Beda Venerabilis
ca. 673 - 735
|
|
Historia Ecclesiasticagentis Anglorum
Liber secundus
|
|
___________________________________________________
|
|
[Haec continentur in libro secundohistoriae ecclesiasticae gentis Anglorum capitula:]
| |
1. | De obitu beati papae Gregorii. |
2. | Ut Augustinus Brittonum episcopus pro pace catholica, etiam miraculo coelesti coram eis facto, monuerit; quaeve illos spernentes ultio secuta sit. |
3. | Ut idem Mellitum ac Iustum episcopos fecerit; et de obitu eius. |
4. | Ut Laurentius cum coepiscopis suis Scottos unitatem sanctae Ecclesiae, et maxime in Pascha observando sequi monuerit, et ut Mellitus Romam venerit. |
5. | Ut defunctis Aedilbercto et Sabercto regibus, successores eorum idolatriam resuscitarint, ob quod et Mellitus ac Iustus a Brittania discesserint. |
6. | Ut correptus ab apostolo Petro Laurentius Aeodbaldum Regem ad Christum converterit, qui mox Mellitum et Iustum ad praedicandum revocaverit. |
7. | Ut Mellitus episcopus flammas ardentis suae civitatis orando restinxerit. |
8. | Ut Bonifacius papa Iusto successori eius pallium et epistolam miserit. |
9. | De imperio regis Aeduini, et ut veniens ad evangelizandum ei Paulinus, primo filiam eius cum aliis fidei Christianae sacramentis imbuerit. |
10. | Ut papa Bonifacius eumdem regem missis literis sit hortatus ad fidem. |
11. | Ut coniugem ipsius, per epistolam, salutis illius sedulam agere curam monuerit. |
12. | Ut Aeduini per visionem quondam sibi exuli ostensam, sit ad credendum provocatus. |
13. | Quale consilium idem cum Primatibus suis de percipienda fide Christi habuerit; et ut Pontifex eius suas aras profanaverit. |
14. | Ut idem Aeduini cum sua gente fidelis sit factus; et ubi Paulinus baptizaverit. |
15. | Ut provincia Orientalium Anglorum fidem Christi susceperit. |
16. | Ut Paulinus in provincia Lindissi praedicaverit; et de qualitate regni Aeduini. |
17. | Ut Aeduinus ab Honorio papa exhortatorias literas acceperit, qui etiam Paulino pallium miserit. |
18. | Ut Honorius, qui Iusto in episcopatum Dorovernensis Ecclesiae successit, ab eodem papa Honorio pallium et literas acceperit. |
19. | Ut primo idem Honorius, et post Iohannes litteras genti Scottorum pro Pascha simul et pro Pelagiana haeresi miserit. |
20. | Ut occiso Aeduino Paulinus Cantiam rediens, Hrofensis Ecclesiae praesulatum susceperit.
CAPUT PRIMUM.De obitu beati papae Gregorii.
His temporibus, id est anno dominicae incarnationis DCV, beatus papa Gregorius, postquam sedem Romanae et apostolicae ecclesiae XIII annos, menses VI, et dies X gloriosissime rexit, defunctus est, atque ad aeternam regni caelestis sedem translatus.De quo nos convenit, quia nostram, id est Anglorum, gentem de potestate Satanae ad fidem Christi sua industria convertit, latiorem in nostra historia ecclesiastica facere sermonem, quem recte nostrum appellare possumus et debemus apostolum. Quia, cum primum in toto orbe gereret pontificatum, et conversis iam dudum ad fidem varitatis esset praelatus ecclesiis, nostram gentem eatenus idolis mancipatam Christi fecit ecclesiam, ita ut apostolicum illum de eo liceat nobis proferre sermonem: quia etsi aliis non est apostolus, sed tamen nobis est; nam signaculum apostolatus eius nos sumus in Domino.Erat autem natione Romanus, a patre Gordiano, genus a proavis non solum nobile, sed et religiosum ducens. Denique Felix eiusdem apostolicae sedis quondam episcopus, vir magnae gloriae in Christo et ecclesia, eius fuit atavus. Sed ipse nobilitatem religionis non minore quam parentes et cognati virtute devotionis exercuit.Nobilitatem vero illam, quam ad saeculum videbatur habere, totam ad nanciscendam supernae gloriam dignitatis divina gratia largiente convertit. Nam mutato repente habitu saeculari monasterium petiit, in quo tanta perfectionis gratia coepit conversari, ut, sicut ipse postea flendo solebat adtestari, animo illius labentia cuncta subteressent, ut rebus omnibus, quae volvuntur, emineret, ut nulla nisi caelestia cogitare soleret, ut etiam retentus corpore ipsa iam carnis claustra contemplatione transiret, ut mortem quoque, quae pene cunctis poena est, videlicet ut ingressum vitae, et laboris sui praemium amaret. Haec autem ipse de se, non profectum iactando virtutum, sed deflendo potius defectum, quem sibi per curam pastoralem incurrisse videbatur, referre consuerat. Denique tempore quodam secreto, cum diacono suo Petro conloquens, enumeratis animi sui virtutibus priscis, mox dolendo subiunxit: «At nunc ex occasione curae pastoralis saecularium hominum negotia patitur, et post tam pulchram quietis suae speciem terreni actus pulvere fedatur. Cumque se pro condescensione multorum ad exteriora sparserit, etiam cum interiora appetit, ad haec procul dubio minor redit. Perpendo itaque, quid tolero, perpendo, quid amisi; dumque intueor illud, quod perdidi, fit hoc gravius, quod porto.»Haec quidem sanctus vir ex magnae humilitatis intentione dicebat; sed nos credere decet nihil eum monachicae perfectionis perdidisse occasione curae pastoralis, immo potiorem tunc sumsisse profectum de labore conversionis multorum, quam de propriae quondam quiete conversationis habuerat; maxime quia et pontificali functus officio domum suam monasterium facere curavit; et dum primo de monasterio abstractus, ad ministerium altaris ordinatus, atque Constantinopolim apocrisiarius ab apostolica sede directus est, non tamen in terreno conversatus palatio propositum vitae caelestis intermisit. Nam quosdam fratrum ex monasterio suo, qui eum gratia germanae caritatis ad regiam urbem secuti sunt, in tutamentum coepit observantiae regularis habere; videlicet ut eorum semper exemplo, sicut ipse scribit, ad orationis placidum litus, quasi anchorae fune restringeretur, cum incessabili causarum saecularium inpulsu fluctuaret, concussamque saeculi actibus mentem inter eos cotidie per studiosae lectionis roboraret alloquium. Horum ergo consortio non solum a terrenis est munitus incursibus, verum etiam ad caelestis exercitia vitae magis magisque succensus.Nam hortati sunt eum, ut librum beati Iob magnis involutum obscuritatibus mystica interpretatione discuteret; neque negare potuit opus, quod sibi fraternus amor multis utile futurum inponebat. Sed eundem librum, quomodo iuxta litteram intellegendus, qualiter ad Christi et ecclesiae sacramenta referendus, quo sensu unicuique fidelium sit aptandus, per XXX et V libros expositionis miranda ratione perdocuit. Quod videlicet opus in regia quidem urbe apocrisiarius inchoavit, Romae autem iam pontifex factus explevit.Qui cum adhuc esset regia in urbe positus, nascentem ibi novam heresim de statu nostrae resurrectionis, cum ipso, quo exorta est, initio, iuvante se gratia catholicae veritatis, attrivit. Siquidem Eutycius eiusdem urbis episcopus dogmatizabat corpus nostrum in illa resurrectionis gloria inpalpabile, ventis aereque subtilius esse futurum; quod ille audiens, et ratione veritatis, et exemplo dominicae resurrectionis, probavit hoc dogma orthodoxae fidei omnimodis esse contrarium. Catholica etenim fides habet, quod corpus nostrum illa inmortalitatis gloria sublimatum subtile quidem sit per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per veritatem naturae; iuxta exemplum dominici corporis, de quo a mortuis suscitato dicit ipse discipulis: «Palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere.» In cuius adsertione fidei venerabilis pater Gregorius in tantum contra nascentem heresim novam laborare contendit, tanta hanc instantia, iuvante etiam piissimo imperatore Tiberio Constantino, conminuit, ut nullus exinde sit inventus, qui eius resuscitator existeret.Alium quoque librum conposuit egregium, qui vocatur Pastoralis, in quo manifesta luce patefecit, quales ad ecclesiae regimen adsumi, qualiter ipsi rectores vivere, qua discretione singulas quasque audientium instruere personas, et quanta consideratione propriam cotidie debeant fragilitatem pensare. Sed et omelias evangelii numero XL conposuit, quas in duobus codicibus aequa sorte distinxit.Libros etiam Dialogorum IIII fecit, in quibus, rogatu Petri diaconi sui, virtutes sanctorum, quos in Italia clariores nosse vel audire poterat, ad exemplum vivendi posteris collegit; ut, sicut in libris expositionum suarum, quibus sit virtutibus insudandum, edocuit, ita etiam descriptis sanctorum miraculis, quae virtutum earumdem sit claritas, ostenderet. Primam quoque et ultimam Ezechielis prophetae partem, quae videbantur obscuriores, per omelias XX et duas, quantum lucis intus habeant, demonstravit. Excepto libello responsionum, quem ad interrogationes sancti Augustini primi Anglorum gentis episcopi scripsit, ut et supra docuimus, totum ipsum libellum his inserentes historiis; libello quoque synodico, quem cum episcopis Italiae de necessariis ecclesiae causis utillimum conposuit, et familiaribus ad quosdam litteris. Quod eo magis mirum est tot eum ac tanta condere volumina potuisse, quod omni pene iuventutis suae tempore, ut verbis ipsius loquar, crebris viscerum doloribus cruciabatur, horis momentisque omnibus fracta stomachi virtute lassescebat, lentis quidem, sed tamen continuis febribus anhelabat.Verum inter haec, dum sollicitus pensaret, quia scriptura teste: «Omnis filius, qui recipitur, flagellatur»; quo malis praesentibus durius deprimebatur, eo de aeterna certius praesumtione respirabat.Haec quidem de inmortali eius sint dicta ingenio, quod nec tanto corporis potuit dolore restingui. Nam alii quidam pontifices construendis ornandisque auro vel argento ecclesiis operam dabant, hic autem totus erga animarum lucra vacabat.Quicquid pecuniae habuerat, sedulus hoc dispergere ac dare pauperibus curabat, ut iustitia eius maneret in saeculum saeculi, et cornu eius exaltaretur in gloria; ita ut illud beati Iob veraciter dicere posset: «Auris audiens beatificavit me, et oculus videns testimonium reddebat mihi, quod liberassem pauperem vociferantem, et pupillum, cui non esset adiutor. Benedictio perituri super me veniebat, et cor viduae consolatus sum. Iustitia indutus sum, et vestivi me, sicut vestimento et diademate, iudicio meo. Oculus fui caeco, et pes claudo. Pater eram pauperum, et causam, quam nesciebam, diligentissime investigabam. Conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam.» Et paulo post: «Si negavi,» inquit, «quod volebant, pauperibus, et oculos viduae exspectare feci. Si comedi bucellam meam solus, et non comedit pupillus ex ea.Quia ab infantia mea crevit mecum miseratio, et de utero matris meae egressa est mecum.»Ad cuius pietatis et iustitiae opus pertinet etiam hoc, quod nostram gentem per praedicatores, quos huc direxit, de dentibus antiqui hostis eripiens aeternae libertatis fecit esse participem; cuius fidei et saluti congaudens, quamque digna laude commendans, ipse dicit in Expositione beati Iob: «Ecce lingua Brittaniae, quae nil aliud noverat quam barbarum frendere, iam dudum in divinis laudibus Hebreum coepit alleluia resonare. Ecce quondam tumidus, iam substratus sanctorum pedibus servit oceanus, eiusque barbaros motus, quos terreni principes edomare ferro nequiverant, hos pro divina formidine sacerdotum ora simplicibus verbis ligant, et qui catervas pugnantium infidelis nequaquam metueret, iam nunc fidelis humilium linguas timet. Quia enim perceptis caelestibus verbis, clarescentibus quoque miraculis, virtus ei divinae cognitionis infunditur, eiusdem divinitatis terrore refrenatur, ut prave agere metuat, ac totis desideriis ad aeternitatis gratiam venire concupiscat.» Quibus verbis beatus Gregorius hoc quoque declarat, quia sanctus Augustinus et socii eius non sola praedicatione verborum, sed etiam caelestium ostensione signorum gentem Anglorum ad agnitionem veritatis perducebant.Fecit inter alia beatus papa Gregorius, ut in ecclesiis sanctorum apostolorum Petri et Pauli super corpora eorum missae celebrarentur.Sed et in ipsa missarum celebratione tria verba maximae perfectionis plena superadiecit: «Diesque nostros in tua pace disponas, atque ab aeterna damnatione nos eripi, et in electorum tuorum iubeas grege numerari.»Rexit autem ecclesiam temporibus imperatorum Mauricii et Focatis. Secundo autem eiusdem Focatis anno transiens ex hac vita, migravit ad veram, quae in caelis est, vitam. Sepultus vero est corpore in ecclesia beati Petri apostoli, ante secretarium, die quarto Iduum Martiarum, quandoque in ipso cum ceteris sanctae ecclesiae pastoribus resurrecturus in gloria, scriptumque in tumba ipsius epitaphium huiusmodi:
