis æquanda per æquor

Aggeribus glebarum hortoque parando futuro.

Ne tamen æquatum properes describere campum

Areolis buxumque solo plantare recenti.

Differ opus, totos autumni perferat imbres

60

Campus iners dum terra situ durata residat.

Et postquam fundo penitus persederit imo

Actaque transierint glebis hiberna subactis,

Vere novo terram rursum versabis et omnem

Æquabis rastris et adunco vomere campum

65

Quem deinde in varias buxo describe figuras.

Olim tempus erat cum res hortensis ab arte

Munditiem nullam, nulla ornamenta petebat.

Sæpe rosam passim permixtam agrestibus herbis

Vidisses, nec erant per humum segmenta viarum

70

Digesta in sese et buxo distincta virenti.

Prima autem cultum pro se quæsivit et artem

Flora corymbiferi celebrat dum numina Bacchi.

Festa dies aderat vicini numina ruris

Convenere ibat pando Silenus asello

75

Cum satyris, dabat ipse deus sua vina vocatis.

Adfuit et Cybele Phrygias celebrata per urbes

Ipsaque cum reliquis Flora invitata deabus

Venit inornatis, ut erat neglecta, capillis

Sive fuit fastus seu fors fiducia formæ.

80

Non illi pubes ridendi prompta pepercit

Neglectam risere. Deam Berecynthia mater

Semotam a turba casum miserata puellæ

Exornat certaque comam sub lege reponit

Floribus et buxo mixtis – nam buxifer omnis

85

Undique campus erat – velavit tempora nymphæ.

Reddidit is speciem cultus cœpitque videri

Formosa, et meruit, novus hinc decor additus ori.

Ex illo ut Floram decuit cultura per artem

Floribus ille decor posthac quæsitus et hortis,

90

Quem tamen Ausonii cultores quamque Pelasgi

Nescivere suos nulla qui lege per hortos

Plantabant flores nec eas componere norant

Areolis tonsaque vias discerne buxo.

Culta super reliquas Francis topiaria gentes

95

Ingenium seu mite soli cælique benigni

Temperies tantam per sese adiuverit artem

Sive illam egregiæ solers industria gentis

Extuderit seris seu venerit usus ab annis.

Tuque adeo si quando hortum villamque parabis

100

Quære duces operi eximios artisque magistrum

Qui tibi membranæ puro super æquore formam

Exemplumque operis plumbo describat et omnem

Cum duce et ipse tuo tecum meditare figuram

Explorans ne quid forsan tellure sub ipsa

105

Posthac ars pravum vel inemendabile peccet.

Nam magis in summa si quid deforme figura

Et patet et melius longe sibi subvenit error.

Sunt qui mille modis pertexunt mille figuras

In buxo quales Creta confusus in alta

110

Exhibuit labyrinthus et irremeabilis error.

Sunt alii Phrygium quos ars imitata laborem

Plus iuvet intonsæ ceu cum per stamina lanæ

Ducit barbaricos virgo Sidonia textus

Et tendunt oras circum quas floribus explent.

115

Multi simplicibus rata per discrimina quadris

Delectantur ubi se flores undique prompti

Obiiciant spectantum oculis manibusque legentum.

Non variam hortorum diversa exempla per artem

Proponam unde tibi e multis optanda requiras.

120

Illa mihi reliquas placeat super optima formas

Ipsi quæ campo textu meliore quadrabit.

Postquam cuncta tibi fuerint provisa, subactum

Area ferro iterum late explananda per æquor

Ne si planities dorso decedat iniquo

125

Deformet textumque horti buxique figuram.

Mox ubi dura suo de frigore bruma remittet

Cuncta tibi stratum buxo plebs rustica campum

Conserat et quamquam causando multa moretur

Festina dum sole licet cæloque sereno.

130

Res quibus angustum concesserit arctior hortum

Pro buxo didicere suos includere flores

Aut humilis lignis septo testæve rubentis,

Exiguam florum buxus ne lubrica sedem

Anticipet campumque suis radicibus urat.

135

Ne tamen hoc buxi pro crimine villicus omni

Horto buxum adimat, sine buxo grandibus hortis

Non constabit honos umquam suus ipsaque semper

Quantumvis culti languebit gratia ruris.

At quoniam florum penitus natura genusque

140

Et varium est et multa modis sunt semina miris,

Illorum proprios generatim discere cultus

Profuerit tum quo præsertim sidere crescant.

Quæ quibus est habilis tellus, quæ commoda plantis.

Nam neque quam variæ species et semina florum

145

Est numerus nec quæ quibus est vis insita bulbis.

Quorum pars brumæ impatiens et condita terræ

Ver tepidum expectat donec se tollat in auras,

Pars hiemem passura sua ab radice virescit

Per brumam rigidos Boreæ aspernata furores,

150

Pars amat apricum solem, pars frigus et umbram.

Nec tellus omnis vires dabit omnibus æquas.

Namque hos siccus ager flores iuvat, humidus illos,

Quæ cultu infelix et cautibus horret acutis.

Utilis est aliis aliis incommoda tellus,

155

Omnia solerti quæ sunt discenda colono.

Dumque seris flores iterumque iterumque monebo.

Menstrua ut evolvas signantes tempora fastos

Cælestique legas suprema volumina mundi

Et memor observes quo denique signifer orbis

160

Astrorum varios discirminet ordine menses,

Quas auras paret Eurus, aquis quid turbidus Auster

Cogitet et quid Sol serus, quid portet Eous,

Quos ventos cornu, quo Cynthia provocet imbres,

Quæ cælo quam certa fides sit habenda sereno,

165

Quatenus aut Helice aut plaustro tardante Bootes

Sint æqui arboribus, teneris quid floribus obsint

Vel nimbosæ Hyades vel Pleades Atlanteæ.

Nam neglecta aliis et inobservata per annum

Sidera sæpe nocent, superi posuere sub illis

170

Culturæ rationem omnem vitæque labores.

Ne te autem varii fallant discrimina cæli

Ante iuvat ventos præsciscere, nam nisi noris

Ventorum morem varium et mutabile cælum

Felicem frustra alterius miraberis hortum.

175

Et quamquam cæli veniat clementior aura

Cum vere et Zephyris tamen ipsis fidere ventis

Desine, namque fidem produnt hoc tempore venti.

