|
|
Preparat ad pugnam Darium Persasque secundus.
Scribit Alexandro Darius populumque recenset.
At Macedo fatale iugum mucrone resoluit
Seque sibi recipit, morbum curante Philippo.
|
| 5 | Stant hinc inde acies Cylicum conclusa iugosis
Faucibus. iniusti Sysenem premit alea fati.
Spernitur a Persis ducibus licet utile docti
Consilium Tymodis: placuit committere fatis
Omne simul robur. socios hortatur ad arma
|
| 10 | Acer uterque ducum. plaudentibus assonat aer.
SECVNDVS LIBER
Vltorem patriae Magnum iam fata minantem
Nuncia Persarum discurrens fama per urbes
Desidiae torpore grauis luxuque soluti
Terrifico strepitu Darii concusserat aures.
|
| 5 | Qui licet imperio maior, munitior armis,
Obsequiis regum, precioso ditior ere,
Viribus excedens, euo maturior esset
Bellatore nouo, tamen experientia Martis
Qua dissuetus erat et pax diuturna labantes
|
| 10 | Impulerat regis animos ut in omnibus esset
Inferior duce quo poterat prestantior esse
Si mens tanta foret pugnandi quanta facultas.
Ne depressa tamen terrore minusque rigoris
Regia maiestas uideatur habere, superbo
|
| 15 | Intonat ore minas Darius gentesque subactas
Colligit in castris, cuius per regna uolante
Ocius edicto ruit omnis in arma iuuentus.
Interea a Dario, ne nil fecisse uideri
Possit, Alexandro legatur epistola talis:
|
| 20 | «Rex regum Darius consanguineusque deorum
Scribit Alexandro famulo: licet indole clarus,
Parce puer teneris et adhuc crescentibus annis.
Non est apta legi que non maturuit arbor.
Quos tibi sumpsisti temerarius exue cultus
|
| 25 | Armorum et gremio castae te redde parentis.
Queque tuae pocius etati congrua misi
Lora tibi teretemque pilam forulosque capaces
In sumptus, comitum fomenta uiaeque leuamen.
At si tanta tuum uexat uesania pectus
|
| 30 | Vt paci lites et amico preferat hostem,
Non equites uerum furiata mente clientes
Emittam qui te correptum uerbere duris
Afficiant penis tenebrisque perhennibus addant.»
Frendit Alexander modice turbatus, eisque
|
| 35 | Qui sibi detulerant Medi mandata tyranni
Procincte subicit «melius» que «interpretor» inquit
«Et magis egregie uestri munuscula regis:
Forma rotunda pilae speram speciemque rotundi,
Quem michi subiciam, pulchre determinat orbis.
|
| 40 | Hiis in subiectos michi Persas utar habenis
[Graecorumque sinus forulis implebo capaces]
Cum uictor Darii ueteres effregero gazas.»
Sic ait, et formae regalis ymagine ceris
Impressa, uario legatos munere donat.
|
| 45 | At Darius, quamuis fama mediante recepto
Mennonis excessu labefacto pectore nutet,
Aspera fortunae tamen in contraria torquens,
Conclusus procerum serie peditumque cateruis
Tendit ad Eufraten, ubi tot radiantibus auro
|
| 50 | Gentibus explicitis, diffusis equore uasto
Tot populis, uires dedit in commune uidendas
Elatusque animo uallum circumdedit. unde
Primo sole locum feriente recensuit omnes
Xerxis ad exemplum donec nascentibus astris
|
| 55 | Montiuage Phebes precederet Hesperus ortum.
Egreditur uallo uirides effusa per agros
Infinita phalanx numerumque recensita uincit.
Spargitur et speciem maioris copia prebet.
Sic ubi balantes ad pascua ueris iturae,
|
| 60 | Vt totidem reddat pastor quot fundit ouile,
Mane nouo numerantur oues, quas anxia sortis,
Ne minuat numerum lupus opilione sinistro,
Capripedi Fauno commendat sedula Baucis.
