|
|
Primus Aristotilis imbutum nectare sacro
Scribit Alexandrum sceptroque insignit et armis.
Cicropidas regi rursus confederat. arces
Diruit Aonias. numerosa classe profundum
|
| 5 | Intrat et appellens Asyam de naue sagittat,
Parcendumque ratus hostem sine Marte tryumphat,
Elatusque animo sub sole iacentia regna
Iam sibi parta putat. Asiam de uertice montis
Inspicit et patrias partitur ciuibus urbes.
|
| 10 | Pergama miratur et sompnia uisa retractat.
PRIMVS LIBER
Gesta ducis Macedum totum digesta per orbem,
Quam large dispersit opes, quo milite Porum
Vicerit et Darium, quo principe Grecia uictrix
Risit et a Persis rediere tributa Chorintum,
|
| 5 | Musa refer. qui si senio non fractus inermi
Pollice Fatorum nostros uixisset in annos,
Cesareos numquam loqueretur fama tryumphos,
Totaque Romuleae squaleret gloria gentis:
Preradiaret enim meriti fulgore caminus
|
| 10 | Igniculos, solisque sui palleret in ortu
Lucifer, et tardi languerent Plaustra Boete.
At tu, cui maior genuisse Britannia reges
Gaudet auos, Senonum quo presule non minor urbi
Nupsit honos quam cum Romam Senonensibus armis
|
| 15 | Fregit adepturus Tarpeiam Brennius arcem
Si non exciret uigiles argenteus anser,
Quo tandem regimen kathedrae Remensis adepto
Duriciae nomen amisit bellica tellus,
Quem partu effusum gremio suscepit alendum
|
| 20 | Phylosophia suo totumque Elycona propinans
Doctrinae sacram patefecit pectoris aulam,
Excoctumque diu studii fornace, fugata
Rerum nube, dedit causas penetrare latentes:
Huc ades et mecum pelago decurre patenti,
|
| 25 | Funde sacros fontes et crinibus imprime laurum
Ascribique tibi nostram paciare camenam.
Nondum prodierat naturae plana tenellis
Infruticans lanugo pilis, matrique parabat
Dissimiles proferre genas, cum pectore toto
|
| 30 | Arma puer sitiens Darium dare iura Pelasgis
Gentibus imperiique iugo patris arua prementem
Audit et indignans his uocibus exprimit iram:
«Heu, quam longa quies pueris! numquamne licebit
Inter funereas acies mucrone chorusco
|
| 35 | Persarum dampnare iugum, profugique tyranni
Cornipedem lentum celeri preuertere cursu,
Confusos turbare duces, puerumque leonis
Vexillo insignem galeato uertice saltim
In bello simulare uirum? uerumne dracones
|
| 40 | Alcydem puerum compressis faucibus olim
In cunis domuisse duos? ergo nisi magni
Nomen Aristotilis pueriles terreat annos,
Haut dubitem similes ordiri fortiter actus.
Adde quod etati duodenni corpore paruo
|
| 45 | Maior inesse solet uirtus uiridisque iuuentae
Ardua uis supplere moras. semperne putabor
Nectanabi proles? ut degener arguar absit!»
Hec ait, hec secum dictanti corde perorat.
Qualiter Hyrcanis si forte leunculus aruis
|
| 50 | Cornibus elatos uidet ire ad pabula ceruos,
Cui nondum totos descendit robur in armos,
Nec pede firmus adhuc nec dentibus asper aduncis
Palpitat, et uacuum ferit inproba lingua palatum,
Effunditque prius animo quam dente cruorem,
|
| 55 | Pigriciamque pedum redimit matura uoluntas:
Sic puer effrenus totus bachatur in arma,
Inualidusque manu gerit alto corde leonem,
Et preceps teneros audacia preuenit annos.
Forte macer pallens incompto crine magister
|
| 60 | (Nec facies studio male respondebat) apertis
Exierat thalamis ubi nuper corpore toto
Perfecto logyces pugiles armarat elencos.
