Imperatores Turcici,

seu de eorum vita et rebus gestis

_____________________________________________________________________

AD REVERENDISS.

et illustrissimos sacri Romani imperii Electores,

reliquosque inclitos in concilio Augustensi Germanorum principes,

Lod. Heliani carmen exhortatorium.

MAgnanimi proceres, quorum sapientia nostro

Non eget, et claris virtus exercita factis,

Consilio: tamen haec propenso a corde clientis

Quae veniunt humilis, quae dictat opinio recti

5

Qualiacumque boni mea dicta, fidelia saltem

Consulite, atque imis admittite sensibus oro.

Inclita praeterito Germania tempore in unum

Saepe super rerum variarum mole coivit:

Nullius ast adeo fuit exspectata voluntas

10

Huius, ut est quod nunc celebratur, et exitus almi

Concilii, quo nixa salus non unius urbis,

Non populi: at fidei pendet spes maxima nostrae,

Suspensae quid vestra ferat sententia. numquid

Publicares Christi revirescere debet in isto

15

Tempore, vel numquam. facile est emergere quam, si

Stirpe reciduntur quae obstacula parva resistunt:

Et vos unanimes si sponte capessere tandem

Imperium, et curam commissae impendere moli

Vultis, et antiquo maiorum more tueri,

20

Ad quod erat exempla satis vos prisca movere:

Sed promissa fides, et toti debita mundo

Postulat, Imperii (Germanus origine) postquam

Carolus a sacro meruit diadema Leone,

Redditus et sceptris ab Othone, Gregorius ex quo

25

Principibus summus mandavit lege sacerdos,

Et genti, quae prompta fuit defendere honorem

Sedis apostolicae, totiensque per arma tueri:

Germanae arbitrium ventura in saecla creandi

Induperatores, ab eadem in foedere tanto

30

Accepta iurante fide: fore semper ut illos

Viribus, auxilio atque armis, opibusque iuvaret,

In decus Augusti, sed culminis inque salutem

Humani generis, sanctae et super omnia matris

Ecclesiae, utque onere haud paruo constaret adeptus

35

Tantus honor merito: neque enim sublimior ullus

Posset in orbe dari, tibi sic Germania iure

Cessit Roma suo: sic et tibi munere Tybris,

Rhene, datum numquid retinere negabis honorem?

Et regem fulcire tuum? cui quantus habetur

40

Cultus, adest laus tanta tibi: quantumque verentur

Illum, te metuunt omnes: quantumque favebis

Augustis, et tantus eris. proh nominis olim

Caesarei sublime decus, reverentia, et ingens

Maiestas, diffusa polum per utrumque, timebat:

45

Quod Scytha, quod Garamas, exhorruit ultima Thyle,

Decolor audito quo nomine palluit Indus:

Tale' ne bellipotens sub te Germania nomen

Obduci patiere situ? tot regna, tot urbes,

Totque duces complexa tuis in finibus. ergo

50

Par orbi quod Roma tulit, caeloque locavit:

Te modo nunc tali, tantaque tuente iacebit?

Reddidit et Tiberis, quod formidabile mundo,

Innumero adiutus vilescere flumine tantus

Rhene feres? proceres ne ferent cognomina Mogos

55

Dat quibus, atque tuis vicina Colonia ripis,

Trevir et antiquus, vel origine clarus Othonum

Saxo, Palatinus titulis et habere superbit

Te qui iure suis: Albimque locata Visurgum

Atque interregio, nunc Marchia nomine, cuique

60

Paret inaccessis vallata Boemia silvis:

Quos penes est totidem Romanum condere regem.

Innumerique alii, queis non modo Teutona tellus

Principibus, patriive lares, privataque regna,

Sed latum mundi imperium: sed nititur omnis

65

Publicares Christi, pro queis vel obisse tuendis

Sit vestrum propriumque decus, quibus arma, virosque

Nunc, et equos, tormenta (data est occasio) et omnes

Promite iam longo non notas tempore vires:

Fundite iam longo cumulatos tempore census,

70

Et vestrum fulcite caput: reverentia vestri

Sit capitis primum vobis, quos deinde sequentur

Exemplo populi, atque urbes, imitataque regna,

Quod leges, natura, boni moresque re quirunt.