At prior in Magnum Darii congressus et acris
|
| 65 | Pugna sub illustri aduersae duce Mennone partis
Milia nobilium tenuit sexcenta uirorum.
Quos licet inferior numero sed fortior armis
Fudit Alexander expugnatamque suorum
Viribus intrauit Midae prediuitis aulam:
|
| 70 | Gordian ueteres, Sardis dixere moderni.
Hic Asiam refluis undarum incursibus artant
Faucibus angustis gemini confinia ponti.
Hic ab utroque mari distans Sangarius eque
Litoribus tamen alterius communicat undas.
|
| 75 | Hic Iouis in templo Midae patris alta choruscant
Plaustra iugumque uetus Asiae fatale, sed eius
Funibus inter se coeuntibus arte latenti
Complosisque iterum spacioso tempore, nemo
Vel reperire caput poterat uel soluere nodos.
|
| 80 | Certa fides urbis ita disposuisse tenacem
Fatorum seriem qui uincula solueret illum
Regno totius Asiae debere potiri.
Mouit Alexandrum supplendi fata cupido,
Extollensque iugum nexus dissoluere temptat,
|
| 85 | Luctatusque breui, cum se contendere frustra
Conspicit, astantes ne triste reuerberet omen,
«Quid refert,» inquit «proceres, qua scilicet arte
Quoque modo tacitae pateant enigmata sortis?»
Dixit et arrepto nodos mucrone resoluit,
|
| 90 | Vnde uel elusit sortem uel forte reclusit.
Hinc uenit Anchiram, missis qui Marte retundant
Capadocum gentes. quibus in sua iura redactis,
Mane iter accelerat Macedo spacioque diei
Vnius stadia trepidis quingenta peregit
|
| 95 | Gressibus, accelerans pauidum preuertere regem.
Quippe graues aditus Asiae faucesque locorum
Angustas metuens, Cylicum iam plana tenenti
Obuius ire parat Dario, qui primus Eoo,
Cum sol roriflua stillaret lampade, castra
|
| 100 | Mouit ab Eufrate. lituis caua saxa resultant,
Respondent ualles, ictusque fragoribus aer
Ingeminat strepitus, agitantque tonitrua nubes.
Hic fragor in castris, sed et hic erat agminis ordo.
Ignem quem Persae sacrum aeternumque uocabant
|
| 105 | Axibus auratis argentea pretulit ara.
Alba Iouis currus series ducebat equorum,
Celatasque decem gemmis auroque quadrigas
Tam cultu uariae quam lingua et moribus uno
Agmine bissenae comitantur in ordine gentes.
|
| 110 | Quosque immortales mentitur opinio uulgi
Mille fere decies plaustris auroque feruntur.
At consanguinei regis muliebriter omnes
Milia pretextis ter quinque feruntur amicti.
Mole graui medius radiis stellantibus auro
|
| 115 | Inuehitur Darius curru, quem stipat utrimque
Effigies numerosa deum, quem predicat ardor
Gemmarum et luxus opulentia barbara regem.
Desuper ardentis feruorem temperat estus
Fictilis aurata pendens Iouis armiger ala.
|
| 120 | Hunc hastata decem precedunt milia, quorum
Aurum cuspis habet, argentea candet harundo.
Preterea Darius preclaros sanguine regis
Contiguos lateri preceperat ire ducentos.
Neue sit in promptu Danais penetrare tribunal
|
| 125 | Regis, munitis peditum prestantibus armis
Clauditur extremum ter denis milibus agmen.
Subsequitur Medi plenus genitrice tyranni
Currus, et uxor adest natique et tota suppellex
Regia. pelicibus totidem sub pondere tanto
|
| 130 | Quinquaginta fere suspirant plaustra uehendis.
Moris erat Persis ducibus tunc temporis omnem
Ducere in arma domum cum tolli signa iuberent.