O quam difficile est studium non prodere uultu!
|
| 64 | Liuida nocturnam sapiebant ora lucernam,
|
| 66 | Seque maritabat tenui discrimine pellis
|
| 67 | Ossibus in uultu, partesque effusa per omnes
|
| 68 | Articulos manuum macies ieiuna premebat.
|
| 65 | Nulla repellebat a pelle parentesis ossa.
|
| 69 | Nam uehemens studii macie labor afficit artus
|
| 70 | Et molem carnis, et quod cibus educat extra
Interior sibi sumit homo fomenta laboris.
Ergo ubi flammato uidit Philippida uultu,
Accusabat enim occultam rubor igneus iram,
Flagitat unde animus incanduit, unde doloris
|
| 75 | Materiam traxit, que tanta efferbuit ira.
Ille sui reuerens faciem monitoris ocellos
Supplice deiecit uultu, pronusque sedentis
Affusus genibus senium lugere parentis
Oppressum imperio Darii patriamque iacentem
|
| 80 | Conqueritur lacrimans lacrimisque exaggerat iras,
Atque hec dicentem uigili bibit aure magistrum:
«Indue mente uirum, Macedo puer, arma capesce.
Materiam uirtutis habes, rem profer in actum;
Quoque modo id possis, aurem huc aduerte, docebo:
|
| 85 | «Consultor procerum seruos contempne bilingues
Et nequam, nec quos humiles natura iacere
Precipit exalta, nam qui pluuialibus undis
Intumuit torrens, fluit acrior amne perhenni.
Sic partis opibus et honoris culmine seruus
|
| 90 | In dominum surgens, truculentior aspide surda,
Obturat precibus aures, mansuescere nescit.
Non tamen id prohibet rationis calculus, ut non
Exaltare uelis siquos insignit honestas,
Quos morum sublimat apex licet ampla facultas
|
| 95 | Et patriae desit et gloria sanguinis alti.
Nam si uera loquar, auferre pecunia mores
Non afferre solet; etenim inter cetera noctis
Monstriparae monstro nichil est corruptius isto.
Quem uero morum non rerum copia ditat,
|
| 100 | Quem uirtus extollit, habet quod preferat auro,
Quod patriae uicium redimat, quod conferat illi
Et genus et formam. uirtus non queritur extra.
Non eget exterius qui moribus intus habundat.
Nobilitas sola est animum que moribus ornat.
|
| 105 | «Si lis inciderit te iudice, dirige libram
Iudicii. nec flectat amor nec munera palpent
Nec moueat stabilem personae acceptio mentem.
Muneris arguitur accepti censor iniquus.
Munus enim a norma recti distorquet acumen
|
| 110 | Iudicis et tetra inuoluit caligine mentem.
Cum semel obtinuit uiciorum mater in aula
Pestis auaritiae, que sola incarcerat omnes
Virtutum species, spreto moderamine iuris
Curritur in facinus, nec leges curia curat.
|
| 115 | «Parce humili, facilis oranti frange superbum.
Castra moue, turmas instaura, transfer in hostem.
Grande aliquid si uelle tenes, et posse tenebis.
Si conferre manum, dum luditur alea Martis,
Debilis et nondum matura refugerit etas,
|
| 120 | Te tamen armatum uideant hilaremque cateruae
Pugnantem, precibus monituque minisque tonantem.
Profuit interdum dominis pugnare iubendo.
Nam dum castra metus calcat, dum languida terror
Agmina prosternit, dum corda manusque uacillant,
|
| 125 | Si grauis hortatu preceptor inebriat aures,
Se timor absentat, et sic formidine mersa
Irruit in ferrum monitis effrena iuuentus.
Hostibus ante alios primus fugientibus insta.
Quodsi forte tuus repetat tentoria miles,
|
| 130 | Agmina retrogrado fugiens hostilia gressu,
Vltimus instando fugias, uideantque morantem,
Indecoresque fuga pudeat sine rege reuerti.