Et licet ipse Aries veris præsagia portet

Aurato insignis villo Zephyrosque reducat,

180

Nescio quid tandem interdum fatale minatur

Floribus et duro per cælum sidere sævit.

Tempore non alio nubes gravioribus Auster

Rumpit aquis segetesque ipsas populatur et hortos.

Floribus ipsa etiam vis est metuenda relicti

185

Frigoris et prorsus restent ne frigora, cælo

Respice discedens vestigia certa reliquit

Tristis hiems, hæc signa memor servare memento

Et quæ seminibus sint æqua et iniqua serendis

Sidera, sideribus certis nam semina certa

190

Sunt mandanda solo. Tu commoda tempora disce.

Ipsa suas postquam implerit topiaria partes,

Ne molli subeant campo et dominentur in hortis

Herbæ infelices, hortorum margine in ipso

Inter et areolas gracili perfundit arena

195

Terram omnem purgatque locum de more colonus.

Et nisi perpetuis campum insectabere rastris

Ipsa etiam herba frequens sparsam superabit arenam

Malvæque tribulique et inexsuperabile gramen.

Nec te difficilis quamvis hæc cura retardet.

200

Namque suo veniet merces non sera labori,

Vix hiberna novo concesserit aura tepori

Terra sinus laxabit et undique germine rupto

Multa per areolas sese tibi copia florum

Fundet opesque tui attonitus miraberis horti.

205

Sed flores prior ante alios candore nivali

Fronde super larga tollit se primula veris

Interdumque sinus aperit diversa rubentes

Et quæ non uno folium fucata colore

Græca peregrinis venit cyclaminus ab oris.

210

Altera nam niveos, rubros ostentat amictus

Altera, florentes vernis in mensibus ambæ.

Corcyræ geminam montes peperere frequentem

Et crebrum saxis coritum et nemorosa zacynthus

Mensibus æstivis floret quoque plurima et ipsum

215

Deinde sub autumnum multo se flore propagat.

Ipsa etiam primo mollis fumaria vere

Ostendet varios per Norica saxa colores.

At non horrendos cæli perferre tonantis

Ut perhibent poterit læso non flore fragores,

220

Cum vel fulmineo fumaria tacta vapore

Deficiat lapsaque iacens cervice recumbat.

Tunc et cælesti quæ dicitur iris ab arcu

Splendibit flores variata coloribus illis

Quos pluvia accipiunt adverso nubila sole.

225

Iridis at species varias variosque colores

Distinguet variis pro tempestatibus annus.

Tuque Chelidonium cum nuntia veris hirundo

Stagna super volitavit avis de nomine dictum

Ad primos veris Zephyros florere parabis.

230

Nec mora flaventi pallebit multus in auro

Narcissus, miser ah! quondam puer ille sub undis

Dum se contemplatur amat sed perdit amantem

Forma novumque facit pueri de corpore florem.

Nec Viola ipsa suos longum celabit odores

235

Quæ ferrugineo dum sese obnubit amictu

Frondibus in mediis humili de cespite surgit

Ipsa humilis simplexque et simplice perlita fuco.

Et si sunt veri vates nec vana locuti

Nympha fuit quæ iam flos est comes una Dianæ

240

Sed comites inter longe pulcherrima Ianthis.

Hanc olim vaccas quando pavisse Pheræas

Dicitur errantem vidit cum Phœbus amavit,

Nec vulnus celavit amans, perterrita virgo

Proripuit sese in silvas monuitque Dianam.

245

Ille soror colles inquit fuge, namque supremos

Phœbus amat colles et cælo gaudet aperto.

Ibat per valles virgo fontesque petebat

Umbriferos sepesque inter deserta latebat:

Iste pudoris amor blandique modestia vultus

250

Addidit et formæ pretium meruitque videri

Dum latuit. Iam furta deus fraudesque parabat.

Cum dea: Formosæ si non licet esse pudicam

Ah! pereat potius quæ non fert forma pudorem.

Dixit et obscura infecit ferrugine vultum.

255

Iam deformis erat fuerat quæ pulchra Dianæ

Nec sic displicuit, florem nam diva puellam

Esse dedit tanto pro virginitatis amore

Cui suus est et honos et primum servat odorem.

Flos autem nasci valles solet ire per imas

260

Sponte sua terræ pretiosum munus agrestis

Nec violæ nocet esse humilem neque sentibus ortam

In mediis is honos, ea odoris gratia flori est.

Vere suos etiam cessent modo frigora promit

Quos Hyacinthus habet Phœbi de crimine flores.

265

Namque sub Eurotam dum Phœbus torquet in auras

Imprudens discum pueri per tempora venit

Obliquus pariter de vulnere palluit isto

Et deus et iuvenis fuso de sanguine surgit

Flos novus et primos Phœbi testatur amores.

270

At species non est hyacinthis una nec uno

Vere, sed æstivo passim quoque tempore florent.

Nec simplex flori color est in simplice forma.

Ipsa etiam tollunt humili se Colchica thyrso

Quorum vagina flores rumpuntur ab arcta

275

Diversi et varios fundunt per rura colores.

Sed cum terra sinu primum mollita tepenti

Est patiens operum florum quos ipse propinquæ

Destinat æstati mandet diversa paratis.

Semina pulvillis cultor mandataque curet

280

Anthemidem, cyanum, lychnim, delphinia, caltham

Et linum et malvas et odoriferam melilotum.

Nam præcomposita semen tellure receptum

Si sitis urat humum riguo vel fonte iuvabit

Interdum terram vel cultu urgebit inertem.

285

Immensum est autem flores numerare serendos

Vere novo: cunctis primordia floribus udum

Ver dabit, et tenera spes anni ostendet in herba.

Iamque per areolas pictum caput arduus effert

Super alios longe flores qui fronte superba

290

Duxit ab imperio nomen; plebs undique florum

Agmine circumstat denso seu forte salutet

Regem humilis capitisque altum veneretur honorem.

Illi surgit apex summo de vertice virgæ

Aureus hunc apicem crista viridante coronat

295

Ingens luxuries foliorum et vertice ab alto

Quatuor ex uno promittit caudice flores

Inversos in humum, et folio pendente recurvos.

Nec florum numero ex omni formosior esset,

Nec qui per campos regnaret dignior alter,

300

Si formæ insigni dotem iunxisset odoris.