Suscipe, terra, tuo corpus de corpore sumtum,Reddere quod valeas vivificante Deo.Spiritus astra petit, leti nil iura nocebunt,Cui vitae alterius mors magis ipsa via est.Pontificis summi hoc clauduntur membra sepulchro,Qui innumeris semper vivit ubique bonis.Esuriem dapibus superavit, frigora veste,Atque animas monitis texit ab hoste sacris.Implebatque actu, quicquid sermone docebat,Esset ut exemplum, mystica verba loquens.Ad Christum Anglos convertit pietate magistra,Adquirens fidei agmina gente nova.Hic labor, hoc studium, haec tibi cura, hoc pastor agebas,Ut Domino offerres plurima lucra gregis.Hisque Dei consul factus laetare triumphis;Nam mercedem operum iam sine fine tenes.
Nec silentio praetereunda opinio, quae de beato Gregorio traditione maiorum ad nos usque perlata est; qua videlicet ex causa admonitus tam sedulam erga salutem nostrae gentis curam gesserit. Dicunt, quia die quadam cum, advenientibus nuper mercatoribus, multa venalia in forum fuissent conlata, multi ad emendum confluxissent, et ipsum Gregorium inter alios advenisse, ac vidisse inter alia pueros venales positos candidi corporis, ac venusti vultus, capillorum quoque forma egregia. Quos cum aspiceret, interrogavit, ut aiunt, de qua regione vel terra essent adlati. Dictumque est, quia de Brittania insula, cuius incolae talis essent aspectus.Rursus interrogavit, utrum idem insulani Christiani, an paganis adhuc erroribus essent inplicati. Dictum est, quod essent pagani. At ille, intimo ex corde longa trahens suspiria: «Heu, pro dolor!» inquit, «quod tam lucidi vultus homines tenebrarum auctor possidet, tantaque gratia frontispicii mentem ab interna gratia vacuam gestat!» Rursus ergo interrogavit, quod esset vocabulum gentis illius. Responsum est, quod Angli vocarentur. At ille: «Bene,» inquit; «nam et angelicam habent faciem, et tales angelorum in caelis decet esse coheredes. Quod habet nomen ipsa provincia, de qua isti sunt adlati?» Responsum est, quod Deiri vocarentur idem provinciales. At ille: «Bene,» inquit, «Deiri; de ira eruti, et ad misericordiam Christi vocati. Rex provinciae illius quomodo appellatur?» Responsum est, quod Aelli diceretur. At ille adludens ad nomen ait: «Alleluia, laudem Dei Creatoris illis in partibus oportet cantari.»Accedensque ad pontificem Romanae et apostolicae sedis, nondum enim erat ipse pontifex factus, rogavit, ut genti Anglorum in Brittaniam aliquos verbi ministros, per quos ad Christum converteretur, mitteret; se ipsum paratum esse in hoc opus Domino cooperante perficiendum, si tamen apostolico papae, hoc ut fieret, placeret.Quod dum perficere non posset, quia, etsi pontifex concedere illi, quod petierat, voluit, non tamen cives Romani, ut tam longe ab urbe secederet, potuere permittere; mox ut ipse pontificatus officio functus est, perfecit opus diu desideratum; alios quidem praedicatores mittens, sed ipse praedicationem ut fructificaret, suis exhortationibus ac precibus adiuvans.Haec iuxta opinionem, quam ab antiquis accepimus, historiae nostrae ecclesiasticae inserere oportunum duximus.
CAPUT II.Ut Augustinus Brittonum episcopus pro pace catholica, etiam miraculo coelesti coram eis facto, monuerit; quaeve illos spernentes ultio secuta sit.
Interea Augustinus adiutorio usus Aedilbercti regis convocavit ad suum colloquium episcopos sive doctores proximae Brettonum provinciae in loco, qui usque hodie lingua Anglorum Augustinaes ac, id est robur Augustini, in confinio Huicciorum et Occidentalium Saxonum appellatur; coepitque eis fraterna admonitione suadere, ut pace catholica secum habita communem evangelizandi gentibus pro Domino laborem susciperent. Non enim paschae diem dominicum suo tempore, sed a XIIII usque ad XX lunam observabant; quae computatio LXXXIIII annorum circulo continetur. Sed et alia plurima unitati ecclesiasticae contraria faciebant. Qui cum longa disputatione habita, neque precibus, neque hortamentis, neque increpationibus Augustini ac sociorum eius adsensum praebere voluissent, sed suas potius traditiones universis, quae per orbem sibi in Christo concordant, ecclesiis praeferrent, sanctus pater Augustinus hunc laboriosi ac longi certaminis finem fecit, ut diceret: «Obsecremus Deum, qui habitare facit unanimes in domu Patris sui, ut ipse nobis insinuare caelestibus signis dignetur, quae sequenda traditio, quibus sit viis ad ingressum regni illius properandum. Adducatur aliquis eger, et per cuius preces fuerit curatus, huius fides et operatio Deo devota atque omnibus sequenda credatur.» Quod cum adversarii, inviti licet, concederent, adlatus est quidam de genere Anglorum, oculorum luce privatus; qui cum oblatus Brettonum sacerdotibus nil curationis vel sanationis horum ministerio perciperet, tandem Augustinus, iusta necessitate conpulsus, flectit genua sua ad Patrem Domini nostri Iesu Christi, deprecans, ut visum caeco, quem amiserat, restitueret, et per inluminationem unius hominis corporalem, in plurimorum corde fidelium spiritalis gratiam lucis accenderet. Nec mora, inluminatur caecus, ac verus summae lucis praeco ab omnibus praedicatur Augustinus. Tum Brettones confitentur quidem intellexisse se veram esse viam iustitiae, quam praedicaret Augustinus; sed non se posse absque suorum consensu ac licentia priscis abdicare moribus. Unde postulabant, ut secundo synodus pluribus advenientibus fieret.Quod cum esset statutum, venerunt, ut perhibent, VII Brettonum episcopi et plures viri doctissimi, maxime de nobilissimo eorum monasterio, quod vocatur lingua Anglorum Bancornaburg, cui tempore illo Dinoot abbas praefuisse narratur, qui ad praefatum ituri concilium venerunt primo ad quendam virum sanctum ac prudentem, qui apud eos anachoreticam ducere vitam solebat, consulentes, an ad praedicationem Augustini suas deserere traditiones deberent. Qui respondebat: «Si homo Dei est, sequimini illum.» Dixerunt: «Et unde hoc possumus probare?» At ille: «Dominus,» inquit, «ait: ‹Tollite iugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum et humilis corde.› Si ergo Augustinus ille mitis est et humilis corde, credibile est, quia iugum Christi et ipse portet, et vobis portandum offerat; sin autem inmitis ac superbus est, constat, quia non est de Deo, neque nobis eius sermo curandus.» Qui rursus aiebant: «Et unde vel hoc dinoscere valemus?» «Procurate,» inquit, «ut ipse prior cum suis ad locum synodi adveniat, et, si vobis adpropinquantibus adsurrexerit, scientes, quia famulus Christi est, obtemperanter illum audite; sin autem vos spreverit, nec coram vobis adsurgere voluerit, cum sitis numero plures, et ipse spernatur a vobis.»Fecerunt, ut dixerat. Factumque est, ut venientibus illis sederet Augustinus in sella. Quod illi videntes mox in iram conversi sunt, eumque notantes superbiae, cunctis, quae dicebat, contradicere laborabant. Dicebat autem eis quia «in multis quidem nostrae consuetudini, immo universalis ecclesiae contraria geritis; et tamen si in tribus his mihi obtemperare vultis, ut pascha suo tempore celebretis; ut ministerium baptizandi, quo Deo renascimur, iuxta morem sanctae Romanae et apostolicae ecclesiae conpleatis; ut genti Anglorum una nobiscum verbum Domini praedicetis; cetera, quae agitis, quamvis moribus nostris contraria, aequanimiter cuncta tolerabimus.» At illi nil horum se facturos, neque illum pro archiepiscopo habituros esse respondebant; conferentes ad invicem, quia «si modo nobis adsurgere noluit, quanto magis, si ei subdi coeperimus, iam nos pro nihilo contemnet.»Quibus vir Domini Augustinus fertur minitans praedixisse, quia, si pacem cum fratribus accipere nollent, bellum ab hostibus forent accepturi; et, si nationi Anglorum noluissent viam vitae praedicare, per horum manus ultionem essent mortis passuri. Quod ita per omnia, ut praedixerat, divino agente iudicio patratum est.Siquidem post haec ipse, de quo diximus, rex Anglorum fortissimus Aedilfrid collecto grandi exercitu ad civitatem Legionum, quae a gente Anglorum Legacaestir, a Brettonibus autem rectius Carlegion appellatur, maximam gentis perfidae stragem dedit. Cumque bellum acturus videret sacerdotes eorum, qui ad exorandum Deum pro milite bellum agente convenerant, seorsum in tutiore loco consistere, sciscitabatur, qui essent hi, quidve acturi illo convenissent. Erant autem plurimi eorum de monasterio Bancor, in quo tantus fertur fuisse numerus monachorum, ut, cum in VII portiones esset cum praepositis sibi rectoribus monasterium divisum, nulla harum portio minus quam CCCtos homines haberet, qui omnes de labore manuum suarum vivere solebant. Horum ergo plurimi ad memoratam aciem, peracto ieiunio triduano, cum aliis orandi causa convenerant, habentes defensorem nomine Brocmailum, qui eos intentos precibus a barbarorum gladiis protegeret. Quorum causam adventus cum intellexisset rex Ædilfrid, ait: «Ergo si adversum nos ad Deum suum clamant, profecto et ipsi, quamvis arma non ferant, contra nos pugnant, qui adversis nos inprecationibus persequuntur.» Itaque in hos primum arma verti iubet, et sic ceteras nefandae militiae copias non sine magno exercitus sui damno delevit. Exstinctos in ea pugna ferunt de his, qui ad orandum venerant, viros circiter mille CCtos, et solum L fuga esse lapsos. Brocmail ad primum hostium adventum cum suis terga vertens, eos, quos defendere debuerat, inermes ac nudos ferientibus gladiis reliquit. Sicque conpletum est praesagium sancti pontificis Augustini, quamvis ipso iam multo ante tempore ad caelestia regna sublato, ut etiam temporalis interitus ultione sentirent perfidi, quod oblata sibi perpetuae salutis consilia spreverant.
