Ecerinis

1313/14

________________________________________________________________

Argumentum

in tragoedia

Ecerinide

Muxati.

Albertinus Muxatus clarissima civitate Padua genitus, scientia peramplius insignior quam origine, vir historiographus (quia de Henrici Septimi imperatoris gestis prosaice compilavit historiam) et tragoedus, ad componendos hominum mores insudans ac vitia detestanda (uti consuevere scientia ac virtutibus illustres viri) ut evitentur vitiis excussis imae tenebrae et compositis moribus supernae acquirantur illecebrae, sub (?) atrocissimi tyrannorum Ecerini detestanda tyrannide hanc orsus est tragoediam, quam ab eodem Ecerinidem merito nuncupavit, ut futura aetas, abominandis tyrannicae pravitatis actibus erudita, ab eius clade ruina ac afflictione sit cautior.

Ecerinus Balbus de Onaria Paduani districtus Ecerinum genuit Monachum, ex quo hic saevissimus Ecerinus natus est in Romano, oppido Tervisino, ex Adeleyta eius coniuge, ex prosapia orta Comitum de Mangone Tuscorum, quos prisci Rabidos dixere. Ex qua etiam Albricus natus est, Ecerini paulo minus crudelitate quam parentibus frater. Haec, astronomicis ac nigromanticis edocta scientiis, filiis multa praedixit: et hic aggreditur auctor tragoediam.

Exclamat primum Adeleyta in horum conceptione filiorum cruentum regnasse sidus, describens conceptionis locum, Romanum scilicet castrum, et accubitum cum Ecerino Monacho, pavorem ac membrorum horrorem explicans ex dicendis.

Ecerinus matrem hortatur, ut exprimat quid tam ferum est. Adeleyta ob stupendum crimen narrandum in sincopim vertitur. Ecerinus Albricum alloquitur ut matrem erigat faciemque aqua respergat, uti sincopizantibus subvenire mos est. Refert Albricus reassumpsisse matrem vires. Quaerit Ecerinus, an recolat. Respondet Adeleyta se recolere eius natalis. Ecerinus, ut cito explicet, hortatur. Adeleyta horam explicat adventus ad eam Ditis inferni et oppressionis eius et signa narrat talis adulteri1 adventui congruentia. Ecerinus interrogat qualis fuerit adulter. Adeleyta eum describens assimilat tauro, et quod potitus votis impraegnavit eam. Recessum quoque eius describit, panditque angustias et dolores suos, dum ventrem fert, ac monstruosum partum. Quaerit Ecerinus, qualis partus. Respondet Adeleyta partum describendo: explicat quoque eumdem patrem Albrici fuisse. Gloriatur Ecerinus Albricum alloquens de tali et tanto patre, et imae partis domus latebras petens orationem ponit ad patrem ad eius captandam benivolentiam et ad propriam animam sibi vovendam, ut inferos quoque spiritus sibi accommodet ad lites bella et scelera perpetranda.

Chorus invehit sub lamentationis modo contra tyrannos et ipsorum fautores, dicens quod, licet plurimis periculis subiaceant et discrimina sua norint, potentias tamen affectare non desinunt: effectus quoque explicat consequentes et ad propositum Marchiae Tervisinae coaptat.

Nuncius a Verona veniens causas explicat progressus Ecerini ad Veronae et Paduae tyrannides primum exclamans quod sinat Deus clima, in quo est Marchia Tervisina, Marti regendum, et diris nobilium odiis ac populi favore adesse tyrannum. Chorus, quod seriem pandat remisso anhelitu, iubet. Nuncius Veronam semper cladis Marchiae fuisse causam dicit, sive terrae situ sive hominum tali natura. Postea particulariter explicat privata odia causas fuisse.