Ne vernos autem nimium properate per imbres

Tulipæ: vobis imber frigusque noceret.

Vester honos veniet cum bruma remiserit, et cum

Post brumam puri soles, et læta serena

305

Contigerint, nulloque graves a frigore Lunæ.

Tum florum late ingentem admirabere sylvam

Omnibus areolis. Omnem nam multa per hortum

In tenues foliis se versicoloribus auras

Proferet atque suum ostendet tulipa decorem

310

Cui formæ pretium varii fecere colores.

Nam seu permixtum niveo candore ruborem

Confundat foliis sive illam sparsa cruentet

Purpura, seu ritu viduarum, veste sub atra

Palleat, aut varium filiis imitetur achatem

315

Obtinuit primos formæ excellentis honores.

Dalmatis et quondam qui flos iam regnat in hortis

Virgo suis fontis cui cærula Nympha Timavi

Mater erat, Proteusque pater, sic omnia rerum

De patris ingenio Nympham diversa decebant.

320

Orbe pererrato fines Vertumnus obibat

Illyrios, Nymphæ matris pro fonte sedenti

Dicere blanditias et amantia verba parabat.

Sed virgo longe fugit aversata parantem.

Et variorum ut erat per se studiosa colorum,

325

Vertumnus formas sese vertebat in omnes

Pro vario Nymphæ ingenio si forte placeret.

Verum ubi vota Deus se perdere sensit et artes

Perdere blanditias, audax iam factus amando

Se pariterque Deum pariter confessus amantem est

330

Vimque adeo addebat verbis. Servare pudorem,

Dii patrii, exclamat virgo: cœpitque videri

Digna suis votis, factus de virgine flos est.

Quod fulsit nitidis aurum crinale capillis

Et quæ tæneolæ capiti vittæque fuerunt

335

Mutantur foliis, largo de pectore thyrsus

Fit gracilis qui se tollit sublimis ab alta

Luxurie foliorum ipso de vertice thyrsi

Flos calycem cælo versum componit in orbem

Oblongum senaque calix se fronde coronat

340

Omnes pandit ubi quot habet natura colores.

Nam virgo quamvis formam mutata colorum

Quos habuit primos etiam servavit amores.

Floribus his autem vitio telluris ab ipso

Maior forma venit, quod enim mirabile dictu

345

Affecto ex habitu et fundo infelice sequuntur

Confusi melius maiori errore colores.

Et si forte velis his floribus addere formam

Languens quære solum, languor dabit ipse colorem

Tulipis, tellus ne sit male fertilis illis

350

Omnes de fundo nimium felice ruberent.

Exin dives ubi pulvillis omnibus hortus

Floruerit madidis si fors Notus imbrifer alis

Ingruat aut sicca Boreas effusus ab Arcto

Ferte aris herbas, gaudent florentibus herbis

355

Aræ omnes quondam perhibent placasse tonantem

Muneribus Glyceram subitos dum cogeret imbres,

Templorum ornabat textis altaria sertis

Quando olim lectis e gramine floribus aras

Simplice munditia et cultus non prodiga magni

360

Infirma plebs voti nondum ambitiosa colebat.

Imbribus et quondam nimiis memini ipse malignum

Humorem vidisse anni multumque madenti

Aprilem perflatum austro quo perditus omnis

Veris honos et spes anni populata recentis.

365

Tunc olim, ut fama est, vallis per rura Sabinæ

Mos erat ambusto celebrare Palilia fœno.

Tum madidus vino divinæ pastor agebat

Festa Pali ne grando satis pecorique noceret,

Ureat paleas et Februa sacra parabat.

370

Cum cælesti Aries splendebit stellifer auro

Pratorum quondam nymphæ, nunc florea nymphis

Ornamenta, tuo florebunt Bellides horto

Quas inter maior silvestris caule præalto

Hortensis nam flore minor sed larga parentem

375

Nobililtat late soboles quæ surgit ab uno

Caudice picta sinus fili de more trilicis.

Tum niveos Iris quam mittit Etruria flores

At Lusitano quæ venit de litore profert

Luteolos forma hæc spectabilis illa colore.

380

Et qui per montes sese Narcissus Iberos

Sublimi attollit iunco folioque comanti

Quæque per irriguas quærenda Sisymbria valles

Crescunt nectendis cum myrto nata coronis

Flosque Iovis varius folii tricoloris et ipsi

385

Par violæ nulloque tamen spectatus odore

Crescit et Idaliæ Verneri ploratus Adonis.

Tu quoque mulcendis blando qui carmine nymphis

Litore clarus eras quondam Ranuncule, Mauro

Per virides campos, te versicolore paratu

390

Ostendas tacitoque animum pallore fateris.

Nam puer arcanao mentem labefactus amore

Quos dederat nymphis cantando acceperat ignes.

Omnibus est illis facilis cultura neque ullam

Expectant rastri curam incurvique ligonis

395

Cum semel emissis tulerint radicibus auras.

Floribus his fossam nil debet cura coloni

Præter humum tenuemque suo pro tempore lympham,

Munere pro tanto non est ea gratia tanti.

Nec vos pallenti flaventes lumine Calthæ

400

Transierim Siculo quas herbifer Acis in agro

Nascentes curvo primus sub litore vidit.

Calthaque solis amans solem dum spectat amantum,

Duxit eum quem fert ipso de sole colorem.

Parte alia toto viridis sub margine buxi

405

Crisparique comam summoque cacumine findi

Paulatim incipiunt folio variata rubenti

Leucoia, inclemens ne vos, ah! læserit aura

Pro flore egregio et merito pro floris odore,

Et quod non poterit brumam durare nec imbres

410

Hibernos tristesque minas Aquilonis iniqui

Leucoii genus omne cavis imponere testis

Cura sit ut rauco si turbidus imbre November

Ingruerit testæ impositum transferre sub imam

Possis deinde domum atque cavis servare sub altis.

415

Est quoque Sambucus patriis quam mittit ab oris

Gueldria flore rosas candenti imitata tumentes,

Hanc etiam regnare tuo lætabere campo.

Ut bene floreret primis in mensibus annus

Ad Maias festum instituit florale Kalendas

420

Posthumius, molli tunc primum operatus in herba

Villicus implicitis phylira frondente capillis

Sacra indicebat festo Floralia pago.