CAPUT III.Ut idem Mellitum ac Iustum episcopos fecerit; et de obitu eius.
Anno dominicae incarnationis DCIIIImo, Augustinus Brittaniarum archiepiscopus ordinavit duos episcopos, Mellitum videlicet et Iustum; Mellitum quidem ad praedicandum provinciae Orientalium Saxonum, qui Tamense fluvio dirimuntur a Cantia, et ipsi orientali mari contigui, quorum metropolis Lundonia civitas est, super ripam praefati fluminis posita, et ipsa multorum emporium populorum terra marique venientium; in qua videlicet gente tunc temporis Saberct nepos Aedilbercti ex sorore Ricula regnabat, quamvis sub potestate positus eiusdem Aedilbercti, qui omnibus, ut supra dictum est, usque ad terminum Humbrae fluminis Anglorum gentibus imperabat.Ubi vero et haec provincia verbum veritatis praedicante Mellito accepit, fecit rex Aedilberct in civitate Lundonia ecclesiam sancti Pauli apostoli, in qua locum sedis episcopalis, et ipse, et successores eius haberent. Iustum vero in ipsa Cantia Augustinus episcopum ordinavit in civitate Dorubrevi, quam gens Anglorum a primario quondam illius, qui dicebatur Hrof, Hrofascastra cognominat.Distat autem a Doruverni milibus passuum ferme XXIIII ad occidentem, in qua rex Aedilberct ecclesiam beati Andreae apostoli fecit, qui etiam episcopis utriusque huius ecclesiae dona multa, sicut et Doruvernensis, obtulit; sed et territoria ac possessiones in usum eorum, qui erant cum episcopis, adiecit.Defunctus est autem Deo dilectus pater Augustinus, et positum corpus eius foras iuxta ecclesiam beatorum apostolorum Petri et Pauli, cuius supra meminimus, quia necdum fuerat perfecta nec dedicata. Mox vero ut dedicata est, intro inlatum, et in porticu illius aquilonali decenter sepultum est; in qua etiam sequentium archiepiscoporum omnium sunt corpora tumulata praeter duorum tantummodo, id est Theodori et Berctualdi, quorum corpora in ipsa ecclesia posita sunt, eo quod praedicta porticus plura capere nequivit. Habet haec in medio pene sui altare in honore beati papae Gregorii dedicatum, in quo per omne sabbatum a presbytero loci illius agendae eorum sollemniter celebrantur. Scriptum vero est in tumba eiusdem Augustini epitaphium huiusmodi: «Hic requiescit domnus Augustinus Doruvernensis archiepiscopus primus, qui olim huc a beato Gregorio Romanae urbis pontifice directus, et a Deo operatione miraculorum suffultus, Aedilbertcum regem ac gentem illius ab idolorum cultu ad Christi fidem perduxit, et conpletis in pace diebus officii sui, defunctus est VII Kalendas Iunias, eodem rege regnante.»
CAPUT IV.Ut Laurentius cum coepiscopis suis Scottosunitatem sanctae Ecclesiae, et maxime in Pascha observando sequi monuerit, et ut Mellitus Romam venerit.
Successit Augustino in episcopatum Laurentius, quem ipse idcirco adhuc vivens ordinaverat, ne, se defuncto, status ecclesiae tam rudis vel ad horam pastore destitutus vacillare inciperet. In quo et exemplum sequebatur primi pastoris ecclesiae, hoc est beatissimi apostolorum principis Petri, qui, fundata Romae ecclesia Christi, Clementem sibi adiutorem evangelizandi, simul et successorem consecrasse perhibetur. Laurentius archiepiscopi gradu potitus strenuissime fundamenta ecclesiae, quae nobiliter iacta vidit, augmentare, atque ad profectum debiti culminis, et crebra voce sanctae exhortationis, et continuis piae operationis exemplis provehere curavit. Denique non solum novae, quae de Anglis erat collecta, ecclesiae curam gerebat, sed et veterum Brittaniae incolarum, nec non et Scottorum, qui Hiberniam insulam Brittaniae proximam incolunt, populis pastoralem inpendere sollicitudinem curabat. Siquidem ubi Scottorum in praefata ipsorum patria, quomodo et Brettonum in ipsa Brittania, vitam ac professionem minus ecclesiasticam in multis esse cognovit, maxime quod paschae sollemnitatem non suo tempore celebrarent, sed, ut supra docuimus, a XIIIIa luna usque ad XXam dominicae resurrectionis diem observandum esse putarent; scripsit cum coepiscopis suis exhortatoriam ad eos epistulam, obsecrans eos et contestans unitatem pacis et catholicae observationis cum ea, quae toto orbe diffusa est, ecclesia Christi tenere; cuius videlicet epistulae principium hoc est:Dominis carissimis fratribus episcopis vel abbatibus per universam Scottiam Laurentius, Mellitus, et Iustus episcopi, servi servorum Dei.Dum nos sedes apostolica more suo, sicut in universo orbe terrarum, in his occiduis partibus ad praedicandum gentibus paganis dirigeret, atque in hanc insulam, quae Brittania nuncupatur, contigit introisse; antequam cognosceremus, credentes, quod iuxta morem universalis ecclesiae ingrederentur, in magna reverentia sanctitatis tam Brettones quam Scottos venerati sumus; sed cognoscentes Brettones, Scottos meliores putavimus. Scottos vero per Daganum episcopum in hanc, quam superius memoravimus, insulam, et Columbanum abbatem in Gallis venientem nihil discrepare a Brettonibus in eorum conversatione didicimus. Nam Daganus episcopus ad nos veniens, non solum cibum nobiscum, sed nec in eodem hospitio, quo vescebamur, sumere voluit.Misit idem Laurentius cum coepiscopis suis etiam Brettonum sacerdotibus litteras suo gradui condignas, quibus eos in unitate catholica confirmare satagit. Sed quantum haec agendo profecerit, adhuc praesentia tempora declarant.His temporibus venit Mellitus Lundoniae episcopus Romam, de necessariis ecclesiae Anglorum cum apostolico papa Bonifatio tractaturus. Et cum idem papa reverentissimus cogeret synodum episcoporum Italiae, de vita monachorum et quiete ordinaturus, et ipse Mellitus inter eos adsedit anno VIII imperii Focatis principis, indictione XIIIa, tertio die Kalendarum Martiarum; ut quaeque erant regulariter decreta, sua quoque auctoritate subscribens confirmaret, ac Brittaniam rediens secum Anglorum ecclesiis mandanda atque observanda deferret, una cum epistulis, quas idem pontifex Deo dilecto archiepiscopo Laurentio et clero universo, similiter et Aedilbercto regi atque genti Anglorum direxit. Hic est Bonifatius, quartus a beato Gregorio Romanae urbis episcopo, qui inpetravit a Focate principe donari ecclesiae Christi templum Romae, quod Pantheon vocabatur ab antiquis, quasi simulacrum esset omnium deorum; in quo ipse, eliminata omni spurcitia, fecit ecclesiam sanctae Dei genetricis atque omnium martyrum Christi; ut, exclusa multitudine daemonum, multitudo ibi sanctorum memoriam haberet.
CAPUT V.Ut defunctis Aedilbercto et Sabercto regibus, successores eorum idolatriam resuscitarint, ob quod et Mellitus ac Iustus a Brittania discesserint.
