Tyranni Triginta

(260 - 263)

___________________________________________________

<Trebelli Pollionis>

TYRANNI TRIGINTA

I.   Cyriades    II.   Postumus    III.   Postumus Iunior    IV.   Lollianus    V.   Victorinus    VI.   Victorinus Iunior    VII.   Marius    VIII.   Ingenuus    IX.   Regilianus    X.   Aureolus    XI.   Macrianus    XII.   Macrianus Iunior    XIII.   Quietus    XIV.   Odenatus    XV.   Herodes    XVI.   Maeonius    XVII.   Ballista    XVIII.   Valens    XIX.   Valens Superior    XX.   Piso    XXI.   Aemilianus    XXII.   Saturninus    XXIII.   Tetricus Senior    XXIV.   Tetricus Iunior    XXV.   Trebellianus    XXVI.   Herennianus    XXVII.   Timolaus    XXVIII.   Celsus    XXIX.   Zenobia    XXX.   Victoria    XXXI.   Titus    XXXII.   Censorinus   

[1 1] Scriptis iam pluribus libris non historico nec diserto sed pedestri adloquio, ad eam temporum venimus seriem, in qua per annos, quibus Gallienus et Valerianus rem p. tenuerunt, triginta tyranni occupato Valeriano magnis belli Persici necessitatibus extiterunt, cum Gallienum non solum viri sed etiam mulieres contemptui haberent, ut suis locis probabitur. [2] sed quoniam tanta obscuritas eorum hominum fuit, qui ex diversis orbis partibus ad imperium convolabant, ut non multa de his vel dici possint a doctioribus vel requiri, deinde ab om[i]nibus historicis, qui Graece ac Latine scripserunt, ita nonnulli praetereantur, uti eorum <nec> nomina frequententur, postremo cum tam varie a plerisque super his nonnulla sint prodita: in unum eos libellum contuli et quidem brevem, maxime cum vel in Valeriani vel in Gallieni vita pleraque de his dicta nec repetenda tamen satis constet.

CYRIADES

[2 1] Hic patrem Cyriadem fugiens, dives et nobilis, cum luxuria sua et moribus perditis sanctum senem gravaret, direpta magna parte auri, argenti etiam infinito pondere Persas petit. [2] atque inde Sapori regi coniunctus atque sociatus, cum hortator belli Romanis inferendi fuisset, Odomastem primum, deinde Saporem ad Romanum solum traxit; Ant[h]ioc<h>ia etiam capta et Caesarea Caesareanum nomen meruit. [3] atque inde vocatus Augustus, cum omnem orientem vel virium vel audacia<e> terrore quateret, patrem vero interemisset (quod alii historici negant factum), ipse per insidias suorum, cum Valerianus iam ad bellum Persicum veniret, occisus est. [4] neque plus de hoc historiae quicquam mandatum est, quod dignum memoratu esse videatur, quem clarum perfugium et parricidium et aspera tyrannis e<t> summa luxuria[e] litteris dederunt.

POSTUMUS

[3 1] Hic vir in bello fortissimus, in pace constantissimus, in omni vita gravis, usque adeo ut Saloninum filium suum eidem Gallienus in Gallia positum crederet quasi custodi vitae et morum et actuum imperialium institutori. [2] sed, quantum plerique adserunt (quod eius non convenit moribus), postea fidem fregit et occiso Salonino sumpsit imperium. [3] ut autem verius plerique tradiderunt, cum Galli vehementissime Gallienum odissent, puerum autem apud se [ferre] imperare <ferre> non possent, eum, qui commissum regebat imperium, imperatorem appellarunt missisque militibus adulescentem interfecerunt. [4] quo interfecto ab omni exercitu et ab omnibus Gallis Postumus gratanter acceptus talem se pr<a>ebuit per annos septem, ut Gallias instauraverit, cum Gallienus luxuriae et popinis vacaret et amore barbarae mulieris consenesceret. [5] gestum est tamen a Gallieno contra hunc bellum tunc, cum sagitta Gallienus est vulneratus; [6] si quidem nimius amor erga Postumum omnium erat in Gallicanorum <m>ente populorum, quod summotis omnibus Germanicis gentibus Romanum in pristinam securitatem revocasset imperium. [7] sed cum se gravissime <g>e<r>eret, more illo, quo Galli novarum rerum semper sunt cupidi, Lolli<a>no agente interemptus est.

[8] Si quis sane Postumi meritum requirit, iudicium de eo Valeriani ex hac epistula, quam ille ad Gallos misit, intelleg<e>t: [9] «Transrenani <l>i<m>it<i>s ducem et Galliae praesidem Postumum fecimus, virum dignissimum severitate Gallorum, praesente quo non miles in castris, non iura in foro, non in tribunalibus lites, non in curia dignitas pereat, qui unicuique proprium et suum servet, virum quem ego pr<a>e ceteris stupeo, et qui locum principis merea[n]tur iure, de quo spero quod mihi gratias ag<e>tis. [10] quod si me fefellerit opinio, quam de illo habeo, sciatis nusquam gentium repperiri, qui possit penitus adprobari. [11] huius filio Postumo nomine tribunatum Vocontiorum dedi, adulescenti, qui se dignum patris moribus reddet.»

POSTUMUS IUNIOR

[4 1] De hoc prope nihil est quod dicatur, nisi quod a patre appellatus Caesar ac deinceps in eius honore Augustus cum patre dicitur interemptus, cum Lollianus in locum Postumi subrogatus delatum sibi a Gallis sumpsisset imperium. [2] fuit autem (quod solum memoratu dignum est) ita in declamationibus disertus, ut eius controversiae Quintiliano dicantur insert<a>e, quem declamatorem Romani generis acutissimum vel unius capitis lectio prim<a> statim fronte demonstrat[um].

LOLLIANUS

[5 1] Huius rebellione in Gallia Post[h]umus, vir omnium fortissimus, interemptus est, cum iam nutante Galli<a Galli>eni luxuria in veterem statum Romanum formasset imperium. [2] fuit quidem etiam iste fortissimus, sed rebellionis intuitu minorem apud Gallos auctoritatem de suis viribus tenuit. [3] interemptus autem est a Victorino, Vitruviae filio vel Victoriae, quae postea mater castrorum appellata est et Augustae nomine af<f>ecta, cum ipsa per se fugiens tanti ponderis molem primum in Marium, deinde in Tetricum atque eius filium contulisset imperia. [4] et Lollianus quidem nonnihilum rei p. profuit. nam plerasque Galliae civitates, nonnulla etiam castra, quae Post[h]umus per septem annos in solo barbarico aedificaverat, quae<que> interfecto Post[h]umo subita inru<p>tione Germanorum et direpta fuerant et incensa, in statum veterem reformavit. deinde a suis militibus, quod in labore nimius esset, occisus est.