Agricolæ plexis ornabant tempora sertis

Et matrem florum Maio florente piabant

425

Primitiis hortorum. At postquam Athamantidos helles

Cedere vectorem cælo spectabis ab alto

Iam flores hortis alios variare videbis.

Maternumque bono si mensem aspexerit astro

Magnus Atlantiades nec campos imbribus atris

430

Obruat Oleniæ sidus pluviale Capellæ

Ipsa tibi solito iam lætior omnibus herbis

Luxuriabit humus dumis redolentibus ipsæ

Florebunt sepes et rara fronde myricæ,

Florebit tum molle cicer viridesque genistæ

435

Et Pelusiaco colocasia nota canopo

Nodisque spinisque frequentibus asper acanthus

Partheniique nitens folium rorisque marini

Isthmiacumque apium vicinaque salvia rutæ

Et viridem iam sera comam iuncos triorchis

440

Et matronales violæ Alpinumque thalictrum

Vosque per Allobrogas carpenda phalangia valles

Et thymus et rhamni necnon et nardus agrestis,

Sedumque isopyrumque antirrhinumque bonoque

Carminibus moly Arcadicum flos dictus Homero.

445

Omnia quæ cultu positum per semen eodem

Proveniunt flores pulvillis omnibus illos

Conserere et campum late his vestire iuvabit,

Ne prorsus pars ulla tuum sit nuda per hortum,

Tantum disce suo bene ponere tempore semen

450

Et iusta campo immissum memor occule terra.

Pæonis at silva per se sublimis ab alta

Florem pandit ovans saturo perfusa rubore,

At non ille tamen non est rubor ille pudoris

Crimen habet tetro quod flos declarat odore.

455

Felix nympha deum si non habuisset amantem

Nam patrio quondam cum fors in litore regi

Pæonis Alcinoo candentes pasceret agnos,

Cavit mortales virgo superosque cavere

Non potuit, factus cælesti crimine flos est.

460

Et tu rumpis humum et multo te flore profundis

Qui riguas inter crescis, convolvule, valles

Dulce rudimentum meditantis lilia quondam

Naturæ cum sese opera ad maiora parabat.

Mox quoque sponte sua cyani et delphinia totos

465

Incipient textu vario frondere per agros,

Et pictos blande emittens blattaria flores

Nec non diverso virosa aconita colore

Fœniculumque acinosque lupique volubile gramen

Qui varii formis variique coloribus omnes

470

Ostendent varium per buxea texta decorem.

His et mille aliis sine nomine floribus hortus

Dives erit lateque suos iactabit odores.

Omnia tum cælo rident hilarata sereno,

Annus agit Zephyros quos molli gramine tellus

475

Excipit et cantu exultans philomela salutat

Lascivique greges persultant pabula læta

Lætifico mentes perculsi vere novellas.

Verum illo quisquam non tempore durus in urbem

Me revocet iubeatque meo discedere rure

480

Gaudia ruris amem liberrimus. O ubi qui me

Almo Turo riguos delatum sistat ad amnes

Carum inter Ligerimque suis qui maxima Franci

Litoribus late ostendunt miracula ruris.

Salve o magna parens hortorum, patria tellus,

485

Cui non Bantini saltus nec molle Ferentum,

Non Surrentini colles vallesque Sabinæ

Non ager Œbalius regnataque rura Phalanto,

Non sese æquiparent felices Tiburis umbræ,

Adde omnem lætam rivis et fontibus oram,

490

Pratorum immensos tractus et amœna secundum

Flumina vitiferosque utroque ex litore colles.

Quid memorem variis opulentam mercibus urbem

Et studia et mores populi quem serica texta

Tranctantem fecit cœli clementia blandum?

495

Adde umbras nemorum æternas et mollia semper

Gramine prata novo et numquam sine floribus hortos.

Talis ager liquidis quem Sequana perfluit undis,

Tales Medocini colles vicinaque rura

Sanclovii necnon Richelidis arva Ruellæ

500

Et Sangermani montes habitata supremis

Numinibus sedes et Mommorantia vallis.

Nec mihi quos olim regina Semiramis hortos

Grandi mole super tectis suspendit ab altis

Nec vos Hesperidum viridaria culta sororum

505

Pomaque flammifero quondam vigilata draconi

Aut vana Elysios iactarit Græcia campos,

Tanta Parisiaci postquam miracula ruris

Et luxu dites hortos ædesque superbas

Et nemora et fontes fictosque canalibus amnes

510

Exibet ipsa suis dives Lutetia campis.

Tu cælo quando mensis Iunonius ibit,

Villice, tolle manus, tauri de fronte minantur

Imbrem Hyades dubio pendent dum nubila cælo

Si precibus places superos nimbosque repellas

515

Ipsa alios humus atque alios uberrima flores

Proferet et pictis lucebunt omnia campis.

Aspicies tollentem alte fastigia Lychnim

Quemque olim Ascræus celebravit carmine vates

Asphodelum vesca sese radice ferentem

520

Qua veteres usi quondam perhibentur agrestes

Et Byzantini dictum de nomine regis

Maiorem cyanum; mox et clypeata per omnes

Horti pulvillos nasturtia mixta frequenti

Spectabis cytiso iuvenum pulcherrima quondam

525

Corpora, nunc flores, venator Dardanus ille

Hic erat Argolica pastor de gente profectus.

Nec te coniferas foliis imitata cupressos

Tardabit longum posthac linaria tempus

Dicta Italis bello de nomine bella videri.

530

Ipsaque cui violæ sublucet purpura nigræ

Anthemidi permixta suos aquilegia flores

Per virides hortos tauro lucente parabit.

Miscebitque suos tum demum utrique colores

Flos Helenæ illius totum quæ tanta per orbem

535

Tam magno Europæ atque Asiæ repetenda tumultu

Tot coniuratis incendia moverat armis.

Dein germana sinu sese digitalis aperto

Ostendit campis cui discolor aura refulget

Et tu non uno insignis calamintha decore

540

Anthoraque Æthiopisque rubroque colore thryallis

Scillaque diversum triplici quæ flore per annum

Lentisco similis tria tempora monstrat arandi

Floriferumque lytrum Tyrioque superbus in ostro

Consolidæ regalis honos obscuraque in hortis

545

Cerinthe vulgusque aliorum ignobile florum.