Anno ab incarnatione dominica DCXVI, qui est annus XXI, ex quo Augustinus cum sociis ad praedicandum genti Anglorum missus est, Aedilberct rex Cantuariorum post regnum temporale, quod L et VI annis gloriosissime tenuerat, aeterna caelestis regni gaudia subiit; qui tertius quidem in regibus gentis Anglorum cunctis australibus eorum provinciis, quae Humbrae fluvio et contiguis ei terminis sequestrantur a borealibus, imperavit; sed primus omnium caeli regna conscendit. Nam primus imperium huiusmodi Aelli rex Australium Saxonum; secundus Caelin rex Occidentalium Saxonum, qui lingua ipsorum Ceaulin vocabatur; tertius, ut diximus, Aedilberct rex Cantuariorum; quartus Reduald rex Orientalium Anglorum, qui etiam vivente Aedilbercto eidem suae genti ducatum praebebat, obtinuit; quintus Aeduini rex Nordanhymbrorum gentis, id est eius, quae ad Borealem Humbrae fluminis plagam inhabitat, maiore potentia cunctis, qui Brittaniam incolunt, Anglorum pariter et Brettonum populis praefuit, praeter Cantuariis tantum; nec non et Mevanias Brettonum insulas, quae inter Hiberniam et Brittaniam sitae sunt, Anglorum subiecit imperio; sextus Osvald et ipse Nordanhymbrorum rex Christianissimus, hisdem finibus regnum tenuit; septimus Osuiu frater eius, aequalibus pene terminis regnum nonnullo tempore cohercens, Pictorum quoque atque Scottorum gentes, quae septentrionales Brittaniae fines tenent, maxima ex parte perdomuit, ac tributarias fecit. Sed haec postmodum.Defunctus vero est rex Aedilberct die XXIIII mensis Februarii post XX et unum annos acceptae fidei, atque in porticu sancti Martini intro ecclesiam beatorum apostolorum Petri et Pauli sepultus, ubi et Berctaregina condita est.Qui inter cetera bona, quae genti suae consulendo conferebat, etiam decreta illi iudiciorum, iuxta exempla Romanorum, cum consilio sapientium constituit; quae conscripta Anglorum sermone hactenus habentur, et observantur ab ea. In quibus primitus posuit, qualiter id emendare deberet, qui aliquid rerum vel ecclesiae, vel episcopi, vel reliquorum ordinum furto auferret; volens scilicet tuitionem eis, quos et quorum doctrinam susceperat, praestare.Erat autem idem Aedilberct filius Irminrici, cuius pater Octa, cuius pater Oeric cognomento Oisc, a quo reges Cantuariorum solent Oiscingas cognominare. Cuius pater Hengist, qui cum filio suo Oisc invitatus a Vurtigerno Brittaniam primus intravit, ut supra retulimus.At vero post mortem Aedilbercti, cum filius eius Eadbald regni gubernacula suscepisset, magno tenellis ibi adhuc ecclesiae crementis detrimento fuit. Siquidem non solum fidem Christi recipere noluerat, sed et fornicatione pollutus est tali, qualem nec inter gentes auditam apostolus testatur, ita ut uxorem patris haberet. Quo utroque scelere occasionem dedit ad priorem vomitum revertendi his, qui sub imperio sui parentis, vel favore vel timore regio, fidei et castimoniae iura susceperant. Nec supernae flagella districtionis perfido regi castigando et corrigendo defuere; nam crebra mentis vesania, et spiritus inmundi invasione premebatur.Auxit autem procellam huiusce perturbationis etiam mors Sabercti regis Orientalium Saxonum, qui ubi regna perennia petens tres suos filios, qui pagani perduraverant, regni temporalis heredes reliquit, coeperunt illi mox idolatriae, quam, vivente eo, aliquantulum intermisisse videbantur, palam servire, subiectisque populis idola colendi liberam dare licentiam. Cumque viderent pontificem, celebratis in ecclesia missarum sollemniis, eucharistiam populo dare, dicebant, ut vulgo fertur, ad eum barbara inflati stultitia: «Quare non et nobis porrigis panem nitidum, quem et patri nostro Saba,» sic namque eum appellare consuerant, «dabas, et populo adhuc dare in ecclesia non desistis?» Quibus ille respondebat: «Si vultis ablui fonte illo salutari, quo pater vester ablutus est, potestis etiam panis sancti, cui ille participabat, esse participes; sin autem lavacrum vitae contemnitis, nullatenus valetis panem vitae percipere.» At illi: «Nolumus,» inquiunt, «fontem illum intrare, quia nec opus illo nos habere novimus, sed tamen pane illo refici volumus.» Cumque diligenter ac saepe ab illo essent admoniti nequaquam ita fieri posse, ut absque purgatione sacrosancta quis oblationi sacrosanctae communicaret, ad ultimum furore commoti aiebant: «Si non vis adsentire nobis in tam facili causa, quam petimus, non poteris iam in nostra provincia demorari.» Et expulerunt eum, ac de suo regno cum suis abire iusserunt.Qui expulsus inde venit Cantiam, tractaturus cum Laurentio et Iusto coepiscopis, quid in his esset agendum. Decretumque est communi consilio, quia satius esset, ut omnes patriam redeuntes, libera ibi mente Domino deservirent, quam inter rebelles fidei barbaros sine fructu residerent.Discessere itaque primo Mellitus et Iustus, atque ad partes Galliae secessere, ibi rerum finem exspectare disponentes. Sed non multo tempore reges, qui praeconem a se veritatis expulerant, daemonicis cultibus inpune serviebant. Nam egressi contra gentem Genissorum in proelium, omnes pariter cum sua militia corruerunt; nec, licet auctoribus perditis, excitatum ad scelera vulgus potuit recorrigi, atque ad simplicitatem fidei et caritatis, quae est in Christo, revocari.
CAPUT VI.Ut correptus ab apostolo Petro Laurentius Aeodbaldum Regem ad Christum converterit, qui mox Mellitum et Iustum ad praedicandum revocaverit.
Cum vero et Laurentius Mellitum Iustumque secuturus ac Brittaniam esset relicturus, iussit ipsa sibi nocte in ecclesia beatorum apostolorum Petri et Pauli, de qua frequenter iam diximus, stratum parari; in quo, cum post multas preces ac lacrimas ad Dominum pro statu ecclesiae fusas ad quiescendum membra posuisset, atque obdormisset, apparuit ei beatissimus apostolorum princeps, et multo illum tempore secretae noctis flagellis artioribus afficiens sciscitabatur apostolica districtione, quare gregem, quem sibi ipse crediderat, relinqueret, vel cui pastorum oves Christi in medio luporum positas fugiens ipse dimitteret.» «An mei,» inquit, «oblitus es exempli, qui pro parvulis Christi, quos mihi in indicium suae dilectionis commendaverat, vincula, verbera, carceres, adflictiones, ipsam postremo mortem, mortem autem crucis, ab infidelibus et inimicis Christi ipse cum Christo coronandus pertuli?» His beati Petri flagellis simul ex exhortationibus animatus famulus Christi Laurentius mox mane facto venit ad regem, et, retecto vestimento, quantis esset verberibus laceratus, ostendit. Qui multum miratus et inquirens, quis tanto viro tales ausus esset plagas infligere; ut audivit, quia suae causa salutis episcopus ab apostolo Christi tanta esset tormenta plagasque perpessus, extimuit multum; atque anathematizato omni idolatriae cultu, abdicato conubio non legitimo, suscepit fidem Christi, et baptizatus ecclesiae rebus, quantum valuit, in omnibus consulere ac favere curavit.Misit etiam Galliam, et revocavit Mellitum ac Iustum, eosque ad suas ecclesias libere instituendas redire praecepit; qui post annum, ex quo abierunt, reversi sunt; et Iustus quidem ad civitatem Hrofi, cui praefuerat, rediit; Mellitum vero Lundonienses episcopum recipere noluerunt, idolatris magis pontificibus servire gaudentes. Non enim tanta erat ei, quanta patri ipsius regni potestas, ut etiam nolentibus ac contradicentibus paganis antistitem suae posset ecclesiae reddere. Verumtamen ipse cum sua gente, ex quo ad Dominum conversus est, divinis se studuit mancipare praeceptis. Denique et in monasterio beatissimi apostolorum principis ecclesiam sanctae Dei genetricis fecit, quam consecravit archiepiscopus Mellitus.
CAPUT VII.Ut Mellitus episcopus flammas ardentis suae civitatis orando restinxerit.
Hoc enim regnante rege beatus archiepiscopus Laurentius regnum caeleste conscendit, atque in ecclesia et monasterio sancti apostoli Petri iuxta prodecessorem suum Augustinum sepultus est die quarto Nonarum Februariarum; post quem Mellitus, qui erat Lundoniae episcopus, sedem Doruvernensis ecclesiae tertius ab Augustino suscepit. Iustus autem adhuc superstes Hrofensem regebat ecclesiam. Qui, cum magna ecclesiam Anglorum cura ac labore gubernarent, susceperunt scripta exhortatoria a pontifice Romanae et apostolicae sedis Bonifatio, qui post Deusdedit ecclesiae praefuit, anno incarnationis dominicae DCXVIIII.Erat autem Mellitus corporis quidem infirmitate, id est podagra, gravatus, sed mentis gressibus sanis alacriter terrena quaeque transiliens, atque ad caelestia semper amanda, petenda, et quaerenda pervolans. Erat carnis origine nobilis, sed culmine mentis nobilior.Denique, ut unum virtutis eius, unde cetera intellegi possint, testimonium referam, tempore quodam civitas Doruvernensis per culpam incuriae igni correpta crebrescentibus coepit flammis consumi; quibus cum nullo aquarum iniectu posset aliquis obsistere, iamque civitatis esset pars vastata non minima, atque ad episcopium furens se flamma dilataret, confidens episcopus in divinum, ubi humanum deerat, auxilium, iussit se obviam saevientibus et huc illucque volantibus ignium globis efferri. Erat autem eo loci, ubi flammarum impetus maxime incumbebat, martyrium beatorum IIII Coronatorum. Ibi ergo perlatus obsequentum manibus episcopus coepit orando periculum infirmus abigere, quod firma fortium manus multum laborando nequiverat. Nec mora, ventus, qui a meridie flans urbi incendia sparserat, contra meridiem reflexus, primo vim sui furoris a lesione locorum, quae contra erant, abstraxit, ac mox funditus quiescendo, flammis pariter sopitis atque exstinctis, conpescuit. Et quia vir Dei igne divinae caritatis fortiter ardebat, quia tempestates potestatum aeriarum a sua suorumque lesione crebris orationibus vel exhortationibus repellere consuerat, merito ventis flammisque mundialibus praevalere, et, ne sibi suisque nocerent, obtinere poterat.Et hic ergo postquam annis quinque rexit ecclesiam, Aeodbaldo regnante migravit ad caelos, sepultusque est cum patribus suis in saepe dicto monasterio et ecclesia beatissimi apostolorum principis, anno ab incarnatione Domini DCXXIIII, die VIII Kalendarum Maiarum.
