BIBLIOTHECA AUGUSTANA

Ioannes Germanus

floruit ca. 1536

Historia bravissima

Caroli quinti imperatoris

Carmen

________________________________________________

Historia Caroli quinti Germanorum Imperato

ris a Prouincialibus Paysanis fugati, Ma-

caronice composita, per Domi-

num Ioannem Germanum Iu-

rium doctorem, et in sede

Forcalquerii aduoca-

tum, anno

1537

Caesaris historiam vellem cantare veracem

Viere dum Gallum iam quaerit ille regem.

Nunc cuius alarmas pauper Prouincia sensit,

Quamq(ue) saquaiauit, quamque dirupit idem.

5

Sed quia de guerris stillo bragante priores

Quidam scripserunt pulchraq(ue) dicta ponunt,

Propterea timeo totusque pauore tremolo,

Carmina non audens scribere rudis ego.

Nam scio quod multi de nobis sese trufabunt

10

Quod mihi nec stilus nec mihi vena fluit.

Nam neque sussaui limpham de fonte caualli,

Nec de ter triuiis lac mihi Musa dedit.

Sed quasi sforsatus tentaui scribere versus,

Quos natura negat cogor inire modos.

15

Saepe tamen breuem nunc prolongare videbis,

Vocalis fiet longaque saepe breuis.

Quod Pylades sentit, (quod) Despauterius, omne

Vidimus: ast horum nunc mihi cura non est.

{8}

Vt canis in Nillo currens bibit, hac ego forma

20

Carmina describo, corrigo et inde nihil.

Sed quia de vero nihil est sine numine faustum

Musa Macaronis est euocanda mihi.

O dea Merlini Cocai poemate florens

Mesclatas linguas fac mea verba sonent.

25

Carolus elatus Tunicum quia vicerat ante

Italiae furtis, Parthenopaeq(ue) bonis.

Roma triumphantem Paulus quoque tertius illum

Suscepit, quoniam se credit esse Deum.

Mille et quingentus fuerat tricesimus annus

30

Sextus fortunae dum sidit ipse suae.

Multos adprestat gallardos iamq(ue) bellantes,

Confoederatos excitat inde suos.

Grandem gara gara faciunt in Italia duces:

Dum Galli campus a Pedemonte redit.

35

Maxiliam expugnare licet, Gallosq(ue) feroces

Exclamat, videns milites ille suos.

Lugduni pagare Leuam stipendia Caesar

Per dios iurat, et saquaiare simul.

Sanguine Parisium ruere minantur, et ipsi

40

Gallorum regem, principes atque suos.

Non potuerunt nostris Franchosi resistere forcis.

Spagnolos fugiunt vt lepus ante canem.

Transpassat montes tunc tunc gens illa superba,

Cum campo bravo, artilleriq(ue) magna.

45

Septanta mille pedites numerantur in illo,

{9}

Sex equites mille Nicea tuncq(ue) tenet.

Addidit et campo centum Burgundia lansas,

Quas Imperator pro sua garda menat.

Per mare per terram per tot discrimina rerum

50

Prouensam miseram reddere posse putat.

Antipolim contra fuit assaltatio prima,

Salernus princeps properat ibi velox.

Et menat in portu Doria tunc quinque galeras,

Poscentes victum qui denegatur eis.

55

Sesforsant pedites terram descendere plures,

Sed bene gardauit gens animosa modo.

Vndique petabat facto pilla plumbea fumo,

Excaramuchatur fortiter atque diu.

Antipolis dominus binas dimicando galeras

60

Fracassat fortiter archebussando bene.

Tandem gallerae Niceam nauigando recedunt

Et aduangardam venire iamq(ue) parant.

Bataillam simul faciunt trobare de mane

In portu tandem cum tota classe sua.

65

In terram Hispani veniunt et Lansaquaneti,

Et brauus Italus gens animosa fuit.

Illo in descensu pedites trucidantur, et illic

Plusquam tricentum, quod bene greuat eis.

Vndique per maria et terram cridatur alarma

70

Ad bagas saluas redditur ille locus.

Antipolis dominus exit cum banda braganti,

Vexillo erecto tamborinando quoque.

{10}

Gallorum numerus paruus extiterat illic

Equitum pariter quando laysatur eis.

75

Ergo resistendi tunc non fuit ampla facultas,

Sed recedentes Grassa recepit eos.

Ac fruges vastant Galli tunc se retirando,

Et populus plorat: nec miseretur ei.

Grassam abandonant castellos atque dolentes

80

Brulando blada, dulcia vina simul

Escampant: ouium, boum caprarumq(ue), menantq(ue)

Armenta atque greges, retro laysando nihil.

Turma molendina brisat iam Gallica furnos,

Quae prosunt hosti tollere quisque curat.

85

Interea Caesar Foroiullii contigit oras,

Ter dum octo luces Iullius ille tenet.

Reuisatque suas bandas et ordinat apte

Duce Aluae iunctis Sabaudiaeq(ue) simul.

Nam peditum primam Italorum strenuus ille

90

Salerni princeps optime certe regit.

Marchio quem Vasti seq(ui)tur praefectus et ipse

Hispanis multis peditibusque brauis.