Sed Zephyri melior favet aura, rosaria florent,

Ipsa rubent spineta novos meditata colores.

Purpuream iam dumus agit e germine glandem

Floris odoriferi: plebeii cedite flores,

550

Hortorum regina suos ostendit honores

Præ qua Puniceis ardens aurora quadrigis

Palleat atque suos confundat Delia vultus.

Sed quæ se hesterno nondum rosa credere soli

Audebat, nexus omnes atque omnia rumpit

555

Vincola, premi impatiens et germine turget aperto.

Posses de forma reginam deque pudore

Virgineo posses sentire fuisse pudicam.

Nam pariter regina fuit pariterque pudica.

Rumor Amazonia natam de gente ferebat

560

Non verus. Nam Græca fuit bimarique Corintho

Iura dabat, Graias vulgarat fama per urbes

Insignem meritis. Iamque omnis Achaia nympham

Optabat nymphæque alto de sanguine reges.

Et prior ante omnes ibat bellator Halesus

565

Isiadesque Brias qui se septemplice Nilo

Iactabat natum, venit ipse bipennifer Arcas

Deponitque suas lauros bellique tropæa

Thebanis tulerat victor quæ plurima campis

Reginæ ante pedes et spes affectat easdem.

570

Illa superba autem (faciebat forma superbam)

Non has, inquit, eram vobis quærenda per artes,

Debellanda fui, non exoranda; nec illos

Sustinet audire instantes populumque patresque

Ducebat secum armatos temploque subibat,

575

Templum erat et sanctum Soli Solisque sorori.

Turba omnis sequitur gradientem, venit ad aram

Virgo deam implorans pro virginitate tuenda.

Ecce autem incensi furiis et Halesus et Arcas

Isiadesque Brias cum magna parte suorum

580

Accurunt rumpuntque fores; fit pugna, resistit

Omni cum populo mediisque in millibus ardet

Exultans armis regina procosque repellit.

At seu maiores audacia mixta pudori

Addiderit flammas oculis seu forma sub armis

585

Creverit, omnis erat quæ circumfusa Rhodanthen,

Plebs ardentem oculis et mira luce coruscam

Obstupuit magnoque simul clamore: Rhodanthe

Sit dea, tollantur magnæ simulacra Dianæ,

Reginam imponunt aris tolluntque Dianam.

590

Fraternos animos iniuria facta sorori

Permovit læsoque furens pro numine Phœbus

Ultores radios obliquo lumine torsit,

Lumine quo cœpit primum tædere Rhodanthen

Esse deam. Nam pes per sese altaribus ipsis

595

Figitur et ductis saxo radicibus hæret.

Iam virides tollit ramos dum brachia tendit.

Languet egens animi sed adhuc regina suamque

Dum mutat formam vel sic mutasse decebat.

Nam pulcher flos est fuerat quæ pulchra Rhodanthe.

600

Felix divinos si numquam visa fuisset

Digna pati cultus nec sic meruisset amari.

At populus læsa pro maiestate Dianæ

Spinarum horrentem in cumulum conversus acutis

Reginam telis etiam est defendere promptus.

605

Fitque Brias volvox, Arcas fit fucus, Halesus

Papilio, servant primos qui floris amores

Certatimque rosam crebro affectare volatu

Non cessant totisque fragrantem ambire diebus.

Sed florum e numero forma spectatior omni

610

Est ævi brevioris: habent sic optima casus

Quæque suos nec fata ferunt res longa beatas.

Quot vero species et quam diversa rosarum

Nomina sint iusto non fas includere versu.

Centum aliæ foliis aliæ se mille coronant

615

Undantique sinu et crispa cervice comantes

Effundunt spinæ crebra sub cuspide flammas,

Simplice sunt aliæ folio. Quid deinde Damasco

Aut Nomadum e silvis aut ex Ierichunte profectas

Commemorem vel quos fert Lusitania cistos?

620

Ipsa etiam cultu e certo portabit inermes

Terra rosas spinis quæ non sine laude carebunt.

His tamen esse nocet nudas, patet obvia furto

Forma omnis cultu ni sit defensa severo.

Glauca tuos et agros etiam Saliuncia decebit

625

Quamquam puniceis non æquiparanda rosetis.

Sed non difficilis fuerit iactura rosarum

Quæ tunc prætereunt cum cælo lucet Orion.

Is modo florebit quem gens a tubere dicit

Celtica fictilibus candens hyacinthus in urnis.

630

Namque peregrinum nobis cisque æquora vectum

Extremis nuper Francus mercator ab Indis

Attulerat, culto Calaber quem nobilis horto

Exceptum Romæ primum gentique Latinæ

Mox toti deinde Europæ transmisit habendum.

635

Formæ excellenti flos candidus addit odorem

Eximium niveæque ostentans frontis honores

Erigitur lateque omni dominantur in horto.

Quod si divini te quando gratia floris

Ceperit, hunc reliquis horti præ floribus unum

640

Sedulus in primis selecto vase repone

Præcipium tristes cæli ne perferat auras.

Et ne illum lædant venti neve atterat imber

Improbus et cælo male Sirius urat ab alto

Abde domo florem tenerum et violenta timentem,

645

Non quæri indignum trans æquora transque remotos

Indorum fines et nostris floribus addi.

Nec tibi mox etiam deerunt quæ flore recurvo

Cymbala puniceum iactant virgata colorem

Qui flos ni costis retro tendentibus iret

650

Lilium erat, alium quando non fundit odorem.

Ipsum etiam filis auro radiantibus ardens

Lucebit saturo Chrysantes murice pictum.

Et quamquam virides male pingat Amaracus hortos

Ne tamen illius curam aspernere, benigni

655

Nam si prædulcem vim naribus afflet odoris

Fors erit ut studeas etiam componere testis

Emeritum blandæ noris cum præmia plantæ

Quam Venus ipsa sibi eximiam Simoenta sub altum

Plantavit plantamque suo donavit odore.

660

Mox et Achilleam foliis se mille ferentem

Quosque per æstatem longe diversa colores

Iris habet, toto lætus miraberis horto

Et linum et malvas et semper flore decoram

Luteolo melilotum et quæ radice tenaci

665

Luctantes plaustro tauros cunctatur Ononis

Molle rubens tardis sed formidata bubulcis.