Interea metire oculis quot milibus instent,
Quot peditum turmae, quot fusi e uallibus assint,
|
| 135 | Quot solem galeis equites clipeisque retundant,
Nec te terruerit numerus. si molliter illos
Videris instantes, rue primus in arma sequentum,
Primus equum uerte, pressoque relabere freno.
Hic uigor emineat tuus affectusque tuorum
|
| 140 | Et feruens animus durique peritia Martis.
Hic equus opponatur equis, hic ensibus ensis,
Hic clipeus clipeis, hic obruta casside cassis.
Vix liceat uictis uictori offerre tryumphum.
«Cumque uel intraris uictis tradentibus urbem,
|
| 145 | Vel, si restiterint, portas perfregeris urbis,
Thesauros aperi, plue donatiua maniplis,
Vulneribus crudis et corde tumentibus egro
Muneris infundas oleum, gazisque reclusis
Vnge animos donis, aurique appone liquorem.
|
| 150 | Hec egrae menti poterit medicina mederi.
Sic inopi diues largusque medetur auaro.
At si forte animo res non respondeat alto,
Copia si desit uel si minuatur aceruus,
Non minuatur amor, non desit copia mentis.
|
| 155 | Allice pollicitis promissaque tempore solue.
Munus enim mores confert, irretit auaros,
Occultat uicium, genus auget, subicit hostem.
Non opus est uallo quos dextera dapsilis ambit.
Nam seu pax uigeat seu rupto federe pacis
|
| 160 | Regnet et in toto discordia seuiat orbe,
Principibus dubiis subitumque timentibus hostem,
Est dare pro muro et solidi muniminis instar.
Non murus non arma ducem tutantur auarum.
«Cetera quid moneam? sed non te emolliat intus
|
| 165 | Prodiga luxuries, nec fortia pectora frangat
Mentis morbus amor, latebris et murmure gaudens.
Si Bacho Venerique uacas, qui cetera subdis,
Sub iuga uenisti: periit delira uacantis
Libertas animi. Veneris flagrante camino
|
| 170 | Mens hebet interius. rixas et bella moueri
Imperat et suadet rationis uile sepulchrum
Ebrietas. rigidos eneruant hec duo mores.
Parca uoluptates sit eis explere uoluntas
Qui leges hominum et mundi moderantur habenas.
|
| 175 | Dirigat ergo tuos studio celebrata priorum
Actus Iusticia, et per te reuocetur ab alto
Vltima que superum terras Astrea reliquit.
Nec desit pietas pudor et reuerentia recti.
Diuinos rimare apices, mansuesce rogatus,
|
| 180 | Legibus insuda, ciuiliter argue sontes,
Vindictam differ donec pertranseat ira,
Nec meminisse uelis odii post uerbera. si sic
Vixeris, eternum extendes in secula nomen.»
Talibus informans monitor uirtutis alumpnum
|
| 185 | Imbuit irriguam fecundis imbribus aurem
Et thalamo cordis mores impingit honestos.
Ille libens sacris bibulas accommodat aures
Vocibus, extremae commendans singula cellae.
Mens igitur laudum stimulis sibi credula feruet.
|
| 190 | Germinat intus amor belli regnique libido.
Iam timor omnis abest, iam spes preiudicat annis,
Iam fruitur uoto, iam mente proteruit in hostem,
Iam regnat, iam seruit ei quadrangulus orbis.
Ergo ubi que ferulae pueros emancipat etas
|
| 195 | Aduenit, Macedo ciuiliter induit arma
Non sibi sed patriae, uiuitque in principe ciuis,
Tyro quidem sed corde gygas, sed pectore miles
Emeritus. tunc indomitum tunc tanta uideres
Velle Neoptolemum que uix expleret Achilles.
|
| 200 | Non solum in Persas, quos contra iusta querelae
Causa sibi fuerat, parat insanire, sed ipsum
Et totum, si fata sinant, coniurat in orbem.