CAPUT VIII.Ut Bonifacius papa Iusto successori eius pallium et epistolam miserit.
Cui statim successit in pontificatum Iustus, qui erat Hrofensis ecclesiae episcopus. Illi autem ecclesiae Romanum pro se consecravit episcopum, data sibi ordinandi episcopos auctoritate a pontifice Bonifatio, quem successorem fuisse Deusdedit supra meminimus; cuius auctoritatis ista est forma:Dilectissimo fratri Iusto Bonifatius.Quam devote quamque etiam vigilanter pro Christi evangelio elaboraverit vestra fraternitas, non solum epistulae a vobis directae tenor, immo indulta desuper operi vestro perfectio indicavit.Nec enim omnipotens Deus aut sui nominis sacramentum, aut vestri fructum laboris deseruit, dum ipse praedicatoribus evangelii fideliter repromisit: «Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem mundi.» Quod specialiter iniuncto vobis ministerio, eius clementia demonstravit, aperiens corda gentium ad suscipiendum praedicationis vestrae singulare mysterium. Magno enim praemio fastigiorum vestrorum delectabilem cursum bonitatis suae suffragiis inlustravit, dum creditorum vobis talentorum fidelissimae negotiationis officiis uberem fructum inpendens ei, quod signare possetis multiplicatis generationibus, praeparavit.Hocque etiam illa vobis repensatione conlatum est, qua iniuncto ministerio iugiter persistentes laudabili patientia redemtionem gentis illius exspectastis, et vestris, ut proficerent, meritis eorum est salvatio propinata, dicente Domino: «Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.» Salvati ergo estis spe patientiae et tolerantiae virtute, ut infidelium corda naturali ac superstitioso morbo purgata, sui consequerentur misericordiam Salvatoris. Susceptis namque apicibus filii nostri Adulvaldi regis, repperimus, quanta sacri eloquii eruditione eius animum ad verae conversionis et indubitatae fidei credulitatem fraternitas vestra perduxerit. Qua ex re de longanimitate clementiae caelestis certam adsumentes fiduciam, non solum suppositarum ei gentium plenissimam salutem, immo quoque vicinarum, vestrae praedicationis ministerio credimus subsequendam; quatinus, sicut scriptum est, consummati operis vobis merces a retributore omnium bonorum Domino tribuatur, et vere «per omnem terram exisse sonum eorum, et in fines orbis terrae verba ipsorum,» universalis gentium confessio, suscepto Christianae sacramento fidei, protestetur.Pallium praeterea per latorem praesentium fraternitati tuae, benignitatis studiis invitati, direximus, quod videlicet tantum in sacrosanctis celebrandis mysteriis utendi licentiam imperavimus; concedentes etiam tibi ordinationes episcoporum, exigente oportunitate, Domini praeveniente misericordia, celebrare; ita ut Christi evangelium plurimorum adnuntiatione in omnibus gentibus, quae necdum conversae sunt, dilatetur. Studeat ergo tua fraternitas hoc, quod sedis apostolicae humanitate percepit, intemerata mentis sinceritate servare, intendens cuius rei similitudine tam praecipuum indumentum humeris tuis baiulandum susceperis. Talemque te Domini inplorata clementia exhibendum stude, ut indulti muneris praemia non cum reatitudine, sed cum commodis animarum ante tribunal summi et venturi Iudicis repraesentes.Deus te incolumem custodiat, dilectissime frater.
CAPUT IX.De imperio regis Aeduini, et ut veniens ad evangelizandum ei Paulinus, primo filiam eius cum aliis fidei Christianae sacramentis imbuerit.
Quo tempore etiam gens Nordanhymbrorum, hoc est ea natio Anglorum, quae ad Aquilonalem Humbre fluminis plagam habitabat, cum rege suo Aeduino verbum fidei praedicante Paulino, cuius supra meminimus, suscepit. Cui videlicet regi, in auspicium suscipiendae fidei et regni caelestis, potestas etiam terreni creverat imperii; ita ut, quod nemo Anglorum ante eum, omnes Brittaniae fines, qua vel ipsorum vel Brettonum provinciae habitabant, sub dicione acciperet.Quin et Mevanias insulas, sicut et supra docuimus, imperio subiugavit Anglorum; quarum prior, quae ad austrum est, et situ amplior, et frugum proventu atque ubertate felicior, nongentarum LX familiarum mensuram iuxta aestimationem Anglorum, secunda trecentarum et ultra spatium tenet.Huic autem genti occasio fuit percipiendae fidei, quod praefatus rex eius cognatione iunctus est regibus Cantuariorum, accepta in coniugem Aedilbergae filia Aedilbercti regis, quae alio nomine Tatae vocabatur. Huius consortium cum primo ipse missis procis a fratre eius Aeodbaldo, qui tunc regno Cantuariorum praeerat, peteret; responsum est non esse licitum Christianam virginem pagano in coniugem dari, ne fides et sacramenta caelestis regis consortio profanarentur regis, qui veri Dei cultus esset prorsus ignarus. Quae cum Aeduino verba nuntii referrent, promisit se nil omnimodis contrarium Christianae fidei, quam virgo colebat, esse facturum; quin potius permissurum, ut fidem cultumque suae religionis cum omnibus, qui secum venissent, viris sive feminis, sacerdotibus seu ministris, more Christiano servaret. Neque abnegavit se etiam eandem subiturum esse religionem; si tamen examinata a prudentibus sanctior ac Deo dignior posset inveniri.Itaque promittitur virgo, atque Aeduino mittitur, et iuxta quod dispositum fuerat, ordinatur episcopus vir Deo dilectus Paulinus, qui cum illa veniret, eamque et comites eius, ne paganorum possent societate pollui, cotidiana et exhortatione, et sacramentorum caelestium celebratione confirmaret.Ordinatus est autem Paulinus episcopus a Iusto archiepiscopo, sub die XII Kalendarum Augustarum, anno ab incarnatione Domini DCXXV; et sic cum praefata virgine ad regem Aeduinum quasi comes copulae carnalis advenit. Sed ipse potius toto animo intendens, ut gentem, quam adibat, ad agnitionem veritatis advocans, iuxta vocem apostoli, uni vero sponso virginem castam exhiberet Christo. Cumque in provinciam venisset, laboravit multum, ut et eos, qui secum venerant, ne a fide deficerent, Domino adiuvante contineret, et aliquos, si forte posset, de paganis ad fidei gratiam praedicando converteret. Sed sicut apostolus ait, quamvis multo tempore illo laborante in verbo: «Deus saeculi huius excaecavit mentes infidelium, ne eis fulgeret inluminatio evangelii gloriae Christi.»Anno autem sequente venit in provinciam quidam sicarius vocabulo Eumer, missus a rege Occidentalium Saxonum nomine Cuichelmo, sperans se regem Aeduinum regno simul et vita privaturum; qui habebat sicam bicipitem toxicatam; ut si ferri vulnus minus ad mortem regis sufficeret, peste iuvaretur veneni. Pervenit autem ad regem primo die paschae iuxta amnem Deruventionem, ubi tunc erat villa regalis, intravitque quasi nuntium domini sui referens; et cum simulatam legationem ore astuto volveret, exsurrexit repente, et, evaginata sub veste sica, impetum fecit in regem. Quod cum videret Lilla minister regi amicissimus, non habens scutum ad manum, quo regem a nece defenderet, mox interposuit corpus suum ante ictum pungentis; sed tanta vi hostis ferrum infixit, ut per corpus militis occisi etiam regem vulneraret. Qui cum mox undique gladiis inpeteretur, in ipso tumultu etiam alium de militibus, cui nomen erat Fordheri, sica nefanda peremit. Eadem autem nocte sacrosancta dominici paschae pepererat regina filiam regi, cui nomen Atanfled. Cumque idem rex, praesente Paulino episcopo, gratias ageret diis suis pro nata sibi filia, e contra episcopus gratias coepit agere Domino Christo, regique adstruere, quod ipse precibus suis apud illum obtinuerit, ut regina sospes et absque dolore gravi sobolem procrearet. Cuius verbis delectatus rex, promisit se, abrenuntiatis idolis, Christo serviturum, si vitam sibi et victoriam donaret pugnanti adversus regem, a quo homicida ille, qui eum vulneraverat, missus est; et in pignus promissionis inplendae, eandem filiam suam Christo consecrandam Paulino episcopo adsignavit; quae baptizata est die sancto pentecostes prima de gente Nordanhymbrorum, cum XI aliis de familia eius.Quo tempore curatus a vulnere sibi pridem inflicto, rex collecto exercitu venit adversus gentem Occidentalium Saxonum, ac bello inito universos, quos in necem suam conspirasse didicerat, aut occidit, aut in deditionem recepit. Sicque victor in patriam reversus, non statim et inconsulte sacramenta fidei Christianae percipere voluit; quamvis nec idolis ultra servivit, ex quo se Christo serviturum esse promiserat. Verum primo diligentius ex tempore, et ab ipso venerabili viro Paulino rationem fidei ediscere, et cum suis primatibus, quos sapientiores noverat, curavit conferre, quid de his agendum arbitrarentur. Sed et ipse, cum esset vir natura sagacissimus, saepe diu solus residens ore quidem tacito, sed in intimis cordis multa secum conloquens, quid sibi esset faciendum, quae religio servanda tractabat.
CAPUT X.Ut papa Bonifacius eumdem regem missis literis sit hortatus ad fidem.