Isti aduangardam ducunt Gonsagua ferando

Comite, qui leuibus praeficitur et equis.

95

Bauariae ducem qui praestat lansaquanetis,

Princeps et multos pulchra batailla tenet.

Antonius Laeua claudus portatur in illa,

Vt videat cuncta si modo recte manent

Caesarem vt doceat tecnis et fraudibus vti

{11}

Aduersus Gallos, decipiat et eos.

Bombardas parant la pouldre, cumq(ue) boletis

In magno numero prope sequuntur eum.

Pagamenta capi commandat a milite Caesar,

Cuilibet vt scutum dinumeretur ait.

105

Ex nauibus capiunt biscotos atque farinas

Vt viuat miles Caesari ipse modo.

Dum Foroiullii fuerunt iam cuncta parata

Tunc omnes marchant, ordine quisque suo.

At populus videns turmas marchare superbas

110

Caesareas, montes nemora quoque fugit.

Brinoniam leues veniunt brauique cauali

Pro discubrendo qui prius ante vadunt.

Monteianum vident, Boysi, centumque viginti

Grandos caualos qui sequebantur eos.

115

Sexcentum pedites quos Vertis ipse ducebat

Lamola et bouis pro militando simul.

Lux quarta Augusti fuerat cum modo ferandus

Tres mile cum leuibus q(uo)s modo ducit equis.

Circumdat Gallos de mane et scaramuchando

120

Brinoniam prope cum tota banda sua.

Tunc ala campagna scopeta Gallica sonat

Occidit et plures magnaque alarma fuit.

Monteianus autem, Boysi, iam fortiter omnes

Dirumpunt lansas in dimicando diu.

125

Clamant nunc Hispania, nunc et Francia viuat

Iam per tres horas illa batailla durat.

{12}

Nunc cedunt Galli numero magnoq(ue) potenti,

A Donferrando campus et ille manet.

Monteianum capiunt Boysi pariterq(ue) belantes,

130

Et pedites omnes deualisando bene.

Caesari tunc gloria crescit, ac omnibus illis

Hispanis, Italis principibusq(ue) suis.

Et Leua iam clamat. Vere non dubita caesar

Gallicum nomen sumere posse modo.

135

Grandas brauessas tunc gens Hispanica menat,

In mundo similes non credit esse viros.

Dum hic certatur prorex magnusq(ue) magister

Prouensam visitat fortia loca sua.

Massiliam venit iubet et ordinat ipse

140

Quae pro defensa tunc profitare putat.

Inde ad Aquenses properat iam visere ciues,

Omnes iocunde praestolabantur eum.

Credebant penitus vrbem deffendere velle

Ramparos in muris ordinareq(ue) simul.

145

Non dubitant ciues superare bella tyranni

Aut mori valenter custodiendo locum.

Ecclesias frangunt burgatas atque domosq(ue)

Cum damno tamen minime iamq(ue) dolet.

Et magnas in campis sciderunt arbores ipsi

150

Vtiles multum fortificando vilam.

Magnum decantat cherubin tunc populus ille

Et monstrat Regi sit sua quanta fides.

Attamen et sagax magnanimus ille magister

{13}

Caesarem vt videt non procul esse loco,

155

Consilium mutat cuncta vacuandaq(ue) iubet

Ab vrbe fideli, quod miseretur ei.

Ad bona leuandum dies sex trompeta designat

Alias ad saccum cuncta donantur ait.

Recedit tandem miseramq(ue) deserit vrbem

160

Vt campum preparet Auinione vadit.

Heu modo q(ui)s posset lachrymas rettinere p(ro)fundas

Videndo populum nunc fugiendo totum.

Fert mater genitos, illam sequitur sua proles.

Et quorsum tendat non habet illa locum.

165

Ante diem datum saquaiant milites urbem,

Parere praeceptis domini neq(ue) timent.

Sexcentum quadrigas grossas magnus ipse magister

Vt Aquense ducant triticum ille mittit

Caetera militibus vina scampanda relinquit

170

Concrement foena paleas atque simul.

Caesar tunc properat cum nouit talia dici

Et apud Aquenses illico castra ponit.

Nonq(ue) resistentes Gallos inuenerat vllos

Et pariter vrbe nullus in illa fuit.

175

Duodecima augusti fue(r)at cum appullit ille

Sextias ad aquas cum brauo campo suo.

In plano Albane sua tunc tentoria ponit

Flumen vbi Laris labitur atq(ue) fluit.

Postea Massiliam sperans inuadere Caesar

180

Atque triumphare si modo capit eam

{14}

Hinc praecursores mandat locumq(ue) visuros

Si castra tute vel vbi mittet ea.

Sed dum propinquant et sercant voluere villam

Bombarda grossa tunc salutauit eos.

185

Et imboscatam faciunt iam Massilienses

Quae plures capit in dimicando bene.

Nonnulli euadunt ex leuibus inde fugendo

Vt pandant Caesari noua quae scire dolet.

Massiliam caue dicunt et fuge superbam,

190

Potentes vires paruifacitque tuas.