[5] Ita Gallieno perdente rem p. in Gallia primum Post[h]umus, deinde Lollianus, Victorinus deinceps, postremo T[ra]et<r>icus, (nam de Mario nihil dicimus) adsertores Romani nominis extiterunt. [6] quos omnes datos divinitus credo, ne, cum illa pestis inaudita<e> luxuria<e> impediretur malis, possidendi Romanum solum Germanis daretur facultas. [7] qui si eo genere tunc eva<s>issent, quo Gothi et Persae, consentientibus in Romano solo gentibus venerabile hoc Romani nominis finitum esset imperium. [8] Lolliani autem vita in multis obscura est, ut et ipsius Post[h]umi, sed privata: virtute enim clar<i>, non nobilitatis pondere vixerunt.

VICTORINUS

[6 1] Postumus senior cum videret multis se Gallieni viribus peti atque au<xi>lium non solum militum verum etiam alterius principis necessarium, Victorinum, militaris industriae virum, in participatum vocavit imperii et cum eodem contra Gallienum conflixit. [2] cumque adhibitis ingentibus Germanorum auxiliis diu bella traxissent, victi sunt. [3] tunc interfecto etiam Lolliano solus Victorinus in imperio remansit, qui et ipse, quod matrimoniis militum et militarium corrumpendis operam daret, a quodam actuario, cuius uxorem stupraverat, composita factione Agrippinae percussus, Victorino filio Caesare a matre Vitru<v>ia sive Victoria, quae mater castrorum dicta est, appellato, qui et ipse puerulus statim est interemptus, cum apud Agrippina<m> pater eius esset occisus. [4] de hoc, quod fortissimus fuerit et pr<a>eter libi<d>inem optimus imperator, a multis multa sunt dicta. [5] sed satis credimus Iuli Atheriani partem libri cuiusdam ponere, in quo de Victorino sic loquitur: [6] «Victorino, qui Gallias post Iulium Post[h]umum rexit, neminem aestimo praeferendum, non in virtute Traianum, non Antoninum in clementia, non in gravitate Ner<v>am, non in gubernando aerario Vespasian<um>, non in censura totius vitae ac severitate militari Pertinacem vel Severum. [7] sed omnia haec libido et cupiditas mulierari<a>e voluptatis sic perdidit, ut nemo audeat virtutes eius in litteras mittere, quem constat omnium iudicio meruisse puniri.» [8] ergo cum id iudicii de Victorino scriptores habuerint, satis mihi videor eius dixisse de moribus.

VICTORINUS IUNIOR

[7 1] De hoc nihil amplius in litteras est relatum quam quod nepos Victoriae Victorini filius fuit et a <m>atre vel ab avia sub eadem hora, qua Victorinus interemptus, Caesar est nuncupatus ac statim a militibus ira occisus. [2] extant denique sepulchra circa Agrippinam brevi marmore inp<r>essa humilia, in quibus <tit>u<l>us est inscriptus: «hic duo Victorini tyranni siti sunt.»

MARIUS

[8 1] Victorino et Lolliano, Postumo interemptis Marius ex fabro, ut dicitur, ferrario triduo tantum imperavit. [2] de hoc quid amplius requiratur, ignoro, nisi quod eum insigniorem brevissimum fecit imperium. nam ut ille consul, qui sex meridianis horis consulatum suffectum tenuit, a Marco Tullio tali aspersus est ioco: «consulem habuimus tam severum tamque censorium, ut in eius magistratu nemo pranderit, nemo c[a]enaverit, nemo dormiverit», de hoc etiam dici posse videatur, qui una die factus est imperator, alia di<e> visus est imperare, tertia interemptus est. [3] et vir quidem strenuus ac militaribus usque ad imperium gradibus evectus, quem plerique Mamurium, nonnulli Veturium, opificem utpote ferrarium, nuncuparunt. [4] sed de hoc nimis multa, de quo illud addidisse satis est nullius manus vel ad feriendum vel ad imp<el>lendum fortiores fuisse, cum in digitis nervos videretur habuisse non venas. [5] nam et carra venientia digito salutari reppulisse dicitur et fortissimos quosque uno digito sic adflixisse, ut quasi ligni vel ferri obtunsioris ictu percussi dolerent. multa duorum digitorum al<l>isione contrivit. [6] occisus est a quodam milite, qui, cum eius quondam in fabrili officina fuisset, contemptus est ab eodem, vel cum dux <e>sset vel cum imperium cepisset. addidisse ver[b]o dicitu<r> interempt<or>: [7] «hic est gladius quem ipse fecisti.» huius <c>ontio prima talis fuisse dicitur: [8] «scio, conmilitones, posse mihi obici artem pristinam, cuius mihi omnes testes estis. [9] sed dicat quisque quod vult. utinam ferrum semper exerceam, non vino, non floribus, non mulierculis, non popinis, ut facit Gallienus, indign<u>s patr<e> suo et sui generis nobilitate, deperea<m>. [10] ars mihi obicia<tur> ferraria, dum me et exter<a>e gentes ferrum tractasse suis cladibus recognoscant. [11] <e>nita<r>[ia] denique, ut omnis Alamannia omnisque Germania cum ceteris, quae adiacent, gentibus Romanum populum ferratam putent gentem, ut specialiter in nobis ferrum timeant. [12] vos tamen cogitetis velim fecisse vos principem, qui numquam quicquam scierit tractare nisi ferrum. [13] quod idcirco dico, quia scio mihi a lux<u>ri<o>sissima illa peste nihil opponi posse nisi hoc, quod gladiorum atque armorum artifex fuerim.»