Vrbs erat auctoris nomen sortita Chorintus,
Quam situs ipse loci, quam rerum copia maior,
|
| 205 | Quam rerum et populi, quam regum firma uoluntas
Sanxerat ut regni caput et metropolis esset.
Hanc, Ewangelico propulsans ydola uerbo,
Paulus ad aeterni conuertit pascua ueris.
Hic igitur Macedo, ne iura retunderet urbis
|
| 210 | Post patris occasum, sacrum diadema uerendo
Suscipiens capiti sceptro radiauit eburno.
Stat procerum medius, stipat latus eius utrumque
Canities ueneranda patrum mitisque senectus,
Quorum iuris erat toti disponere regno,
|
| 215 | Per quos insidiis obsistitur obice uallo
Consilii, pociusque ualent interprete lingua
Quam pugnante manu tractare negocia belli
Et gerere armorum curas quam cingier armis.
Eminus assistunt pauloque remotius illi
|
| 220 | Effrenae mentis, quorum sub pectore robur
Imperat ingenio, et Nestor succumbit Achilli.
Principis a facie, uatum grege cinctus inermi,
Sedit Aristotiles molli uelatus amictu,
Iam rude donatus fatisque prementibus annos
|
| 225 | Curuus, et inpexos castigat laurea crines.
Contemplans igitur Macedo per singula uires
Pascitur intuitu procerum, et que maxima dudum
Crescere non poterat uehemens audacia creuit
Regis ad aspectus, et quem conceperat ante
|
| 230 | Ampliat affectum, cordisque reuerberat aures
Applausus populi, maioraque uiribus audet.
Accedit facies animo, mentique profundae
Respondent oculi, totoque accenditur ore.
Sic fuit ex facili regem cognoscere promptum:
|
| 235 | Ornamenta licet regi regalia desint,
Lucidus obrizo crinalis circulus auro
Et que flammigeris ignescit purpura gemmis,
Sola tamen loquitur uultus reuerentia regem.
Mensis erat cuius iuuenum de nomine nomen,
|
| 240 | A quo uitis habet quod floreat, uua propinet,
Quod bibat autumpnus, et quod sibi bruma reseruet,
Cum tumet in fructum seges ardua; iamque parabat
Retrogradum Phebus radiis incendere Cancrum
Cum Macedo assensu pariter uulgique ducumque
|
| 245 | In regem erigitur, lectosque ad bella quirites
Diuidit in turmas, quorum bis milia bina
Quingentique equitum numerus fuit. omnibus idem
Impetus armorum, sed eos discriminat etas.
Nec solum iuuenes, sed quorum cana uetustas
|
| 250 | Testis miliciae et probitas sub patre probata,
Legit Alexander. ductor princepsque cohortis
Nullus erat qui non sexagenarius esset,
Vsque adeo positis ut si quis cominus armis
Principia inspiceret castrorum siue quiritum,
|
| 255 | Prefectos equites non crederet, immo senatum.
Preterea peditum quater octo milia bello
Instaurat, quibus arma sudes et dacha bipennis,
Et que letifero contorta uolumine glandes
Funda iacit, gladiusque et uitae prodigus arcus,
|
| 260 | Lunatique orbes et preuia mortis harundo;
Incuciunt hastas uerubusque minantur acutis.
Pectora thorace et ceruix secura galero.
Quos licet armarit telo prestantior omni
Virtus, tam uoluisse tamen supponere mundum
|
| 265 | Quam potuisse sibi tam paucis milibus, eque
Miror Alexandrum, monstroque simillima fati
Hec series, tot regna uni submittere paucos.
In tanto rerum strepitu mundique fragore,
Cum tremeret totus uariis rumoribus orbis,
|
| 270 | Subtrahere auxilium, dubiumque lacescere Martem,
Detrahere absenti suadente Demostene primi
Cicropidae et uires opponere uiribus ausi.