Et mundus similem fortessam non tenet vllam

Nec tam fornitam hominibusque brauis.

Sunt ibi bombardae crudeles numero grandi

Mortem in campis omnibus atque donant.

195

Mutet promissa Doria capitaneus ille

Deficit in sensu et salutari suo.

Caesar non audit tunc talia verba libenter

Sed Laeuam vocitat protinus atque duces.

Audite iam clamat Caesar attendite verba,

200

Et quid agendum dicite quaeso mihi.

At Laeua tunc sagax qui in campo dicitur esse

Caesari vel coram talia verba dicit.

Doriae perfidis, credis Genuensibus atque?

Fac intrent primi Massiliamq(ue) modo.

205

Quod non laudaui fecisti maxime Caesar

Succedant vtinam omnia coepta tibi.

Ille fauoritus Caesaris magnanimus autem

{15}

Dux Aluae loquitur cum grauitate satis.

Nil timeas Caesar superabis tela ferocis

210

Regis Gallorum Massiliamq(ue) simul.

Et si vero nolis vrbem tentare superbae

Massiliae, Arelatis moenia iamq(ue) petas.

Aut subito regis campum inuade propinquum

Anteq(ue) quam vires colligat ille suas.

215

O bene quam dicis clamat dux Sabaudiensis

Arelatisq(ue) modo si capis ipse locum.

Illico Taurinum Franciscus Rex mihi reddet,

Et fieri poterit pax quoque grata nobis.

Nempe et Bauariae Germanus impiger ille

220

Dux sagax et prudens nec plura v(er)ba sonat.

Quid tua mens cogitat dic Caesar pectore aperto

Gallica tela potes tu superare potens.

Fortunaeq(ue) tamen non semper fidere fas est,

Si pluries fauit non vna semper erit.

225

Ast animosus ait qui nunc Ferrandus habetur

De prole Gonsaguae talia verba dicit.

Iamque iube Caesar quid vellis, certe parata est

Ipsa phalanx peditum totaque prompta manet

Et bellare cupit, Gallos te vincere crede,

230

Et vincent: tantum signa mouere iube.

Non timet aut gallos vasconiaq(ue) arma Sueuos

Nec alios, quamvis magna caterua pugnet.

Tu solum propera ne dubites vincere posse.

Dum fauor est tibi praelia dura moue.

{16}

Approbat hoc etiam tunc grandis Marchio Vasti

Huicq(ue) sufragatur caetera turba ducum.

Dum hic consulitur Franciae magnusq(ue) magister

Arelatis muros ramparat ille cito.

Ac campum magnum fortem brauumq(ue) ferocem

240

Et regis vires Auinione locat.

Denos mille tenet germanos campus ille

Quos Lansaquenatos vulgus et ille vocat.

Et totidem Sueui iam bis numerantur in illo

Vascones braui duodecimq(ue) mile.

245

Ex Gallis totidem auentureriq(ue) vocantur

Feroces multum in militando bene.

Itala gens simul sex mille ducit in illum

In guerra assuetos belligerando diu.

Iamq(ue) cataphratos homines duo milia campus

250

Gallorum ex brauis bis totidemq(ue) leues.

Magnatum pariter multorum atque baronum

Est grandis numerus qui comitatur eum.

Magnus bombardis sed tunc fossisq(ue) magister

Campum circundat ordine cuncta suo.

255

Si Hispani veniant caesar cum milite toto

Non timet vlterius ille magister ait.

Illico cum caesar persensit talia verba

Et quales acies Rex habet atque ducem,

Valde admiratur stupet tunc cogitat atque

260

Gallicas vires an modo ferre queat.

Attamen vt melius rebus prouideat ipsis

{17}

Vltra non curat ponere castra sua.

Sed manet in plano Allanae cogitabundus

Per multosq(ue) dies cogitat ille satis.

265

Inter ea fames grandis tunc opprimit illos

Caesaris hoc ferro saeuior extat eis.

Quid Caesar fiet clamant tunc belligerantes.

Cum desunt nobis pabula pugna tacet.

Quaerite Caesar ait vobis tunc quaerite victum

270

Vosq(ue) iuuet praedis inuigilare bonis.

Vadite Lambiscum Podium Berramq(ue) Petrolas.

Proxima iam loca deualisare licet.

Illa vobis victum et habunde pabula praebent,

Demptis Paysanis nullus in illis adest.

275

Miles tunc currit huc illuc Caesarianus.

Et ad forragia cibariaq(ue) vadit.

Sed patriae gentes extemplo tela capessunt

Quae semper Regi pectora fida gerunt.

Scadronos facit tunc tunc gens illa gallarda

280

Opprimit Hispanos Francia viuat ait.

Deualisat tandem destrossat et occidit illos.

Et quamvis clament sit bona Guerra precor.

Iamq(ue) omnis pietas omnis quoq(ue) gratia cessat

Et victo nullus parcere iamq(ue) parat.

285

Ast iterum Hispanum Regem gens Hispana visit

Gesta Paysanorum retulit illa dolens.

Currimus ad loca de Tritis nuperq(ue) Rianci.

Partusii pariter Cucuroniq(ue) simul.