Sexcentis sequitur inuecta pecunia mulis,
Ter centumque onerat dorso surgente camelos.
|
| 135 | Plurimus hoc agmen centenis milibus ambit
Funditor et leuibus fundae iaculator habenis.
Vltima procedit leuis armatura uirorum
Excedens numerum, pedibusque attritus et axe
Aurea puluereus inuoluit sydera turbo.
|
| 140 | Interea Macedo, profugis uastantibus arua
Cyliciae deserta uidens, rapit agmina ductor
Ad loca que Cyri dixerunt castra minores.
Premissis igitur duce Parmenione cateruis,
Tharsum seminecem Persarum seruat ab igne.
|
| 145 | Hic, ut scripta ferunt, illustri claruit ortu,
Per quem precipue caecis errore subacto
Gentibus emersit radius fideique lucerna.
Purus et illimis mediam perlabitur urbem
Cignus, qui gelidos haurit de fontibus amnes;
|
| 150 | Contentus sese est nullasque aliunde ruentis
Admittit torrentis aquas, sed gurgite ludit
Calculus et refugo lapsu lasciuit harena.
Hic primum didicit Magnus durare salutem
Nulli continuam sed mixta aduersa secundis.
|
| 155 | [Impulit hic regem uis praesumptiua superbum]
[Quae potius laudis potuit iactantia dici]
Ergo cum casu luctari fata uideres,
Queque aspirabat ceptis sors prospera paulo
Substitit et Macedum spem desperare coegit.
|
| 160 | Estus erat medius cum sole tenente Leonem
Iulius arderet, medioque sub axe diei
Arida Cyliciae findit uapor igneus arua.
Perfusus Macedo sudore et puluere membra,
Temperie fluuii captus specieque liquoris?
|
| 165 | Corpore adhuc calido subiectis insilit undis.
Horruit extimplo gelido perfusa liquore
Tota uiri moles ubi non inuenit apertas
Spiritus arterias corpusque reliquit inane.
Frigore uitalis calor interclusus aquarum
|
| 170 | Fluctuat, afflictus rex exanimisque suorum
Extrahitur manibus. oritur per castra tumultus
Flebilis, et Graium ruit in lamenta iuuentus:
«Flos iuuenum, Macedo, quis te impetus inter amicos
Nudum, quis casus inopina morte subegit?
|
| 175 | Improba mobilior folio Fortuna caduco,
Tygribus asperior, diris immitior ydris,
Thesiphone horridior, monstroque cruentior omni,
Cur metis ante diem florentes principis annos?
Hactenus exstiteras mater, quis te impulit illi
|
| 180 | Velle nouercari quem promissum sibi regem
Mundus adoptabat? sed quis manet exitus illos,
Optime rex, quibus a patria tua castra secutis
Non licet in patriam loca per deserta reuerti?
Numquid nos sine te medios mittemur in hostes?
|
| 185 | Sed quis dignus erit tanto succedere regi?»
Audiit hec, ut forte rotam uoluendo fatiscens
Ceca sedebat humi Fortuna animamque resumens
Surgit et Argolicos subridens ore sereno
Increpat usque metus ac secum pauca susurrat:
|
| 190 | «Inscia mens hominum quanta caligine fati
Pressa iacet, que me tociens iniusta lacescit.
Ius reliquis proprium licet exercere deabus,
Me solam excipiunt, que dum bona confero, magnis
Laudibus attollor, si quando retraxero rebus
|
| 195 | Imperiosa manum, rea eriminis arguor ac si
Naturae stabilis sub conditione teneri
Possem. si semper apud omnes una manerem
Aut eadem, iam non merito Fortuna uocarer.
Lex michi naturae posita est sine lege moueri,
|
| 200 | Solaque mobilitas stabilem facit.» hec ubi dicta,
Liberior regis iam morbida membra reuisit
Spiritus et solitos paulisper habere meatus
Cepit, sed nimius urebat uiscera morbus.
