Carmen Paschale

Liber II

____________________________________________________________

Liber secundus.

Expulerat primogenitum saevissimus anguis

Florigera de sede virum blandique saporis

Inlecebris letum misero portarat amarum.

Nec solus meritam praesumptor senserat iram

5

Mortali sub lege iacens, sed prorsus ab ipso

Humanum simul omne genus. heu, noxia coniux!

Noxia tu coniux magis an draco perfidus ille?

Perfidus ille draco, sed tu quoque noxia coniux.

Pro dolor! aeterni fuerant duo. crescere posquam

10

Coepit origo, perit clademque a semine sumpsit.

Quid numerosa dies, quid tempore proderat illo

Cernere nongentos ultra feliciter annos

Progeniemque senum decimam spectare nepotum

Iamque suum nescire genus: cum victa supremis

15

Cursibus extremae sors inreparabilis horae,

Sera licet, ventura foret longumque per aevum

Vita brevis nihil esse diu cum fine doloret?

Nec reducem spes ferret opem primique sepulchrum

Terrigenae caeca sorberet fauce nepotes:

20

Ni pius ille sator culpas ignoscere promptus,

Reddere difficilis, sua ne factura periret

Quaeque Deo similis vivens adstaret imago

Dissimilis de morte foret, veniale misertus

Instauraret opus pomisque vetaret acerbis,

25

Quae mandere patres, natorum horrescere dentes

Donaretque suis semper placatus, ut unde

Culpa dedit mortem, pietas daret inde salutem,

Et velut e spinis mollis rosa surgit acutis

Nil quod laedat habens matremque obscurat honore:

30

Sic Evae de stirpe sacra veniente Maria

Virginis antiquae facinus nova virgo piaret:

Ut quoniam natura prior vitiata iacebat

Sub dicione necis, Christo nascente renasci

Possit homo et veteris maculam deponere carnis.

35

Haec ventura senes posquam dixere prophetae,

Angelus intactae cecinit properata Mariae:

Et dictum comitata fides, uterumque puellae

Sidereum mox implet onus, rerumque creator

Nascendi sub lege fuit. stupet innuba tensos

40

Virgo sinus gaudetque suum paritura parentem.

Iamque novem lapsis decimi de limine mensis

Fulgebat sacrata dies, cum virgine feta

Promissum conplevit opus verbum caro factum,

In nobis habitare volens. tunc maximus infans

45

Intemerata sui conservans viscera templi

Inlaesum vacuavit iter: pro virgine testis

Partus adest, clausa ingrediens et clausa relinquens.

Quae nova lux mundo, quae toto gratia caelo?

Quis fuit ille nitor, Mariae cum Christus ab alvo

50

Processit splendore novo? velut ipse decoro

Sponsus ovans thalamo, forma speciosus amoena

Prae filiis hominum, cuius radiante figura

Blandior in labiis diffusa est gratia pulchris.

O facilis pietas! ne nos servile teneret

55

Peccato dominante iugum, servilia summus

Membra tulit Dominus, primique ab origine mundi

Omnia qui propriis vestit nascentia donis

Obsitus exiguis habuit velamina pannis;

Quemque procellosi non mobilis unda profundi,

60

Terrarum non omne solum, spatiosaque lati

Non capit aula poli, puerili in corpore plenus

Mansit et angusto Deus in praesepe quievit.

Salve, sancta parens, enixa puerpera regem,

Qui caelum terramque tenet per saecula, cuius

65

Nomen et aeterno conplectens omnia gyro

Imperium sine fine manet; quae ventre beato

Gaudia matris habens cum virginitatis honore

Nec primam similem visa es nec habere sequentem:

Sola sine exemplo placuisti femina Christo.

70

Tunc prius ignaris pastoribus ille creatus

Enituit, quia pastor erat, gregibusque refulsit

Agnus et angelicus cecinit miracula coetus.