Quo tempore exhortatorias ad fidem litteras a pontifice sedis apostolicae Bonifatio accepit, quarum ista est forma:Exemplar epistulae beatissimi et apostolici papae urbis Romanae ecclesiae Bonifatii directae viro glorioso Aeduino regi Anglorum. Viro glorioso Aeduino regi Anglorum, Bonifatius episcopus servus servorum Dei.Licet summae divinitatis potentia humanae locutionis officiis explanari non valeat, quippe quae sui magnitudine ita invisibili atque investigabili aeternitate consistit, ut haec nulla ingenii sagacitas, quanta sit, conprendere disserereque sufficiat; quia tamen eius humanitas ad insinuationem sui reseratis cordis ianuis, quae de semet ipsa proferetur secreta humanis mentibus inspiratione clementer infundit; ad adnuntiandam vobis plenitudinem fidei Christianae sacerdotalem curavimus sollicitudinem prorogare, ut perinde Christi evangelium, quod Salvator noster omnibus praecepit gentibus praedicari, vestris quoque sensibus inserentes, salutis vestrae remedia propinentur. Supernae igitur maiestatis clementia, quae cuncta solo verbo praeceptionis suae condidit et creavit, caelum videlicet et terram, mare et omnia, quae in eis sunt, dispositis ordinibus, quibus subsisterent, coaeterni Verbi sui consilio, et Sancti Spiritus unitate dispensans, hominem ad imaginem et similitudinem suam ex limo terrae plasmatum constituit, eique tantam praemii praerogativam indulsit, ut eum cunctis pracponeret, atque servato termino praeceptionis, aeternitatis subsistentia praemuniret. Hunc ergo Deum Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum, quod est individua Trinitas, ab ortu solis usque ad occasum, humanum genus, quippe ut creatorem omnium atque factorem suum, salutifera confessione fide veneratur et colit; cui etiam summitates imperii rerumque potestates submissae sunt, quia eius dispositione omnium praelatio regnorum conceditur. Eius ergo bonitatis misericordia totius creaturae suae dilatandi subdi etiam in extremitate terrae positarum gentium corda frigida, Sancti Spiritus fervore in sui quoque agnitione mirabiliter est dignata succendere.Quae enim in gloriosi filii nostri Audubaldi regis gentibusque ei subpositis inlustratione, clementia Redemtoris fuerit operata, plenius ex vicinitate locorum vestram gloriam conicimus cognovisse.Eius ergo mirabile donum et in vobis certa spe, caelesti longanimitate conferri confidimus; cum profecto gloriosam coniugem vestram, quae vestri corporis pars esse dinoscitur, aeternitatis praemio per sacri baptismatis regenerationem inluminatam agnovimus.Unde praesenti stilo gloriosos vos adhortandos cum omni affectu intimae caritatis curavimus; quatinus abominatis idolis eorumque cultu, spretisque fanorum fatuitatibus, et auguriorum deceptabilibus blandimentis, credatis in Deum Patrem omnipotentem, eiusque Filium Iesum Christum, et Spiritum Sanctum, ut credentes, a diabolicae captivitatis nexibus, sanctae et individuae Trinitatis cooperante potentia, absoluti, aeternae vitae possitis esse participes.Quanta autem reatitudinis culpa teneantur obstricti hi, qui idolatriarum perniciosissimam superstitionem colentes amplectuntur, eorum, quos colunt, exempla perditionis insinuant; unde de eis per psalmistam dicitur: «Omnes dii gentium daemonia, Dominus autem caelos fecit.» Et iterum: «Oculos habent, et non vident; aures habent, et non audiunt; nares habent, et non odorabunt; manus habent, et non palpabunt; pedes habent, et non ambulabunt; similes ergo efficiuntur his, qui spem suae confidentiae ponunt in eis.»Quomodo enim iuvandi quemlibet possunt habere virtutem hi, qui ex corruptibili materia inferiorum etiam subpositorumque tibi manibus construuntur; quibus videlicet artificium humanum adcommodans eis inanimatam membrorum similitudinem contulisti; qui, nisi a te moti fuerint, ambulare non poterunt, sed tamquam lapis in uno loco posita, ita constructi nihilque intellegentiae habentes, ipsaque insensibilitate obruti, nullam nequc ledendi neque iuvandi facultatem adepti sunt? Qua ergo mentis deceptione eos deos, quibus vos ipsi imaginem corporis tradidistis, colentes sequimini, iudicio discreto repperire non possumus.Unde oportet vos, suscepto signo sanctae crucis, per quod humanum genus redemtum est, execrandam diabolicae versutiae supplantationem, qui divinae bonitatis operibus invidus aemulusque consistit, a cordibus vestris abicere, iniectisque manibus hos, quos eatenus materiae conpage vobis deos fabricastis, confringendos diminuendosque summopere procurate. Ipsa enim eorum dissolutio corruptioque, quae numquam viventem spiritum habuit, nec sensibilitatem a suis factoribus potuit quolibet modo suscipere, vobis patenter insinuet, quam nihil erat, quod eatenus colebatis; dum profecto meliores vos, qui spiritum viventem a Domino percepistis, eorum constructioni nihilominus existatis; quippe quos Deus omnipotens ex primi hominis, quem plasmavit, cognatione, deductis per saecula innumerabilibus propaginibus, pullulare constituit. Accedite ergo ad agnitionem eius, qui vos creavit, qui in vobis vitae insufflavit spiritum, qui pro vestra redemtione Filium suum unigenitum misit, ut vos ab originali peccato eriperet, et ereptos de potestate nequitiae diabolicae pravitatis caelestibus praemiis muneraret.Suscipite verba praedicatorum, et evangelium Dei, quod vobis adnuntiant; quatinus credentes, sicut saepius dictum est, in Deum Patrem omnipotentem, et in Iesum Christum eius Filium, et Spiritum Sanctum, et inseparabilem Trinitatem; fugatis daemoniorum sensibus, expulsaque a vobis sollicitatione venenosi et deceptibilis hostis, per aquam et Spiritum Sanctum renati ei, cui credideritis, in splendore gloriae sempiternae cohabitare, eius opitulante munificentia valeatis.Praeterea benedictionem protectoris vestri beati Petri apostolorum principis vobis direximus, id est camisia cum ornatura in auro una, et lena Anciriana una; quod petimus, ut eo benignitatis animo gloria vestra suscipiat, quo a nobis noscitur destinatum.
CAPUT XI.Ut coniugem ipsius, per epistolam, salutis illius sedulam agere curam monuerit.
Ad coniugem quoque illius Aedilbergam huiusmodi litteras idem pontifex misit:Exemplar epistulae beatissimi et apostolici Bonifatii papae urbis Romae directae Aedilbergae reginae Aeduini regis.Dominae gloriosae filiae Aedilbergae reginae, Bonifatius episcopus servus servorum Dei.Redemptoris nostri benignitas humano generi, quod pretiosi sanguinis sui effusione a vinculis diabolicae captivitatis eripuit, multae providentiae, quibus salvaretur, propinavit remedia; quatinus sui nominis agnitionem diverso modo gentibus innotescens, Creatorem suum suscepto Christianae fidei agnoscerent sacramento. Quod equidem in vestrae gloriae sensibus caelesti conlatum munere mystica regenerationis vestrae purgatio patenter innuit. Magno ergo largitatis dominicae beneficio mens nostra gaudio exultavit, quod scintillam orthodoxae religionis in vestri dignatus est confessione succendere; ex qua re non solum gloriosi coniugis vestri, immo totius gentis subpositae vobis intellegentiam in amore sui facilius inflammaret.Didicimus namque referentibus his, qui ad nos gloriosi filii nostri Audubaldi regis laudabilem conversionem nuntiantes pervenerunt, quod etiam vestra gloria, Christianae fidei suscepto mirabili sacramento, piis et Deo placitis iugiter operibus enitescat, ab idolorum etiam cultu seu fanorum auguriorumque inlecebris se diligenter abstineat, et ita in amore Redemtoris sui inmutilata devotione persistens invigilet, ut ad dilatandam Christianam fidem incessabiliter non desistat operam commodare; cumque de glorioso coniuge vestro paterna caritas sollicite perquisisset, cognovimus, quod eatenus abominandis idolis serviens, ad suscipiendam vocem praedicatorum suam distulerit obedientiam exhibere. Qua ex re non modica nobis amaritudo congesta est, ab eo, quod pars corporis vestri ab agnitione summae et individuae Trinitatis remansit extranea. Unde paternis officiis vestrae gloriosae Christianitati nostram commonitionem non distulimus conferendam; adhortantes, quatinus divinae inspirationis inbuta subsidiis, inportune et oportune agendum non differas, ut et ipse, Salvatoris nostri Domini Iesu Christi cooperante potentia, Christianorum numero copuletur; ut perinde intemerato societatis foedere iura teneas maritalis consortii. Scriptum namque est: «Erunt duo in carne una.» Quomodo ergo unitas vobis coniunctionis inesse dici poterit, si a vestrae fidei splendore, interpositis detestabilis erroris tenebris, ille remanserit alienus?Unde orationi continuae insistens a longanimitate caelestis clementiae inluminationis ipsius beneficia inpetrare non desinas; ut videlicet, quos copulatio carnalis affectus unum quodam modo corpus exhibuisse monstratur, hos quoque unitas fidei etiam post huius vitae transitum in perpetua societate conservet. Insiste ergo, gloriosa filia, et summis conatibus duritiam cordis ipsius religiosa divinorum praeceptorum insinuatione mollire summopere dematura; infundens sensibus eius, quantum sit praeclarum, quod credendo suscepisti, mysterium, quantumve sit admirabile, quod renata praemium consequi meruisti. Frigiditatem cordis ipsius Sancti Spiritus adnuntiatione succende; quatinus amoto torpore perniciosissimi cultus, divinae fidei calor eius intellegentiam tuarum adhortationum frequentatione succendat, ut profecto sacrae scripturae testimonium per te expletum indubitanter perclareat: «Salvabitur vir infidelis per mulierem fidelem.» Ad hoc enim misericordiam dominicae pietatis consecuta es, ut fructum fidei creditorumque tibi beneficiorum Redemtori tuo multiplicem resignares. Quod equidem, suffragante praesidio benignitatis ipsius, ut explere valeas, adsiduis non desistimus precibus postulare.His ergo praemissis, paternae vobis dilectionis exhibentes officia, hortamur, ut nos reperta portitoris occasione de his, quae per vos superna potentia mirabiliter in conversatione coniugis vestri summissaeque vobis gentis dignatus fuerit operari, prosperis quantocius nuntiis relevetis, quatinus sollicitudo nostra, quae de vestri vestrorumque omnium animae salute optabilia desideranter exspectat, vobis nuntiantibus relevetur, inlustrationemque divinae propitiationis in vobis diffusam opulentius agnoscentes, hilari confessione largitori omnium bonorum Deo, et beato Petro apostolorum principi uberes merito gratias exsolvamus.Praeterea benedictionem protectoris vestri beati Petri apostolorum principis vobis direximus, id est speculum argenteum, et pectinem eboreum inauratum; quod petimus, ut eo benignitatis animo gloria vestra suscipiat, quo a nobis noscitur destinatum.
CAPUT XII.Ut Aeduini per visionem quondam sibi exuli ostensam, sit ad credendum provocatus.