INGENUUS

[9 1] Tusco et Basso conss. cum Gallienus vino et popinis vacaret cumque se l<e>nonibus, mimis et meretricibus dederet ac bona naturae lux<u>riae continuatione deperderet, Ingenuus, qui Pannonias tunc regebat, a Moesiacis le<gi>onibus imperator est dictus, ceteris Pannoniarum volentibus, neque in quoquam melius consultum rei p. a militibus videbatur quam quod instantibus Sarmatis creatus est imperator, qui fessis rebus mederi sua virtute potuisset. [2] causa autem ipsi arripiendi tunc imperii fuit, ne suspectus esset imperatoribus, quod erat fortissimus ac rei p. necessarius et militibus, quod imperantes vehementer movet, acceptissimus. [3] sed Gallienus, ut erat nequa<m> perditus, ita etiam, ubi necessitas coegisset, velox, fortis, vehemens, crudelis, denique Ingenuum conflictu habito vicit eoque occiso in omnes Moesiacos tam milites <quam> cives asperrime s<a>evit. nec quemquam suae crudelitatis exortem reliqui<t>, usque adeo asper et truculentus, ut plerasque civitates vacuas a virili sexu relinqueret. [4] fertur sane idem Ingenuus civitate capta in <a>qua<m> se mersisse atque ita vitam finisse, ne in tyranni crudelis potestatem veniret. [5] extat sane epistola Gallieni, quam ad Celerem Verianum scripsit, qua eius nimietas crudelitatis ostenditur. quam ego idcirco interposui, ut omnes intellegerent hominem luxuriosum crudelissimum esse, si necessitas postulet: [6] «Gallienus Veriano. non mihi satisfacies, si tantum armatos occideris, quos et fors in bellis interimere potuisset. [7] perimendus est omnis sexus virilis, si et senes atque inpuberes sine reprehensione nostra occidi possent. [8] occidendus est quicum<que> male voluit, occidendus est quicumque male dixit contra me, contra Valeriani filium, contra tot principum patrem fratrem. [9] Ingenuus factus est imperator. lacera, occide, concide, animum meum intellege[re], mea mente irascere, qui haec manu mea scripsi.»

REGILIANUS

[10 1] Fati publici fuit, ut Gallieni tempore quicumque potuit ad imperium prosiliret. Regilianus denique in Illyrico ducatum gerens imperator est factus auctoribus imperii Moesis, qui cum Ingenuo fuerant ante superati, in quorum parentes graviter Gallienus s<a>evierat. [2] hic tamen multa fortiter contra Sarmatas gessit, sed auctoribus Roxolanis consentientibusque militibus et timore provincialium, ne iterum Gallienus graviora faceret, interemptus est.

[3] Mirabile fortasse videatur, si, quae origo imperii eius fuerit, declaretur. capitali enim <i>oco regna promeruit. [4] nam cum milites cum eo quidam c[a]enarent, extitit vicarius tribuni qui diceret: «Regiliani nomen unde credimus dictum?». alius continuo: «credimus quod a regno.» [5] tum is qui aderat scolasticus, coepit quasi grammaticaliter declinare et dicere: «rex regis regi[o] Reg<i>lianus.» [6] milites, ut est hominum genus pronum ad ea, quae cogitant: «ergo potest rex esse?» item alius: «ergo potest nos regere?» item alius: «deus tibi regis nomen <in>posuit.» [7] quid multa? his dictis cum alia die mane processisset, a principiis imperator est salutatus. ita quod aliis vel auda<c>ia vel iudicium, huic detulit iocularis astutia.

[8] Fuit, quod negar<i> non potest, vir in <re> militari semper probatus et Gallieno iam ante suspectus, quod dignus videretur imperio, gentis Daci<a>e, Decibali ipsius, ut fertur, adfinis. [9] extat epistola divi Claudii <t>unc privati, qua Regiliano, Illyrici duci, gratias agit ob redditum Illyricum, cum omnia Gallieni segni<t>ia deperirent. quam ego repertam in a<u>then<t>icis inserendam putavi, fuit enim publica. [10] «Claudius Regiliano multam salutem. felicem rem p., quae te talem virum habe[t]re i<n> castris belli<ci>s meruit, felicem Gallienum, etiamsi ei vera nemo nec de bonis nec de malis nun<t>iat. [11] pertulerunt ad me Bonitus et Celsus, stipatores principis nostri, qualis apud Scupos in pugnando fueris, quo<t> uno die proelia et qu<a> celeritate confeceris. dignus eras triumpho, si antiqua tempora exstarent. [12] sed quid multa? memor cuiusdam hominis cautius velim vincas. arcus Sarmatic<o>s et duo saga ad me velim mittas, sed fiblatori<a>, cum ipse misi de nostris.»

[13] Hac epistola ostenditur, quid de Regiliano senserit Claudius, cuius gravissimum iudicium suis temporibus fuisse non dubium est.

[14] Nec a Gallieno quidem vir iste promotus est, sed a patre eius Valeriano, ut et Claudius et Macrianus et Ingenuus et Post[h]umus et Aureolus, qui omnes in imperio interempti sunt, cum mere<re>ntur imperium. [15] mirabile autem hoc fuit in Valeriano principe, quod omnes, quoscumque duces fecit, postea militum testimonio ad imperium pervenerunt, ut appareat senem imperatorem in diligendis rei p. ducibus talem fuisse, qualem Romana felicitas, si continuari fataliter potuisset sub bono principe, requirebat. [16] et utinam vel illi, qui arripuerant imperia, regnare potuissent, vel eius filius in imperio diutius non fuisset, utlibet se in suo statu res p. nostra tenuisset. [17] sed nimis sibi Fortuna indulgendum putavit, quae et cum Valeriano bonos principes tulit et Gallienum diutius quam oportebat rei p. reservavit.

AUREOLUS

[11 1] Hic quoque [in] Illyricianos exercitus regens in contemptu Gallieni, ut omnes eo tempore, coactus a militibus sumpsit imperium. [2] et cum Macrianus cum filio suo Macrino contra Gallienum veniret cum plurimis, exercitus eius cepit, aliquos corruptos fidei suae addixit. [3] et cum factus esset <h>in<c> validus imperator cumque Gallienus expugnare virum fortem frustra temptasset, pacem cum <Aur>eo<lo> fecit contra Post[h]umum pugnaturus. quorum pleraque et dicta sunt et dicenda. [4] hunc eundem Aureolum Claudius interfecto iam Gallieno conflictu habito apud eum pontem interemit, qui nunc pons Aureoli nuncupatur, atque illic ut tyrannum sepulchro humiliore donavit. [5] ext[it]<a>t etiam nunc epigram<m>a Graecum in hanc formam:

don<o> sepulchrorum victor post multa tyranni

proelia iam felix Claudius Aureolum

munere prosequitur mortali et iure superstes,

vivere quem vellet, si pateretur amor

militis egregii, vitam qui iure negavit

omnibus indignis et magis Aureolo.

ille tamen clemens, qui corporis ultima servans

et pontem Aureoli dedicat et tumulum.