Talia Bethleis dum signa geruntur in oris,

Eoi venere magi saevumque tyrannum

75

Grandia sollicitis perturbant nuntia dictis:

Iudaicis nuper populis orientis ab axe

Progenitum fulsisse ducem, hoc caelitus astra,

Hoc stellam radiare novam. ferus arbiter aulae

Aestuat Hebreae ratus hunc succedere posse

80

Mox sibimet, qui primus erat: tunc fronte serena

Nubila mentis alens clam mandat ubique requiri

Sicut adorandum, quem tractat fraude necandum.

Quid furis, Herodes? Christum sermone fateris,

Et sensu iugulare cupis, legemque legendo

85

Neglegis et regi regum tua regna minaris.

Ne tamen insano careant tua nomina facto,

Patrandum sub honore crucis (sed crimine gentis)

Herodes alius quod tu molire videbit.

Ergo alacres summo servantes lumina caelo

90

Fixa magi sidusque micans regale secuti

Optatam tenuere viam, quae lege futura

Duxit adorantes sacra ad cunabula gentes.

Thensaurisque simul pro religione solutis,

Ipsae etiam ut possint species ostendere Christum,

95

Aurea nascenti fuderunt munera regi,

Tura dedere Deo, myrram tribuere sepulchro.

Cur tria dona tamen? quoniam spes maxima vitae est

Hunc numerum confessa fides, et tempora summus

Cernens cuncta Deus, praesentia, prisca, futura,

100

Semper adest semperque fuit semperque manebit

In triplici virtute sui. tunc caelitus illi

Per somnum moniti contemnere iussa tyranni

Per loca mutati gradientes devia callis

In patriam rediere suam. sic nos quoque sanctam

105

Si cupimus patriam tandem contingere, posquam

Venimus ad Christum, iam non repetamus iniquum.

Ergo ubi delusum se conperit, impius iram

Rex aperit (si iure queat rex ille vocari,

Qui pietate caret, propriam qui non regit iram)

110

Ereptumque gemens facinus sibi, ceu leo frendens,

Cuius ab ore tener subito cum labitur agnus,

In totum movet arma gregem manditque trahitque

Molle pecus, trepidaeque vocant sua pignera fetae

Nequiquam et vacuas implent balatibus auras:

115

Haut secus Herodes Christo stimulatus adempto

Sternere conlisas parvorum strage catervas

Inmerito non cessat atrox. quo crimine simplex

Turba perit? cur qui vixdum potuere creari

Iam meruere mori? furor est in rege cruento,

120

Non ratio; primosque necans vagitus et audens

Innumerum patrare nefas puerilia mactat

Milia plangoremque dedit tot matribus unum.

Haec laceros crines nudato vertice rupit,

Illa genas secuit, nudum ferit altera pugnis

125

Pectus et infelix mater (nec iam modo mater)

Orba super gelidum frustra premit ubera natum.

Quis tibi tunc, lanio, cernenti talia sensus?

Quosve dabas fremitus, cum vulnera fervere late

Prospiceres arce ex summa vastumque videres

130

Misceri ante oculos tantis plangoribus aequor?

Extinctisque tamen quamvis infantibus absens,

Praesens Christus erat, qui sancta pericula semper

Suscipit et poenas alieno in corpore sentit.

Ast ubi bis senos aetatis contigit annos,

135

Hoc spatium de carne trahens, aevique meatus

Humana pro parte tulit, senioribus esse

Corde videbatur senior legisque magistros

Inter ut emeritus residebat iure magister.

Nec mora (quas etenim volitans per tempora mundus

140

Novit habere moras?) usus maiore iuventa,

Sex quasi lustra gerens placidam Iordanis ad undam

Venit ut acciperet hoc, quod dare venerat ipse.

Hunc Baptista potens ut vidit ab amne Iohannes,

Quem matris dum ventre latet nondumque creatus

145

Senserat obstruso iam tunc sermone prophetes

Ut muto genitore fluens, cui munera linguae

Post noni taciturna diu spiramina mensis

Parto redduntur nato, mox praedicat: agnus

Ecce Dei veniens peccatum tollere mundi.

150

Tollere cum dicit, quod non habet, hoc mihi tollit:

Non mala ut ipse gerat, sed ut ipse nocentia perdat.