Aço nempe Marchio Estensis, dum potestariae Veronae exerceret officium, per Ecerinum expulsus est cum Monticulorum illius civitatis favore nobilium; set falso, quia hunc favorem ad eorum profectum non dedit, quin immo potius ut eos astutiis opprimeret, Açone eiecto. Marchio ultioni intentus, assumpto Comite Sancti Bonifacii, insultavit Monticulos et Ecerinum in Brayda et eos post bellum acre conflixit, qui in arcem, quae in lacu est Gardae, fugere. et abinde numquam litium finis fuit. Mutata tandem fortuna, Ecerinus cum Monticulis et Salinguerra Ferrariense qui erant capita partis Imperii quae Gibelonga dicitur, et ex alia parte Marchio Estensis et Riçardus Comes Sancti Bonifacii qui erant capita alterius partis quam Ecclesiasticam nominant seu Guelfam, ad saeva bella populos induxerunt, heu ad omnefacinus paratos semper, repentina scilicet crudelitate (credulitate) et facti fidem negligentes. Chorus ceu narrantis prolixitate fastiditus dicit: Procede unde coepisti prius, cum dixisti: «Nephanda vidi.» Nuncius compendiose addit astus et ingenia, quibus ad Veronae tyrannidem et Paduae Ecerinus ascendit, explicans quas populis clades promittat: gaudet quoque quod maleficis Deus digua promittat (permittat) supplicia. Nam primi qui fuere civitatis proditores et venditores, fuerunt hi in quos primum Ecerinus necis manum iniecit: XVI enim fuere Paduani primates, qui pro libr. XVI. m prodidere civitatem; quos omnes in suo tyrannidis principio trucidavit.

Conqueritur chorus et clamat ad Deum ut contra tantae tyrannidis saevitiam terram inspiciat, cui numquam fuit audita consimilis, quosdam truculentissimos memorando. Et exprimit saevas crudelitatum species huius tyranni. Tandem vertit ad Deum cum exclamatione sermonem, cur tanta patiatur nec subeat hic tyrannus Tartara.

Ecerinus Albricum alloquitur de totius mundi captando dominio specificans orientalem meridionalem plagam sibi subiugandam et caelum unde pater cecidit et patris regnum vindicandum, memorans Typhoeum et Enceladum gigantes.

Albricus: Velit hoc pater noster Pluto. Ecerinus: Annuet. Set quid sit in Albrico audaciae, quaerit. Respondet Albricus se subiugaturum Arctici poli gentes et occidentales. Ecerinus commendans fratris propositum dat Albrico funestum et dolosum documentum, ut, simulatis invicem inimicitiis; ad interitum gentes hinc inde trahant, omni fide ac pietate semota.

Vocat Ecerinus Çiramontem, fratrem quemdam suum, occisionum ministrum.

Çiramons respondet eum Dominum appellando. Ecerinus quaerit an sine commotione nobilium iaceat Monaldus qui prior fuerat coniurationis in eum. Çiramons respondet eum iacere nec eum quemquam movere. Petit Ecerinus an aliquid rebelle sit. Respondet Çiramons: Nichil. Gaudet Ecerinus ex hoc dicens amodo sibi licere quae narrat.

Frater Lucas, vir quidam devotus et sanctus, de Minorum ordine, socius beati Antonii confessoris, obtenta ab Ecerino licentia secum loquendi, Spiritus Sancti gratia audax eum alloquitur, hominem esse et per consequens morti subiectum; cunctaque tam caelum quam mare et terram et omnia in eis contenta servare statutos ordines et haec cuncta Deum sub ratione iustitiae dispensare: hic namque ordo iustitia est, quam cuncta voluit Deus colere, et per consequens homines: quod edocent spes fides et caritas insitae, per aptitudinem scilicet, hominibus a natura, licet etiam quemquam devius traducat error. tandem ut ad has boni species animum suum vertat desiderative quaerit, ut scilicet a sceleribus divertat eum. Obstinatus Ecerinus in pravis, an, quae facit, videat Deus, quaerit. Respondet frater Lucas, eum videre. Quaerit Ecerinus: Retundetne cum volet? Respondet frater Lucas: Retundet. Quaerit Ecerinus: Quid ergo tam segnis facit? Respondet frater Lucas: Expectat humilis ut tuus recedat furor. Dicit Ecerinus: Ergo salus mea multorum interitus est. Respondet frater Lucas exemplificando de Saulo, qui carior Deo fuit postquam peccare desiit. Redemptor quippe noster Christus venatur animas velut errantes pastor oves, ideoque vitam ad debellenda (depellenda) crimina sua pietate prolongat. Ecerinus se Dei ministrum praedicat ad ulciscenda scelera, diluvia explicans grandines fames et reliqua quae Vetus Scriptura testatur, memorans quoque tyrannos, quibus in gentes et urbes saevire licuit, Nabuchodonosor, Alexandrum et Neronem, quos Deus, ultro sinens, prohibere noluit.