[6] hos ego versus a quodam grammatico translatos ita posui, ut fidem servarem, non quo <non> melius potuerint transferri, sed ut fidelitas historica servaretur, quam ego prae ceteris custodiendam putavi, qui quod ad eloquentiam pertinet nihil curo. [7] rem enim vobis proposui deferre, non verba, maxime tanta rerum copia ut in triginta tyrannorum simul vit<i>s.

MACRIANUS

[12 1] Capto Valeriano, diu clarissimo principe civitatis, fortissimo deinde imperatore, ad postremum omnium infelicissimo, vel quod senex apud Persas consenuit vel quod indignos se posteros dereliqui<t>, cum Gallienum contemnendum Ballista praefectus Valeriani et Macrianus primus du<cu>m intellegerent, quaerentibus etiam militibus principem unum in locum concesserunt quaerente<s>, quid faciendum esset. [2] tuncque constitit Gallieno longe posito, Aureolo usurpante imperium debere aliquem principem fieri, et quidem optimum, ne quispiam tyrannus existeret. [3] verba igitur Bal<l>istae (quantum M<a>eonius Ast<y>anax, qui consilio interfuit, adserit) haec fuerunt: [4] «mea et aetas et professio et voluntas longe ab imperio absunt, et ego, quod negare non possum, bonum principem quaero. [5] sed quis tandem est, qui Valeriani locum possit implere, nisi talis qualis tu es, fortis, constans, integer, probatus in re p. et, quod maxime ad imperium pertinet, dives? [6] arripe igitur locum meritis tui<s> debitum. me praefecto, quamdiu voles, uteris. tu cum re p. tantum bene agas, ut te Romanus orbis factum principem gaudeat.» [7] ad haec Macrianus: «fateor, Bal<l>ista, imperium prudenti non frustra est. volo enim rei p. subvenire atque illam pestem a legum gubernaculis dimovere, sed non hoc in me aetatis est: senex sum, ad exemplum equitare non possum, lavandum mihi est frequentius, [a]edendum delicatius, divitiae me iam dudum ab usu militiae retraxerunt. [8] iuvenes aliqui sunt quaerendi, nec unus sed duo vel tres fortissimi, qui ex diversis pa<rt>ibus orbis humani rem p. restituant, quam Valerianus fa[c]to, Gallienus vitae suae genere perdiderunt.» [9] post haec intellexit eum Ballista sic agere, ut de filiis suis videretur cogitare, atque adeo sic adgressus est: [10] «prudentiae tuae rem p. tradimus. da igitur liberos tuos Macrianum et Quietum, fortissim<o>s iuvenes, olim tribunos a Valeriano factos, quia Gallieno imperante, quod boni sunt, salvi esse non possunt.» [11] tunc ille <u>bi intellectum se esse comperit: «do», inquit, «manus de meo stipendium militi duplex daturus. tu tantum praefecti mihi studium et annonam in necessariis locis praebe[t]. iam ego faxim, ut Gallienus, sordidissimus feminarum omnium, duces sui parentis intellegat.» [12] factus est igitur cum Macriano et Quieto duobus filiis cunctis militibus volentibus imperator ac statim contra Gallienum venire coepit utcumque rebus in oriente[m] derelictis. [13] sed cum quadraginta quinque milia militum secum duceret, in Illyrico vel in T<h>rac[h]iarum extimis congressus cum Aureolo victus et cum filio interemptus est. [14] triginta denique milia militum in Aureoli potestatem concess<e>re. Domitianus autem eundem vicit, dux Aureoli fortissimus et vehementissimus, qui se originem diceret a Domitiano trahere atque a Domitilla.

[15] De Macri<a>no autem nefas mihi videtur iudicium Valeriani praeterire, quod ille in oratione sua, quam ad senatum e Persidis finibus miserat, posuit. inter cetera ex oratione divi Valeriani: [16] «ego, p. c., bellum Persicum gerens Macriano totam rem p. credidi <et> quidem a parte militari. ille vobis fidelis, ille mihi devotus, illum et amat et timet miles, ille utcumque res exegerit, cum exercitibus agit. [17] nec, p. c., nova vel inopina nobis sunt: pueri eius virtus in Italia, adulescentis in Gallia, iuvenis in T<h>rac[h]ia, in Africa iam provecti, senescentis denique in Illyrico et Dalmatia conprobata est, cum in diversis proeliis ad exemplum fortiter faceret. [18] huc accedit quod habet iuvenes filios Romano dignus collegio, nostra dignus amicitia» et reliqua.

MACRIANUS IUNIOR

[13 1] Multa de hoc in patris imperio praelibata sunt, qui numquam imperator factus esset, nisi prudentiae patris eius creditum videretur. [2] de hoc plane multa miranda dicuntur, quae ad fortitudinem pertinea<n>t iuvenalis aetatis. sed <quid> ad fa[c]ta aut quantum in bellis unius valet fortitudo? [3] hic enim vehemens cum prudentissimo patre, cuius merito imperare coeperat, a Domitiano victus triginta, <ut> dixi superius, milibus militum spoliatus est, matre nobilis, patre tantum forte et ad bellum parato atque ab ultima militia in summum perveniente ducatu<s> splendore sublimi.

QUIETUS

[14 1] Hic, ut diximus, Macriani filius fuit. cum patre et fratre Ballistae iudicio imperator est factus. sed ubi comperit Odenatus, qui olim iam orientem tenebat, ab Aureolo Macrianum, patrem Quiet<i>, cum eius fratre Macriano victos, milites in eius potestatem concessisse, quasi Gallieni partes vindicaret, adul<e>scentem cum Bal<l>ista praefecto dudum interemit. [2] idem quoque adulescens dignissimus Romano imperio fuit, ut vere Macriani filius, Macrian<i>[s] etiam frater, qui duo adflictis rebus potuerunt rem p. gerere, videretur.