Qualiter in medias cum lux praeclara tenebras

Funditur et proprium non obfuscata serenum

Decutit expulsas inlaesis vultibus umbras,

155

Sic delicta fugans Salvator nostra gerendo

Tersit et adactu procul evanescere iussit.

Tunc vada torrentum simplex ingressus aquarum,

In se cuncta lavat nostrae contagia vitae

Ipse nihil quod perdat habens, sanctoque liquentes

160

Corpore mundavit latices famamque beavit

Gurgitis et propriis sacravit flumina membris.

Senserunt elementa Deum, mare fugit, et ipse

Iordanis refluas cursum convertit in undas.

Namque propheta canens: quidnam est, mare, quod fugis, inquit

165

Et tu, Iordanis, retro quia subtrahis amnem?

Ergo ubi flumineum post mystica dona lavacrum

Egrediens siccas Dominus calcavit harenas,

Confestim patuere poli, sanctusque columbae

Spiritus in specie Christum vestivit honore

170

Mansuetumque docet multumque incedere mitem

Per volucrem quae felle caret, Natoque vocato

Voce Patris triplici Deus ex ratione probatur,

Quod Pater et Natus, quod Spiritus est ibi sanctus,

Quo manet indignus qui non numeraverit unum.

175

Inde quater denis iam noctibus atque diebus

Ieiunum dapibus, sacro Spiramine plenum

Insidiis temptator adit doctusque per artem

Fallaces offerre dapes: si filius, inquit,

Cerneris esse Dei, dic ut lapis iste repente

180

In panis vertatur opem, miracula tamquam

Haec eadem non semper agat, qui saxea terrae

Viscera frugiferis animans fecundat aristis

Et panem de caute creat. hac ergo repulsus

Voce prius hominem non solo vivere pane

185

Sed cuncto sermone Dei, labefactus et amens,

Altera vipereis instaurans arma venenis

Cum Domino montana petit cunctasque per orbem

Regnorum monstravit opes: haec omnia, dicens,

Me tribuente feres, si me prostratus adores.

190

Quantum perversus, tantum perversa locutus:

Scilicet ut fragilis regna adfectaret honoris

Qui populis aeterna parat, monstrumque nefandum

Pronus adoraret, cuius super aethera sedes,

Terra pedum locus est, quem nullus cernit et omnis

195

Laudat in excelsis submissa voce potestas.

Christus ad haec: tantum Dominum scriptura Deumque

Iussit adorari et soli famularier uni.

His quoque deficiens congressibus audet iniquus

Ter sese adtollens animo perstare superbo,

200

Terque volutus humo fragili confidere bello.

Tunc adsumpsit eum sanctam sceleratus in urbem,

Et statuens alti supra fastigia templi:

Si natum genitore Deo tete adseris, inquit,

Inpiger e summo dilapsus labere tecto.

205

Nam scriptura docet de te mandasse Tonantem,

Angelicis subvectus eas ut tutior ulnis,

Ad lapidem ne forte pedem conlidere possis.

O quam caeca gerit nigro sub pectore corda

Mens tenebris obscura suis! hunc ardua templi

210

Culmina et erectae quamvis fastigia pinnae

Credidit in praeceps horrescere, maxima summi

Curvavit qui membra poli caelosque per omnes

Vectus in extremae discendit humillima terrae,

Inferiora petens et non excelsa relinquens.

215

Dixerat, et validi confossus cuspide verbi,

Quod temptare suum Dominumque Deumque nequiret,

Victoris fugit ora gemens. tunc hoste repulso

Caelicolae adsistunt proceres coetusque micantes,

Angelici Christo famulantur rite ministri.

220

Protinus ergo viros ex piscatoribus aptos

Humanas piscari animas, quae lubrica mundi

Gaudia sectantes tamquam vaga caerula ponti

Caecaque praecipites tranant incerta profundi,

Discipulos iubet esse suos talesque supernae

225

Conciliat vitae, quos non ventosa loquendi

Gloria nec vana de nobilitate superbus

Sanguis alat sed fama tacens, humilique refulgens

Mente nitor caelo faciat de plebe propinquos.