{18}

Hic lucri nihil esse potest sed magna pericla

290

Et porta illorum est denegata nobis.

Mandatoq(ue) tuo illos summauimus omnes

Sed dum respondent archebusando frapant.

Et reuertendo per nemora loca diuersa

Assaltant nostros nec miseretur eis.

295

Plus quam tres mille ceciderunt Caesariani.

Inter villanos quod magis usq(ue) dolet.

Ponitur ad nullus mercedem nec redimendum

Sed captus solum cogitet ille necem.

Interea Caesar iam iam capit ipse tabellas

300

Narrantes Grassa que modo gesta tenet.

Villanus Grassam qualiter iam ceperat vrbem

Mortem Caesareis omnibus atq(ue) dedit.

Et Foroiulium Paysanus ipse gubernat.

Caesaris et nomen non sonat illic homo.

305

At ibidem narrat alius currendoq(ue) velox.

Sancti Maximi qui noua vera tulit.

Qualiter Paysanus campis nunc currit in illis

Vt creditq(ue) modo Valenouargis adest.

Ad iocas heri et petrolas ille manebat.

310

Et molendina fregit vbiq(ue) tota.

Caesareos plures destrossat scaramuchando.

Arma et caualos vendit et inde leues.

Pariter et Doria qui turrem cappere credit.

Portus Toloni se superare simul.

315

Ternas galeras rumpit fortissima turris.

{316}

Quibus relictis Doria iamq(ue) fugit.

Ad Caesar dudum fortunae fisus et vni

Expectans semper cuncta fauere sibi.

Fabricium vocat Maramam cognomine dictum.

320

Armis assuetum in militando diu.

Partusium vidas transflumen currito ad illud

Sanguine et igne simul dirue vnice precor.

Sunt ibi et Aquenses banniti valde crudeles

Infestant nostros acriter atq(ue) necant.

325

Tunc Maramam grandes durentiae penetrat undas.

Vicesima augusti iunctaq(ue) bina die.

Millia sex peditum Partusum iamq(ue) venerunt.

Mille equites simul moenia circa fremunt.

Grandos assaltus dederunt Caesariani.

330

In portis ignem ponere saepe putant.

Et clamant Vilani Vilani nunc reddite vilam,

Aut vos ad mortem iamque parate cito.

At ii qui intus erant nec non ciues et aquenses

Non minus audacter talia verba dicunt.

335

Vadite marrani iudaei et sodomitani.

Nil populus noster Caesaris arma timet.

Tunc magna schopeta quam crocus sustinet illa

Vndiq(ue) per muros terribilisq(ue) sonat.

Caesareos frapat tunc tunc et occidit illos.

340

Per horas septem grandaq(ue) alarma manet.

Hispanus pugnans frustra tunc quaerit abire.

Sed grandis pluuia non sinit illa modo.

{20}

Flumen iam crescit per magnas currit et vndas

Nocte gayando maxima turba perit.

345

At qui non ausi flumen transire profundum

Ad nemus ii fugiunt per loca opaca latent.

Prope Cucuronum de mane venire curarunt

Assaltos plures ibi dedere brauos.

Sed Cucuronenses animose iamq(ue) resistunt.

350

Quamuis ramparatus nullibi sitq(ue) locus.

Illo in assaltu moritur de sancto Secundo,

Comes ex brauis Caesarianis erat.

Hispani cum damno recedunt belligerantes.

Dum populus nouit saltat vbiq(ue) foras.

355

Prope Cadenetum Lauris fugiendo recontrat

Gallica gens illos, Gallia viuat, ait.

Cunctos deualisat pedibus nisi qui bene currit

Natando flumen quisq(ue) redire petit.

In loco de Rognis ter quinq(ue) iamq(ue) remanent

360

Ex ipsis brauis banquetesando simul.

Tunc octo Paysani incautos illos asaltant

Auferunt equos cito necant et eos.

Sed vbi cognouit Caesar tristatur et illum

Penitet in Gallos bella tulisse nimis.

365

Nec non Salonis castrum qui viserat ille

Incaute Gallos vincere posse putans.

Hispano Regi denunciat ille ruinam.

Tunc equitum centum iam doluitq(ue) magis

Pariter et Leues quos nuper miserat equos.

{21}

Vt bene aduisarent Arelatisq(ue) locum:

In Crane tornando loco multumq(ue) petroso.

Armenti nouem gardianosq(ue) vident.

Acriter assaltant illos et capere credunt

Sed fortuna falax bene decepit eos.

375

Illico custodes castratos equos ascendunt.

Arelatis ciuitas quos tenet ipsa bonos

Ficheronos portant qui lansas iamq(ue) ressemblant.

Omnes daualisant beligerando bene.

Caesaris ex brauis nouem capiuntq(ue) belantes.

380

Gardianus quisq(ue) iam menat ille suum.

Arelate ducum per Villam iamq(ue) ligatos

Heu heu custodes nunc equarumq(ue) boum.

Quas faciunt strages Villani narrat et ille

Cum quibus et guerra iam modo tota manet.

385

At spe frustratus tunc audet dicere Caesar,

En me Villani nec mea tela timent.