Nuncius Ecerinum invitat ad novum audiendum, haud nisi vero teste credendum, quaerens ut ignoscat si vera loquatur. Ecerinus, ut nugas detegat, iubet. Narrat nuncius captam Paduam et ab exulibus teneri. Chors namque Patayorum de Venetiis progressa, cum omni Venetorum ac Ferrariensium favore, exercitus ductore legato Ecclesiae cui praeferebatur crux, invasit agros Paduae et ad civitatem veniens, ignem submittens portis, eam cepit. Ecerinus rabie ac solita superbia accensus iubet nuncium abscedere et insontem pede truncari.

Ansedisius in dicta pro eo civitate vicarius, qui viribus diffidens fugerat, captam refert et ipse Paduam. Quaerit Ecerinus, an vi. Ansedisius respondet, vi captam. Quaerit Ecerinus: Qua? Respondet [Ansedisius]: Ferro fuga et ignibus. Ecerinus miratur quod eo superstite et illaeso sit capta: quem secedere iubet, nec satis sibi fore mortis poenam. Quaerit quoque commlitones suos quid agendum sit.

Commlitones consulunt de capiendis et carcerandis in Verona cunctis, qui secum erant, Paduanis, et de obsidendo sine mora Paduam, ut eius terrore rebelles victi sternantur.

Chorus lamentatur de humanorum actuum inconstantia narratque Ecerini ad Paduam citum adventum; quam cum vallatam reperit, nec ullam rehabendi spem fore, Veronam rediit, ubi captivis Patavis XI.m vitam fame et siti ac caecis carceribus adimit. Nec agnovere matres aut uxores natorum aut coniugum funera, adeo erant fame exterminata: deerant campi ad humanda tot corpora: bene (brevi) ex cadaverum putredine orta epidemia est. conqueritur quoque quod parum fecerit, si quis restat qui Patavorum genus reparare possit.

Ecerinus a Padua iubens exercitum removeri suo vincenda tempore, elegans verbum exprimit: quod videlicet adversa fortuna fortes efflcit fortiores, opprimendo viles: et hoc, quia fortes adversus fortunae impetum pugnant, viles minime.

Nuncius, narrare intendens cadentem statum et mortem Ecerini, audire volentes malorum finem convocat, eos ad Deum placandum inducens.

Chorus laetus, cupiens nova audire celeriter, sollicitabat (sollicitat) ut illa quam cito exprimat.

Nuncius: Brixia Cremonensium favore capta, Cremonenses; non servans eis fidem, [Ecerinus] exclusit. Pellavicino quoque Comiti, qui cum eo societatem inicrat ad Brixiam capiendam, mortis tulit insidias: dum enim Brixiam pariter obsiderent, Ecerinus praedictum Comitem capere concipiens pariter et occidere, invitavit ad prandium. Comes a quodam fraudis edoctus Cremonam aufugit. Quem Cremonenses magnates existentes in Brixia secuti sunt: quare solus dominus remansit Ecerinus in Brixia. Parvo autem tempore interiecto, tractatum habuit cum nobilibus Mediolanensibus de Mediolano habendo: et convocatis magnificis Veronensibus, Vicentinis et Brissiensibus cum Teutonicis, quos habebat circa IV.or milia, transivit Aduam flumen. Cremonenses autem, fraudati ab Ecerino; cum Pellavicino, Bosio de Dovaria, Acone Marchione Estensi; Mantuanis Ferrariensibus et Paduanis in Ecerini mortem unanimiter iuraverunt, et convenientes ad Aduae pontem, qui Caxanum dicitur, Mediolanensi populo proditionem indicarunt. Qua cognita, Martinus de la Turre vir insignis cum populo Mediolanensi obviam venit Ecerino. Ecerinus se deceptum videns de reversione cogitavit, et dum per eamdem rediret viam, invenit pontem Aduae a liga et Cremonensibus occupatum: sicque, Martino sequente, aput Aduae ripam substitit anxius quid facturus.