Estuat auditis Macedo. maturius ergo
Castra mouere iubet Danais. sic cominus hosti
|
| 275 | Inprouisus adest et muris applicat alas.
Interea senibus in Palladis arce receptis
Eschinus eloquitur ceptaeque Demostena litis
Arguit et pace ostendit nil tucius esse.
Dum sibi mandatas legatio mutua partes
|
| 280 | Exsequitur, patriae tactus suplicantis amore
Rex fedus renouat pacemque redintegrat urbi.
Artibus ingenuis studiisque uacare sereno
Annuit his uultu Martemque remittit agendum.
Inde ubi discordes iterum sibi iunxit Athenas,
|
| 285 | Impiger ad ueteres rapto uolat agmine Thebas.
Aonidae muros iuuenum stipante corona
Armati assistunt portasque intrare uolenti
Obiciunt. quem si dominum patienter habere,
Si prece non armis uellent occurrere, si sic
|
| 290 | Vt decuit ceptae fraudis scelerisque pigeret,
Fortassis poterant torrentem inhibere furoris
Incolomemque statum uitae ueniamque mereri.
Sed quoniam etatem simul et contempnere regem
Presumpsere sibi, merito sensere tyrannum.
|
| 295 | Dum super excidio Macedo deliberat urbis,
Iam populo uariis afflicto cladibus assunt
Collecti satrapae e uicinis urbibus, omne
Qui genus accusent recolantque ab origine gentem
Intentam sceleri et Grecorum cede madentem:
|
| 300 | Progenitos serpente patres semperque minores
Cordibus infusum patrium seruasse uenenum.
«Quis fastus Niobes, quis sparsam sanguine nati
Femineum nescit ululasse per agmen Agauen?
Quis flammas Semeles, quis regem lumine cassum
|
| 305 | Nesciat in proprios reuolutum turpiter ortus,
Preterea partos infando semine dampno
Tocius Europe sibi concurrisse gemellos?»
His accensa super flagrescit principis ira,
Accingique suos pugnae iubet. inde parato
|
| 310 | Mille equitum cuneo tumidam circumsonat urbem.
Menibus arcere hos ciues nituntur, eosque
Plurimus inuoluit telorum cominus imber.
Nec minus interea pedites succidere muros
Vectibus incussis ualidisque ligonibus ardent.
|
| 315 | Hos ne missilibus deterreat hostis ab alto,
Vt tuti lateant, alii testudinis instar
Ictibus arcendis iunctis umbonibus instant.
Iam pede subducto, iam mole minante ruinam,
Precipiti saltu qui uiui forte supersunt
|
| 320 | Aonidae fugiunt seque in secreta receptant.
At Danai saxis cedentibus hoste remoto
Per murum fecere uiam. ruit omnis in urbem
Turba. perit nullo discrimine sexus et etas
Omnis. adest etiam ductor Pelleus, et ipse
|
| 325 | Inuehitur Thebas armis stipatus, eoque
Accesit Cleades, fide conspicuus, cecinitque
Regi dulce melos lyricisque subintulit ista:
«Clara deum proles Macedo, fortissime regum,
Cui fauet astrorum series, cui quatuor orbis
|
| 330 | Climata despondent filo properante sorores,
Cuius, ut inuictus uictis et parcere scires
Supplicibus uictor et debellare rebelles,
Diuinis tociens monitis armauit anhelum
Pectus Aristotiles, tune hanc, rex, funditus urbem
|
| 335 | Exicio delere paras? his sedibus ortus
Liber, thuricremis sua quem colit India templis.
Heccine terra deos tulit auctoremque tuorum
Nutriit Alcidem, cuius supereminet omnes
Edomitum tociens laus deriuata per orbem?
|
| 340 | En muri et structae modulis Amphionis arces!
Disce pius uictis, uincendis esse cruentus.
Instabile est regnum quod non clementia firmat.