Caesaris in campis saldati currere cessant.

Ad depredandum non reditille timens.

Sed molendina manibus faciuntq(ue) rotare

390

Saldati si velint facere modo panem.

Iam iam magna fames vexat corrodit et illos.

Sex solidis panis venditur ille vilis.

Iam carent vino coguntur sumere et aquam.

Praeter racemos nil superesse vident.

395

Clisteriis nec egent iam venter prouocat illos

Et colica rudis tripudiare facit.

{22}

Et drinc drinc clamat omnes tunc Lansaquaneti

Italus et quaerit Lausalatuchas ibi.

Hispani cercant scaragoulx cum Catalanis,

400

Largos et magnos Castilla quosque tenet.

Fogassas faciunt farina et oleo mixtas.

A la iudaico solito more suo.

Non tamen obmittunt vnum quod meminit illos

Vrbem et Aquensem iam foraiare totam.

405

Secreta inueniunt populus quae fecerat illic

Cuncta deraubant et quoq(ue) templa Dei.

Per mare non fido Doriae portandaq(ue) tradunt

Ad partes Niciae seu Genuaeq(ue) simul.

Quae facile nequeunt secum defferre maligni

410

Flamina consumunt aut modo fracta ruunt.

Libros innumeros brularunt Caesariani

Cayssas et bancos cuncta chalita quoq(ue).

Palatium pariter magnum Regale et Aquense

Quo parlamenti curia magna sedet.

415

Quam pulchras aedes et plures igneq(ue) vastant.

Petrolis domus regia fumat adhuc.

Pluraq(ue) deuastant pariter Prouinciae loca.

Occidunt gentes debilitant et eas.

Damna infinita facit tunc gens inimica,

420

Dicere lingua minus scribere nemo potest.

Interea Caesar Gallos vicisse putabat

Nunc ex aduerso Gallica tella timet.

Consilium vocat magnum ducumq(ue) baronum.

{23}

Ad Laeuam aegrotum iam modo ducit eos.

425

Qui in lecto iacens tunc ait o maxime Caesar

Principes et duces audite verba mea.

Nam et moriturus pauca nunc dicere volo.

Quae prodesse vobis Caesari quoq(ue) puto.

Reddite iam cito Insubres iam reddite precor.

430

Italiam facto custodiasq(ue) tuo.

Nec fortunam vltra quaeras tentare falacem

Vincere iam Gallum credite nemo potest.

Videte iam campum brauum quem nunc habet ille

Vallibus et fossis q(uam) bene clausit eum.

435

Massiliam pariter a latere vide superbam.

Bombardas timet iam nihil illa tuas.

Arelatem simul Rex Gallus fortificauit

Altis ramparibus q(uam) tute munit eam.

Et si castra tua nunc illuc mittere tentes,

440

Frustra et invanum nunc laborabis ait:

Et si plus vltra putas iam ducere campum.

Cogita si pares sint tibi Gallo vires.

Et dato q(ui) pares iam forent maxime Caesar.

Gallum in regno suo non superabis eum.

445

Dicitur adagium quo nichil verius extat.

Ne assaltet vaccam bos alieno solo.

Innumeras vrbes firmatas turribus altis

Fidelem populum tenet vbiq(ue) loco.

Hic fere iam mensis tua sunt tentoria magna.

450

Nedum vilanum tu superasti solum.

{24}

Imo et expretis nostris brauis modo tellis.

Iuxta tuum campum occidit ille tuos.

Bandas si reuises saldatos nuncq(ue) recontes.

Ter quinq(ue) mile iam tibi crede desunt.

455

Nam velut arietum grex qui sine canibus extat

Decrescit semper cuncta vorante lupo.

Sic tibi pauciores fiunt in campo bellantes.

Hostis vero auget iam dietimq(ue) suos.

Hic infirmatur fames magrescit et illum.

460

Franciscus sanos milites ille tenet.

Pabula non desunt illi pecunia minus

Que faciunt milites iam batallare bene.

Nunc igitur propera Insubres recedere cito.

Anteq(uam) Gallus veniat ille ferox.

465

Quid tibi victoriae iam proderunt habitae Caesar

Si prorsus vno cuncta momento ruunt.

Et cito in Italiam vadas campumq(ue) remittas,

Italia tota iam reuirata manet.

De Genua pariter ne fidas iam caue Caesar.

470

Si tu vincaris te renegabit illa.

Mores nunc Genuae fraudes et Doriae noui.

De frangendo fidem peculiumq(ue) facit.

Ipsum tu expectas per mare cibaria portet.

Et nescis quando veniet ille vagus.

475

Obsecro si moriar priusq(uam) venerit ille.

Sit tibi cura mei te precor ipse Caesar.

Cadauer humandum iam nostrum ne derelinquas

{25}

Gallia ne modo teneat ossa mea.

Nam scio pro vero Comitem de monte Cuculo

480

Delphini per mortem prisonatumq(ue) fore.

Quem si contingat iam cuncta dicere palam

Canibus et nostrum pabula corpus erit.

Porta igitur illud tecum charissime quaeso

Ne tibi nec mihi iam dedecusq(ue) fiat.