Haec quidem memoratus papa Bonifatius de salute regis Aeduini ac gentis ipsius litteris agebat. Sed et oraculum caeleste, quod illi quondam exulanti apud Redualdum regem Anglorum pietas divina revelare dignata est, non minimum ad suscipienda vel intellegenda doctrinae monita salutaris sensum iuvit illius. Cum ergo videret Paulinus difficulter posse sublimitatem animi regalis ad humilitatem viae salutaris, et suscipiendum mysterium vivificae crucis inclinari, ac pro salute illius simul et gentis, cui praeerat, et verbo exhortationis apud homines, et apud divinam pietatem verbo deprecationis ageret; tandem, ut verisimile videtur, didicit in spiritu, quod vel quale esset oraculum regi quondam caelitus ostensum. Nec exinde distulit, quin continuo regem ammoneret explere votum, quod in oraculo sibi exhibito se facturum promiserat, si temporis illius erumnis exemtus ad regni fastigia perveniret.Erat autem oraculum huiusmodi. Cum persequente illum Aedilfrido, qui ante eum regnavit, per diversa occultus loca vel regna multo annorum tempore profugus vagaretur, tandem venit ad Redualdum obsecrans, ut vitam suam a tanti persecutoris insidiis tutando servaret; qui libenter eum excipiens, promisit se, quae petebatur, esse facturum. At postquam Aedilfrid in hac eum provincia apparuisse, et apud regem illius familiariter cum sociis habitare cognovit, misit nuntios, qui Redualdo pecuniam multam pro nece eius offerrent; neque aliquid profecit. Misit secundo, misit tertio, et copiosiora argenti dona offerens, et bellum insuper illi, si contemneretur, indicens. Qui vel minis fractus, vel corruptus muneribus, cessit deprecanti, et sive occidere se Aeduinum, seu legatariis tradere promisit. Quod ubi fidissimus quidam amicus illius animadvertit, intravit cubiculum, quo dormire disponebat, erat enim prima hora noctis, et evocatum foras, quid erga eum agere rex promisisset, edocuit, et insuper adiecit: «Si ergo vis, hac ipsa hora educam te de hac provincia, et ea in loca introducam, ubi numquam te vel Reduald, vel Aedilfrid invenire valeant.» Qui ait: «Gratias quidem ago benevolentiae tuae; non tamen hoc facere possum, quod suggeris, ut pactum, quod cum tanto rege inii, ipse primus irritum faciam, cum ille mihi nil mali fecerit, nil adhuc inimicitiarum intulerit. Quin potius, si moriturus sum, ille me magis quam ignobilior quisque morti tradat. Quo enim nunc fugiam, qui per omnes Brittaniae provincias tot annorum temporumque curriculis vagabundus hostium vitabam insidias?»Abeunte igitur amico, remansit Aeduini solus foris, residensque mestus ante palatium, multis coepit cogitationum aestibus affici, quid ageret, quove pedem verteret, nescius.Cumque diu tacitis mentis angoribus, et caeco carperetur igni, vidit subito intempesta nocte silentio adpropinquantem sibi hominem vultus habitusque incogniti; quem videns, ut ignotum et inopinatum, non parum expavit. At ille accedens salutavit eum, et interrogavit, quare illa hora, ceteris quiescentibus, et alto sopore pressis, solus ipse mestus in lapide pervigil sederet. At ille vicissim sciscitabatur, quid ad eum pertineret, utrum ipse intus an foris noctem transigeret. Qui respondens ait: «Ne me aestimes tuae mestitiae et insomniorum, et forinsecae et solitariae sessionis causam nescire; scio enim certissime qui es, et quare meres, et quae ventura tibi in proximo mala formidas. Sed dicito mihi, quid mercedis dare velis ei, siqui sit, qui his te meroribus absolvat, et Redualdo suadeat, ut nec ipse tibi aliquid mali faciat, nec tuis te hostibus perimendum tradat.» Qui cum se omnia, quae posset, huic tali pro mercede beneficii daturum esse responderet, adiecit ille: «Quod si etiam regem te futurum exstinctis hostibus in veritate promittat, ita ut non solum omnes tuos progenitores, sed et omnes, qui ante te reges in gente Anglorum fuerant, potestate transcendas?» At Aeduini constantior interrogando factus, non dubitavit promittere, quin ei, qui tanta sibi beneficia donaret, dignis ipse gratiarum actionibus responderet. Tum ille tertio: «Si autem,» inquit, «is, qui tibi tanta taliaque dona veraciter adventura praedixerit, etiam consilium tibi tuae salutis ac vitae melius atque utilius, quam aliquis de tuis parentibus aut cognatis umquam audivit, ostendere potuerit, num ei obtemperare, et monita eius salutaria suscipere consentis?»Nec distulit Aeduini, quin continuo polliceretur in omnibus se secuturum doctrinam illius, qui se tot ac tantis calamitatibus ereptum, ad regni apicem proveheret. Quo accepto responso, confestim is, qui loquebatur cum eo, inposuit dexteram suam capiti eius dicens: «Cum hoc ergo tibi signum advenerit, memento huius temporis ac loquellae nostrae, et ea, quae nunc promittis, adimplere ne differas.» Et his dictis, ut ferunt, repente disparuit, ut intellegeret non hominem esse, qui sibi apparuisset, sed spiritum.Et cum regius iuvenis solus adhuc ibidem sederet, gavisus quidem de conlata sibi consolatione, sed multum sollicitus, ac mente sedula cogitans, quis esset ille, vel unde veniret, qui haec sibi loqueretur, venit ad eum praefatus amicus illius, laetoque vultu salutans eum: «Surge,» inquit, «intra, et sopitis ac relictis curarum anxietatibus, quieti membra simul et animum conpone, quia mutatum est cor regis, nec tibi aliquid mali facere, sed fidem potius pollicitam servare disponit; postquam enim cogitationem suam, de qua tibi ante dixi, reginae in secreto revelavit, revocavit eum illa ab intentione, ammonens, quia nulla ratione conveniat tanto regi amicum suum optimum in necessitate positum auro vendere, immo fidem suam, quae omnibus ornamentis pretiosior est, amore pecuniae perdere.» Quid plura? Fecit rex, ut dictum est; nec solum exulem nuntiis hostilibus non tradidit, sed etiam eum, ut in regnum perveniret, adiuvit.Nam mox redeuntibus domum nuntiis, exercitum ad debellandum Aedilfridum colligit copiosum, eumque sibi occurrentem cum exercitu multum inpari (non enim dederat illi spatium, quo totum suum congregaret atque adunaret exercitum), occidit in finibus gentis Merciorum ad orientalem plagam amnis, qui vocatur Idla; in quo certamine et filius Redualdi, vocabulo Ragenheri, occisus est.Ac sic Aeduini iuxta oraculum, quod acceperat, non tantum regis sibi infesti insidias vitavit, verum etiam eidem peremto in regni gloriam successit.Cum ergo praedicante verbum Dei Paulino rex credere differret, et per aliquod tempus, ut diximus, horis conpetentibus solitarius sederet, quid agendum sibi esset, quae religio sequenda, sedulus secum ipse scrutari consuesset, ingrediens ad eum quadam die vir Dei, inposuit dexteram capiti eius et, an hoc signum agnosceret, requisivit. Qui cum tremens ad pedes eius procidere vellet, levavit eum, et quasi familiari voce affatus: «Ecce,» inquit, «hostium manus, quos timuisti, Domino donante evasisti; ecce regnum, quod desiderasti, ipso largiente percepisti. Memento, ut tertium, quod promisisti, facere ne differas, suscipiendo fidem eius, et praecepta servando, qui te et a temporalibus adversis eripiens, temporalis regni honore sublimavit; et si deinceps voluntati eius, quam per me tibi praedicat, obsecundare volueris, etiam a perpetuis malorum tormentis te liberans, aeterni secum regni in caelis faciet esse participem.»
CAPUT XIII.Quale consilium idem cum Primatibus suis de percipienda fide Christi habuerit; et ut Pontifex eius suas aras profanaverit.
Quibus auditis, rex suscipere quidem se fidem, quam docebat, et velle et debere respondebat. Verum adhuc cum amicis principibus et consiliariis suis sese de hoc conlaturum esse dicebat, ut, si et illi eadem cum illo sentire vellent, omnes pariter in fonte vitae Christo consecrarentur. Et adnuente Paulino, fecit, ut dixerat. Habito enim cum sapientibus consilio, sciscitabatur singillatim ab omnibus, qualis sibi doctrina haec eatenus inaudita, et novus divinitatis, qui praedicabatur, cultus videretur.Cui primus pontificum ipsius Coifi continuo respondit: «Tu vide, rex, quale sit hoc, quod nobis modo praedicatur; ego autem tibi verissime, quod certum didici, profiteor, quia nihil omnino virtutis habet, nihil utilitatis religio illa, quam hucusque tenuimus. Nullus enim tuorum studiosius quam ego culturae deorum nostrorum se subdidit; et nihilominus multi sunt, qui ampliora a te beneficia quam ego, et maiores accipiunt dignitates, magisque prosperantur in omnibus, quae agenda vel adquirenda disponunt. Si autem dii aliquid valerent, me potius iuvare vellent, qui illis inpensius servire curavi. Unde restat, ut si ea, quae nunc nobis nova praedicantur, meliora esse et fortiora, habita examinatione perspexeris, absque ullo cunctamine suscipere illa festinemus.»Cuius suasioni verbisque prudentibus alius optimatum regis tribuens assensum, continuo subdidit: «Talis,» inquiens, «mihi videtur, rex, vita hominum praesens in terris, ad conparationem eius, quod nobis incertum est, temporis, quale cum te residente ad caenam cum ducibus ac ministris tuis tempore brumali, accenso quidem foco in medio, et calido effecto caenaculo, furentibus autem foris per omnia turbinibus hiemalium pluviarum vel nivium, adveniens unus passeium domum citissime pervolaverit; qui cum per unum ostium ingrediens, mox per aliud exierit. Ipso quidem tempore, quo intus est, hiemis tempestate non tangitur, sed tamen parvissimo spatio serenitatis ad momentum excurso, mox de hieme in hiemem regrediens, tuis oculis elabitur. Ita haec vita hominum ad modicum apparet; quid autem sequatur, quidve praecesserit, prorsus ignoramus. Unde si haec nova doctrina certius aliquid attulit, merito esse sequenda videtur.» His similia et ceteri maiores natu ac regis consiliarii divinitus admoniti prosequebantur.Adiecit autem Coifi, quia vellet ipsum Paulinum diligentius audire de Deo, quem praedicabat, verbum facientem. Quod cum iubente rege faceret, exclamavit auditis eius sermonibus dicens: «Iam olim intellexeram nihil esse, quod colebamus; quia videlicet, quanto studiosius in eo cultu veritatem quaerebam, tanto minus inveniebam.Nunc autem aperte profiteor, quia in hac praedicatione veritas claret illa, quae nobis vitae, salutis, et beatitudinis aeternae dona valet tribuere. Unde suggero, rex, ut templa et altaria, quae sine fructu utilitatis sacravimus, ocius anathemati et igni contradamus.» Quid plura? praebuit palam adsensum evangelizanti beato Paulino rex, et, abrenuntiata idolatria, fidem se Christi suscipere confessus est. Cumque a praefato pontifice sacrorum suorum quaereret, quis aras et fana idolorum cum septis, quibus erant circumdata. primus profanare deberet; ille respondit: «Ego. Quis enim ea, quae per stultitiam colui, nunc ad exemplum omnium aptius quam ipse per sapientiam mihi a Deo vero donatam destruam?»Statimque, abiecta superstitione vanitatis, rogavit sibi regem arma dare et equum emissarium, quem ascendens ad idola destruenda veniret. Non enim licuerat pontificem sacrorum vel arma ferre, vel praeter in equa equitare. Accinctus ergo gladio accepit lanceam in manu, et ascendens emissarium regis, pergebat ad idola. Quod aspiciens vulgus, aestimabat eum insanire. Nec distulit ille, mox ut adpropiabat ad fanum, profanare illud, iniecta in eo lancea, quam tenebat; multumque gavisus de agnitione veri Dei cultus, iussit sociis destruere ac succendere fanum cum omnibus septis suis.Ostenditur autem locus ille quondam idolorum non longe ab Eburaco ad orientem, ultra amnem Doruventionem, et vocatur hodie Godmunddingaham, ubi pontifex ipse, inspirante Deo vero, polluit ac destruxit eas, quas ipse sacraverat, aras.
