Carmina

ante 470

___________________________________________________

Carmen XV

Epithalamium.

Forte procellosi remeans ex arce Caferei,

Phoebados Iliacae raptum satis ulta pudorem,

Pallas Erechtheo Xanthum mutabat Hymetto.

aurato micat aere caput, maiusque serenum

5

de terrore capit; posito nam fulmine necdum

Cinyphio Tritone truces hilaraverat artus.

Gorgo tenet pectus medium, factura videnti

et truncata moras; nitet insidiosa superbum

effigies vivitque anima pereunte venustas;

10

alta cerastarum spiris caput asperat atrum

congeries, torquet maculosa volumina mordax

crinis, et irati dant sibila taetra capilli.

squameus ad mediam thorax non pervenit alvum

post chalybem pendente peplo; tegit extima limbi

15

circite palla pedes, qui cum sub veste moventur,

crispato rigidae crepitant in syrmate rugae.

laevam parma tegit Flegraei plena tumultus:

hic rotat excussum vibrans in sidera Pindum

Enceladus, rabido fit missilis Ossa Typhoeo;

20

Porfyrion Pangaea rapit, Rhodopenque Adamastor

Strymonio cum fonte levat, veniensque superne

intorto calidum restinguit flumine fulmen;

hic Pallas Pallanta petit, cui Gorgone visa

invenit solidum iam lancea tarda cadaver;

25

hic Lemnon pro fratre Mimas contra aegida torquet

impulsumque quatit iaculabilis insula caelum:

plurimus hic Briareus populoso corpore pugnat,

cognatam portans aciem, cui vertice ab uno

cernas ramosis palmas fruticare lacertis.

30

nec species solas monstris, dedit arte furorem

Mulciber, atque ipsas timuit quas finxerat iras.

hastam dextra tenet, nuper quam valle Aracynthi

ipsa sibi posita Pallas protraxit oliva.

hoc steterat genio, super ut vestigia divae

35

labentes teneat Marathonia baca trapetas.

Hic duo templa micant; quorum supereminet unus

ut meritis, sic sede locus, qui continet alta

scrutantes ratione viros, quid machina caeli,

quid tellus, quid fossa maris, quid turbidus aer,

40

quid noctis lucisque vice s, quid menstrua lunae

incrementa parent, totidem cur damna sequantur.

ilicet hic summi resident septem sapientes,

innumerabilium primordia philosophorum:

Thales Mileto genitus vadimonia damnat;

45

Lindie tu Cleobule iubes, modus optimus ut sit;

tu meditans totura decoras, Periandre, Corinthon;

Atticus inde Solon 'ne quid nimis' approbat unum:

Prienaee Bia, plures ais esse malignos;

tu Mytilene satus cognoscere, Pittace, tempus,

50

noscere sese ipsum, Chilon Spartane, docebas;

asserit hic Samius post docta silentia lustri

Pythagoras, solidum princeps quod musica mundum

temperet et certis concentum reddat ab astris,

signaque, zodiacus quae circulus axe supremo

55

terna quater retinet, proprio non currere motu,

aequis inter se spatiis tamen esse locata

fixaque signifero pariter quoque cernua ferri,

praecipuumque etiam septem vaga sidera cantum

hinc dare, perfectus numerus quod uterque habeatur,

60

hoc numero affirmans, hoc ordine cuncta rotari;

falciferi Cronon ire senis per summa polorum,

Martis contiguum medio Iove pergere sidus,

post hos iam quarto se flectere tramite Solem,

sic placidam Paphien servare diastema quintum,

65

Arcadium sexto, Lunam sic orbe supremo

ter denas tropico prope currere climate myras.

si quos ergo chelys, si quos lyra, tibia si quos

ediderint cum voce modos, exemplar ad istud

ponderibus positis, quantum proportio suadet,

70

intervalla sequi septeni sideris edit;

harmoniam dicens etiam, quod quattuor istis

sic sedeant elementa modis, ut pondere magnis

sit locus inferior; media tellure quod autem

perfecte medium est, imum patet esse rotundi;

75

hinc fieri, ut terram levior superemicet unda,

altior his quoque sit qui purior eminet aer,

omnia concludat caelum levitate suprema,

pendeat et totum simul hoc ab origine centri.

Thales hic etiam numeris perquirit et astris.

80

defectum ut Phoebi nec non Lunaeque laborem

nuntiet anterius; sed rebus inutile ponit

principium, dum credit aquis subsistere mundum.

huius discipuli versa est sententia dicens

principiis propriis semper res quasque creari,

85

singula qui quosdam fontes decernit habere

aeternum irriguos ac rerum semine plenos.

hunc etiam sequitur, qui gignere cuncta putabat

hunc aerem, pariterque deos sic autumat ortos.

quartus Anaxagoras Thaletica dogmata servat,

90

sed divinum animum sentit, qui fecerit orbem.

iunior huic iunctus residet collega, sed idem

materiam cunctis creaturis aera credens

iudicat inde deum, faceret quo cuncta, tulisse.

post hos Arcesilas divina mente paratam

95

conicit hanc molem, confectam partibus illis,

quas atomos vocat ipse leves. Socratica post hunc

secta micat, quae de naturae pondere migrans

ad mores hominum limandos transtulit usum.

hanc sectam perhibent summum excoluisse Platona,

100

sed triplici formasse modo, dum primus et unus

physica vel logico, logicum vel iungit ad ethos.