Si se tum virides nympharum turba per hortos

Effundat manibus flores decerpere plenis

Ne dubitet textisque imponere serta quasillis

670

Unde sibi plexam componat quæque coronam

Et caput atque sinus lectis e floribus ornet.

At triste exemplum paveant fugiantque puellæ

Regina immeritos quo quondam Ægyptia flores

Funeris horrendi tristes temeravit in usus.

675

Actiaco postquam sub litore fusus et amens

Fœde terga dedit positis Antonius armis.

Illa autem ne se victori invita superbo

Traderet aut matres spectaret serva Latinas

Præmissos furto mediis in floribus angues

680

Admovit lateri nudo floresque sub ipsos

Rapto expiravit mulier furiosa marito.

Sunt alii florum atque alii quos exequar usus.

Floribus aut variis magnum cratera coronant

Ingentique abaco super atque tapetibus altis

685

Sublimen imponunt aut inter splendida magnæ

Ornamenta aulæ qui late spargant odorem.

Festa suis alii templorum altaria sertis

Intendunt textu vario perque omnia fundunt

Aut inter cenas procerum accubitusqe superbos,

690

Necnon et vulgus famulantem et turba ministra

Floribus ex horto lectis et suavibus herbis

Exornant lances quas mensæ imponat herili.

Nec desunt flores prunarum ardente favilla

Qui coquere et lentos soleant torrere per ignes

695

Vas intra oblongum vel clausi concava vitri,

Fumidus it sursum vapor et frigentis aheni

Hæsit ubi lateri incluso algoremque recepit

Paulatim forem fluidus densatur in udum

Excurritque vagis patefacta per ora fluentis,

700

Et stillantem in aquam florum se spiritus omnis

Exprimit atque novas recipit de funere vires.

Floribus ipsa etiam e tritis ars ducit odores

Nec non vibrandis per luxum unguenta capillis

Et quas vendebat Capuæ Seplasia merces

705

Cuius deliciis et molli pulvere fractus

Annibal, exitium quando infelicis Elisæ

Ulturus bello Romæ suprema parabat.

Quid narrem ut florum exemplo atque coloribus ipsis

Incœpit pictura suos miscere colores.

710

Sic quondam factus Glyceræ de munere pictor

Pausiades cum per discrimina mille colorum

Pingebat flores quos ad se nympha ferebat.

Inde suos etiam Serum de stamine textus

Illusit variis texentum cura figuris.

715

Mel quoque divini munus cæleste liquoris

Vestrum opus est volucres qui mellis dona daturas

Pascitis, expressi vestro de nectare, flores.

Forsitan et florum morbis qui tristibus usus

Quæque potestates herbis quæ dona medendi

720

A superis concessa olim mortalibus ægris

Cantarem ni me spatiis urgeret iniquis

Copia dicendi et cursum properare moneret.

Namque Parisiacæ qua Sequana præfluit urbi

Rure suburbano vitæ vir cælibis horti

725

Cultor erat carpens privatæ gaudia vitæ.

Et quamvis illi non essent prædia longis

Conspicienda iugis pictæque tapetibus ædes,

Regum fortunas magnorum paupere fundo

Æquabat servans inopi non multa senectæ.

730

Nam sæpe et flores longinquo ex orbe petitos

Et quas præsentes morbis cognoverat herbas

Montibus afferri externis mandabat et horto

Plantari, tum multa super felicibus herbis

Monstratosque usus caris narrabat amicis.

735

Languentum interea vicinis undique pagis

Cernere vulgus erat concursu accedere magno

Et miseris omnes solamen quærere rebus.

Ibant atra quibus pectus torrebat anhelum

Febris et immiti carpebat viscera flamma

740

Et quibus illuvies membris immunda fluebat,

Ibant ipsi etiam quibus acer anhelitus artus

Quassabat diros agitans sub corde tremores

Et quos nullæ artes poterant sanare medentum,

Floribus ille suis morbos tollebat et herbis.

745

Omnes namque domum læti vegetique redibant,

Vatibus ipse aliis quæ commemoranda relinquo.

Ferventes etiam tum Granadilla per æstus

Prodit Amazonii quam litore fluminis ortam

Ad nos extremo Peruvia misit ab orbe.

750

Flos alte incisas crispato margine frondes

Caule in sublimi vallo prætendit vallo prætendit acuto

Spinarum in morem, patiens o Christe, tuorum

Inscriptus foliis summa instrumenta dolorum.

Nam surgens flore e medio capita alta tricuspis

755

Sursum tollit apex clavos imitatus aduncos.

Ipsa sinus etiam meleagris picta comantes

Atque echium atque rumex atque adiantum

Æstivo varios ducent a sole colores.

Proferet inde suas ardent dum brachia cancri

760

Cariophyllus opes picto qui flore per agros

Egregiæ dona ostendit pulcherrima formæ.

Est odor eximius flori, vagina tumentem

Colligit ima comam foliorum, incisa profunde

Sunt folia et blande curvum crispantur in orbem.

765

Difficilis flos ille tamen nec promtpus alendo est

Qui terræ immodicamve sitim cælive calores

Iniustos tristesve auras frigusve malignum

Non impune feret prima dum pubet in herba.

Et nisi sustineat plantam curare recentem

770

Villicus ac fontes sitienti aspergine crebra

Vespere seu sero primo seu mane ministret,

Illi rite suum non conciliabit honorem.

At tu quæ flores in tergum aversa reflectis

Obliquos ostro costas virgata rubenti

775

Sin spatium unius possis durare diei,

Hemerocallis eris, vos illam optate frequentem

In serta, o nymphæ, sed quæ si gloria floris,

Si quis tangit honos, vos illam optate recentem.

Tum si forte tuis Orobanche floreat hortis,

780

Ne prope vicino de gramine ruminet herbam

Bucula, sed plantæ fatali parcere discat.

Nam vaccæ admorso tantisper flore feruntur

Errantes, taurumque petunt armentaque totis

Hinc furere interdum videas exterrita silvis,

785

Perque gregem indomitos ardere libidinis æstus.

Ardua candentes iam Matricaria gemmas

Cuspidibus tollit longis, stipata frequente

Thlaspi. Cres nympham puer olim Thlaspis amabat.

Fortunati ambo si mutua gaudia vobis

790

Venissent per non infelices hymenæos.