CAPUT XIV.Ut idem Aeduini cum sua gente fidelis sit factus; et ubi Paulinus baptizaverit.
Igitur accepit rex Aeduini cum cunctis gentis suae nobilibus ac plebe perplurima fidem et lavacrum sanctae regenerationis anno regni sui XI, qui est annus dominicae incarnationis DCXXVII, ab adventu vero Anglorum in Brittaniam annus circiter CLXXXmus. Baptizatus est autem Eburaci die sancto paschae pridie Iduum Aprilium in ecclesia Petri apostoli, quam ibidem ipse de ligno, cum cathecizaretur, atque ad percipiendum baptisma inbueretur, citato opere construxit. In qua etiam civitate ipsi doctori atque antistiti suo Paulino sedem episcopatus donavit. Mox autem ut baptisma consecutus est, curavit, docente eodem Paulino, maiorem ipso in loco et augustiorem de lapide fabricare basilicam, in cuius medio ipsum, quod prius fecerat, oratorium includeretur. Praeparatis ergo fundamentis in gyro prioris oratorii per quadrum coepit aedificare basilicam. Sed priusquam altitudo parietis esset consummata, rex ipse impia nece occisus, opus idem successori suo Osvaldo perficiendum reliquit. Paulinus autem ex eo tempore sex annis continuis, id est ad finem usque imperii regis illius, verbum Dei, adnuente ac favente ipso, in ea provincia praedicabat; credebantque et baptizabantur quotquot erant praeordinati ad vitam aeternam, in quibus erant Osfrid et Eadfrid filii regis Aeduini, qui ambo ei exuli nati sunt de Quoenburga filia Cearli regis Merciorum.Baptizati sunt tempore sequente et alii liberi eius de Aedilberga regina progeniti, Aedilhun et Aedilthryd filia, et alter filius Vuscfrea, quorum primi albati adhuc rapti sunt de hac vita, et Eburaci in ecclesia sepulti. Baptizatus et Yffi filius Osfridi, sed et alii nobiles ac regii viri non pauci. Tantus autem fertur tunc fuisse fervor fidei ac desiderium lavacri salutaris genti Nordanhymbrorum, ut quodam tempore Paulinus veniens cum rege et regina in villam regiam, quae vocatur Adgefrin, XXXVI diebus ibidem cum eis cathecizandi et baptizandi officio deditus moraretur; quibus diebus cunctis a mane usque ad vesperam nil aliud ageret, quam confluentem eo de cunctis viculis ac locis plebem Christi verbo salutis instruere, atque instructam in fluvio Gleni, qui proximus erat, lavacro remissionis abluere. Haec villa tempore sequentium regum deserta, et alia pro illa est facta in loco, qui vocatur Maelmin.Haec quidem in provincia Berniciorum; sed et in provincia Deirorum, ubi saepius manere cum rege solebat, baptizabat in fluvio Sualua, qui vicum Cataractam praeterfluit. Nondum enim oratoria vel baptisteria in ipso exordio nascentis ibi ecclesiae poterant aedificari. Attamen in Campodono, ubi tunc etiam villa regia erat, fecit basilicam, quam postmodum pagani, a quibus Aeduini rex occisus est, cum tota eadem villa succenderunt; pro qua reges posteriores fecere sibi villam in regione, quae vocatur Loidis. Evasit autem ignem altare, quia lapideum erat; et servatur adhuc in monasterio reverentissimi abbatis et presbyteri Thryduulfi, quod est in silva Elmete.
CAPUT XV.Ut provincia Orientalium Anglorum fidem Christi susceperit.
Tamtum autem devotionis Aeduini erga cultum veritatis habuit, ut etiam regi Orientalium Anglorum, Earpualdo filio Redualdi, persuaderet, relictis idolorum superstitionibus, fidem et sacramenta Christi cum sua provincia suscipere. Et quidem pater eius Reduald iamdudum in Cantia sacramentis Christianae fidei inbutus est, sed frustra; nam rediens domum ab uxore sua et quibusdam perversis doctoribus seductus est, atque a sinceritate fidei depravatus habuit posteriora peiora prioribus; ita ut in morem antiquorum Samaritanorum et Christo servire videretur et diis, quibus antea serviebat; atque in eodem fano et altare haberet ad sacrificium Christi, et arulam ad victimas daemoniorum. Quod videlicet fanum rex eiusdem provinciae Alduulf, qui nostra aetate fuit, usque ad suum tempus perdurasse, et se in pueritia vidisse testabatur.Erat autem praefatus rex Reduald natu nobilis, quamlibet actu ignobilis, filius Tytili, cuius pater fuit Vuffa, a quo reges Orientalium Anglorum Vuffingas appellant.Verum Eorpuald non multo, postquam fidem accepit, tempore occisus est a viro gentili nomine Ricbercto; et exinde tribus annis provincia in errore versata est, donec accepit regnum frater eiusdem Eorpualdi Sigberct, vir per omnia Christianissimus ac doctissimus, qui, vivente adhuc fratre, cum exularet in Gallia, fidei sacramentis inbutus est, quorum participem, mox ubi regnare coepit, totam suam provinciam facere curavit. Cuius studiis gloriosissime favit Felix episcopus, qui de Burgundiorum partibus, ubi ortus et ordinatus est, cum venisset ad Honorium archiepiscopum, eique indicasset desiderium suum, misit eum ad praedicandum verbum vitae praefatae nationi Anglorum. Nec vota ipsius in cassum cecidere; quin potius fructum in ea multiplicem credentium populorum pius agri spiritalis cultor invenit. Siquidem totam illam provinciam, iuxta sui nominis sacramentum, a longa iniquitate atque infelicitate liberatam, ad fidem et opera iustitiae, ac perpetuae felicitatis dona perduxit, accepitque sedem episcopatus in civitate Domnoc; et cum X ac VII annos eidem provinciae pontificali regimine praeesset, ibidem in pace vitam finivit.
CAPUT XVI.Ut Paulinus in provincia Lindissi praedicaverit; et de qualitate regni Aeduini.
Preadicabat autem Paulinus verbum etiam provinciae Lindissi, quae est prima ad meridianam Humbre fluminis ripam, pertingens usque ad mare, praefectumque Lindocolinae civitatis, cui nomen erat Blaecca, primum cum domu sua convertit ad Dominum. In qua videlicet civitate et ecclesiam operis egregii de lapide fecit; cuius tecto vel longa incuria, vel hostili manu deiecto, parietes hactenus stare videntur, et omnibus annis aliqua sanitatum miracula in eodem loco solent ad utilitatem eorum, qui fideliter quaerunt, ostendi. In qua ecclesia Paulinus, transeunte ad Christum Iusto, Honorium pro eo consecravit episcopum, ut in sequentibus suo loco dicemus.De huius fide provinciae narravit mihi presbyter et abbas quidam vir veracissimus de monasterio Peartaneu, vocabulo Deda, retulisse sibi quendam seniorem, baptizatum se fuisse die media a Paulino episcopo, praesente rege Aeduino, et multam populi turbam in fluvio Treenta, iuxta civitatem, quae lingua Anglorum Tiouulfingacastir vocatur; qui etiam effigiem eiusdem Paulini referre esset solitus, quod esset vir longae staturae, paululum incurvus, nigro capillo, facie macilenta, naso adunco pertenui, venerabilis simul et terribilis aspectu.Habuit autem secum in ministerio et Iacobum diaconum, virum utique industrium ac nobilem in Christo et in ecclesia, qui ad nostra usque tempora permansit.Tanta autem eo tempore pax in Brittania, quaquaversum imperium regis Aeduini pervenerat, fuisse perhibetur, ut, sicut usque hodie in proverbio dicitur, etiam si mulier una cum recens nato parvulo vellet totam perambulare insulam a mari ad mare, nullo se ledente valeret. Tantum rex idem utilitati suae gentis consuluit, ut plerisque in locis, ubi fontes lucidos iuxta puplicos viarum transitus conspexit, ibi ob refrigerium viantium, erectis stipitibus, aereos caucos suspendi iuberet, neque hos quisquam, nisi ad usum necessarium, contingere prae magnitudine vel timoris eius auderet, vel amoris vellet. Tantum vero in regno excellentiae habuit, ut non solum in pugna ante illum vexilla gestarentur, sed et tempore pacis equitantem inter civitates sive villas aut provincias suas cum ministris, semper antecedere signifer consuesset; nec non et incedente illo ubilibet per plateas, illud genus vexilli, quod Romani tufam, Angli appellant Thuuf, ante eum ferri solebat.
|