Epistolarium

________________________________________________________________

Liber primus

――――――――

Magistro Petro de Moglio. [1366]

Ser Taucredo de Vergiolensibus. [1361?]

Presbitero Michaeli de Stignano. [1365?]

Doctori domino Loygio de Gianfigliaziis. [1365]

Ser Andree ser Contis et ser Sardo Nicolai de Buggiano. [1366]

Doctori domino Loigio. [1366]

Ser Andree ser Contis de Buggiano. [1366]

Domino Iacopo de Pepolis. [1366]

Iuveni Opiço de Pepolis . [1366]

Ser Andree ser Contis. [1366]

Nicolao ser Venture de Florentia. [1366?]

Rolfo de Sancto Miniate. [1366]

Fratri Petro de Viaplana de Tuderto. [1367]

Ser Iohanni ser Lemmi de Montecatino. [1367]

Domino Philippo de Antilla. [1367]

Domino Francisco Bruni de Florentia. [1367]

Domino Francisco Bruni de Florentia. [1367]

Domino Francisco Bruni de Florentia. [1367]

Domino Iohanni Boccaccii de Certaldo. [1367]

Domino Thomasio de Alviano. [1368]

Domino Francisco Bruni de Florentia. [1368]

――――――――

1.

Magistro Petro de Moglio.

[1366]

TOTIENS scribere tuis nunquam provocatum epistolis importuna videtur audacia, cum precipua tibi a me discipulo reverentia debeatur; nec aures tuas convellere licet stridentis more cicade, maxime cum mee ruditatis ignavia tibi ruborem afferre quodammodo videatur. Immerito tamen. Quid enim sollers magistri prodest industria, quid labor adhibitus discipline, nisi moniti attentione captetur, quod cuiuslibet scientie potest genus dici, facultas? Me tamen tantus incitat amor – ut alias scripsi soluto sermone –, quod nequeo natum amorem obtrectare silentio, quippe inter amicos odiorum videretur imago; non visitare quem diligas vel litteralis missione sermonis. Hinc est, quod, dilecte pater, te sepius alloquor, tibi non hesito, quanvis tumultuante stilo, conscribere, ut, postquam michi magistri more non imperas, absenti tamen ferulam miscere liceat. O quam felix, si me satyrica monebis epistola, sique in me dignum quid reprehensione cognoveris, dente theonino mordebis! Malim errare, dum scribas, quam recte sentire, si taceas. Hec hactenus. Nunc, dulcissime pater, tecum, si tempora preberentur conqueri, fuerit de urbis tue calamitate queri, imo de eius prosperitate letari. De illa enim oblato menti

Firmarum augurio sceptrum ut subitura Iohannis

Felix finitimas socias deridet urbes

*      *      *      *      *      *      *      *      *      *      *      *,

quid enim potuit predici verius, si secuta respicimus? Urbs tua privata tyrannide tum a domestico iugo, tum ab exteris dominis, ad iustum Romane Ecclesie remigravit imperium, cui obtemperare dulcissimum cuique servire summa libertas. Nec instans me movet obsessio, nam sperare debemus in Sabaoth, quem catholica veneratur Ecclesia, quod suos in die tribulationis minime deseret, maxime cum iusticia pretendatur. Quid ultra? Bello pax queritur, lacrimis risus, vulnere sanitas, labore quies, luctu meroreque iubilum – et turbato tempore dici solet, cum hiemis furor inestuat, nonnisi nive missa sedari imbres placidumque reduci serenum.

Plura dicenda restabant, que frequentia portitoris inhibuit, queque etiam tecum iactare superfluum. Quanvis enim inter ceteras miserias et dolores videatur extremum incommodum cladesque patrie et eius status etiam sapientes moveat tum gaudio, tum merore, tecum tamen supervacuum esse videtur ulterius sermonem extendere. Et – ut epistole morem reddam – vale, mei memor, cumque te amem, fac me diligas, nec epigramma leve discipuli dedigneris.

2.

Sapientee titulis ac tulianis floribus sedimito

conservatoris civitatis Lucane.

[1361?]

OPTAT amicus avens, statum quia nescit amici,

Certior esse : precor michi quod tua pagina monstret

Qualis in urbe manes; modus inde feratur amanti,

Kare comes; qualem tibi dat fortuna salutem.

Sanus ego, dum sanus ades: tibi sorte benigna

Is faveat qui corda dedit connectere nodo

Equali, et faciem nostram tibi sepe ministret

Atque videre tuum, quem fers, puto, pectore, fratrem.

Ista momento pertingere licuit vestre prudentie. Parate, queso, rudi: hec sumite leta manu, sique post aliquid aviditas rescribentis poscat, secure precipite: vestris nempe iussibus obsequar.

Data Uzani, die .xxv... ianuarii.

Per vestrum Coluccium quondam Pieri notarium de Stignano.

3.

Honesto viro presbitero Michaeli de Stignano.

[1365?]

NESCIO, dulcissime frater, quibus nos abdidit fortuna latebris, ita nos corpore seiungens, quod, ni animorum nexus indissolubili conglutinatione constaret, illa conaretur longa dissuetudine amorem nostrum admodum invidiosa delere. Quid enim? Hec bellacis temporis infestam importunitatem obiecit quando, inceptis gignasiis, honestissima litterarum visitatione exercebamus absentiam, dum tu Luce, quo michi epistolam transmissuro faciliter internuncius occurrebat, assidue morabaris. Deinde ecce pacis serenitas et reddita consueta scriptitandi facultas; tu in extremos Tuscie fines abis, ubi potius Ligur quam Etruscus domicilio censearis, quo nulla sint nobis commertia, nullus intercurrat viator, ex quo sciscitari liceat, que fortuna Michaelem meum exceperit, que corporis valitudo, quo denique studio ocium terat indultum; vix advertat relator famidicus, a quo de auditu possim aliquid de tuo statu percipere. Ex qua difficultate processit, ut nunquam scripture manum afferrem et illud ingens amicicie nostre solatium obstante fortuna de medio tolleretur. Nunc autem fui presentium portitorem adeptus, et ex ipso querens, quam bene valeres, nescio quid turbide, non modice ignorans singula retulit, affirmans te longius abiisse et in te – proh dolor! – episcopalem censuram severiter fore crassatam. Qua in re negocii incertus tuisque infortuniis dolens in varias curas animum distinguere cepi, ita mecum considerans: hei michi! An – ut fert humana fragilitas – potuit ille pena dignum admittere et inter tot bonarum artium studia nefas calcatis virtutibus obrepisse? Id profecto non arbitrer; sed aut bonitati semper infensa nequicia aut fortuna viris invida fortibus – ut tragicus ait – tibi se nimis importuniter obtulit opinor, ut probetur virtus tua et ut de te possis exemplum relinquere fortune tantum de viris optimis non licere, quin omnes eius ictus aut cauta depellantur astutia aut virtutis viribus facile tolerentur. Quantum autem ad vulgi opinionem attinet, Severini nostri illud nimis vere dictum moleste fero, quod, dum bonis aliquod crimen affigitur, que perferunt meruisse – creduntur. Tu autem esto bono animo et non minus has vulgi ineptas et temerarias diffamationes abhorreas, quam sint plebeie laudes sapientium mentibus exoptande. Est enim vir bonus se contentus nec extra se laudum levamenta requirit et has fugaces mortalium rerum curas et ornamenta deridet, laudi parum, sed vere virtuti multum intentus. Que cum omnia ex animo solo provehiant, an tu, vir optime, talem te non finges? Hec interim; dum certior effectus fortasse de hac re latius declamem. Tu autem te consolator, et noveris me satis valere, aptum omnes fortune impetus tolerare et docilem in dies in meliorem mentis statum ascendere. Vale, mei memor.

Stignano.

4.

Eloquentissimo legum doctori domino Loygio de Gianfigliaziis

de Florentia Pieridumque amicissimo domino meo.