Qui tamen attollens erecto lumine uultum
|
| 205 | «Ergo» ait «in castris uictum sine Marte cruentus
Victor Alexandrum rapiet? nam proximus hostis
Non medicos segnes, non cretica tempora morbi
Expectare sinit. spoliis ululabit ademptis
Hostica barbaries, at rex inglorius exul
|
| 210 | Nudus in hostili sine laude iacebit harena.
Si tamen in medicis est ut reparare salutem
Arte queant medica, faueat medicina sciantque
Me non tam uitae spacium quam querere belli.
[Non tam mortis agit me quam dilatio Martis]
|
| 215 | Nam licet eger adhuc, si saltim stare meorum
Ante aciem potero, cursu fugitiua rapaci
Terga dabunt Persae, Danaique sequentur ouantes.»
Impetus hic regis precepsque libido choortes
Mouerat ancipites ne festinatio curae
|
| 220 | Augeret morbum. sed enim spondente Philippo,
Qui comes est a patre datus custosque salutis,
Indulto tridui spacio tamen anxius egre
Expectat morbique fugam reditumque salutis.
Hic premissa ducis deturbat epistola regem
|
| 225 | Que medicum dampnat auro tedaque sororis
Corruptum a Dario. iam tercia sparserat ignes
Explicitum tenebris rutilos Aurora per orbem.
Cogitur insontis hausturus pocula ductor
De medici dubitare fide. sed potio postquam
|
| 230 | Exhausta est, cartam dextra nutante legendam
Porrigit Archigeni, quam dum legit, ille legentis
Nulla notare potest in uultu signa pudoris,
Atque ita subridens: «bone rex, exclude timorem,
Laxa animum curis, sine uim medicaminis huius
|
| 235 | In uenas recipi. qui me tibi detulit, audi,
Aut ne sic pereas reliquis ardentius optat
Sedulus aut nostra marcescit liuidus arte,
Verius ut fatear, aut in tua dampna proteruit
Qui notat innocuum sceleris. qui proditionis
|
| 240 | Arguit insontem, merito non creditur insons.
Nam reus unde reum se nouerit illud acerbe
Obiciet. sic iniuste quandoque ligatur
Iustus, et iniustos absoluit curia mendax.»
Hec ubi dicta, metum iubet euanescere regis.
|
| 245 | Inde ubi transmissum medicamen ad intima uenas
Imbuit, emeriti perierunt semina morbi.
Exhilarat uultum color et pallore perempto
Emergit facies niueo liquefacta rubore.
Mens redit, et uirtus rediuiua renascitur intus.
|
| 250 | Concurrunt proceres auidi spectare Philippum.
Illius iniciunt iocundi brachia collo,
Huncque patrem patriae seruatoremque salutant.
Rex, cum sol rutilo radiaret crastinus axe,
Insigni preuectus equo per castra uidendum
|
| 255 | Se dedit et pauidis excussit mentibus omnem
Segniciem uultuque suos ac uoce refecit.
Inde ubi finitimas exercitus obruit urbes
Et sacra pro dubia que uouerat ante salute
Persoluit superis, ferratos menibus Yson
|
| 260 | Applicuit cuneos, ubi Parmenio uenienti
Occurrens urbi desertae a ciuibus infert.
Queritur hic inter proceres an debeat ultra
Extendi bellis acies pociusne sit hostis
Operiendus ibi. placuit sentencia tandem
|
| 265 | Hec pocior ducibus, inter montana iugosis
Faucibus hic fatis committere robur utrimque.
Quippe pares illic acies utriusque tyranni
Parmenio censet angusta ualle futuras.
At Sysenes, quia rem tacite suppresserat, auro
|
| 270 | Creditur a Dario furtim corruptus, eumque
Mors iniusta ferit, non ignorante tyranno.