At si tanta tibi ciues torquere uoluntas,
Soli parce solo diuisque ignosce locorum.»
|
| 345 | Finierat Cleades, sed stat sententia regis,
Propositique tenax irae permittit habenas,
Equarique solo turres ac menia primo
Imperat et reliquam Vulcano fulminat urbem.
Postquam digna satis compescuit ultio Dircen
|
| 350 | Iamque nouo didicit seruire Boetia regi,
Dispositis Macedo pariter patriaque domoque
In Darium seuire parat. minus ergo peritos
Armorum, minus audaces famaeque minoris
Segregat et patriis tutelam deputat Argis.
|
| 355 | Inde rates uariis rerum speciebus honustat,
Nec tanto libuit paucas adhibere labori.
Namque quater ductus, nisi ter senarius obstet,
Nauigii numerum quinquagenarius equat.
Iamque ubi ueliuolum tenuit mare libera classis
|
| 360 | Intenditque fugam nec iam ulla momordit harenam
Anchora, cum patrio discederet incola portu,
Stridula discussit concentibus aera miris
Vox hominum presaga mali, mixtusque tubarum
Infremuit clangor, totumque remugiit equor.
|
| 365 | O patriae natalis amor, sic allicis omnes.
O quantum dulcoris habes! fugitiua per altum
Classis dum raptim patrie furatur alumpnos,
Sponte licet properent Persarum inuadere fines
Nec trahat inuitos ad predae premia ductor,
|
| 370 | Sola tamen reuocat patriae dulcedo uolentes
Nec sinit a patria diuelli mentis acumen
Sed dulces oculos animumque retorquet ad Argos
Donec ab intuitu longe decrescere uisus
Europae defecit apex portusque recessit.
|
| 375 | Tanta sub inuicto bellandi corde uoluntas,
Tanta parentis erat obliuio, tanta sororum.
Solus ab Inachiis declinat lumina terris
Effrenus Macedo. qui cum Cilicum prius arua
Collibus eductis Asiamque emergere uidit,
|
| 380 | Gaudet, et angustum uix gaudia tanta receptat
Pectoris hospicium. remis incumbere nautas,
Nec solum tensis ultra se credere uelis,
Leticia dampnante moram iubet. ocius illi
Haut segnes per transtra parant assurgere dicto
|
| 385 | Principis et multo castigant uerbere pontum.
Tantum aberat classis portus statione, lapillum
Quantum funda potest celeri transmittere iactu.
Eminus emissa Peleus harundine terram
Vulnerat hostilem, faustumque hoc predicat omen
|
| 390 | Tota cohors, letoque ferunt ad sydera plausu.
Nec mora litoreis inmergitur uncus harenis.
Exonerant primo naues celerique uolatu
Exiliunt uiridique locant in litore castra.
Deinde uacant epulis, ac dum sollempnia tractant
|
| 395 | Pocula, continuant serae conuiuia nocti.
Tercia pars orbis, cuius ditione teneri
Olim dicta fuit, eius quoque nomen adepta est.
Hec Asia est, uasto quam gurgite solis ab ortu
Terminat Oceanus, et ab Austro extendit in Arton.
|
| 400 | A Borea Tanais simul et Meotidos unda
Claudit, ab Europa nostrum disterminat equor.
Huic soli ex equo cessit partitio mundi,
Cumque sit una trium, solam hanc discindere mundum
Topographi perhibent: igitur breuiore duabus
|
| 405 | Contentis spacio medium non inuidet orbis.
Hic situs est Asiae. sed et illam mitis inumbrat
Cesaries nemorum, fluuiorum cursus inundat.
Nobilium multa regionum laude superbit.
Hic diues gemmis elephantibus India barrit.
|
| 410 | Bis serit et fruges tociens legit. instat ab Arcto
Caucasus, irriguo Paradysus spirat ab ortu.
Hec habet Assirios Medos et Persida, quarum
Partia nunc nomen. quam Mesopotamia finit.