[1365]

MIRABERIS profecto, vir egregie, cum tandiu me in tuam familiaritatem benigne receperis parumque vel nichil fere scripserim, hesitans hirtus et scabrosus in tuum prodire conspectum sacrasque aures tuas incompta oratione complere, unde subitus hic scribendi pruritus undeque impudens hec audacia nuper incesserit: verum – si patiare – breviter explicabo. Dum nuper in librorum meorum gurgustiolo diverterem curas varias et occupationum tumultus lectione placida levaturus, occurrit michi Maximus Valerius, cuius sepenumero expolitam facundiam sermonisque vim, ornatum et pondus admirari sum solitus; dumque circa libri sui principium insisterem, capitulum de neglecta religione percurrens – si tamen illa gentilium deliratio religio et non cecitas veneficaque superstitio dici potest - reperi, quod michi hec paucula repenter excusserit. Qua de re te decrevi consulere, ut et ego quandoque studiorum tuorum fructus carpam.

Ante tamen scito me hunc Valerium semper non tam excerptorem hystorie quam moralium preceptorem uberem, acutum et lepidum indicasse, cuius siquidem oratio tota clarissimorum virorum exemplis aut virtutis precepta latenter insinuans, ad honestatem lectorem hortetur et formet aut a vitiis omnino deterreat; ut – si eius dicta altiori mente librentur – non iam Annei Senece quis documenta pretulerit: satis enim abundeque ad omnem vite partem solus ipse suffecerit. Iniecit tamen scrupulum michi lectio presentis capituli, ubi inquit Herculem Potitiorum interitu contaminate religionis iniuriam vindicasse insinuans deum illum mortem non iam bonum – ut multi –, nedum optimum – ut plerique –, sed pessimum indicasse. An enim irati beneficiis prosequimur, contra quos commoti cupidine ultonis exarsimus? At non hanc suspitionem delphicus Apollo reliquit, qui, cum sui templi edificatoribus, quod homini foret optimum, despondisset, die statuto illos morte donavit; non sic diva illa deorum mater Berecynthia, que carpenti sacerdotisque pii vectores morte – quasi optimo munere – prosecuta est; non sic divus Silenus, quem semideum iudicavit antiquitas, qui, quod mortalibus optimum duceret, interrogatus non dubitavit respondere: optimum homini ante omnia fuisse non nasci, proximum autem mox, ut in lucem fuisset editus interire. Que quidem sententia iudicio meo etsi verissima sit; iam enim diu legendo michi ipse persuasi mortem, ad quam omne genus humanum tendat, non malum, sed malorum finem et transitum in meliora, si bonis tamen illa contigerit; sin autem malis, miseriarum initium eternarum et horrendum precipitium fore; plena tamen errorum sunt omnia, ut ille ait. Nichil enim est, quod tantopere omne genus mortalium seu natura moveatur, seu sumpte ex depravata consuetudine opinionis terreatur errore; tantopere, inquam, vitet et horreat quam hanc, quam prediximus mortem; nullus tante spei est, ut illam optet aut securus expectet: omnes seu doloris metu seu extinctorum incerto statu sive potius adnichilatione – veluti multi putant – hanc pessimam, hanc velis remisque fugiendam censent. Hac, si presens instet, sic mente consternimur, ut etiam ab hoste vitam postulare non pudeat et nullum sit dedecus, nichil tam turpe tamque flagitiosum, quod non libentissime complectamur, mortem dummodo fugiamus; iamque fabula est Socratem morti destinatum de carcere irrumpere noluisse; Pyladem et Orestem certatim mentitis nominibus in se capitale sumpsisse iudicium; aut Pythagoreos illos unum pro damnato capite fuisse vadem, alterum ad certissimam mortem prefixa die insperatum advenisse. Quid memorem, quam commenticium videatur Codrum, Atheniensium ducem, pro reipublice Victoria fatis viam per iurgia comperisse: quid superiorem Decium incensa Urbe cum Latinis pugnantem deorum monitu velatoqae capite in hostium turbas confertissimas irruisse? Quid huius Decii filium, qui Fabio consule socio de superis montibus in Etruscos fulminante ipse in vallis sinu similiter consecratus occubuit? Et denique quicquid huiuscemodi ex veterum hystoriis aut libris colligi posset, dum huius seculi homines suis cum animorum imbecillitatibus conferunt, fabulas et fictiones putant. At ille Maroneus Iupiter, qui eundem Herculem, quem supra retulimus, de Pallantis morte anxium consolatur, non putat de morte curandum, sed de virtute.

Quibus hinc inde auctoritatibus fractus, in quam sententiam inclinem, quanvis sim certus, tamen ex te scire velim, quo sensu sumenda sint illa Valerii verba et omnis timor, qui apud poetas legitur de hominum internicionibus, etiam ipsos deos sollicitare; tot enim – si quis solerti rimetur indagine – in poetarum carminibus habentur, ut videantur etiam dii ipsi mortem malum afferre hominibus opinari. Tu, si libet, michi hoc postulatum munus absolvito, qui nedum nosti sacrarum legium illuminare caliginem et concordare discordiam, sed morum, nature et rationis secreta apicemque profunda mente vestigas. Vale, mei memor.

Stignano, septimo kalendas ianuarii.

5.

Ser Andree ser Contis et ser Sardo Nicolai de Buggiano

fratribus karissimis et optimis.

[1366]

SEPENUMERO, fratres karissimi, collectus inter penetralia mentis ipse mecum anxie reputando stomacatus sum maiorum nostrorum inscitiam seu potius dementiam, imo furorem, quibus, cum necesse foret de familia cogitare, utpote, quos domi opum urgebat angustia, in seditionum precipitia corruere nosque eadem involvere ruina, ut omne etiam sanguinis fedus, cum partialitatis honorem querimus, rumperetur. Nec iam fides ulla foret amoris vel sanguinis, que partium studiis non vincatur. Sed de hoc alias forte latius conquerar.

Nunc autem est hoc idem michi molestissimum, cum vos, qui (omittamus ceteram necessitudinem) me fraterno foveatis amore et ego etiam eodem afficiar federe et nexu; vos, inquam, meis prosperitatibus ob maiorum delicta adhibere non possum. Quanti enim esset michi, si Sardum, si Andream meos in proprio lare conspicerem, si nuptiali convivio, quod sum de proximo paraturus, vos mecum epulari contingeret! Verum ego hoc frustra opto: vos Luca, me hoc parvum oppidum retinebit. experiar tamen, si aliqua ex parte licebit consolari vobiscum et si qui venire vetamini, per alium venietis. Et ecce rogo, imo volo, quatenus coniuges vestras ad prefatas nuptias destinetis una etiam cum uxore Francisci. Pars enim michi non modica integre iocunditatis erit vestras et videre uxores et huic muneri, si fas extiterit, interesse. Valete, mei memores, et ut tria milia arancia habeam, procurate.

Datum Stignano, quintodecimo kalendas februarii.

6.

Eloquentissimo legum doctori domino Loigio &c.