Iamque superueniens Grecis equitatus ab horis,
Exilio comitante fugam, duce Tymode castris
Infertur Darii, regique salubre propinans
|
| 275 | Consilium suadet ut, dum licet, axe citato
Obliquum retro uertat iter cursuque uolucri
Puluereo repetat spaciosos aequore campos,
At si degenerem pudeat retrocedere regem,
Conuerso ne forte gradu uertatur in omen
|
| 280 | Triste suis, saltim gazas et pondera belli
Diuidat in partes, ut si fortuna, quod absit,
Fauerit Argolicis in primo Marte, supersit
Copia queque recens ruat in discrimina pubes:
Non mediocris enim furor est exponere bellis
|
| 285 | Vno uelle semel fortunae cuncta sub ictu.
Vtile consilium dederat, sed inutile uisum
Principibus Persis, quorum peruertere regem
Mens erat ut merita deleret morte quirites
Conductos. etenim gazas dispergere Grecos
|
| 290 | Velle putant ut sic spoliis et rebus honusti
Ad regem Macedum redeant pacemque reforment.
Rex, ut mitis erat satis ac tractabilis, aures
Obstruit hiis monitis et pectore saucius «absit,
O proceres,» ait, «ut nostro dominetur in euo
|
| 295 | Dedecus hoc. perdamne uiros mea castra secutos
Castra fidemque meam? numquam tam seua seueros
Iamque senescentes infamia polluat annos.»
Sic ait et grates referens absoluit Achiuos.
Sed regredi regem, profugus ne forte putetur,
|
| 300 | Dedecori ascribit. iamiam committere bellum
Ardet et angustos inter decernere montes.
De gaza primo diffinit, eoque iubente
Maxima cum cuneis pars est transuecta Damascum.
More tamen ueterum seruato regia coniux
|
| 305 | Et soror et proles in castris fata secuntur.
Certus abhinc Darius, cum posterus exeret orbem
Luciferum Tytan, regum concurrere uires,
Ascendit tumulum modico qui colle tumebat
Castrorum medius, patulis ubi frondea ramis
|
| 310 | Laurus odoriferas celabat crinibus herbas.
Sepe sub hac memorant carmen siluestre canentes
Nympharum uidisse choros Satyrosque procaces.
Fons cadit a leua, quem cespite gramen obumbrat
Purpureo, uerisque latens sub ueste iocatur
|
| 315 | Riuulus et lento rigat interiora meatu
Garrulus et strepitu facit obsurdescere montes.
Hic mater Cybele, Zephirum tibi, Flora, maritans
|
| 318 | Pullulat, et uallem fecundat gratia fontis,
|
| 318a | Qualiter Alpinis spumoso uertice saxis
|
| 318b | Descendit Rodanus, ubi Maximianus eoos
|
| 318c | Extinxit cuneos cum sanguinis unda meatum
|
| 318d | Fluminis adiuuit fusa legione Thebea
|
| 318e | Permixtusque cruor erupit in ethera spreto
|
| 318f | Aggere terrarum totumque rigauit Agaunum.
Hinc ad suppositas uulgi procerumque choortes
|
| 320 | Pacifici Darius obliquans luminis orbem,
Accitis ducibus, prius in discrimen ituros
Segregat in partes, demum sic orsus adultas
Ore pio spirante preces, soloque mereri
Debuit aspectu facies matura fauorem:
|
| 325 | «Heredes superum Persae, gens unica bello,
Cui genus a prisci descendit origine Beli,
Qui primus meruit sacra uenerandus ydea
Inter caelicolas solio stellante locari,
Soluite corda metu. furor est pugnamque uocari
|
| 330 | Dedecet, in dominum cum seruus abutitur armis.
Vltio, non bellum, est, seruos ubi sceptra rebelles
Corripiunt captosque domant patriamque tuentur.