[3] Non mihi praetereundum videtur de Macrianorum familia, quae hodieque floret, id dicere, quod speciale semper habuerunt. [4] Alexandrum Magnum Mac[h]edonem viri in anulis et argento, mulieres et in reticulis et dextrocheriis et in anulis et in omni ornamentorum genere exculptum semper habuerunt, eo usque ut tunicae et l<i>mbi et p<a>enulae matronales in familia eius hodieque sint, quae Alexandri effigiem de liciis variantibus monstrent. [5] vid<i>mus proxime Cornelium Macrum ex eadem familia virum, cum c[a]enam in templo Herculis daret, pateram electrinam, quae in medio vultum Alexandri haberet et in circuitu[m] omnem historiam contineret signis brevibus et minutulis, pontifici propinare, quam qui<d>em circumferri ad omnes tanti illius viri cupidissimos iussit. [6] quod idcirco posui, quia dicuntur iuvari in omni actu suo, qui Alexandrum expressum vel auro gestitant vel argento.

ODENATUS

[15 1] Nisi Odenatus, princeps Palmyrenorum, capto Valeriano, fessis Romanae rei p. viribus sumpsisset imperium, in oriente perditae res essent. [2] quare adsumpto nomine primum regali cum uxore Zenobia et filio maiore, cui erat nomen Herodes, minoribus Herenniano et [a] Timolao <relictis> collecto exercitu contra Persas profectus est. [3] Nisibin primum et orientis pleraque cum omni Mesopotamia in potestatem recepit, deinde ipsum regem victum fugere coegit. [4] postremo Ctesifonta usque Saporem et eius liberos persecutus captis concubinis, capta etiam magna praeda ad orientem vertit, sperans, quod Macrianum, qui imperare contra Gallienum coeperat, posset opprimere, sed illo iam profecto contra Aureolum et contra Gallienum, eo interempto filium <eius> Quiet[i]<u>m interfecit, Ballista, ut plerique adserunt, regnum usurpante, ne et ipse posset occidi. [5] composit<o> igitur magna ex parte orientis statu a consobrino suo Maeonio, qui et ipse imperium sum<ps>erat, interemptus est cum filio suo Herode, qui et ipse post reditum de Perside cum patre imperator est appellatus. [6] irat<os> fuisse rei p. de<os> credo, qui interfecto Valeriano nolu<er>i<n>t Odenatum reservare. [7] ille plane cum uxore Zenobia non solum orientem, quem iam in pristinum reformaverat statum, sed e<t> omnes omnino totius orbis partes reformasset, vir acer in bellis et, quantum plerique scriptores loquuntur, venatu memora<b>ili semper inclitus, qui a prima aetate capiendis leonibus et par<d>is, ursis ceterisque silvestribus animalibus sudorem officii virilis inpendit quique semper in silvis ac montibus vixit, perferens calorem, pluvias et omnia mala, quae in se continent venatoriae voluptates. [8] quibus duratus sole<m> ac pulvere<m> in bellis Persicis tulit, non aliter etiam coniuge adsueta, quae multorum sententia fortior marito fuisse perhibetur, mulier[um] omnium nobilissima[m] orientalium feminarum et, ut Cornelius Capitolinus adserit, s[e]pe<cios>issima[m].

HERODES

[16 1] Non Zenobia matre sed priore uxore genitus Herodes cum patre accepit imperium, homo omnium delicatissimus et prorsus orientalis et Graec[i]ae lux<u>riae, cui erant sigil<l>ata tentoria et aurati papiliones et omnia Persica. [2] denique ingenio eius usus Odenatus quicquid concubinarum regalium, quicquid divitiarum gemmarumque cepit, eidem tradidit paternae indulgentiae adfectione permotus. [3] et erat circa illum Zenobia nove<r>cali animo, qua re[m] commendabiliorem patri eum fecerat. neque plura sunt quae de Herode dicantur.

M<A>EONIUS

[17 1] Hic consobrinus Odenati fuit nec ulla re alia ductus nisi damnabili invidia imperatorem optimum interemit, cum ei nihil aliud obiceret praeter filii Herod<i>s <luxuriem>. [2] dicitur autem primum cum Zenobia consensisse, quae ferre non poterat, ut privignus eius Herodes priore loco quam filii eius, Herennianus et Timolaus, principes dicerentur. sed hic quoque spurcissimus fuit. [3] quare imperator appellatus per errorem brevi a militibus pro suae l<u>x<u>riae meritis interemptus est.

<B>ALLISTA

[18 1] De hoc, utrum imperaverit, scriptores inter se ambigunt. multi enim dicunt Quieto per Odenatum occiso Ballistae veniam datam et tamen eum imperasse, quod nec [a] Gallieno nec Aureolo nec Odenato se crederet. [2] alii adserunt privatum eum in agro suo, quem apud Dafnidem sibi comp<a>r<a>rat, interemptum. [3] multi et sumpsisse illum purpuram, ut more Romano imperaret, <et> exercitum duxisse et de se plura promisisse dixerunt, occisum autem per eos, quos Aureolus miserat ad conprehendendum Quietum, Macri<a>ni filium, quem praedam su<a>m esse dicebat. [4] fuit vir insignis, eruditus ad gerendam rem p., in consiliis vehemens, in expeditionibus clarus, in provisione annonaria singularis, Valeriano sic acceptus, ut eum quibusdam litteris hoc testimonio prosecutus sit: [5] «Valerianus Ragonio Claro praefecto Illyrici et Galliarum. si quid in te bonae frugis est, quam esse scio, parens Clare, dispositione<s> t<u> Ballistae persequere. [6] his rem p. informa. videsne[c] ut il<l>e provinciales non gravet, ut illic equos contin<e>a[n]t, ubi sunt pa<b>ula, illic annonas militum mandet, ubi sunt frumenta, non provincialem, non possessor<e>m cogat illic frumenta, ubi non habet, dare, illi<c> equum, ubi non potes<t>, pascere? [7] nec est ulla alia provisio melior quam ut in locis suis erogentur quae nascuntur, ne[c] aut <v>ehiculis aut sumptibus rem p. gravent. [8] Galatia frument<is> abundat, referta est T<h>rac[h]ia, plenum est [inh]<I>ll<y>ricum: illic pedites conlocentur, quamquam in T<h>rac[h]ia etiam equites sine noxa provincialium hiemare possint. multum enim ex campis f[o]eni colligitur. [9] iam <v>in<um>, laridum, iam ceterae species in his dandae sunt locis, in quibus adfatim redundant. [10] quae omnia sunt Bal<l>istae consilia, qui ex quadam provincia unam tantum speciem praeberi iussit, quod ea redundaret, atque ab ea milites submo<v>eri. id quod publicitus est decretum.»