Quid foret auxilium capiti, si membra negarent,

75

Dilapsus fuit unde vigor per membra. quod estis

(Sit venia dictum cum vestra) in culmine tanto,

Quod tot opes merito lata ditione tenetis,

Plurima Romulidum num sunt ea munera regum?

Induperatorem qualem voluistis habetis:

80

Sed qualem nec habere piget, voluisse pigebit

Et numquam, officio dum sic se ostendit in omni,

Ut magis optari nec quicquam a principe summo

Debeat, aut possit: cuius vetor impare Musa

Ire per ingentes laudes, et origine tanta:

85

Sive illustre genus, seu fortia facta parentum

Dicere, et herois cultum virtutibus orbem.

At generi commune suo, privata coruscat

Gloria se proh quanta, bonis dum vultus utrimque est

Corporis atque animi, neque parca indulserit illi

90

Se fortuna, modo larga futura velitis:

Cui non divini est humana augustior oris

Maiestas, totoque decens in corpore forma,

Membrorumque vigor: validum patiensque laborum

Corpus, et oblatum pro vobis saepe periclis,

95

Pro decore imperii? cui non miranda videtur

Dos animi, quae sola sua est, prudentia sollers,

Ingeniumque capax, eventibus aequa secundis

Mens, et in adversis eadem? quibus ille probatus,

Non minus ut fulvum est fornacis ab igne metallum.

100

Additur his rerum mira experientia, et ingens

Pacis et armorum, rigidique peritia belli.

Quid memorem, sit quanta viro coementia, qualis

Intemerata fides, servandi et foedera cura

Quam gravis, et posita cunctis gravitate benignus,

105

Largus et in meritos, despecti prodigus auri,

Iustus, amans aequi, vitae sine labe pudicae:

Cui tanta in superos pietas, tantusque deorum

Cultus, ut exemplo valeat cuicumque severo

Esse sacerdoti. pro tantis dotibus unde

110

Nomen ab ingenita proprium bonitate meretur,

Quod tenus hac uni Traiano contigit inter

Romulidum tot habere duces. at defuit illi

Relligio, tamen illa suos efferre superbis

Est aliis meritos titulis gavisa vetustas:

115

Dum magnos faustos vocat, patriaeque parentes,

Abque triumphata ponit cognomina terra.

Sed praebet meruisse modum: nam tempore prisco,

Aut consulta patrum, vener andi et iussa senatus,

Imperium vel castra dabant, milesque legebat

120

Dilectos quoscumque sibi, quibus inde favebat.

Resque ministrabat bellorum publica nervos:

Propterea magnis adsciscere nomina factis,

Et potuere suas ad sidera tollere gentes.

Non minus hic patriae pater est, modo cura parenti

125

Sit patriae, natisque, suo parre, sed idem

Et felix et magnus erit, si vultis, et idem

Mox Venetus, post Turcus erit, geminoque triumphum

Ducet ab hoste, pari referens: par. quando tropaeis

Intulit et vestrum Romana potentia nomen.

130

Cuius atrox parti successit Turcus, et ipsa

Urbs Venetum alterius vult aemula vana videri:

Irridetque procax ad te, Germania, tantum

Translatum imperium, cui iugera quattuor agri

Vix subiecta refert, cui se parre recusat,

135

Unica Caesareis terrarum obnoxia numquam

Legibus, occiduo quae nec concessit Eoo

In partem imperio: nec matris dotibus almae

Ecclesiae, quae stare sua se mole, suasque

Iactat Io terra posuisse in virgine sedes.

140

Quis ferat haec? sed sunt graviora, quis obstitit olim

Semper et huic vestro imperio magis urbe superba

Adriaca, ex illo iam tum quae invisa Pipino

Et devicta fuit, quamvis neget: et tamen illam

Induperatrici magnus concessit Ireni

145

Carolus, Italia divisa: aut pone secuto

Nicephoro, huic primus toto commer cia regno

Interdixit Otho, iusta succensus ab ira.

Nec minus Henrico a quarto diversa notata est,

Atque aliis: odio sed enim patefecit habenas,

150

Ausa palam sese Friderico opponere primo,

Falsaque captivi mentiri vincula Othonis,

Atque ita mentitos aeterna in saecla triumphos

Pingere tam celebri spectandos parte superbae

Urbis, ab imbelli Germanica rostra Leone

155

Mersa mari, fusasque rates, fluitantia signa,

Et fractas aquilas, plena aequora, transtraque vestri

Sanguinis, et Veneto praebentes terga Suevos,

Captivumque ducem. tumidae iactantia gentis:

Tale nec erexit superato Graecia Xerse:

160

Nec toties victa Carthagine Roma tropaeum.