Interea gelidos per fontes uda Chamædrys

Gaudet, dentatis cervice simillima serris,

Gaudent et foliis bicoloribus Orchides ambæ,

Culturæ indociles. Nec iam reor abfore, quin mox

795

Aspicias hortum candenti albescere silva,

Nam nisi sera æstas cunctabitur, ordine longo

Læta super virides tollent se lilia virgas.

Ante alias autem florem hunc sibi Gallia gentes

Præcipuum optavit. Phrygiis seu missus ab oris

800

Per Francum Hectoriden, fatis cum plenus avitis

Externasque ardens trans æquora quærere lauros

Appulit his primum terris sedesque locavit,

Sive, quod antiquos perhibent memorare parentes

Lilia summo olim ceu lapsa ancilia cælo,

805

Primus qui Franca Christum de gente professus

Accepit manibus puris Clodovæus, et ipsos

Mandavit donum hoc divum servare nepotes

Pro gentis scuto insigni et fatalibus armis.

Quæ magni fatis Lodoici pace sub alta

810

Florebunt, totum postquam terroribus orbem

Implevit bellique omnem armorumque tumultum

Atque iniustitiam et fraudes et sæva duella

Componens, cunctis indixit fœdera terris.

Ecce autem virides ardenti sole per hortos

815

Pallet et antiquos Phœbi suspirat amores

Infelix Clytie, reliquos super ardua flores.

Nam iunco sese tollit sublimis in alto

Ad solem si forte suo spectetur amanti.

Nec deerunt Clytiæ comites, æstiva secundum

820

Solstitia, ipse Crocus cara cum Smilace, virgo

Hæc, puer ille, suos promittunt germine flores.

Postquam crispatos imitata papavera cirros

Floruerint, tum terra alios induta paratus

Diversos in non diverso flore colores

825

Ostentabit, opum monimentum insigne suarum

Munus Eleusinæ matris Cereale papaver

Cui sublime caput folium sandyce rubenti

Puniceum, sed quæ species est alba, crepanti

Concolor argento gaza resplendet agresti.

830

Sanandos etiam ad morbos exempta resectis

Grana papaveribus, medicos adhibentur in usus

Ægro, nocte sopor seu conciliandus iniqua

Sive suus tussi modus imponendus anhelæ.

Non male tum Graiis florens Eryngus in hortis

835

Quæritur, hunc gremio portet si nupta virentem

Numquam inconcessos coniux moditabitur ignes.

Illo flore Phaon meruit Sapphonis amores,

Credita si quondam sit adhuc credenda vetustas.

At dum ferventi per agros canis æstifer astro

840

Perfurit et nulli descendunt nubibus imbres,

Cum gelidos noctis rores sol dissipat, et cum

Iam seræ veniunt altis de montibus umbræ,

Ne pigeat largos hortis inducere fontes

Unde animam reddas herbis, ni stirpibus imis

845

Omnino aruerint crebraque aspergine campum

Perlue dum possis penitus reparare caducas

Languentum florum vitali flumine vires.

Non illos udis veniens Aurora capillis

Iam reficit nec se ros humifer applicat herbis.

850

Sed reliquos inter flores quos serior æstas

Proferet insignes magis et maiore superbos

Ornatu videas immortales Amarantos.

Nam florum late varium sine nomine vulgus

Per reliquam deinde æstatem serosque calores

855

Luxuriare tuo passim spectabis in horto,

Horminum Hedysarumque rubens humilemque Conisam

Angelicamque Apiumque, Securidacamque minorem

Clematidem, Armeriam, Isatidem Calthasque palustres,

Berberin et gracili Coriandra trementia filo

860

Et geminum Abrotonum, Myrrhim tenuemque Melissam

Buphthalmumque Siumque et oleatia Centaurea.

Non aberunt vario pingunt quæ rura colore

Stœchas, Hyosciamus, Menthæ, Cichorea, Nigellæ

Et varios referens maculosa Calendula vultus.

865

Sicque suos æstas alio dabit ordine flores

Autumnusque suos, sic, per sua tempora, florum

Munere perpetuo redimitus habebitur annus.

Regnat et in pratis flos aureus, Atticus Aster

Dictus Graiugenis, Latii cui nomen Amello

870

Fecere agricolæ, riguis in vallibus illum

Pastores fontesque ipsos et curva secundum

Flumina decerpunt nectendis torquibus aptum,

Cum matura suo pendet vindemia soli.

Est etiam extremo qui nuper venit ab orbe

875

Narcissus, folium lucenti concolor ostro

Auratisque litus maculis ceu sparserit imber

Aureus egregium texto de murice florem

Qui possit Tyrios foliis hebetare tapetas.

Vosque boni, vos illum hortis inducite crebrum

880

Cultores, rurique novum decus addite Franco.

Et quamquam ad cultum non sat respondeat omnem

Flos amat ille coli, vestræ ne parcite curæ,

Omnes vincet opes vestri si floreat horti.

Ipsa per areolas buxus tondenda sub ipsum

885

Septembrem primive tepent cum tempora veris,

Si prius effusum paullo mollitus ad imbrem

Ramus erit, nimium ferro ne forte resistat.

Cuncti autem nec sorte una nec legibus iisdem

Nascuntur flores, positis pars altera granis,

890

Altera tuberibus, pars provenit altera bulbis.

Mense sub Octobri bulbos tellure refossa

Longa super tabulata sereni ad luminis auras

Ordine proponunt longo, dum protinus omnem

Collectum æstate humorem tellure sub ipsa

895

Ad solem exuerint, purgatos tempore certo,

Committuntque solo rursum scrobibusque sub altis

Infodiunt, rigidæ durent ut frigora brumæ.

At non tuberibus similis debetur habendis

Cura, semel quæ missa solo se sponte profundunt

900

Summam subter humum, tamen altius infode bulbos

Tuberibus, maioris egent humoris, et ipsum

Ni fundo subeant metuunt penetrabile frigus.

Quod si non ipsos inter constare colonos

Comperias, flores qua tempestate serendi

905

Observabis ubi cedenti Scorpius ibit

Obvius Erigonæ chelasque movebit inertes,

Cum gruis auditur raucæ de nubibus altis

Non est ulla magis plantandis floribus apta

Tempestas, terram si paucis ante diebus

910

Humifer autumnus modico tepefecerit imbre

Ipsa sinu tellus bulbos complexa tepenti

Lætificum humorem germen diffundit in imum.