[11] Est et alia eius epistola, qua gratias Bal<l>istae a<g>it, in qua docet sibi praecepta gubernandae rei p. ab eodem data, gaudens, quod eius consilio nullum adscripticium – id est vacantem – haberet [et] tribunum, nullum stipatorem, qui non vere aliquid ageret, nullum militem, qui non vere pugnaret.

[12] Hic igitur vir in tentorio suo cubans a quodam gregario milite in Odenati et Gallieni gratiam dicitur interemptus. [13] de quo ipse vera non satis comperi, idcirco quod scriptores temporum de huius praefectura multa, de imperio pauca dixerunt.

VALENS

[19 1] Hic vir militaris, simul etiam civilium virtutum gloria pollens proconsulatu<m> Achaiae dato a Gallieno tunc hon<o>re gubernabat. [2] quem Macrianus vehementer reformidans, simul quod in omni genere vitae satis clarum norat, simul quod inimicum sibi esse invidia virtutum sciebat, misso Pisone, nobilissimae tunc et consularis familiae viro, interfici praecepit. [3] Valens diligentissime cavens et providens neque aliter sibi posse subveniri aestimans sumpsit imperium et brevi a militibus interemptus est.

VALENS SUPERIOR

[20 1] Et bene venit in mentem, <u>t, cum de hoc Valente loquimur, etiam de illo Valente, qui superiorum principum temporibus interemptus est, aliquid diceremus. [2] nam huius Valentis, qui sub Gallieno imperavit, avunculus magnus fuisse perhibetur; alii tantum avunculum dicunt. [3] sed par in ambobus fuit for<tun>a. nam et ille, <cum> paucis diebus Illyrico imperasset, occisus est.

PISO

[21 1] Hic a Macriano ad interficiendum Valentem missus, ubi eum providum futurorum imperare cognovit, Thessaliam concessit atque illic paucis sibi consentientibus sumpsit imperium Thessalicusque appellatus [vi] interemptus est, vir summ<a>e sanctitatis et temporibus suis Frugi dictus et qui ex illa Pisonum familia ducere[t] originem diceretur, cui se Cicero nobilitandi causa sociaverat. [2] hic omnibus principibus acceptissimus fuit. ipse denique Valens, qui ad eum percussores misisse perhibetur, dixisse dicitur non sibi apud deos inferos constare rationem, quod quamvis hostem suum Pisonem tamen iussisset occidi, virum cuius similem Romana res p. non haberet.

[3] Senatus consultum de Pisone factum ad noscendam eius maiestatem libenter inserui: die septimo kal. Iuliarum cum esset nun<t>iatum Pisonem a Valente interemptum, ipsum Valentem a suis occisum, Arellius Fuscus, consularis primae sententiae, qui in locum Valeriani successerat, ait: [4] «consul, consule.» cumque consultus esset «divinos» inqui<t> «honores Pisoni decerno, p. c., Gallienum et Valerianum et Saloninum imperatores nostros i<d> p<rob>aturos esse confido. neque enim melior vir quisquam fuit neque constantior.» [5] post quem c<e>ter<i> consult<i>[m] statuam inter triumphales et currus quadriiugos Pisoni decreverunt. [6] sed statua eius videtur, quadrigae autem, quae decretae fuerant, quasi transferendae ad alium <locum> positae sunt nec adhuc redditae. [7] nam in his locis fuerunt, in quibus thermae Diocle<t>ianae sunt exaedificatae, tam aeterni nominis quam sacrati.

AEM<I>LIANUS

[22 1] E<s>t hoc familiare populi Aegyptiorum, ut vel<ut> furiosi ac dementes de levi<ssi>m<i>s quibus usque ad summ<a> rei p. pericula perducantur: [2] saepe illi ob neglectas salutationes, locum in balneis non concessum, carnem et olera sequestrata, calciamenta servilia et cetera talia usque ad summum rei p. periculum <in> seditiones, ita ut armarentur contra eos exercitus, pervenerunt. [3] familiari ergo sibi furore, cum quadam die cuiusdam servus curator<i>s, qui Alexandriam tunc regebat, militar<i> ob hoc caesus esset, quod crepidas suas meliores esse quam militis diceret, collecta multitudo ad domum Aemiliani <d>ucis venit atque eum omni seditionum instrumento et furore persecuta est: ictus est lapidibus, pe<t>itus est ferro, nec de<fuit> ullum seditionis telum. [4] qua re coa<c>tus Aemilianus sumpsit imperium, cum sciret sibi undecumque pereundum. [5] consenserunt ei Aegyptiacus exercitus, maxime in Gallieni odium. [6] nec eius ad regendam rem p. vigor defuit, nam Thebaidem totamque Aegyptum peragravit et, quatenus potuit, barbarorum gentes forti auctoritate summovit. [7] Alexander denique vel Alexandrinus – nam incertum id quoque habetur – virtutum merito vocatus est. [8] et cum contra Indos pararet expeditionem, misso Theodoto duce Gallieno iubente dedit poenas, [s]e<t> quidem strangulatus in carcere captivorum veterum more perhibetur.

[9] Tacendum esse non credo, quod, cum de Aegypto loquor, vetus su<gg>essit historia, simul etiam Gallieni factum. [10] qui cum [e] Theodoto vellet imperium proconsulare decernere, a sacerdotibus est prohibitus, qui dixerunt fasces consulares ingredi Alexandriam non licere; [11] cuius rei etiam Ciceronem, cum contra Ga<b>inium loquitur, meminisse satis novimus. denique n<u>n<c> extat memoria rei frequentatae. [12] quare scire oportet Herennium Celsum, vestrum parentem, <cum> consulatum cupit, hoc quod desiderat non licere. [13] fertur enim apud Memfim in[a] aurea columna Aegyptiis esse litteris scriptum tunc demum Aegyptum liberam fore, cum in eam venissent Romani fasces et praetexta Romanorum. [14] quod apud Proculum grammaticum, doctissimum sui temporis virum, cum de peregrinis regionibus loquitur, invenitur.