An nisi in invidiam Germani culminis, ingens

Dedecus in vestrum, quis talia pinxerit? ite,

Ite viri, antiquae si vos virtutis imago

Ulla movet, si tangit honos, si gloria parti

165

Imperii, non ista gravi vel clade vel armis,

Gentis at extremis inimicae abolere ruinis,

Cui neque sat vobis se infensam ostendere inani

Ambitione fuit, petulanti et laedere lingua,

Saepeque ceu victos mendacibus addere fastis.

170

Sed progressa suis paulatim astuta lacunis,

Consilio, arte, dolis et proditione, vel auro

Dempsit ab imperio loca tot potiora sub ipsis

Alpibus Italiae, atque adeundi regibus illam

Interclusit iter: saeclumque revoluitur, ex quo

175

Italiae iugum patiuntur, et oppida clamant

Pressa, Veni Caesar, tuae iam tibi vendicet ensis.

Siccine colluvies hominum, piperisque redemptor

Sordidus, omnigenae sic navita mercis, avarus

Institor, enormique marinus gutture mergus,

180

Nobilium regnator erit? dominabitur ergo

Degener? atque omni solitus seruire lucello.

Non bene conveniunt, vilis mercator, et idem

Nobilis, et princeps, proh lumina caeca potentum,

Non'ne vident animum quo dirigat illa malignum,

185

Callida gens toti quae aspirat et imminet orbi,

Concipit atque avido Romanam pectore molem:

Unde est principibus cunctis inimica, tyrannos

Quos vocat, inque suis secura paludibus omnes

Despicit: haud sibi iam mortales, sed neque caelum

190

Posse nocere putans, congesto fidere in auro

Sueta, manente eodem semperque tenore suorum,

Incrementa quibus discordia regna fuerunt,

Alternoque duces exhausti marte Latini,

Reddidit et nisi quos iactura aliena potentes,

195

Semper in interitu regum est spes maxima quorum:

Posse aliquid tuto dum carpere tempora captant,

Intestina serunt odia, et mala proelia reges

Inter alunt ideo neque enim bella ulla tot annis

Videre Ausonii, Venetis non unde lucrari

200

Contigerit, solitis nec aperto vincere Marte,

Raraque collatis audere {pericula} signis.

Fulsit ab his quondam fidei tutela, sed almae

Relligionis erant, et propugnacula nostrae.

Forsitan antiquo fuit hoc, quo caeperat illos

205

Tempore nondum aliis dominandi effrena libido,

Cum stagnis contenta suis operosa iuventus

Duceret assiduas longinqua per aequora merces,

Utilis et solum sulcaret Nerea classis.

Felix, si monitis Ioachimi intenta prophetae,

210

Numquam vicinae tetigisset littora terrae.

Et tamen illorum nimia atque superba simultas

Cum Ligure, {amissi} fuit improba causa sepulchri,

Saepius et magnos interrupere potentum

Conatus sancta pro relligione, negantes

215

Auxilium ingenti nisi conditione redemptum:

Dumque opulenta, suo, male tutaque littora, ductu

Radere, maioris malunt dulcedine lucri,

Intenduntque magis spoliis, et rebus emendis

Direptis pretio peregrino a milite parvo,

220

Quam Christi auxiliis, in quem manifesta voluntas

Tunc patuit, sedes adeo quando inclita ab illis

Byzantina capi est permissa, volentibus urbis

Praebita ope imperium. sed eorum tanta negaret

Velle subire iugum, cernebant aequora velis

225

(Proh dolor) Adriacis miseri plena omnia cives,

Tendebantque manus ad proxima carbasa, at illi

Stabant immotis ferro retinente carinis.

Cumque obsessa ferus laceraret moenia Turcus,

Impia spectabat non fanda per otia classis.