[1366]

QUANTUS me dolor perculerit quantisque sim lacrimis obvolutus quamque acriter tactus intrinsecus nec lingua retulerit, et si penna perstringere hanc tam uberem materiam gestiat, non iam epistole modulum observem, sed nec libelli triplicati volumen suffecerit. Quis enim calamus poterit explicare quam in me fortuna sevierit, cum Paulum meum, Paulum, inquam, splendidissimum patrie iubar, extinxerit? Hei michi, hei michi! doleo damnis meis, doleo tuis, doleo denique publicis detrimentis. Quem enim potuit meretrix illa fortuna reipublice cariorem eripere; quem michi honestis causis devinctiorem auferre; quem tibi ipsi tum vicinie opportunitate, tum concivilitate, que est maximum mortalium vinculum, tum virtuosis studiis familiariorem atque amicabiliorem excipere? Quis amodo bellorum pacisque tempus eliget; quis celi minas et astrorum arcana sollicitus previdebit? Hic ille erat, qui certo iussit tempore in Pisanos signa converti, pollicitus certissimo siderum iure victoriam; nec eum in tante rei pondere – quod difficillimum est – vel decepit affectio patrie, vel stellarum varii latentesque concursus promisso frustraverunt eventu; en mox illa illustris strages inimicorum in burgo Cascine felici quesita Mavorte! Quod si olim tota Europa in Aulide Euripilum astra consulentem suspensis signis, donec ille opportuno tempore funem incideret, expectavit, et tot heroes tantusque bellicus apparatus tantaque in armis furentium multitudo Calchantis augurio in anno decimo multo sanguine multoque labore speravere victoriam; ob que et hic et ille fuerunt bellatrici Grecie tunc in honore summo habiti (quo tempore erant, qui non dubitarent pro republica certissimam mortem obire); quantum debuit iste nobis esse carissimus, qui inter modernos reipublice curatores et neglectores vel defraudatores reipublice solus pro re patrie vigilibat? Nec dubitabat homo scolasticus et quietus inter tubarum classicorumque clangorem et strepitum militum mediis in castris sollicitus pernoctare. Hei michi, qualis vir de medio sublatus est! Quis amodo falcati senis virus, quod de summo celi cardine tardo motu in res inferas iaculatur, dum illi salutaris Iovis fulgor non opponitur, previdebit; quis furentis Gradivi minas, dum suo rutilo sidere dominatur, nec venereo splendore temperamen accipit, edocebit; quis solares eclipses lucentisque lune globi tenebras cum his, que portendant, explicabit? Quis galerati Stilbontis errores famulatusque divum, dum singulorum iussiones exequitur, explicabit? Amodo cecis errabit Florentia fatorum legibus. Hic ille erat, qui celi prudentissimus indagator futurorum detegebat arcana cuiusque monitis poterat sibi respublica providere. Nunc divinus ille vir defecit, quantumque ex rebus licebit coniecturam excipere, patria cecis opinionibus se armabit: o quantum consilium quantumque presidium in illo perivit!

Et – ut quandoque publica et tua omittam, qui consueveras eius predicta libenter audire, qui continuis diebus illum de celi cursu, de siderum coniunctione, de signorum monstrorumque portentis avidus consulebas – ego illius internicione infelix, cum his locis ruralibus urbem adibo, erroris dubitationisque plenus, quem monitorem seu melius dubiorum enucleatorem habebo? Si in dies celi equationem optavero; si quis de planetarum regionibus error irrepserit, quem adibo? Unde cognoscam, quot sideribus Aries distinguatur; quanto se corpore per signiferum circulum aureus ille Taurus inflectat; quomodo Pollucis in obitu micanti sidere Castor emergat; cur estivali tropico sol retrogradum Cancrum ingrediens versis vestigiis retrocedat dierum spacia noctibus additurus; cur Leone fervido Canis et Sirius penitus agros urant; que vis iam solem Erigone temperante quodammodo gignere tellurem inhibeat; quanto spacio Scorpius obliquo in zodiaco ab equinoctialibus chelis se in minacem caudam extendat, gemini signi vix dimensione contentus; quando Phebus tessalicas sagittas semiferumque Chyrona relinquens, Saturnum Egocerontaque complectens, arcthicum polum repetat noctis horas tempestiviori pressurus Eoo; quas grandinum atque imbrium tempestates aquatici Ganimedes et Pisces hominibus minitentur; unde amodo hec et mille nature latentis archana dubiosus atque sollicitus sciscitabor? Describet radio totum quis gentibus orbem – ut ille ait –; quis celi spatia metietur; quis futurorum evolvet enigmata? Hei michi! Quando dabitur ulterius pendere narrantis ab ore et melliflua illa oratione, que sibi familiarissima erat, me avidum permulceri? Quis preteritorum memoria uberior; quis noticia instantium fuerat edoctior? Et – ut Maronico versu concludam, novit namque omnia Paulus –

que sunt, que fuerunt, que mox ventura trahantur.

Flevi, mi Loygi, fateor, ad primum de eius interitu nuncium; flevi, inquam, et ubertim lacrimas dolor excussit, nec potui solita duricia animi impetu tanti doloris obsistere. Sed quo me delirantem dolor obduxit? En quanta est hominum stultorum levitas! Ego mortalis, et fors hunc Paulum, quem fleo continuo secuturus, audita mortalis morte discrucior, immemor sane legum nature, que nil corporeum produxit eternum; immemor etiam salubrium preceptorum, quibus mortem ipsam non malum, sed bonum morituris fore convincor? Si ea enim malum foret, bonis nunquam accideret, nec enim cuiquam bono – ut ille ciceronianus platonicus Socrates inquit – mali quicquam evenire potest nec vivo nec mortuo, nec unquam res eius a diis immortalibus negligentur. Ex quibus ego ipse, ad me reversus, non quidem dolendum, sed gratulandum censeo Paulo nostro. Non enim perivit, sed preivit ad celeste templum illud summi eternique Dei sine principio, sine fine, a quo et per quem omnia ibi manu tanget et oculo propiore videbit siderum globosa rotundaque corpora tum suo tum alieno lumine lucere, nec opus erit clepsydra ad signorum spacia deprehendenda, nec astrolabii punctulis indigebit ad magnitudinem altitudinemque siderum metiendam; et denique ipse suo celo fruetur gaudebitque se quandoque ex hac turbulenta regione ad illam purissimam nature partem, quam hinc vivens etiam vestigabat, liberum terreno carcere pervenisse. Quid ergo dolebimus illum illuc adsumptum, ubi eternus fruatur eternis? Illum tantummodo nostri non carpat oblivio, et quandoque imbriferum terre globum aspiciens nos ad se venire cupiat et ab illo rerum principe nitatur, si fas extiterit, impetrare, nos interim in eo lacrimas tergentes consolemur, illi truculentissimo monstro (fortune inquam) parati onmi virtute resistere; hoc etiam in vita extorquentes, quod quanto plus abstulerit, tanto minus in nobis iuris habebit. Vale.

Stignano, octavo kalendas martii.

7.

Prudenti viro ser Andree ser Contis de Buggiano.

[1366]

EXPOSTULAS nimis instanter, dulcissime frater, tuis lepidis litteris ut aliquid scribam ad te, idque magnum munus existimas, quasi vel digna auditu meis epistolis promam, vel te doctiorem possim efficere. Ego vero, etsi libenter, ut ceteri, laudibus aures prebeam, michi tamen conscius agnovi nec ornate scribere nec me dignum a quo quis debeat addiscendum aliquid mutuari. Tu, more tuo, in animum induxeris quod libet et me multifacias, dummodo aliquo tempore michi hoc persuaderi non sinas. Tibi vero non audeo tandiu pulsanti verbum non reddere, ne insolentie arguar; quid enim tam superbum quam amico instanti non respondere, et cum illo observare silentium, cum quo elegeris honestissimum humani generis fedus inire? Sed quid denique loquar? Ecce occurrit materia, et sponte sua ad manus venit, ut ita loquar, quod scriberem. commune Buggiani te requirit ut copiam quorumdam instrumentorum queres ob litem propter confines cum Massensibus nuper ortam. Tu itaque mox in perfectum virum evasure, in quo sepius consolor, dum te ad virtutem erigi sentio, adnitere pro tua republica, et quod plurimi iam fecere, quanquam temporum pertinacia neget patriam, pro illa tamen efficaciter laborato. Nulla enim caritas est que sit cum caritate patrie comparanda. Parentes, fìlii, fratres, amici, agnati, affines et cetere necessitudines quedam singula sunt et simul omnia collata minus habent ipsa republica. Illa enim omnia nobis cara et nosmetipsos habet et, quod pulcrius est, suos cives legum catena complectitur, ut etiam extranei eiusdem simul iuris observantia coalescant et videantur sibi mutuo nescio quid debere quod in reipublice visceribus latenter inheret. Pro hac itaque illi fortissimi viri, quorum laudes nulla unquam delebit oblivio, non dubitabant certissime mortis subire pericula et, quod plus est, etiam de patria eiecti fugatique et exules pro illa in periculis decertabant. Unum in medium proferam. Bello gallico, cum Senones occupassent Romam, Romanis in Capitolio Manlio duce clausis, Camillus, exul indignus, hostes a tergo percussit et ex urbe illa hostes expulit ad quam sibi non deberet esse reversio. Age igitur; ingredi memorandorum virorum exempla, et patrie, quanvis irate, quod potes conferto. Scio te id facturum : feci tamen quod solent animosi duces ut quanvis videant ad pugnam paratum exercitum, milites tamen orationibus exhortantur.