485

Ad Caesar Laeuam multum qui amauerat illum

Confortat dicta de recedendo cito.

Massiliam quaerit prius visere superbam

Anteq(uam) vadat et derelinquat eam.

De mane tunc currit ad portas Massilitanas.

490

Vicesima augusti nonaq(ue) iuncta fuit.

Cramoysin casaquam portat de palla capellum

Turcum ascendit quem modo ducit equum.

Quindecin mile milites iam duxerat illuc.

Electos multis militibusque suis.

495

Quod Caesar castra ducat iam Massilitani

Putant et ipsos assidiare velit

Iamque omnis metus pauorve recesserat illinc:

Sed magis arditi Massilitani fiunt.

Foeminae iam clamitant pueri vadatis ad arma

500

Cupimus Hispanos iam superare solae.

At cito Barbesius sagax et Monpesat atq(ue)

Vndique tormenta bellica bene parant.

Machinas ardentes oleo et bitumine mixtas.

Ponunt vbi putant posse fieri brecham.

{26}

Militum pariter ordinant ipsi cohortes

Supra belouardos et muros apte locant.

Sed quia tres brechas in muris Massilitanis

Facere minarunt gensq(ue) superba nimis.

Vt melius vrbem possint inuadere tantum

510

Rigidis assaltis et superare simul.

Tunc piscatorum fortis et genta brigada

Deffensae modum reperit illa nouum.

Retibus et grossis volunt nam claudere brechas

Cum venient celeres retineant vt eos.

515

Vt magna schopeta interim bombardaq(ue) fortis

Possit frapare dum retinentur ibi.

Quod piscandi genus homines in brechaq(ue) facta

Per bonos milites non reprobatum erat.

Pariter aiebant per portum Massilitanum.

520

Vrbem tam fortem capere velle modo.

Quare palissatas faciunt mediumq(ue) trauersant

Atq(ue) duplex portum grossa catena tenet.

Brulantes sagitae foci pariterq(ue) micranae

Pro repulsando tuncque parantur eis.

525

Massiliani omnes bombardas vndiq(ue) afustant

Cum vident turmas per mediumq(ue) tirant.

Caesaris adiunctos viginti proximiorum.

Bombardae faciunt morte perire cito.

Miratur Caesar videns Massiliae tales

530

Bombardas grossas isto petare modo.

De longe stetit currendoq(ue) properat iter.

{27}

Apud aquas sexti quod bene taedet eum.

Pariter et omnes currunt sed de fugiendo

Sabaudiae princeps certe la ioya gaignat.

535

Subito fortitas faciunt tunc Massilienses

Ensibus et massis bene fugando totos.

Ad sua cum Caesar venit tentoria cursu

Grandi dolore premitur ille magis.

Laeuam malatum reperit ad hucq(ue) iacentem.

540

Cui modo spes vitae in eo nulla fuit.

Septima septembris moritur et iam modo Caesar

Exclamat et dolet agios magnos edit

Et pariter dolet militaris ipsa caterua.

De morte Laeuae luget et ipsa quoq(ue).

545

Interim et Doria qui expectabatur ab ipsis

Appulit inportum desion ille modo.

De classe in campum cibaria multa feruntur

Quae faciunt milites tunc rigolare parum

At Massilitanus iterum iam currere tantat.

550

Aufert biscotos Caesari siue suis.

Dux igitur Aluae grandes perducere turmas.

Militum in portu cogitur ille cito.

De classeq(ue) venit pariter pecunia magna

Quae Doria Caesari portat et ipse tute.

555

Tunc quaerit et Caesar mostras iam facere campi.

Et recontare milites inde suos.

Postq(uam) contauit numerum nec inuenit illum.

Quindecim mile de pagamento desunt.

{28}

Enrabiat Caesar audit cum talia dici.

560

Tanq(uam) desperatus vndiq(ue) parte fremit.

Vndique promenat sese sine ordine vadit

Pulsatis manibus et pede catit humum.

Paulo post quidam qui in Postam venerat illuc

Decima septembris Caesari noua dicit.

565

Franciscus qualiter magnus Rex ipse Gallorum

Appulit ad campum Auinione suum

Multos armatos milites et ille ducebat,

Qui cercant dicit iam militare bene.

Ordinat et acies equitum peditumq(ue) phalanges.

570

Et ad certamen te prouocare putat.

Arelatae mittit cito cito vt exeat omnis

Armiger et quisq(ue) Massiliamq(ue) tenet.

Atq(ue) Paysanos armari praecepit omnes,

Vt die praefixo praelio quisq(ue) pugnet:

575

Quadrublici fronte agrediq(ue) et dare batallam.

Te circundare subito quoq(ue) quaerit.

O fortuna falax tunc audet dicere caesar,

En ego qui vici iam modo victus ero:

Heu heu quid faciant iam iam me viuere tedet

580

Mors est nam requies viuere pena mihi.

Gallia qui in nostras primus adducere vires

Laudauit nobis sit maledictus enim.

Crudelis patria o nunc crudelesq(ue) villani.

Ipse iam ruinae causa fuere meae.

585

Vadamus iubeo insubresq(ue) cito petamus.