230

Ex illo solita est plus tempore parta tueri,

Proque suis valido contendere finibus hosti,

Quam pugnare fide pro Christi, at foedera inire,

Nil et amicitias verita est cum gente nefanda,

Communem in regesque inimicum impellere nostros:

235

Finibus ut Calabris novit memorabilis Idruns,

Tollere sueta mari commercia, et omnibus undis,

Praesertim Adriacis vectigal ponere, quarum

Se quoque naturae transversa lege maritum

Fert Venetus, sponsamque sibi mare vana quotannis

240

Annulo et urbs illud per vincla iugalia nectit:

Quale nec ulla ferunt mendacia Graia, nec ulla

Fabula prodigium. tua sit Neptune, tridente

Pro sexu certare tuo, pro femina haberis

Saltem apud Adriacos. praetextu hoc attamen, illae

245

Usurpat gens sancta sinum, nec parcit amatae

Sedis apostolicae ditioni. at plurima ademit

Iam loca pontifici pia filia forte, regendi

Ne senior tantas oneri succumberet urbes,

Ecclesiae et toties turbavit amica quietem,

250

Hactenus ob sua ter benefacta anathemate vincta.

At nunc supplicibus pacem illa miserrima votis

Orat, et addictam fore se promittit honori

Posthac Caesareo, facturam et cuncta libenter,

Quae Caesar proceresque velint, modo copia fandi

255

Detur, et audiri valeat. dimittitur ulla

Urbs neque iampridem Germanica libera, quam non

Ambiat, et vobis proceres ingentia de se

Spondet, adulatur, suadet, blanditur, et offert.

Edocet a sociisque cavendo pericula vestris

260

Regibus, et commenta refert miranda Pelasgis

Artibus. inter vos numquam si posset oriri

Seditio, quae sola via est sibi lecta salutis,

Interea bello se accingit, et undique contra

Arma parat (referam neve inveterata sub istis

265

Blanditiis, verbisque bonis, specieque futurae

Pacis, ut Euganeam prius inter coeperit urbem,

Et sit adempta pari Vicentia fraude, tot arcto

Carcere ductores clausi, vestrique fideles

Tot crucis infanda Patavini morte necati)

270

Veronae insidias iamiam molitur, et instat

Continuo, et miseros populatur classibus Histros,

Et ferro flammisque forum consumit Iuli.

Atque ita nunc etiam simulatrix callida vobis

Verba dabit vulpis? numquam vitare licebit

275

Sirenum cantus? expertaque pocula Circes?

Illa'ne fallaci toties evadere lingua,

Consiliis'ne suis, et tunc quoque abire valebit

Insuperata dolis? quod si datur, accipe tamquam

Nostra Sibyllino venientia carmine ab ore:

280

Illa tibi oppressa Italia, Germania, tandem

Iura dabit, victo et dominabitur Adria Rheno,

Quid foret, Adriaco si Nursia forte Leoni

Nuper in ancipiti cum Gallo Marte potenti,

Favisset? tenus hac illi num Insubria dives

285

Cessisset? Latioque urbes retineret in omni

Tot prius oppressas, aliasque recenter adeptas,

At tecum, non ille foro contentus Iuli,

Carnorumque iugis, et pauperis arce Liburni,

Castra Tridentinis posuisset moenibus ultro,

290

Pictus et Alpina quacumque in sede maneret.

Ut tibi noluerit sors nunc Augusta timeri

Ob studium simile, et commercia mutua rerum:

Claustra tamen cunctis munisset in alpibus, unde

Ipsi aditus, vobis ad se via nulla patret.

295

Et quid plura feram? quae non tentastis, ut illum

In rectum traheretis iter? quae non fuit ingens

Conditio genti per vos oblata superbae?

Subdola quam longo suspensos tempore verbis

Ambiguis tenuit vos, et quam saepe paratos

300

Est frustrata, dolis quibus hactenus illa moratus

Vestrum iter ad tanti capienda insignia regni?

En modo sese offert dum vestro in foedera Regi,

In Latiumque sagax invitat et allicit omni

Ingenio, num mox deludit? et additur hosti

305

Perfida? et iniustis venientem submovet armis,

Et vetat Italia Romanum insistere regem?

Quin magis, facinus (prohibet dolor edere) acerbum:

Effera Teutonico se sanguine proluit alto,

Exsaturatque sitim, iuga per Cadubrina, cruore

310

Caesorum: et tantus rem anebit sanguis inultus?

Adde tot incensas arces, direptaque vestrae

Oppida ab immani ditionis milite, tanta

Saevitia atque odio, Turca nec ab hoste ferendo.