Vale, mei memor. Ser Iacobus Rigotii quedam sua scribit negocia. Pro illo tanquam pro me, obsecro, te interponas.

Stignano, quarto nonas iunii.

8.

Magnifico et egregio militi domino Iacopo de Pepolis

de Bononia domino suo.

[1366]

AUDIO, magnifice domine, te bene composito animo omnem temporalium rerum mutabilitatem invictaque constantia tolerare, hacque de re tam certus fio, ut iam nulla michi dubitatio sit te in perfectissimorum virorum cetum diu tuis virtutibus evasisse; de quo quanto affciar gaudio, Deus testis. Egerit enim fortuna, quod voluit; expoliaverit te tam amplissimo dominatu, iniquorum iudicio te illa violenta subiecerit et a parata morte, quam subire pro libertate patrie promptissimus videbare, tyrannicoque carcere meretrix illa subtraxerit, in quo tu, septus erumnis, tantarumque rerum opulentia privatus, inops miseram vitam duceres, et denique sepius optares iugulo reponi securim; dummodo invictum animum atque virilem dimiserit, nichil egit. Restat enim optima tui pars non expugnata, sed victrix: restat, inquam, animus, qui, cum sui compos fuerit, paratus est illi monstro sepius congredi et fortiori certamine nedum non succumbere, sed victoriam extorquere; ut democritico more illi quantumcunque minaci medium iam didicerìs unguem ostendere. Huic itaque mentis statui nullas ego fugaces opes nulliusque potentie tremulum culmen nullamve mundanarum rerum preclaritudinem ipse pretulerim. Sed postquam virtus te extulit adeo, quod inter odiernos mores didiceris omnes fortune impetus et – quod durissimum videtur – etiam exilium equo animo supportare, firma propositum, sequere inceptum, fac te exemplum prebeas humane virtutis, ostende omnes huius equorìs fluctus minores esse virtute. Scio tamen quod memori sepe menti succurrit prioris imago fortune, teque forte recordatio ista violenter exagitat, dum exilii retractas incommoda. Sed tu

fortunamque tuens utramque rectus

– ut ille ait – non vultum, sed animum tene invictum, et quanvis – ut Catonis verbis utar – capta urbe nichil sit reliqui victis, hoc tamen in nichilo consolator, cum precipue supersit animus, quo bene culto nichil impedit ad veram beatitudinem aspirare. Vale, mi domine, et me humili servulo tuo fungitor, sicut libet.

Stignano, octavo idus iunii.

9.

Egregio et nobili iuveni Opiço domini Iacobi

de Pepolis domino suo.

[1366]

QUANQUAM sepius sciscitaiì nitar statum tuum, certus tamen nuncius non occurrit, ex quo scire possim, si valeas qualisque te fortuna exceperit, ob idque tibi paucissima scribo. Sed ratum tene te memorie sensibus inhesisse ita, ut nulla unquam delere possit oblivio, meque desiderio tui adeo commotum fore, quod si res familiarìs supportare potuisset expensas, ad te fuissem profectus, ut tui fierem comes exilii; quanvis hoc tibi oneri successisset, non usui, audivi tamen iandiu te dilecta coniuge et omni prole, quam ab illa tuleras, fuisse orbatum: qua de re scripsi consolatorias ad te epistolas, quas nescio quis (certum enim non habeo) medio de itinere subtraxit; idque cum paulo ante novissem, nolui iterum scrìbere, ne iam obducti vulnerìs profunditatem incommodus inepte rìmarer. Nunc autem scito me bene valere, si vales; valetudinem tamen potius animorum quero quam corporum, qua sumus adversorum casuum supportandorum compotes; qua, inquam, emergimus et fortune violentiam securo pede calcamus. Vale, mei memor.

Stignano, octavo idus iunii.

10.

Prudenti viro ser Andree ser Contis.

[1366]

VELLEM me coram videres, ut adderetur mordaci epistole etiam vultus asperitas et indignantis signa pudibundus aspiceres; forte pigeret verborum, que in presentia Andree Mini tu et ser Sardus nimis irate admodumque inconsulte fudistis. Proh pudor! tu, hactenus plurimis bene gestis et optime atque officiose perfectis, tu, inquam, ausus es dicere te nichil pro tua patria laboraturum, ac privatorum benivolentia et amore multa te gesturum offers, sicque privatam amiciciam colis, rem publicam negligis et parenti patrie tuum favorem denegas etiam requisitus? Erras totum bonum iter, Andrea; video oblivioni tradidisti aureum verbum illud, quod debuisti primis in scientie rudimentis edidicisse: pugna pro patria. Nescis, Andrea, nescis quantum reipublice debeas. Debemus parentibus reverentiam, filiis dilectionem, fratribus equalitatem, cognatis amorem, prelatis obedientiam, uxori castitatem, et cunctis benivolentiam: patrie autem hec omnia et nosmetipsos debemus. Habet enim illa simul parentes, filios, fratres, agnatos, amicos, prelatos, coniugem, socios et nos ipsos. Illa nos creavit, illa nos tuetur; ab illa – quod primum est, originem trahimus; qua re pre cunctis nobis esse cure debet. Cur, obsecro, te de Buggiano inscribis? An iudicas huic gentili prenomini nichilum te debere? Debes multa, crede michi. Si conferas in unum, quodcunque vel re agere poteris, vel ore proferre, aut mente concipere et omnium, que gesseris aut protuleris, finis et exitus ad utilitatem patrie referatur, adhuc restabit, quod reipublice debeas: si te ipsum prò illius salute devoveas, sicuti de duobus Deciis memorie proditum est, adhuc ulterius illius est caritas extendenda; neque eius amor cum vite limine terminatur. Non enim solum, cum vixerimus, volumus reipublice profuisse, sed etiam usque ad infinitum numerum seculorum et, si fieri possit, etiam in eternum. At tu – proh pudor! –, de quo pridie dictum immutare libet, non in perfectum, sed in virum pessimum evasure, potes cum patria irasci, Npotes illi denegare, quod debes, potes illi aliquando non proficere requisitus? Non hoc animo maiores tui eiecti de patria fuere, sed cum ad sepes Iusciane diruendas manus proficisceretur armata, obtulerunt illi se etiam cum amicorum potentia profecturos, ut illa expeditione possent aliquid memoria dignum perficere, quo eternis in patria laudibus celebrarentur; nec caruerunt optatu: illa oblatio pro profectione, pro pugna, pro victoria fuit. Habet hoc patria, ut ei semper serviatur honeste, turpiter officium denegetur, turpissime vero semper illi noceatur. Indignor, Andrea; non te michi talem promiseras, nec tali animo unquam fui te erga tuum commune seu patriam suspicatus. Sed per Deum, cur ita irasceris tu, non fugatus, sed receptus a patria? Hinc sponte discessisti; nullam olim tibi iniuriam, quanvis ad diversarum partium viros applicuisses, collatam poteris memorare, Habemus leges, secundum quas pridie omnes exiticii, ni infra bimensium redirent, fuerunt pro rebellibus iudicati. Licebat, Andrea, in patriam, si voluisses, redire; sed carius tibi est parti servire quam toti: ghibellinam factionem – ut ita loquar – universe reipublice prefers. Cur ergo miraris, si legibus plecteris? Verum hoc nichil est, et forte mendaci fama ad me fuit ultra quam sit relatum acerbius. Sic enim sunt mores, ut, qui leta nunciant, addant semper, ut placeant; qui mala, ut inflamment animum et videantur non parva referre, asperiora semper malis adiciant. At si hoc – vel quod putas, vel quod relatum – animo tuo inhesit, debesne cum patria irasci? Nonne cernis, cum rempublicam oderis, illas etiam, pro quibus te offers, necessitudines et amicicias in odium ducere? Qui me potes diligere, si patriam odis; qui te ipsum, qui denique aliquem amicorum? Video ignoras, quam sit dulcis amor patrie: si pro illa tutanda augendave expediret, non videretur molestum nec grave vel facinus paterno capiti securim iniicere, fratres obterere, per uxoris uterum ferro abortum educere: tu – nescio, cur – denegas te illi profuturum, quasi possit patria de te male mereri. Precor igitur – ut aliquando concludam – hunc animum exuas: et hec verba sunt clam ceteros et adhuc illa ignorans commune rescribit. Tu nunc facto emendato, quod minus honeste pridie protulisti, et fac illa instrumenta videas et ipsorum summaria rescribe, ut videamus, an in eo, de quo lis est inter nos et illos, sit aliquid nostre cause profuturum. Vale, cum erga patrìam bonum animum indueris, tunc demum frater carissime.