Namque stulta potens elegit et infima mundi

230

Fortia confringens Deus et sapientia perdens.

Quin etiam celerem cupiens conferre salutem

Orandi praecepta dedit, iudexque benignus

Indulgenda peti breviter iubet, ut cito praestet,

Sic dicens: orate patrem, baptismate nostrum,

235

Iure suum; propriumque homini concessit honorem

Et quod solus habet cunctos permisit habere.

Qui dominum caeli patrem memoramus, in ipso

Iam fratres nos esse decet nec origine carnis

Germanum tractare odium, sed spiritus igne

240

Flagrantes abolere doli monumenta vetusti

Atque novum gestare hominem, ne forsan ab alto

Degenerent terrena Deo, cui nos duce Christo

Fecit adoptivos caelestis gratia natos.

Sanctificetur ubi Dominus, qui cuncta creando

245

Sanctificat, nisi corde pio, nisi pectore casto?

Ut mereamur eum nos sanctificare colendo,

Annuit, ipse prior, sicut benedicier idem

Se iubet a nobis, a quo benedicimur omnes.

Adveniat regnum iam iamque scilicet illud,

250

Morte vacans et fine carens, cui nulla per aevum

Tempora succedunt, quia nescit tempus habere

Continuus sine nocte dies: ubi principe Christo

Nobile perpetua caput amplectente corona

Victor opima ferens gaudebit praemia miles.

255

Hoc iugibus votis, hoc nocte dieque precemur,

Illius ut fiat caelo terraque voluntas,

Qui nusquam vult esse nefas hostemque nocentem

Utque polo sic pellat humo, ne corpora nostra

Tamquam vile solum saevus sibi vindicet hydrus;

260

Sed qui cuncta fovet plena pietate redundans

Omnipotens animas pariter conservet et artus:

Altera pars etenim caeli sumus, altera terrae.

Annonam fidei speramus pane diurno,

Ne mens nostra famem doctrinae sentiat umquam

265

A Christo ieiuna, suo qui corpore et ore

Nos saturat simul ipse manens verbumque cibusque.

Dulcia nam Domini nostris in faucibus haerent

Eloquia exuperantque favos atque omnia mella.

Debita laxari qui nobis cuncta rogamus,

270

Nos quoque laxemus; proprii nam cautio verbi

Spondentes manifesta tenet, gravisque soluti

Nectimur alterius si solvere vincla negemus:

Incipietque pius decies millena talenta

Dimittens Dominus, si nos adfligere propter

275

Denarios centum conservum senserit ullum,

Tradere confestim tortoribus, inque feroci

Carcere constricti non permittemur abire,

Donec cuncta brevem reddamus adusque quadrantem.

Non quia nos Dominus, lucis via, semita pacis,

280

In laqueos temptantis agat, sed cum mala nostra

Deserit, ire sinit. nam quisquis retia mundi

Deliciosa sequens luxus et gaudia blandae

Perditionis amat, Deus hunc, virtutis amator,

Linquit, et ingreditur qua se temptatio ducit.

285

Ab hac ergo pedem retro faciamus et artum

Corde petamus iter, tenuis qua semita monstrat

Ire per angustam regna ad caelestia portam.

Si cupimus vitare malum, debemus adire

Sectarique bonum: hic quia liberat, ille trucidat;

290

Hic alit, ille necat. nam quantum sidera terris,

Ignis aquis, lumen tenebris, concordia bellis,

Vita sepulturis, tantum bona longius absunt

Dissociata malis. dextrum quicumque necesse est

Aut laevum gradiatur iter. sed dextra bonorum

295

Semita conspicuos vocat in sua gaudia iustos

Inque tuos, patriarcha, sinus: at laeva malorum

Exercet poenas et ad impia tartara mittit.

Ergo agnis ovibusque Dei est haec sola voluntas

Et bona libertas: evadere torva cruenti

300

Ora lupi vitaque frui per pascua Christi.