Hec Babilonis opes Chaldeaque regna receptat,
|
| 415 | Hec Arabum terras redolentes thure Sabeo,
In quibus ille labor logicorum nascitur una
Semper auis phenix uicinaque cinnama myrrae.
Hinc Siriam Eufrates, illinc Armenia tangit,
Diluuiique memor superis caeloque minatur.
|
| 420 | Inde Palestinae cunctis supereminet una
Vnius Iudea Dei. Iherosolima terrae
In centro posita est, ubi uirginis edita partu
Vita obiit, nec stare Deo moriente renatus
Sustinuit sed contremuit perterritus orbis.
|
| 425 | Totque Asiae partes, quas si meus exaret omnes
Aut seriem scindet stilus aut fastidia gignet.
Iamque sub auroram uolucrum garrire parabat
Et lucem tenui precedere lingua susurro,
Lucifer emeritae confinia noctis agebat,
|
| 430 | Astrorumque fugam solis precursor anhelo
Maturabat equo, facili cum membra sopore
Soluit Alexander. igitur cum sole retusum
Prospexit primo pelagus radiosque natantes,
Emicat extimplo castris et in ardua montis
|
| 435 | Erumpens Asiae metitur lumine fines.
Hinc ubi uernantes Cereali gramine campos,
Tot nemorum saltus, tot prata uirentibus herbis
Lasciuire uidet tot cinctas menibus urbes,
Tot Bachi frutices, tot nuptas uitibus ulmos,
|
| 440 | «Iam satis est,» inquit «socii, michi sufficit una
Hec regio. Europam uobis patriamque relinquo.»
Sic ait et patrium ducibus subdiuidit orbem.
Nam timor ille ducum, tanta est fiducia fati,
Regnorum quecumque iacent sub cardine quadro
|
| 445 | Iam sibi parta putat. sic a populantibus agros
Liberat et pecorum raptus auertit ab hoste.
Iamque iter arripiens Cylicum sibi uendicat arces,
Conciliatque pii clementia principis urbes.
Pluris Alexandro fuit hec sollertia quam si
|
| 450 | Sanguinis inpensa Martem tractaret, agitque
Pace uices belli cum parcit et obruit hostem.
Inde rapit cursum Frigiaeque per oppida tendit
Ilion et structos uiolato federe muros,
Ydaliosque legit saltus, quibus ore uenusto
|
| 455 | Insignem puerum pedibus Iouis aliger uncis
Arripuit gratumque tulit super ethera munus.
Dumque uetustatis saltim uestigia querit
Sedulus, obicitur fluuiali consita riuo
Populus Oenones, ubi mechi falce notata
|
| 460 | Scripta latent Paridis tenerique leguntur amores.
Densa subest uallis ubi litis causa iocosae
Tractata est cum iudicium temerauit adulter,
Vnde mali labes et prima effluxit origo
Yliaci casus et Pergama diluit ignis.
|
| 465 | Nunc reputanda quidem parui, sed quanta fuerunt
Conicitur: testatur enim uetus illa ruina
Quam fuit inmensa Troie mensura ruentis.
Tot bellatorum Macedo dum busta pererrat
Argolicos inter cineres manesque sepultos,
|
| 470 | Quos tamen accusant titulis epygrammata certis,
Ecce minora loco quam fama uidit Achillis
Forte sepulchra sui tali distincta sigillo:
«Hectoris Eacides domitor clam incautus inermis
Occubui, Paridis traiectus arundine plantas.»
|
| 475 | Hec breuitas regem ducis ad spectacula tanti
Compulit, et sterilem mulso saciauit harenam,
Et suffire locum sumpta properauit acerra.
«O fortuna uiri superexcellentior,» inquit
«Cuius Meonium redolent preconia uatem,
|
| 480 | Qui licet exanimem distraxerit Hectora, robur
Et patrem patriae, summum tamen illud honoris
Arbitror augmentum, quod tantum tantus habere
Post obitum meruit preconem laudis Homerum.