Stignano, sexto idus iunii.

11.

Eloquenti viro Nicolao ser Venture de Florentia

amico carissimo et optimo.

[1366?]

SEMPER, dum lego, occurrit michi, quod mentem moveat, et quanvis hoc plurimis iam rerum experimentis acceperim, tamen hac di, dum lectione Valerii Maximi – occupationum variarum quasi transfuga, animo tamen pregnante – vacarem, legi, quod satis admirationis adduxit. Etenim capitulo de felicitate, dum ille in Q. Metellum plurima fortune munera congerit, velle videtur horum caducorum, que ipsemet sui immemor negat bona existimari debere, contìnuatam diuturnitatem usque ad ultimum vite diem apicem beate vite censeri; qua in re non parvum michi scrupulum iniecit. Siquidem cum tanto auctore videantur plurimi mortalium de illo summo omnium rerum duce Deo posse verisimiliter conqueri, qui uni contulent, quod inter hominum milia nulli reperiatur per tot secula contributum. Adam filii cedem fraterna manu iniectam circa lactantis adhuc mundi principia flevit; Noe, dum deridetur a filiis, tanto diluvio superstes, invenit et ipse, quod fleret; Iacob, dum famem fugit, iandiu exhaustis lacrimis liberatur; pastor ille unctus in regem sui persecutorem filium Absalonem ploravit extinctum; denique, quem dabis electum, qui non aliqua ex parte acriter sit contactus? Taceo ceteros, quorum magnifici status adhuc celeberrimis recitantur eulogiis. Octavius ille, qui partum imperium alieno dimisit heredi, filiorum fatalitate preventus est et inter tanti principatus cacumina etiam de vite exitu sollicitus estuabat; et ille ipse, qui se felicem dici voluit, Sylla dictator, in summa potentia adolescentulum Cesarem, ut Cinne filiam abdicaret, non perfecit. Quid moror in re tam clara plurimorum exempla colligens? Ego adhuc nullum audivi, cum quo fortuna constanti indulgentia luserit. Itaque si hec bona sunt illum inter tot mortalium meruisse, magna de invidia foret. Verum ego longe dissentio, nec illum beatam vitam attigisse crediderim, quanvis maxima tanti viri auctoritas urgeat, nec illa ipsa bona arbitror, que sepe malis obveniant et adepta non efficiant meliorem. Atqui ille etiam celum felicitati Metelli postponit, qui per cetera elegantissimus moralitatis auctor habetur. Qualiter intelligi hec verba sua debeant, ex te cupio scire, ut illi sue auctoritatis servetur maiestas et veritati suus locus constantissime relinquatur. Nitere igitur et inter tibi occurrentes occupationes paulum temporis carpito, quo hoc michi postulatum absolvas. Vale.

12.

Unico ac singulari viro mirabilis eloquencie floribus redimito

Rolfo de Sancto Miniate amico et fratri karissimo.

[1366]

PUTO mirabere, cum demum post tantam temporis intercapedinem a me litteras accipias, qui iandiu indebite neglectus es ita, ut amodo posses verisimiliter suspicari te michi de memoria cecidisse; verum hec litterula me hoc a crimine vindicabit, cum perceperis non animum scribendi, sed nuntium defuisse. Nescio enim, in quas me angustias fortuna inclusit, unde nusquam peterem accessus, qui frequentarentur ab accurrentibus; vix enim possum aliquem consequi etiam in anni curriculo, cui credenda fuerit epistola. Sed invideat fortuna amicicie nostre, prout libet; herebit semper validissimis innixa radicibus et, quanvis corporibus dividamur, animis tamen et mente iungemur. Sed de hoc satis.

Nunc autem scito me iandiu destinatum matrimonium consumasse et admodum uxorium effectum coniugalibus illecebris frangi nec – ut olim – vacare studio; ex quo certissimum experior verbum illud Ciceronis: non posse simul uxori et philosophie servire. Verum etsi parum animo captus sim, incipio tamen quasi ab inferis emergere et me in meliorem vite sedem prudentior collocare. Tu adde calcar et adiuva propositum et me michi restitue; potes enim facillime me in quamcunque volueris vite partem inflectere.

De me sufficiat hoc ; nunc te attingam. Audivi urgere podagras, et te, etsi nolis, moratissimi viri servare incessum atque in molestum ocium ab illis fuisse coniectum; de quo nescio, si doleam, dummodo animo non frangaris. Sunt enim ille amorum et omnis luxurie ultrices et quandam videntur anxie degentibus vivacitatem spondere. Verum de hoc opto, quod tu ipse desideras; te tamenu premonito, quod, dum ille violenter insistant, tu sanitatem summum et optimum bonum arbitrari nolito, sed cum Posidonio loquere inquiens: nil agis, dolor! Quanvis sis molestus, nunquam te esse confitebor malum. Quod si feceris, non video, cur a te illas amoveri multopere cupiam. Sed ego litteris mando, quod tu ipse facturus es. Iam enim scio te non vereri amicicie nostre dissidium et te promptum tuis me litteris inhibere, ne labar, et illum acerrimum dolorem constantissime tolerare. Hortor tamen, ut tantarum rerum compotem facias. Vale. Allegorias super Ovidio maiori per portatorem transmitte; habeo enim necesse illas videre.

Data Stignano, decimo kalendas iulii.

13.

Religioso viro fratri Petro de Viaplana de Tuderto

ordinis predicatorum.

[1367]

QUANTUM tua oratione letatus sim, non facile disseram, quippe qui et fidei vere certissimis testimoniis perspicue probavisti anime motum, et non contentus eo, etiam motus qualitatem rationibus verissimis adiecisti; de quo superficietenus idem et ipse sentiebam. Verum inter hos philosophie garrulos professores quid proferam? Monstro et insanie proximus ero, si contra Philosophi dictum anime motum affirmem. Quapropter hoc postulo, ut moveri animam prolata ratione non probes; sed quid ille philosophorum princeps Aristoteles, vel iuniores etiam astruant ad immobilitatem anime suadendam exponas, in hocque, si placet, elaborato. Nec iam quero, ut sic repente calamum responsurus assumas ; puto enim hanc rem non parum difficultatis habere; ob idque, cum fuerit tibi commoda facultas, si placet, serio respondeto. Vale, precor, et amodo mecum sic agas, ut vicissim me singulari sermone alloquaris. Sum enim solus et unus et utinam integer! Quare hanc honorificentie pompam, si placet, obmittito. Iterum vale et cum sacris in epulis Deum, qui te est mensa dignatus, alloqueris, pro me suppliciter intercede. Tuderti, die quinto octobris.