Spurius ille puer, regni moderamen adeptus,
Cuncta sibi cessura ratus, feruore iuuentae
|
| 335 | Ducitur et casus ruit inprouisus in omnes,
Pugnandoque mori mauult quam cedere uictus,
Et iam spe uacuus animo lentescit inani,
Dampnorumque memor que Granicus intulit amnis,
Incipit afflictis partim diffidere rebus.
|
| 340 | Pro pudor! in rerum dominos, quibus omne metallum
Seruit, serui inopes pauci sine uiribus audent.
Scire uelim, Macedo, quibus inspirante Megera
Artibus illius Ciri te posse potiri
Imperio iactas cui Lidia Cresus et omnes
|
| 345 | Curuauere genu quocumque sub axe tyranni,
Qui licet extinctus me successore superstes
Regnat, et in uiuo uiuit fortuna sepulti.
Si ueterum monimenta manent, si mente recordor
Scripta patrum memori, quis nos a stirpe Gygantum
|
| 350 | Ignoret duxisse genus? quis bella deorum,
Quis coctum laterem structamque bitumine turrim
Nesciat a proauis, magnaeque quis immemor urbis
Cui dedit aeternum labii confusio nomen?
Ergo agite, o proceres! patrium reuocate uigorem.
|
| 355 | Pro patria stare et patriae titulis et honori
Inuigilare decet ne pauper et aduena uictor
Conculcet pedibus terram et monimenta parentum.
At si quem uestrum, quod abhominor, improbus hostis
Excutiat campo profugumque per arua fatiget,
|
| 360 | Si michi si patriae si ciuibus arma negatis,
Vxores saltim ac nati, quos hostica clades
Obteret in castris, moneant in bella reuerti.
Non tamen id uereor, quia iam uictoria Persis
Applaudit ducibus. etenim ludente fauilla
|
| 365 | Ardere in sompnis Macedum tentoria uidi
Vesanumque ducem ritu Babilonis amictum
Purpureo luxu subeuntem menibus urbis,
Ad me perlatum, dehinc euanescere raptum.
Quid moror? aeternum testor iubar, aurea solis
|
| 370 | Lumina, cui dedimus nostris in finibus ortum,
Hostis erit quicumque fugae laxabit habenas.»
Plura locuturo celeri pede nuncius affert
Deseruisse locum Grecos pauidasque choortes
Consuluisse fuge, iam per compendia saltus
|
| 375 | Ad pelagus rapuisse gradum perque ardua rupis
Precipitasse uiam. mollem sic principis aurem
Pascit adulator; fluitat percussus inani
Leticia dampnatque moras. exercitus ergo
Flumine transmisso per saxa per inuia raptim
|
| 380 | Querit iter profugumque parat preuertere regem.
Quo ruitis, peritura manus? iuuenemne putatis
Inuictum fugere hunc, qui quouis crimine credit
Turpius esse fugam, qui ne fugiatis inertes
Hoc solum metuit? etenim si forte daretur
|
| 385 | Optio talis ei, fugiens an uincere mallet
Quam uinci a profugis hostique resistere uictus,
Forsitan ambigeret utrum minus esset honori.
Iam Chaldea cohors Ysson festina propinquans
Proditur excubiis. auri lapidumque nitore
|
| 390 | Fulgurat armorum series graditurque rapaci
Turbine puluereo furata uolumine solem.
Prouidus aeria currens speculator ab arce
Nunciat Argolicis Babilonis adesse tyrannum
Et genus omne hominum. uix credere sustinet ille,
|
| 395 | Quem belli mora sola mouet. prior ergo maniplis
Intonat «arma arma, o Danai.» prior urbe relicta
Fulminat in Persas, sequitur galeata iuuentus.
Sic ruit in predam ieiuna fauce Lycaon,
Cuius opem sicco mendicat ab ubere pendens
|
| 400 | Vagitus prolis, tandemque inpegit in agros
Cedis amica fames uacuis concepta sub antris.
Stat pecus attonitum, quod nec fugere audet, et ipsum
Si fugiat, nemoris alios incurret hyatus.