Quid referam (narrare pudet) Germanica quanto

315

Derisu fuerit populo gens inclita vili:

Quae voces, quis plausus erat, quae sibila vulgi:

Si foret aspectus quia tunc Alamanus ab illo,

Cum fuit insana susceptus ab urbe, triumphi

More velut victis rediens Cornarius Histris

320

Cum duce Pygmaeo, quot secum inversa trahebant

Dedecus in vestrum Germanica signa, quot altis

Turribus avulsas aquilas, quibus ille {tropaeum} est

Erigere in propriis temerarius aedibus ausus,

Edita quae fuerint, et quae spectacula in illis,

325

Qui ludi et choreae, quae caena infanda, quot illic

Iactata (heu dicam) caput in iocularia vestrum.

An satis hoc? quod sueta foret si Marte virili

Vincere, et insigni venisset gloria facto,

Victrici fuerat forsan tolerabile parti,

330

Non improviso cum milite pugna fuisset

Tradita, eunte fide paulo ante, nec impare tantum

Numero, vix mille, decem cum caesa fuerunt

Milibus, et nullo direpta et capta tuente

Tot loca: laus ingens, facinus memorabile, cuius

335

Iam piget auctores, olim et meminisse dolebit.

Nunc quoque, qui (superi) tot fracti cladibus audent

Pingere mandentes victricia signa leones,

Et laceras aquilas, et amici lilia Galli,

Canticaque impressis mordacia pandere chartis,

340

Naturae vitium, et Veneti genuina procacis

Est inimicitia haec tecum, Germania: cui tu

Et regum est despectus honos. sic evomat omne

Virus, et effundat per inania verba malignum

In te animum, tu vince manu, tu {contunde} factis

345

Cervicis durae populum, tu pelle tyrannos,

Nobilium qui nomen habent, pravumque senatum.

Utque triumphatum pelago mentitur Othonem,

Tu quoque vince mari: neque enim sine puppibus illum

Est superare datum, parvo molimine classis

350

Corruet, et trepida nascetur in urbe tumultus:

Quae decora inde tibi, quales orientur honores?

Gloria quanta tuum nomen, laudesque manebunt?

Teutona se quantis attollet terra triumphis?

Res quoque quam poterit laetari publica Christi,

355

Cui domitis aditus ad maxima facta patebunt

Adriacis, toto postquam discor dia regno

Christicolm duce te fuerit sublata, fovebant

Quam Veneti? interea ne sanctae vincula pacis

Nexa trium regum caelesti vincula dextra,

360

Arte aliqua iniecta, vel suspicione, vel astu,

Dissolvantque dolis, neu foedera tanta caveto.

Nam nisi tale nefas, vapido nil pectore versant,

Nec se aliter norunt evadere posse periclum:

Vel si alius cupiat, quicumque sit ille, trisulco

365

Fulmine Tartareas adigatur iniquus ad umbras.

Qui fidei inter se committere culmina nostrae

Cogitet, et plus quam civilia bella movere:

Nec sat Christigenam mutilatam exstinguere gentem,

Quam decet in populos post haec animare nefandos

370

Turcarum, quae stante satis sit foedere, Mauros

Vincere, et imbellem Sulthanum avertere Memphi,

Almaque ferre Crucis totum vexilla per orbem:

Et quando illa fuit, quo tempore talis ab annis

Pluribus, armipotens adeo, atque opulenta paratis

375

Classibus, et tanto molimine tormentorum,

Et sibi tam unanimis, divino et numine concors,

Dividere hanc aliqua ex Erebo fera quaeret Erinnys?

Summe Deus, propriae pereuntis morte redemptor

Humani generis, venerabile foeda sepulchrum

380

Cuius barbaries, horrendi et numinis antrum

Possidet, ut saltem tua gens a faucibus illud

Eripiat nunc apta canum: prohibe optime dirum

Hoc scelus, arma tuos inter populosque ducesque:

Intestina veta, et concordia foedera serva.

385

Nulla Acheronteo perfundere felle Megaera,

Nulla venenata dissolvere vipera lingua:

Nec valeant temerare doli, violare nec artes,

Nec mala consiliis noceant figmenta malignis:

Sint tres unanimes, eademque in corpore terno

390

Mens, animus, spes, vita, salus, sors, cura, voluntas.