14.

Prudenti viro ser Iohanni ser Lemmi de Montecatino

fratri karissimo et optimo.

[1367]

EXPECTABAS forte iandiu a me epistolas alacres, que te desiderio meo anxium aliquando medullitus hilararent; scioque te hoc hactenus speravisse et michi mens erat in hac tibi parte non defore. Verum diversa occurrit materia, et iam non gaudia, sed lacrimas lectitabis; neque enim fieri potest, ut dolentis oratio sit referta leticie, sicut nec gaudio delibuti sermo solet abundare tristicia: necesse enim fit secundum habitum mentis oradonem, que ex illa procedit, illi ceu optime parenti fore conformem. Quapropter lege lacrimas nostras, que diu mee future sunt comites. Dices autem: quid doles, qua de re meres, quid tue mentis statum tam repentino ictu moleste percussit? Ecce paucissimis explicabo. Ve michi! Dominus meus, imo pater, imo mei fratrumque meorum piissimus enutritor, dominus Iohannes de Pepolis, diem clausit extremum et demum nature debitum solvens hominem exuit. Quid igitur, frater carissime, non dolebo? Dolebo, inquam, et hac recordatione sic semper conficiar, quod unquam in eius nomine lacrime defuerint. Patrem scis pene adolescens amisi, meque extra patriam cum tot fratribus et matre reliquit. Ille paternam dignitate mihi puero quasi dignitatem legitimam confirmavit, nutantemque domum fulciens se plus quam parentem exhibuit. Omitto, quot et quanta meo genitori contulerat; potuit enim ille suis laboribus meruisse; poterat et ipse post eius fatalitatem beneficentie sue muneribus finem indicere. Ultra illius vite tamen terminos suam benignitatem extendit; credo putans equissimum, ut, cum pater sue persone periculis de illo optime meruisset, ipse versa vice aliquando remuneraret in prole. Hic ille fuit, qui patris necem leniorem effecit; hic egit, ut parentis ablatam presentiam non sentirem, et denique, quicqid sum, ab illo est.

Qualem, me miserum! se michi hortatatorem exhibuit, cum parum me iuveniliter gestientem, non minaci facie, sed placatissi fronte corripuit me iubens in litteraum militare gignasio! Et quasi iam tunc presagiret ingenioli mei vires, ad sacrarum legum studia compellabat adiciens insuper se librorum copiam et alia necessaria traditurum. Postquam autem fata hoc presidium abstulerunt, etsi amodo spes nulla foret illius potiundi, indicaverat tamen amorem et alto in pectore collatorum munerum largitio claudebatur, et quantum in me fuit animo, sibi nunquam defui. Quid memorem, qua me singulari acceptione susceperit, cum pridem in urbe Papie ipsum sub domino Galeaz dominantem aspexi ; quid et quam efficaciter obtulerit; quam leta fronte, valitudinis sue immemor, egrotabat enim, de me et fratribus exploravit? Fleam igitur et talem dominum michi infauste sublatum fuisse dolebo; hocque unum, meretrix fortuna, fatebor; hac me parte ledere et movere potuisti.

Verum, frater carissime, nunc agnosco demum omne arduum lubricum esse et minari precipitium, quicquid in alto est. Fuerat ille sue urbis clarissimus moderator; deinde, tam amplo dominitu privatus, qui consueverat imperare, ferre cepit imperium. In qua re, pape Dei atque hominum fìdem! quanta cum prudentia se gessit; quale fuit eius in domino eligendo iudicium! Cum enim videret unius crudelitatem Neronicam, alterius benìgnum ìngenium, miti adhesit, ut ab illius truculenta sevicia procul esset. Sub quo sua prudentia brevi sic meruit, ut totum domini Galeaz ad suum arbitrium administraret imperium, et iam in tantam claritatem evaserat, ut – preter domiaationis titulum – nichil posse fortuna addere videretur. Ecce mors impia tot paratum laboribus statum uno momento subvertit; et – ut ad lacrimas redeam – in urbe Papie illum mors crudelis extinxit. De cuius interitu tantus fuit publice luctus, ut et domini coniux et nurus, regia proles, et unicus filius totaque domus in veste lugubri multis cum lacrimis extinctum comitarentur in funere; quodque michi gratissimum est, hoc nobile corpus Bononia patria et avita sepultura recepit.

Quantus fuerit in urbe meror, scribi non potest. Exivit obviam populus et utriusque sexus innumerabilis multitudo cum plangore, fletu et lacrimis miserandas exequias prosequitur; nec aliquem timor aut fugiende suspitionis cautio temperavit, quin amorem luctu et fletibus testaretur. Ve michi! Germanus alter, dominus Iacobus, tanto dolore confectus et ipse post mensem extinctus est. Me miserum! Alias expertus sum nunquam uno ictu ferire fortunam, et nunc illa de se vere nimis docuit nunquam sine accessione infortunium accidisse. Iam enim rumpam, non concludam epistolam; sic enim iubet dolor. Vale.

15.

Eloquentissimo viro domino Philippo de Antilla legum doctori

amico karissimo et optimo.

[1367]

IANDIU, dulcissime frater, tuo desiderio anxius animi fluctuantis fluctuantis angoribus hebescebam accipiens te potentissimum dominum, cui etiam inter bellicos apparatus comes eras, experiunde virtutis causa consecutum. Neque enim levis est cubitura potentis amici, ut ille ait. Insunt enim quamplurima tum factu difficiila, tum periculosa suscepta: nccesse enim fit observare tempora et mores dominantis inspicere, ut grata semper illi in parte verseris. Sunt, quibus placet honestum; sunt, quorum intentio ad lucrum et rem augendam plurimum occupatur; sunt, quos voluptatum illecebris obvolutos iocundi comites delectent et voluptuosa consortia; est etiam immane quorundam ingenium et, cum omnia delectentur, similibus dissimiliaque naturaliter aspernentur, oportet totius iam exacte vite mores exuere, ut maioris benivolentiam consequaris. Adde, quod circunstant curialium agmina, qui livore adducti etiam bene factis suo more detractant; nec id solum moliuntur, sed ut pro gratia quis in inimiciciam perducatur, latenti susurratione multa fingentes in altum pergentibus se opponunt. Habet igitur potentioris amicicie cultus multa tum difficilia, tum horrenda. Quis enim tam cereus, qui ab iandiu inoleta consuetudine sic repente sensus abvertat, ut cum et ipse imperare sit solitus, ferre tam cito discat imperium; qui, iam tritas vite semitas deserens novum – ut ita dicam – in momento hominem induat? Quod etsi post tempora forte consequi possis, in ipsis autem auspiciis incertus, quidpote sequaris, difficilter expedias.

Rem igitur difficilem te aggressum considerans, non quod tue virtuti diffiderem, pro te ianxius estuabam. Quid ultra? Illius perfidi prestigiosique monstri, fortune, inquam, vortices cogitabam, que solet viris invida fortibus – ut tragicus inquit – bonis obsistere. Accedebat insuper, quod tu non togatus, sed armatus in hac expeditione quodammodo versabaris, cuius rei pericula si perstringere gestiam, non libelli volumen suffecerit. Ego ita de te sollicitus; verum tu ingenio, virtute et laboribus omnia superasti et – quod michi gaudio est – illi domino, domino, inquam, Galeotto, cuius de virtutibus dicere forsan aliquando dabitur, gratissimus es effectus et denique sospes in patriam es reversus. Qua in re quanta exultatione animo sim affectus, non facile expediam. Hac autem in re illi omnium rerum principi grates refero, qui amicum direxit, tutavit et reddidit. Vale, mei memor; et Phyllidem meam tibi recommendo.

Tuderti, vigesimo sexto die octobris.

16.

Reverendo patri et domino domino Francisco Bruni de Florentia

summi pontifìcis secretorio, domino suo.