Copula diripitur canibus, quos ore canoro
|
| 405 | Et baculo et palmis irritat ab aggere pastor.
Haut aliter Macedum rex debachatur in illam
Barbariem que nunc profugum pauitare ferebat.
Hos ubi discretis acies aduersa cateruis
Aspicit in bellum subito prodire uolatu,
|
| 410 | Spem sibi mentitam metuens, in prelia mente
Consternata ruit, sed uox et in arma ruentum
Impetus et discors exercitus agmina turbat.
Quippe uiae pocius quam bello hostique terendo
Aptus erat miles. Darius tamen, agmine rursus
|
| 415 | Disposito, caute secum deliberat hostem
A fronte a tergo ui circumcingere multa.
Vtile propositum, regique suisque salubre,
Quod ratus est, uerum ratione potentior omni
Discussit Fortuna procax, que sola tuetur
|
| 420 | Tuta, grauata leuat, cassat rata, federa rumpit,
Infirmat firmum, fixum mouet, ardua frangit.
Iam Macedum series certo stabilita tenore
Inque acies distincta suas montana tenebat.
Rex stabilem peditum tamquam insuperabile uallum
|
| 425 | Opposuit Persis in prima fronte phalangem.
In dextro cornu prefecti iura Nicanor
Parmenionis habet, illi Tholomeus Amyntas
Perdicas Cenos Clytus et Meleager adherent,
Vnusquisque sui dux agminis. at tibi leuum
|
| 430 | Commissum est cornu qui nulli Marte secundus,
Parmenio. sequitur alacer Craterus, eisque
Iungitur Antigonus et turbidus ense Phylotas.
Hostibus expositus ante omnia signa suorum,
Cornipedem uexans in dextro Marte choruscat
|
| 435 | Casside flammanti gladioque tremendus et hasta
Armipotens Macedo. lateri iunctissimus heret
Conscius archanis, studio par regis et euo,
Sed longe rosea prestans Effestio forma.
Precedens igitur hilaris uexilla quiritum,
|
| 440 | Prefectos prece sollicitat, blanditur amice,
Consolidat dubios, animos audentibus auget,
Errantes reprimit sparsasque recolligit alas.
Spe libertatis seruos, tenues et auaros
Inuitat precio, lente gradientibus hasta
|
| 445 | Innuit ut properent, nunc hos nunc circuit illos,
Nunc arcus lentare monet, nunc fundere glandes
Si procul insistant acies, nunc hoste propinquo
Rem gladio gerere, nunc querere fata bipenni;
Dumque gradus inhibent, hec illis pauca profatur:
|
| 450 | «Martia progenies, quorum ditione teneri,
Legibus astringi totus desiderat orbis,
Ecce dies optata, parat qua prouida nobis
Soluere promissum tociens Fortuna tryumphum,
Cuius in Europa dudum preludia sensi
|
| 455 | Cum genus Aonidum totamque a sedibus urbem
Delestis soloque metu domuistis Athenas.
Cernitis inbelles auro fulgere cateruas,
Cernitis ut gemmis agmen muliebre choruscet:
Pretendit predae plus quam discriminis. aurum
|
| 460 | Vincendum est ferro. tantum didicere minari
Deliciae molles, gladios et uulnus abhorrent.
Letifer illorum scrutatus uiscera mucro
Cum semel hostili resperserit arua cruore,
Per saltus per saxa fugae diuortia querent.
|
| 465 | Quanta mei uobis sit cura, probare licebit
Cum gladios hebetes fractos, cum uidero quassos
Ictibus umbones. ferientis dextera mentis
Exprimet affectum. tantum sub pectore uobis
Carus Alexander, quantum permiserit ensis.
|
| 470 | Vincite iam uictos. gladio qui parcit in hostem,
Ipse sibi est hostis. uitam qui prorogat hosti,
Derogat ille suae. non est clementia bello
Hostibus esse pium. grauis est sibi dignaque cedi
Cedis parca manus. segnes incurrere mortem,
|
| 475 | Dum pauitant, audent sed non occurrere morti.