SATURNINUS

[23 1] Optimus ducum Gallieni temporis, sed Valeriano dilectus Saturninus fuit. [2] hic quoque, cum dissolutionem Gallieni, pernoctantis in publico, ferre non posset et milites non exemplo imperatoris sui, sed suo regeret, ab exercitibus sumpsit imperium, vir prudentiae singularis, gravitatis insignis, vitae amabilis, victoriarum barbaris etiam ubique notarum. [3] hic ea die, qua est amictus a militibus peplo imperatorio, contione adhibita dixisse fertur: «commilitones, bonum d<u>cem perdidistis et malum principem fecistis.» [4] denique cum multa strenue in imperio fecisset, quod esset severior et gravior militibus, ab [h]isdem ipsis, a quibus factus fuerat, interemptus est. [5] huius insigne est quod convivio discumbere milites, ne[c] inferiora nudarentur, cum sagis iussit, hieme gravibus, aestate perlucidis.

TETRICUS SENIOR

[24 1] Interfecto Victorino et eius filio mater eius Victoria sive Vitruvia <Te>tricum senatorem p. R. praesidatum in Gallia regentem ad imperium hortata, quod eius erat, ut plerique loquuntur, adfinis, Augustu<m> appellari fecit filiumque eius Caesarem nuncupavit. [2] et cum multa Tetricus feliciterque gessi<sse>t et diuque imperasset, ab Aur<e>liano victus, cum militum suorum inpudentiam et procacitatem ferre non posset, volens se gravissimo principi et severissimo dedit. [3] versus denique illius fertur, quem statim ad Aurelianum scripserat: [4] «eripe me his, invicte, malis.» quare cum Aurelianus nihil simplex neque mite aut tranquillum facile cogitaret, senatorem p. R. eundemque consularem, qui iure pr<a>esidali omnes Gallias rexerat, per triumphum duxit, eodem tempore quo et Zenobiam Odenati uxorem cum filiis minoribus Odenati, Herenniano et Timolao. [5] pudore tamen victus vir nimium severus eum, quem triumphaverat, conrectorem totius Italiae fecit, id est Campaniae, Samni, Lucaniae Brittiorum, Apuliae Calabriae, Etruriae atque Umbriae, Piceni et Flaminiae omnisque annonari<a>e regionis, ac Tetricum non solum vivere, sed etiam in summa dignitate manere passus est, cum illum saepe collegam, nonnumquam commilitonem, aliquando etiam imperatorem appellaret.

TETRICUS IUNIOR

[25 1] Hic puerulus a Victoria Caesar est appellatus, cum illa mater castrorum ab exercitu nuncupata esset. [2] qui et ipse cum patre per triumphum ductus postea omnibus senatoriis honoribus functus est inlibato patrimonio, quod quidem ad suos posteros misit, ut [d]A<r>ellius Fuscus dicit, semper insignis. [3] narrabat avus meus hunc sibi familiarem fuisse neque quemquam [quam] illi ab Aureliano aut postea ab aliis principibus esse praelatum. [4] Tetricorum domus hodieque extat in monte Caelio inter duos lucos contra Isium Metellinum pulcherrima, in qua Aurelianus pictus est utrique praetextam tribuens et senatoriam dignitatem, accipiens ab his sceptrum, coronam, cycl<adem>. – pictur<a> e<st> de museo; – quam cum dedicasse<n>t, Aurelianum ipsum dicuntur duo Tetrici adhibuisse convivio.

TREBELLIANUS

[26 1] Pude[n]t iam persequi, quanti sub Gallieno fuerint tyranni vitio pestis illius, si quidem erat in eo <e>a luxuria, ut rebelles plurimos mereretur, et ea crudelitas, ut iure timeretur. [2] qua <e>r<at> et in Tr<e>bellianum factum in Isauria principem ipsis Isauris sibi ducem quaerentibus. quem cum alii archipiratam vocassent, ipse se imperatorem appellavit. monetam etiam cudi iussit. [3] Palatium in arce Isauriae constituit. qui quidem cum se in intima et tuta Isaurorum loca munitus difficultatibus locorum et montibus contulisset, aliquamdiu apud Cilicas imperavit. [4] sed per Gallieni ducem Camsisoleum, natione Aegyptium, fratrem Theodoti qui Aemilianum ceperat, ad campum deductus victus est et occisus. [5] neque tamen postea Isauri timore, ne in eos Gallienus s<a>evire<t>, ad aequalitatem perduci quavis principum humanitate potuerunt. [6] denique post Trebellianum pro barbaris habentur; et<eni>m in medio Romani nominis solo regio eorum novo genere custodiarum quasi limes includitur, locis defensa, non <h>om<i>nibus; [7] nam sunt non statur<a> decori, non virtute graves, non instructi armis, non consiliis prudentes, sed hoc solo securi, quod in editis positi adiri nequeunt. quos quidem divus Claudius p<a>ene ad hoc perduxerat, ut a suis semotos locis in Cilicia conlocaret, daturus uni ex amicissimis omnem Isaurorum possessionem, ne quid ex ea postea rebellionis oreretur.

HERENNIANUS

[27 1] Odenatus moriens duos parvulos reliqui<t>, Herennianum et fratrem eius Timolaum, quorum nomine Zenobia usurpato sibi imperio diutius quam feminam decuit rem p. obtinuit, parvulos Romani imperatoris habitu praeferens purpuratos eosdemque adhibens contionibus, quas illa viriliter frequentavit, Didonem et Samiramidem et Cleopatram sui generis principem inter cetera praedicans. sed <de> horum exitu incertum est; [2] multi enim dicunt eos ab Aureliano interemptos, multi morte sua esse consumptos, si quidem Zenobiae posteri etiam nunc Romae inter nobiles mane<n>t.

TIMOLAUS

[28 1] De hoc ea putamus digna notio<ne>, quae de fratre sunt dicta. [2] unum tamen est quod eum a fr<a>t<r>e separat, quod tanti fuit ardoris ad studia Romana, ut brevi consecutus, quae insinuaverat grammaticus, esse dicatur, potuisse quin etiam summum Latinorum r<h>et[h]orem facere.