invenit hic princeps quid prima essentia distet

a summo sextoque bono, cum denique saxa

sint tantum penitusque nihil nisi esse probentur;

105

proxima succedant, quibus esse et vivere promptum est,

addere quis possis nil amplius, arbor et herba;

tertia sit pecorum, quorum esse et vivere motu

non caret et sensu; mortales quarta deinde

respiciat factura suos, quibus esse, moveri,

110

vivere cum sensu datur, et supereminet illud,

quod sapiunt veroque valent discernere falsum;

quinta creaturas superas substantia prodat,

quas quidam dixere deos, quia corpora sumant

contemplanda homini, paulo post ipsa relinquant

115

inque suam redeant, si qua est tenuissima, formam;

sic fieri, ut pateat substantia summa creator,

sexta tamen supraque nihil sed cuncta sub ipso;

hoc in gymnasio Polemi Sapientia vitam

excolit adiunctamque suo fovet ipsa Platoni;

120

obviet et quamquam totis Academia sectis

atque neget verum, veris hunc laudibus ornat.

Stoica post istos, sed concordantibus ipsis,

Chrysippus Zenonque docent praecepta tenere.

exclusi prope iam Cynici, sed limine restant;

125

ast Epicureos eliminat undique virtus.

At parte ex alia textrino prima Minervae

palla Iovis rutilat, cuius bis coctus aeno

serica Sidonius fucabat stamina murex.

ebria nec solum spirat conchylia sandix;

130

insertum nam fulgur habet, filoque rigenti

ardebat gravidum de fragmine fulminis ostrum.

hic viridis proprio Glaucus pendebat amictu;

undabant hic arte sinus, fictoque tumore

mersabat pandas tempestas texta carinas.

135

Amphitryoniadi surgebat tertia vestis:

parvulus hic gemino cinctus serpente novercae

inscius arridet monstris ludumque putando

insidias, dum nescit, amat vultuque dolentis

extingui deflet, quos ipse interficit, angues.

140

praeterea sparsis sunt haec subiecta figuris:

sus, leo, cerva, gigans, taurus, iuga, Cerberus, hydra,

hospes, Nessus, Eryx, volucres, Thrax, Cacus, Amazon,

grex, fluvius, Libs, poma, Lycus, virgo, polus, Oete.

hoc opus, et si quid superest quod numina vestit,

145

virgineae posuere manus. sed in agmine toto

inter Cecropias Ephyreiadasque puellas

Araneola micat; proprias conferre laborat

ipsa Minerva manus calathisque evicta recedens

cum tenet haec telas, vult haec plus tela tenere.

150

hic igitur proavi trabeas imitata rigentes

palmatam parat ipsa patri, qua consul et idem

Agricolam contingat avum doceatque nepotes

non abavi solum, sed avi quoque iungere fasces.

texuerat tamen et chlamydes, quibus ille magister

155

per Tartesiacas conspectus splenduit urbes

et quibus ingestae sub tempore praefecturae

conspicuus sanctas reddit se praesule leges.

attamen in trabea segmento luserat alto

quod priscis illustre toris. Ithacesia primum

160

fabula Dulichiique lares formantur et ipsam

Penelopam tardas texit distexere telas.

Taenaron hic frustra bis rapta coniuge pulsat

Thrax fidibus, legem postquam temeravit Averni,

et prodesse putans iterum non respicit umbram.

165

hic vovet Alceste praelato coniuge vitam

rumpere, quam cernas Parearum vellere in ipso

nondum pernetam fato praestante salutem.

hic nox natarum Danai lucebat in auro,

quinquaginta enses genitor quibus impius aptat

170

et dat concordem discordia iussa furorem;

solus Hypermestrae servatus munere Lynceus

effugit; aspicias illam sibi parva paventem

et pro dimisso tantum pallere marito.

iamque Iovem in formas mutat, quibus ille tenere

175

Mnemosynam, Europam, Semelen, Ledam, Cynosuram

serpens, bos, fulmen, cygnus, Dictynna solebat,

iamque opus in turrem Danaae pluviamque metalli

ibat et hic alio stillabat Iuppiter auro,

cum virgo aspiciens vidit Tritonida verso

180

lumine doctisonas spectare libentius artes;

commutat commota manus ac pollice docto

pingere philosophi victricem Laida coepit,

quae Cynici per menta feri rugosaque colla

rupit odoratam redolenti forcipe barbam.

185

subrisit Pallas castoque haec addidit ore:

«non nostra ulterius ridebis dogmata, virgo

philosopho nuptura meo; mage flammea sumens

hoc mater sine texat opus. consurge, sophorum

egregium Polemi decus, ac nunc Stoica tandem

190

pone supercilia et Cynicos imitatus amantes

incipies iterum parvum mihi ferre Platona.»

haerentem tali compellat voce magister:

«perge libens, neu tu damnes fortasse iugari,

quod noster iubet ille senex, qui non piger hausit

195

numina contemplans Anyto pallente venenum.»

Dixerat; ille simul surgit vultuque modesto

tetrica nodosae commendat pallia clavae.

amborum tum diva comas viridantis olivae

pace ligat, nectit dextras ac foedera mandat,

200

Nymphidius quae cernat avus; probat Atropos omen

fulvaque concordes iunxerunt fila sorores.