[1367]

DOMINE mi quamplurimum reverende. Admirabitur forte vestra prudentia, quod – tandiu tacitus – nunc demum ruperim obstinata silentia, et unde hic tam subito scribendi pruritus incesserit. Verum taciturnitatis causam habetote, quod diffidens ingenio meeque conscius ruditatis tacere potius quam impudenter loqui delegeram idque prestare quodammodo videbatur; vetus enim et certum proverbium est nemini nocuisse silentia. At cum ad amoris vires animum flecto, exigit ille et urget, ut scribam, sicque distractus in bivio hinc a scribendo pudore deterreor, hinc amore compellor. Quid igitur faciam? Scribam equidem et Franciscum meum, quanquam rudi et crepitanti calamo, amica caritate compulsus adoriar. Quis enim non damnaverit me, iam exacto bimestri ad amicum una dieta divisum, nichil penitus rescripsisse, cum quo potui gratulari, quod illum occitanis devulsum ab oris demum dulcis Italia incolumi sospitate receperit? Potui pridem conqueri perturbationem Ecclesie, dum temerarii et perditi homines ausi sunt in patres sacrilegas manus iniicere; potui de summi pontificis benigna clementia innumeris cum laudibus admirari, et denique in dies non deficiente materia * * tamen, proh nefas! placuit observare silentium.

Nunc autem – ne ulterius trahatur oratio gratulor, mi Francisce, quod Ecclesie sancte sedem video in lares proprios remeasse; quod urbi Rome apostolicum caput est redditum totique Italie iandiu exoptatum decus adcrevit. Et o utinam fuissem illius diei particeps, qua divinus noster Urbanus urbem ingressus Rome suam restituit maiestatem! Sed sufficit audivisse, quod oculis videre non potui, quanvis insatiabilis appetitus plus optet. Tamen iocunda michi semper recordatio erit, quod hec me vivo contigerint, temporibusque nostris hec tam felicia provenisse gaudeo totisque mentis nixibus appeto, ut hec prosperitas non momentanea, sed eterna fiat, hec hactenus.

Nunc autem scitote me fore in civitate Tuderti cancellarium communis cum salario octuaginta florenorum in anno et mensa honorabili dominorum. Quia tamen animus hominum semper maiora expetit, in quautum occurrat, ut me ad apostolicam curiam possitis erigere, obsecro et obtestor. Feci quedam carmina de adventu domini pape in urbem Romam; nescio, si habuistis. Quid secutum fuerit, rescribite et placeat nomina omnium cardinalium cum titulis eorum et vulgari omnium appellatione transmittere. Valete, domino Nichole de Auximo me humiliter dignemini commendare

Data Tuderti, tertio nonas novembris.

17.

Reverendo p. domino, domino Francisco Bruni de Florentia

summi pontificis secretaro, domino suo precipue.

[1367]

QUANVIS – ut arbitror – obstrepant circum varii occupationum tumultus, qui possunt faciliter me de vestra mente depellere, certum tamen habeo vos inter innumeras curas et labores quamplurimos amici vestri nullatenus oblivisci. Eapropter non fero moleste, si exoptatum responsum de manu vestra, quam scio alio de necessitate incunctanter compelli, quanvis avidus expectaverim, non accepi: opinans me illud insuper habiturum cum primum scribendi facultas affuerit. Interim tamen, si me hinc potestis divellere, curatote. Sum enim inter labores et anxias curas et in umbratili quodam honore admodum sterili, et sine spe maioris commodi, quam sit salarium, quod scripsi; et oportet me vestium ornatiore cultu cum expensis maximis insigniri. Additur, quod istius urbis seditiosa civilitas me adeo sollicitum efficit, quod dies noctesque mentis anxie fluctibus inquietor et timeo. Proinde nitamini, quod exposco, scientes, quod nic sum mansurus usque ad kalendas martias: verum necesse foret hoc tempus prevenire bimensio, ne retardatio foret causa me hic iterum applicandi. Alicui ex vestris pueris, si placet, iungitote, ut habeam cardinalium titulos, ut alias postulavi. Valete.

Tuderti, tertiodecimo kalendas decembris.

18.

Reverendo in Christo patri et domino, domino Francisco Bruni

summi pontificis secretorio, domino suo.

[1367]

NON eram animi dubius, reverende pater et domine, imo certissime residebam te summo affectu, quicquid michi honorabile et commodum extiterit, efecturum, nec id mee littere postulabant, ut hunc erga me benigni animi habitum indueres (scio enim hoc iandiu firmiter inhesisse), sed hoc solum, ut inter multimodos occupactionum strepitus et tumultus mei recordatio quandoque subiret, ut et hoc perficere niteretur tua paternitas, quod aliquando tibi propinquior fierem; quo nichil posset occurrere michi iocundius. Que enim voluptas aut temporalium rerum dulcedo cum amici debet presentia comparari? Confluant licebit in unum opes, honores, dignitates, potentia, forme splendor et si qua humano errore multipliciter exoptantur; si desit amicorum cetus, non possunt illam afferre voluptatem, que petitur; quinimo solus amicus, si cuncta predicta de medio subtrahantur, in summa rerum inopia circunseptum erumnis animum potest faciliter hilarare. Et ut a stultorum insipientisque vulgi conatibus ad sapientum desideria me convertam, fingatur homo virtutum omnium comitatu stipatus, qui sibi ipsi sufficiat et intra se mentis presidio sit contentus atque beatus; nonne maximam tam bene compositis rebus accessionem effecerit, qui amicum adiunget? Sed ego in re perspicua diutius moror; quapropter ad inceptum redeo.

Opto, si fieri possit, tibi propinquius adherere; qui ardor adeo animum diu exultantem accendit, quod, si licentia tua precedat, huius officii tempore functo in familiarium tuorum gregem me conferam. Erit hoc, si placebit tibi. Interim autem amico quodam explorante percepi quendam Viterbiensem ad officium cancellariatus Viterbii olim a domino Sabinensi fuisse de gratia deputatum, cuius salarium est decem floreni in mense cum mensa priorum et lucro penne, quod michi, quasi nefas maximum, inhibetur; et ille non ad certum tempus, sed donec fuerit de alio provisum, institutus est. Huius officii collationem et ad summum pontificem aut eius vicarium puto infallibiliter pertinere. Eapropter, si fieri potest, hoc michi munus digneris impetrare, meque fungitor, sicut libet.

Data Tuderti, decimotertio kalendas ianuari.

19.

Facundissimo viro domino Iohanni Boccaccii de Certaldo egregio

cultori Pyeridum sibique karissimo amico et optimo.

[1367]

EX manu tua subscriptam alienis epistolis paginam, quam libenter inspexerim, ex hoc solo poteris contemplari, quod io ad litterarum tuarum faciem subito et insperato gaudio delibutus prius illas quam precedentia legi; et quanvis, bona venia domini mei, domini Francisci Bruni dictum volo, accepte meo animo sue fuerint, acceptissime tamen vidi tuis digitis cartulam subaratam. Non quod tuam amiciciam sibi preferam aut illius tibi, summum enim, quantum in me est, gradum amoris ambo tenetis ita, ut neutri aliquid ulterius possit adiungi; sed ita est, ut premeditata minus mentem afficiant quam, que subito improvisoque occurrere contingat eventu. Intrepido animo, collatis signis acies instructa congreditur et virili resistentia impetum demoratur, qui armatum hostem ante previdit; at contra subito timore terretur, in quem inopinato irruit hostis insultu. Sed hec hactenus.