Chorus, quid faciat Ecerinus, interrogat. Respondet nuncius: Velut lupus adeo pastus ut propter repletionem currere nequeat, circumlatrantes aspiciens canes spumam emittit et oculos hinc inde revolvit. Chorus, ut progrediatur, incitat.

Prosequitur nuncius: Seclusus ante et retro Ecerinus et in furorem conversus horret ad proelium cum quavis parte discurrere, ne altera terga suorum invadat; et transire ob pontis occupationem nequeuntem pars utraque obprobriis concitans parat invadere. tandem sagitta percussus in pede, dubitans unde fugiat, a commlitonibus suis loci nomen quaerit. Commlitones indicant flumen Aduam et locum Caxani. Ecerinus dolenter exclamat: heu Axan, Baxan, Caxan! hunc locum sibi fatalem dicens pronosticatione matris, neminem posse quoque propriis fata sensibus revocare. Nuncius, ut mortem explicet Ecerini, refert, concitato equo, Aduam Ecerinum transisse, iter ceteris demonstrantem, ibique captum; quemdam quoque, qui qualis fuerit dubium habet, Ecerini caput allisisse cum cerebri fractura; et dapes spernendo in rabiem versum et maniam fronte solitam crudelitatem ostendendo Tartara subiisse, et eius cadaver Suncini tumbam tenere.

Chorus Paduanorum, ut Deo debitas gratiarum referat actiones, eidem dicit vota solvenda a senibus juvenibus et puellis, eo quod, a caelestibus veniens, pietas malis imposuerit finem; pace nunc fruendum; exules ad proprios revocandos lares; renes quoque ob devotionem verberandos: et tandem rogat ut Christus votis annuat.

Nuncius, Ecerini morte narrata, Albrici etiam mortem exprimit, dicens Albricum nulla ex parte tutum – nullum enim habebat fidelem, quia nulli ipse fidelis fuerat – ideoque in castrum Sancti Zenonis [se] cum coniuge et sobole contulisse. Cui cum Estensis Marchio servire promisisset, Paduam veniens ut pro eo intercederet, a civibus reprehensus et praesertim a Tysone de Campo Sancti Petri, viro insigne, cum exercitu Paduanorum equitavit ad Albrici obsidionem cum Vicentinis Tervisinis et reliquis illustribus Marchiae. Cumque praesidii nulla spes foret, fame seditione ac mortis metu captus est locus. furorem narrat populi hostium in filios eius et filias, et species mortis. Chorus, ut modos pandat, dicit. Narrat nuncius magnam lignorum struem, quam atra nube, gemitibus, diabolicis vocibus describit, in qua natarum et coniugis mortem refert. Chorus quaerit quo vultu ferebat Albricus. Nuncius magnitudinem eius ostendit, cum parvipenderet. Chorus finem quaerit. Nuncius dicit quemdam ex circumstantibus eum gladio in dextero latere traiecisse ita ut ex parte altera transiret gladius: alterum amputasse cervicem: sicque truncum stetisse nondum exhalatis spiritibus, donec minutim partita membra canibus tradita sunt.

Chorus ut inducat ad mores exequendos et vitia vitanda concludit, quemquem iuxta opera sua meritum sequi – et haec est vera et ineffabilis (infallibilis) regula – et, licet quandoque extollantur pravi, regulam tamen non errare. Stat enim aequus iudex, scilicet Deus, bona bonis et mala pravis tribuens. Boni enim et virtuosi superas tenent illecebras et pravi infimas occupant tenebras. Discendam ergo hanc legem admonet. et in hoc finis. sententia Tragoediae istius in modum Argumenti reducta per me Iacobinum Iadre physicum. Deo gratias.

(Ex cod. ms. Oxoniensi Canoniciano Lat. 110)