A Persis ducibus quociens illata Pelasgis
Mentibus occurrunt iniuria prelia cedes!
Creditis esse satis patrum luere acta nepotes?
Plurimus in penas populus non sufficit iste.
|
| 480 | Europae strages Asiae pensabo ruinis.
Media cum Dario Xersis commissa piabit.
Me duce signa, duces, producite; me duce uallum
Sternite, consertos incedite cede per hostes.
Prelia non spolium mecum discernite. cedant
|
| 485 | Premia preda meis, michi gloria sufficit una.
Rem uobis, michi nomen amo.» sic fatur, et ecce
Concurrunt acies. Persae clamore soluto
Horrisonis uexant tenues ululatibus auras.
Classica terrifico distingunt arua boatu.
|
| 490 | Fit sonus utrimque, lituis illiditur aer,
Et referunt raucos montana cacumina cantus,
Queque sonos iterat purum sine corpore nomen
Responsura fuit numquam tot uocibus Echo.
Arma tamen Darii multo sudore fabrili
|
| 495 | Parta micant referuntque uirum monimenta priorum.
Emulus ad litem iubar insuperabile solis
Inuitat clipeus septeno fusilis orbe.
Fulget origo patrum Darii gentisque prophanus
Ordo Gyganteae, quorum sub principe Nemphrot
|
| 500 | Sennachar in campo uideas considere fratres
Terrigenas, ubi, diluuii dum fata retractant,
Coctile surgit opus. sermo prior omnibus unus
Scinditur in uarias, dictu mirabile, linguas.
Parte micans alia sacram molitur ad urbem
|
| 505 | Rex Chaldeus iter. fulgent insignia patrum
Prelia et Hebrea celebres de gente tryumphi.
Victoris sequitur deiecto lumine currum
Captiuata tribus. muris temploque redactis
In planum, hostilis infertur menibus urbis
|
| 510 | Priuatus solio gemina cum luce tyrannus.
Ne tamen obscurent ueterum preconia regum
Quorundam maculae, sculptoris dextera magnam
Preteriit seriem quam pretermittere uisum est.
Inter tot memoranda ducum regumque tryumphos,
|
| 515 | Agresti uictu pastum et fluuialibus undis
Turpe fuit regem uersa mugire figura.
Rursus in effigiem sensu redeunte priorem
Preteriit uixisse patrem, quem filius amens,
Ne numquam patria regnaret solus in urbe,
|
| 520 | Consilio Ioachim, proch dedecus, alite diro
Membratim lacerum sparsisse per auia fertur.
Vltima pars clipei Persarum nobile regnum
Inchoat. in sacro libantem Balthasar auro
Scribentisque manum conuersaque fata notantis
|
| 525 | Aspicias, cuius occultum enigma resoluit
Vir desiderii. sed totum circuit orbem
Atque horas ambit clipei celeberrima Cyri
Hystoria. a tanto superari principe gaudet
Lidia et ambiguo deceptus Apolline Cresus.
|
| 530 | Ausa tamen Tamiris belli temptare tumultus
Viribus opponit uires belloque retundit
Infractum bellis et iniquo sydere mergit
Tot titulis illustre caput. proch gloria fallax
Imperii, proch quanta patent ludibria sortis
|
| 535 | Humanae! Cyrum terrae pelagique potentem,
Delicias orbis, quem summo culmine rerum
Extulerat uirtus, quem fama locabat in astris,
Qui rector composque sui, qui totus et unus
Malleus orbis erat, inbellis femina fregit.
|
| 540 | Parcite, mortales, animos extollere fastu
Collatis opibus aspernarique minores.
Parcite, uictores, ingrati uiuere summo
Victori. uires sceptrum diadema tryumphos
Diuicias dare qui potuit, auferre ualebit.
|