Nunc autem scito me perpetuo mentis affectu, seu meditatio seu hoc natura perspiciat, musas diligere. Illas amo, sequor et colo et sepe sepius pyerio nescio quo spiritu inflor et agitor ; et nunc heroum laudes, nunc bella placent; nunc humano generi iratus, vix me contineo, quin in hominum vitia satyricis armis signa convertam; nunc comico plausu libet argumenta confingere, et denique quicunque ingruat rerum motus, aut mundanorum vorticum laberinthus, ad illas est michi presens et salubre refugium; nec puto hanc mentem nisi cumulata morte remittere. Sed

neque enim cantare sub antro

Pyerio thyrsumque potest contingere seva

Paupertas atque eris inops, quo nocte dieque

Corpus eget &c.,

ut egregie Satyricus noster absolvit. Hinc est, quod, non ut opes cumulem, sed ut quandoque musis indulgens quietam et liberam vitam vivam ac experiar ingenioli nostri vires et impetus, ad hoc enim tota mea festinat intentio, hinc ad babylonicam curiam vel alio quocunque locorum venire non horreo, contentus si possim elicere de tam turbulenta sentina aliquid, quod opituletur ad melius. Nec sum ignarus ad ardua non posse bene pertingere, nisi ab imo scalarum gradu quis auspicetur ascensum; si tamen istud in mundanas res iter ascensus, non descensus meruit appellari, et optime animum iam supposui, contentus ab alphabeto et primis elementis incipere: certissimus etiam illum dominum meum, de quo supra, mei amantissimum esse, ut scribis; et videbit ille me talem esse, qualem me scribo.

Tu etiam favori adde favorem, si quid ultra summum potest adiungi; deinde, si placet, absolvito

Et que tanta fuit Romam tibi causa videndi,

ut Maro ait. Multa enim animum subeunt, cur de tui Helyconis ocio ad rem tam turbidam demigraris. Et nisi me ingens huius officii occupatio detineret, venissem contra, ut et te et illum simul aspicerem et omnium certior fierem. Vale.

Tuderti, tertiodecimo kalendas ianuarii.

20.

Nobili et potenti viro Thomasio de Alviano

domino meo singulari.

[1368]

PRIDEM, nobilissime domine, ille onmino tuus Iohannes Polelli; anime pars magna mee, quadam cedula scrIpsit, quod, si librum Ciceronis De republica haberem, eidem rescriberem affirmans te avidum illius libri videndi. In qua re, etsi illiusce libri recordatione ignavia nostre etatis, sicut aliqui deflent, ut mea autem fert opinio, maiorum culpa – ne dicam invidia – diu deperditi, non parumper animo commotus sim, irrepsit tamen illi dolori ingens gaudium, dum te sacrorum virorum studiis adeo delectari percepi; et maxime cum ipse idem illorum studiosissimus sim et sepius mecum ipse stomacari soleam preclaros viros tum fortuna, tum sanguine huiusmodi studia admodum incuria quadam damnanda negligere; quippe cum pene omnium mortalium genus ad nummos et cumulandas divitias, quas etiam perituras cognoverit, occupatur illasque congerere summo opere connitatur. Nec mirum, cum vulgus ignavum non virtutem consideret, sed vestium ornamenta, famulorum turbam et equorum apparatum nimium admiretur. Ex quo fit, ut homines vulgarium opinione imbuti non virtutem, que iam nullo in precio est, sed divitias, quibus omnis honos mortalium errore confertur, consequi moliantur. Verumtamen in hoc tam publici erroris naufragio iudicio meo enatare videris incolumis, nulli adnixus tabule, sedvirtuti. In quo proposito, nobilissime vir, te cupio confirmari et perseverare, ut aliquando apud homines claros virturis studium oriatur et vigeat, et ipse sis exemplum ceteris nobilibus bonarum artium sequendarum.

Doleo tamen huic tui animi conceptui non respondere fortunam, quippe cum et libellum, quem queris idem virtutis neglectus et divitiarum nimius appetitus iandiu nobis abstulerit ita, quod diutissime quesitus nequeat reperiri. Nec solum – quod magnopere doleo – eiusdem Tullii De republica sex libri deficiunt, quos potuit forsan imperatorum delere propositum, qui non ad rempublicam, sed ad tyrannidem principatus potentiam converbant, ne aliquando salutaribus Arpinatis nostri preceptis quis animaretur ad rempublicam liberandam; sed quamplures alii nostra etate deficiunt. Nam ipsum eundem libros De gloria, De consolatione, De re militari, De re familiari, Achademicos, Hortensium, Hystorias, Aratum, orationes innumeras et maximas, epistolarum libros accepimus edidisse, qui nusquam sunt, et in latinum ex greco transtulisse quamplurima, de quibus vix aliquid reperiri potest. Nec id tantummodo in eius laboribus accidit; sed coetaneus suus M. Varro, tante auctoritatis philosophus, ut eundem solum etiam Greci soleant cum Platone et Aristotele conferre, cum tercentum volumina librorum Isidoro teste composuerit, vix temporibus nostris innotuit, et omnes eius pene libri iam per plura secula perierunt. Crispus etiam Sallustius hystorias Romanorum diligenter exquisitas contexuit, ex quibus libris vix Iugurtinum bellum et Catiline nefandam conspirationem habemus. Et ille fons eloquentie Titus Livius, qui ex Hyspania teste Hieronymo visitationes commeruit, hystorie

romane, prout ex eius epithomate percipitur, centum quadraginta duos libros dicitur compilasse, ex quibus vix tres decades – et ee ipse corruptissime et diminute – in manibus nostris sunt. Sed quid ego augeo tibi harum rerum studiosissimo fortasse dolorem? Seu enim fortuna illis illorumque fame inviderit, seu nostro seculo ignavissimo hos consulto subtraxerit, et illi et quamplures alii libri, quos referre tedium generaret, seu amisimus, seu – quod magis reor – in nostra tempora non venerunt. Attamen, preclarissime vir, animo bene composito, qualis tibi est, illa librorum copia, que adest, affatim sufficit. Quapropter te hortor et obsecro, ut urgeas inceptum et tam honesti voti te compotem facias, ut aliquando nostrìs temporibus videamus virum nobilem, virum egregium, non ex vulgi opinione, sed ex virtutis assecutìone pendere, sisque ceteris in exemplum, ut ignavie se dedere pudeat et mos studendi virtutibus inolescat. Et – ut aliquando concludam – ego, licet nichil sim, quicquid tamen sum tuis beneplacitis offero me perpetuo pariturum. Vale. Tuderti, duodecimo kalendas martii.

21.

Reverendo patri et domino domino Francisco Bruni.

[1368]

NON sum nescius, reverende mi pater et domine, quod, deliberans essse in curia romana sub vestre protectionis umbra atque in vestra familia, multum vobis onus inicere, plusquam deceat forsan fiducie mee, sumpsi; nec enim debui tam excors esse, quod vestri prius rationem mecum ipse reputasse non deberem; veruntamen tantam prebet audaciam tum benignitas vestra, tum eximie caritatis affectio, qua me iandiu, licet immerìtum, recepistis, quod omni cunctatione posthabita infallibiliter, hoc officio completo Romam accedam, ut et experiar, si in tanto onere potero aliqualiter usui vobis esse: hocque obsecro, in animum inducatis, ut me veluti uno ex vestris familiaribus utamini; tunc ero certus vos me bona mente recipere, cum michi quecunque occurrentia non renunciabitis demandare: et hoc erit diutine mee mansionis vinculum, si prospexero, quod vos me recipiatis in servum. Sed quid ego in his ulterius calamum tendo? Adero cito, et si nichil etiam iniunxeritis, egomet exigam, ut laborem. Hoc etiam unicum, ne vos latere possit, adnectens, quod de domo recepi litteras, quibus omnes coniuncti atque amici de hac profectione mea letantur immensum; quibus idem est animus qui et michi, ut adnitar non verbis, sed opere de vobis bene mereri. Hec hactenus.

Nunc autem audivi dominum episcopum Tudertinum dominum meum vestro multo favore de parato in viam laqueo et de obtrectatorum faucibus evasisse, de quo immensum letor, tum eius contemplatione, tum vestri optans in posterum sic etiam felicius cunctis a vobis ceptis fortunam favorabiliter aspirare. Valete. Dominum Mariottum salutari ex mea parte desidero.

Tuderti, octavo idus martii.