{29}

Gallorum manibus ne decidamus ait.

Tunc trompeta cito per campum bene resonat

A la retrecto trompetat illa diu.

Praecipit pariter saldatis Caesarianis

590

Pro diebus septem praesto parare panem.

Illico septembris et decima tercia mensis

Fugere iam coepit cum toto campo suo.

Artilleriami tradit Doriae per mare vehendam

Quinque bombardas retinet ille solum.

595

In plano Allanae plusq(uam) mile quinq(ue) reliquit

Alacretos fugiens leuius vtque vadat.

Et pariter marchans vbiq(ue) tunc arma dimittit.

Non possunt ferre gens debifata modo.

Subito cum Gallus praesensit illeq(ue) fugam

600

Imperatoris non sine damno suo.

Reffert cuncta deo mittit pro illoq(ue) fugando

Tricentas lansas comite Tende duce.

Ad Ioannes Paulus Romanus impiger ille

Cum Italis bandis iamq(ue) fugabat eos.

605

Et pariter omnes currunt Prouinciae gentes.

Dormittat haud vllus arma q(ui) ferre potest.

Maxime et assaltant de nocte Caesarianos.

In campo brauo tunc vigilare cogunt.

Caesaris et vadunt sarrati iamq(ue) bellantes.

610

At qui se excartat tartarea astra petit.

Cum deloiant plures malados mane relinquunt

Paysanus adest qui bene sanat eos.

{30}

Necnon cum videt Paysanus qui manet ante

Marchare cunctos ordine quemq(ue) suo.

615

Arbores et scidit magna auxiliante caterua

Transuersat caminos impediat vt eos.

Et bastillonos iam cito fecerat illic.

In altis bosquis Caesari valde taedet

Assidue pariter per campum vndiq(ue) clamor

620

More gruum pedibus tota la nocte manent.

Circumdant campum Paysani et tunc saepe clamant

Francia iam viuat larma et alarma sonet.

Militarem nullam tunc artem credeq(ue) seruant

Ressemblant illos iam qui a la cassa vadunt

625

Non marchare potest tunc campus se retirando.

Vt libere quaerit cumque timore manet.

Nec dubites certe nunc iter perdere campi.

Cum iam mortuorum Mo(n)ioyeq(ue) docent.

Nunc vides Hispanos mortos et Lansaquanetos

630

Hic cauali Leues fetore magno iacent.

Interea tota vadit maritima classis.

Prouencae furtis tunc onerata fuit.

Quinq(ue) naues retro dum tempum non bene seruit

Doria laysabat prope sequantur eum.

635

Piscatores autem valentes Massilitani,

Subito cum lentis septinis arma parant.

Naues assaltant capiunt et ducere credunt.

Sed Doria cito cum tota classe redit.

Relictis quatuor valenter menare quintam

{31}

Obmittunt minime non sine laude crede.

Libros et Aquenses campanas portabat illa.

Bombardas plures infinitaq(ue) bona.

Doria cum videt enraiat ducere nauem

Perpiscatores tunc remocantes eam.

645

Recedit et dolet nauigando properat iter.

Caesaris ad campum cum triremisq(ue) vadit.

Freiuum tandem appulerat campus et ille.

Cum male audandis debifatisq(ue) brauis.

Et ibi subiornat octo tunc ille diebus.

650

Expectans classem maritimamq(ue) suam

Interea videt Caesar de modio turrem.

Per varios casus per tot discrimina rerum

Redimus Italiam Caesariani dicunt.

Brauos Paysanos quinq(ue) bis intus habet.

655

Namq(ue) columberio similis fuit illaq(ue) turris.

Quam dum subiornat quaerit habere suam.

Gallia non audit Machinas Caesarianas,

Quas tunc de modio sensit et ipsa rudes.

Bombardis grossis illam tunc valde frapauit.

660

Se rendunt illi ne cadat ille tota

Quos vita salua promisit capere Caesar.

Hos fide iam rupta pendere iussit eos.

Per deumq(ue) iurans se legem facere velle

Et per saldatos gardari quoq(ue) suos.

665

Ne liceat illis vilanos capere modo.

Quin mors crudelis praesto deprimat eos.

{32}

De Starelo tamen timet boscumq(ue) propinquum

In quo Paysani Calianenses erant.

Tyronum imbarcat Caesar magnamq(ue) cohortem

670

Canoys ad locum iamq(ue) debarcat eam.

Circundat boscum Paysanos capere pensans

Et stractgema iamq(ue) parabat enim.

Sed Calianenses rustris et genta brigada

Per boscos latent derridebant et eos.

675

Cantabant omnes Rex drille Hispaniae drille

Iehan Gippo(n) drillet semper vbique drillet.

Caesaris haud possunt tamen turbare phalanges,

Potenti numero loco relicto cedunt.

Tunc vadit et nemus Stareli iamq(ue) trauersat,

680

Et calianorum insidiasq(ue) fugit.

Septembris sexta fuerat vicesima mensis.

Prouensam quando reliquit ipse dolens.

Varrum penetrat flumenq(ue) et illius vndas.

Iam terra noua Nicea tenet eum.