O utinam nostros resoluto corpore tantis
|
| 485 | Laudibus attollat non inuida fama tryumphos!
Nam cum lata meas susceperit area leges,
Cum domitus Ganges et cum pessundatus Athlas,
Cum uires Macedum Boreas, cum senserit Hamon,
Et contentus erit sic solo principe mundus
|
| 490 | Vt solo sole, hoc unum michi deesse timebo,
Post mortem cineri ne desit fama sepulto,
Elisiisque uelim solam hanc preponere campis.
«Neu uos excutiat cepto, gens prouida, bello,
Argolici, Fortuna licet quandoque minetur
|
| 495 | Aspera, que numquam uultu persistit eodem.
Blandiciis indignus erit mollique potiri
Fortuna qui dura pati uel amara recusat.
Nam que dura prius fuerant mollescere uidi.
Neu uos sollicitos agat ignorantia ueri
|
| 500 | Vnde hec tanta meae surgat fiducia menti,
Occultum hoc uestris inpertiar auribus unum:
Cum patris interitu nutaret Grecia merens
Pausaniasque scelus et cedem cede piasset,
Nocte fere media, sompnum suadentibus astris,
|
| 505 | Puluinar regale premens penetralibus altis
Solus eram. socios laxabat inertia sompni,
At mea peruigiles urebant pectora curae.
Cumque super regni ratio nouitate labaret
(Incertus sequererne hostes patriamne tuerer,
|
| 510 | In neutro stabilis, facturus utrumque uidebar),
Ecce locum subita radiantem lampade uidi,
Et caeleste iubar noctis caligine pressa
Irrupisse fores tenebrasque diescere uidi.
Cum timor incuteret mentem testemque pauoris
|
| 515 | Sentirem trepidos sudorem errare per artus,
Affuit ethereis, hominem si dicere fas est,
Ingenua grauitate plagis, quem barbara texit
Multiplici uestis mixtim distincta colore,
Cuius, ut ire solet filo radiante sacerdos,
|
| 520 | Gemmea flammantes lambebat fimbria plantas.
Aurea rorifluos crispabat lamina crines.
Pectoris in medio bis seni scemate miro
Ardebant lapides gemmarum luce superbi.
Nescio quod nomen pretendere uisa figuris
|
| 525 | Signabat mediam tetragrammata linea frontem,
Sed quoniam michi barbaries incognita linguae
Huius erat, legere hanc me non ualuisse fatebor.
Presulis occultum caput amplexante tyara,
Pesque uerecundus thalari ueste latebat.
|
| 530 | Qui nisi me uerbis prior aggrederetur, habebam
Quod breuiter possem scitari: quis? quid? et unde?
«‹Egredere, o Macedo fortissime, finibus› inquit
‹A patriis, omnemque tibi pessundabo gentem.
At si me tibi forte uides occurrere talem,
|
| 535 | Parce meis.› dixit superasque recessit in auras
Discedensque domum miro perfudit odore.
Hoc duce, dura manus, hoc principe bella mouetis.»
Sic fatur celeresque gradus ad castra retorquet.
Vera tamen docuit: etenim cum uictor adire
|
| 540 | Post Thyron euersam multa legione pararet
Iherusalem templumque Dei uiolare domosque
Velle putaretur, inuicti principis iram
Preueniens, urbis sacro comitante senatu,
Exierat tali summus cum ueste sacerdos,
|
| 545 | Qualem in sydereo rex presule uiderat ante.
Quem tamquam cognoscat equo descendit eumque
Pronus adorauit, cunctis mirantibus illum
Impendisse homini decus unum quod sibi pridem
Iusserat inpendi. tunc rex legione sequentum
|
| 550 | Exclusa paucis intrat comitantibus urbem,
Et quod ab Hebreis monitus fuit, obtulit illic
Pacifica et multo ditauit munere templum.
Iamque ualefaciens indulto Marte beatae
Vrbis perpetuo donauit munere ciues.
|