Effusos ne terra tamen restagnet ad imbres

Unde soli fundo bulbos corrumpat aquosi

915

Aggesto clivum in modicum paullumque tumenti

Pendentique solo flores plantare iuvabit.

Excidat ut prona tellure superfluus humor.

Sic famulos flores nuper plantare monebat

Nostrius Augustis custos qui præsidet hortis,

920

Ornandi ruris magnus monstrator et omnis

Egregius culturæ hortorum artisque magister.

Contemplator item felix quæ Luna serendo est,

Namque illam cæli tempestatumque potentem

Et tellus colit omnis et alte observat euntem

925

Dum cælo fulget radiis argentea puris,

Illius et faciles veniunt de munere venti

Atque suos ponunt auræ tolluntque furores.

Post quartam donec plenum se curvet in orbem

Optima floribus est satio cum deficit omnis

930

Infausta est operi nec terræ est apta movendæ.

Nec cælo agricolæ invito date semina terris,

Quando Luna vetat Lunæ parete vetanti,

Cumque favent stellæ, stellas audite faventes.

Vos et araturo monstrabitis astra colono

935

Parrhasides stellæ solæ vigilare soletis

Omnibus e stellis, solæ et monstrare potestis.

Sunt qui sæpe suos medicato semine flores

Folliculo maiore sinus laxare tumentes

Et calycem angustum foliorum implere comanti

940

Luxuria, et contra morem turgere docebunt.

Sunt etiam certa qui floribus arte colores

Conciliare alios aliosque inducere odores,

Et propriam norunt formæ emendare figuram

Aut differre suos in non sua tempora fetus,

945

Aut illos partu properato urgere morantes.

Quæ tibi deliciæ faciles sumptuque parandæ

Non magno, nec enim præstent qui talia deerunt.

Sed quæ floruerant extremos solis ad æstus

Dum gravis ardentes urebat Sirius agros

950

Hibernos etiam durant Tanaceta per imbres

Clara colore suo crispæque volumine frondis.

Hunc primus Pœno quondam de litore florem

Dum premeret victor dura obsidione Tunorum

Carolus Austriades terræ transmisit Iberæ.

955

Dumque riget brumale gelu primaque December

Urit humum glacie Scythici sub frigore cæli

Sarmatiosque viret nigranti flore per agros

Helleborum summasque nitent Aconita per Alpes

Lutea, namque alium florent diversa per annum.

960

Inde pharetrata Cyclaminos Perside missas

Curvaque Laureolam Mosæ per litora natam

Atque Crocum viridis super alta cacumina Iuræ

Crescentem largumque coma folioque Merascum

Et toto passim vernantes frigore Sonchos,

965

Nec non mensibus his Narcissum sera comantem

Florere aspicies et brumales Hyacinthos.

Sed contra tristes ventos hiememque nivosam

Læsurumque gelu flores defendite vestros

Congestis stipulis et multi stramine fœni,

970

Cultores, donec redeat clementia veris.

Nam varii per agros hiberno tempore casus

Immeritos varia exercent discrimina flores.

At quis te, quis divum autem, tam numine duro,

Hortum decus et formosi gloria ruris,

975

Perque nives medias et acerbi incommoda cæli

Exposuit teneram rigidis Anemona procellis?

Tempore digna alio et cæli melioribus auris.

Namque colorato cum primum murice blandum

Exeris os lucique comam diffundis apricæ

980

Et picturatos non uno errore colorum

Ostendis diversa sinus flammasque comantes

Spectatum meritos in te convertis amores,

Et nullus florum numero tibi certet ab omni

Aut sic crispari aut totidem ostentare colores,

985

Ipsaque quam radio per vellera texta sonanti

Sidoniæ ducunt matres tibi purpura cedat.

Hanc flora ut perhibent stimulis agitata malignis

Invidiæ cælo immeritam damnavit iniquo.

Illa ut erat Graias inter celeberrima nymphas

990

Forma excellebat, sed obest quoque forma puellis,

Obfuit hinc certe. Nam dum fortasse per agros

Libertatis amans frigus captaret et auras

Impleretque sinum ventis, non æmula nympham

Flora tulit Zephyro coniux studioque mariti

995

Exarsit, divæ numen mox sensit acerbæ

Infelix Anemona suos quæ clara per agros,

Servasset formam si non formosa fuisset.

Quæque fuit patrias inter pulcherrima nymphas

Nunc flores inter flos est pulcherrimus omnes.

1000

Et Venerem fert fama suum dum plorat Adonin

Fulmineis torvi perfossum dentibus apri

Illo præcipuum solatam flore dolorem.

Nam postquam fuso, quod erat mortale, cruori

Eripuit sacroque aspersit denique succo,

1005

Haud mora purpureo natus de sanguine flos est

Purpureus, Veneri ereptum qui penset Adonim.

Ut flori non est unus decor aut color unus,

Vidi gramineo qui plenum cespite discum

Illius vario perfundant semine floris.

1010

Mox ubi se primum profert, vis multa colorum

Illudit spectantum oculis et amabilis error.

In Lucemburgis sic Gasto Aurelius Hortis

Huius floris amans illum plantare solebat,

Florentemque domus intra penetralia discum

1015

Mandabat coram afferri mensamque sub ipsam,

Seque suamque aulam aspectu oblectabat amœno.

Sic te præ reliquis anemonem floribus unam

In primis colere hiberno sub sole monebo

Omnibus egregios flores ut crebra profundat

1020

Pulvillis et parte hortum plus occupet æqua

Una suo cladem hortorum rurisque ruinam

Atque hiemis vultum horrentem solabitur ostro.

Arvaque dum foliis squallent inhonora caducis

Et sterilem pluviis contristat Aquarius annum

1025

Squallentes crispo recreabit murice campos,

Illa tamen sese meliori proferet ortu

Lenis ubi placidi spiraverit aura Favoni,

Namque et amat Zephyros Anemone et amatur ab illis.

Floribus at variis omnis dum pingitur annus

1030

Ne semper pictos hortorum respice flores,

Respice ad auctorem florum cælumque salutans

Æthere cum lucet puro de nocte serena

Contemplare suos ut habet quot sidera flores.