685

Illico Sabaudiae Dux coram Caesare clamans

Promittit et iurat non rediturus ibi.

Heu fuge crudeles terras fuge littus auarum.

Virgilius clamat, credere volo, dicit.

Hoc etiam Caesar probat cum milite toto.

690

Italiam iussit cito redire fas est.

Ligurum per iter vademus securiores,

Quod Dux Borboni fecerat ille prius.

Salutiae gemens tunc plangit Marchio secum,

{33}

Fortunam aduersam regretat atq(ue) suam.

695

Dum i(u)uenile decus inquit sensusq(ue) manebat,

Galliae tunc partes fauorisani prudens.

Et fauoritus eram regis pariterq(ue) mignonus,

     Qui Salutiarum me dominumq(ue) fecit.

Segnorias grandes dedit in Gallia plures,

700

Omnia petenti rex dabat ille mihi.

Atq(ue) triumphantis fueram tunc ordinis eius

Principum quoq(ue) numero iamq(ue) fui.

Gerebam pariter regis Italiae vices,

Honoreq(ue) grandi tunc eleuatus eram.

705

Ipse sed ingratus inconstans minime sagax

Mantelum verti Caesaris inq(ue) latus.

Quid miser heu feci quae me tunc stulta diuertit

Fantasia demones me tenuisse credo.

Rex mihi fauebat sed me nunc mesprisat

710

Pri(u)s honoratus fabula cunctis adhuc

Rex mihi fidebat nunc nominor infidus istis

Me digito mostrant ecce traditor adest.

Quid igitur faciam iam perdam Marchionatum

Caetera quae Gallus dederat ipse mihi.

715

Caesar adimplebit promissa minime nobis

Monsferrati la baye mihi fiet.

Nusq(uam) tuta sedes omnes me discatiabunt,

Vt rabidus canis sic lapidabor ego.

Sic iuste meruit qui iniustae prodidit herum.

720

Qui fueram foelix semper egenus ero.

{34}

Hoc modo gemendo marchat tunc gens inimica

Tota debifata totaq(ue) tristis erat.

Quid tibi iam superest dic Caesar pectore apto

Quid modo iam dicent confoederati tui?

725

Plus oultre, scribis credens monarchia mundi

Quod tua sit tota falleris hercle nimis.

Cunctipotens genitor semper nam Lilia fouet

Sanguine de regio Lilia trina viuent.

Areculons potius recedes Carole semper.

730

Qui nimis embrassat stringit et ille minus.

Terrarum vbiq(ue) regnandi noscitur orbi.

Auiditas tua tyrannisandi simul.

Desine Prouensam vexare desine rogo.

Paysanos brauos fideles atq(ue) tenet.

735

Plus oultre per eam nec potes vadere Caesar.

Dimitte plus oultre recipe tibi sat est.

Gallis guerillanum reprochare minime debes

Nec Naples quando Lautrechus ille fuit.

Sed modo dic parum Caesar dic iam q(uod)q(ue) precor.

740

Ante poeniteat bella tulisse regi?

Non te remordebat vnq(uam) coniunctio pulchra,

Sororem duxit Alienorq(ue) tuam.

In veram sponsam tenet fideliter illam

Honorat et diligit sincero corde simul.

745

Et si Biatricis Ducissae ductus amore

Sabaudiae braue iamq(ue) fecisse dicas.

Coniugis et nostrae manet pulcherrima soror.

{35}

Quo iure nunc virum fauorisabo suum.

Et viro tu potius sororis coniugis apte

750

Propriae sororis q(uam) modo viro faues.

Cogitatu modo si iuste hoc facere potes.

Si tollerante iure ciuili fiat.

Et dato q(ui) iuste quod tamen credere nequit

Vllus homo sagax qui bene cuncta nouit.

755

Quid tibi iam pauper fecerat Prouincia dulcis.

Quam tu deraubas quamq(ue) saqueias idem.

Quid tibi Paysani fecerant regiq(ue) fideles

Vero iam domino naturaliq(ue) suo.

Tu modo qui Tunicum vicisti Barbaros atq(ue).

760

Scis q(uam) benigne miteq(ue) tractas eos:

Dum Goletam capis de aqua simul q(uo)q(ue) turrim

Custodes Turcos neq(ue) perire facis.

Christianos autem defendunt qui bene turrem,

De modio iubes iamq(ue) tu mori cito.

765

Non igne consumis domos palatia minus

Aquense tamen palatiumq(ue) brulas.

Perpulchras domos castelos atq(ue) vilasq(ue)

Christianos peius q(uam) Sarracenos agis.

Sed deus omnipotens qui cunctis dominat apte

770

Audaciam bene nunc punit ille tuam.

Tu scacum matum regi donare credebas

Sed roco et pedona iamq(ue) matatus ades.

Rocus erit sagax prorex magnusq(ue) magister

Qui bene ducebat milites ille regis.

{36}

Prouencaeq(ue) signat Paysanos pedona brauos

Qui te matarunt fugere iamq(ue) cogunt.

Nam militant iuste Paysani tu vero inique.

Illis honos erit iam dedecusq(ue) tibi.

F I N I S .