CELSUS

[29 1] Occupatis partibus Gallicanis, orientalibus, quin etiam Ponti, T<h>raciarum et Illyrici, dum Gallienus popinatur et balneis ac lenonibus deputat vitam, Afri quoque auctore Vi<b>io Passieno, proconsule Africae, et Fabio Pomponiano, duce limitis Lib<y>ci, Celsum imperatorem appellaverunt peplo dea<e> Caelestis ornatum. [2] hic privatus ex tribunis in Africa positus in agris suis vivebat, sed ea iustitia et corporis magnitudine, ut dignus videretur imperio. [3] quare creatus per quandam mulierem, Gallienam nomine, consobrinam Gallieni, septimo imperii die interemptus est atque adeo etiam inter obscuros principes vix relatus est. [4] corpus eius a canibus consumptum est Siccensibus, qui Gallieno fidem servaverant, perurgentibus, et novo iniuriae genere imago in crucem sublata persultante vulgo, quasi patibulo ipse Celsus videretur adfixus.

ZENO<B>IA

[30 1] Omnis iam consumptus est pudor, si quidem fatigata re p. eo usque perventum est, ut Gallieno nequissime agente optime etiam mulieres imperarent, [2] et quidem peregrina<e>. <peregrina> enim, nomine Zenobia, de qua multa iam dicta sunt, quae se de Cleopatrarum Ptolem<a>eorumque gente iactaret, post Odenatum maritum imperiali sagulo perfuso per umeros, habitu <Di>donis ornata, diademate etiam accepto, nomine filiorum Herenniani et Timolai diutius, quam femineus sexus patiebatur, imperavit. [3] si quidem Gallieno adhuc regente rem p. regale mulier superba munus obtinuit et Claudio bellis Gothicis occupato vix denique ab Aureliano victa et triumphata concessit in iura Romana.

[4] Extat epistola Aureliani, qu<a>e captivae mulieri testimonium fert. nam cum a quibusdam reprehenderetur, quod mulierem veluti ducem aliquem vir fortissimus triumphasset, missis ad senatum populumque Romanum litteris hac se adtestatione defendit: [5] «audio, p. c., mihi obici, quod non virile munus impleverim Zenobiam triumphando. ne illi, qui me repr[a]ehendunt, satis laudarent, si scire<n>t, quae illa s<it> mulier, quam prudens in consiliis, quam constans in dispositionibus, quam erga milites gravis, quam larga, cum necessitas postulet, quam tristis, cum severitas poscat. [6] possum dicere illius esse, quod Odenatus Persas vicit ac fugato Sapore Ctesifonta usque pervenit. [7] possum adserere tanto apud orientales et Aegyptiorum populos timori mulierem fuisse ut se non Arabes, non Saraceni, non Armenii commoverent. [8] nec ego illi vitam conservassem, nisi eam scissem multum Roman<a>e rei publicae profuisse, cum sibi vel liberis suis orientis servaret imperium. [9] sibi ergo habeant propriarum venena linguarum hi[i], quibus nihil placet. [10] nam si vicisse ac triumphasse feminam non est decorum, quid de Gallieno loquuntur, in cuius contemptu haec bene rexit imperium? [11] quid de di<v>o Claudio, sancto ac venerabili duce, qui eam, quod ipse Gothicis esset expeditionibus occupatus, passus esse dicitur imperare? idque <c>o<ns>ulte ac prudenter, ut illa servante oriental<is> finis imperii ipse securius, quae instituerat, perpetraret.»

[12] Haec oratio indicat, quid iudicii Aurelianus habuerit de Zenobia. cuius ea castitas fuisse dicitur, ut ne virum suum quidem scierit nisi tempta<nd>is conceptionibus. nam cum semel concubuisset, exspectatis menstruis continebat se, si pr<a>egnans esset, sin minus, iterum potestatem quaerendis liberis dabat. [13] vixit regali pomp<a>. more magis Persico adorata est. [14] regum more Persarum convivata est. imperatorum more Romanorum ad contiones galeata processit cum limbo purpureo gemmis dependentibus per ultimam fimbriam, media etiam cocl<i>de veluti fibula muliebri adstricta, brachio saepe nudo. [15] fuit vultu subaquilo, fusci coloris, oculis supra modum <vi>gentibus nigris, spiritus divini, venustatis incredibilis. tantus candor in dentibus, ut margaritas eam plerique putarent habere, non dentes. [16] vox clara et virilis. severitas, ubi necessitas postulabat, tyrannorum, bonorum principum clementia, ubi pietas requ<i>rebat. larga prudenter, conservatrix thensaurorum ultra femineum modum, [17] usa vehiculo carpentario, raro pile<n>to, [a]equo saepius. fertur autem vel tria vel quattuor milia frequenter cum peditibus ambulasse. [18] <ve>nata est Hispanorum cupiditate. <b>i<b>it saepe cum ducibus, cum esset alias sobria; <b>i<b>it et cum Persis atque Armeniis, ut eos vinceret. [19] usa est vasis aureis gemmatis ad convivi<a>, [m]usa Cleopatranis[i]. in ministerio eunuchos gravioris aetatis habuit, puellas nimis rara<s>. [20] filios Latine loqui iusserat, i<ta> ut Graece vel difficile vel raro loquere<n>tur. [21] ipsa Latini sermoni[bu]s non usque quaque gnara, sed ut loqueretur pudore cohibita; loquebatur et Aegyptiac[a]e ad perfectum modum. [22] historiae Alexandrinae atque orientalis ita perita, ut eam epitomasse dicatur; Latinam autem Graece legerat.

[23] Cum illam Aurelianus cepisset atque in conspectum suum adductam sic appellasset: «quid es<t>, Zenobia? ausa es insultare Romanis imperatoribus?» illa dixisse fertur: «imperatorem te esse cognosco, qui vincis, Gallienum et Aureolum et ceteros principes non putavi. Victoriam mei similem credens in consortium regni venire, si facultas locorum pateretur, optavi.» [24] ducta est igitur per triumphum ea specie, ut nihil pompabilius p. R. videretur iam primum ornata gemmis ingentibus, ita ut ornamentorum onere laboraret. [25] fertur enim mulier fortissima saepissime restitisse, cum diceret se gemmarum onera ferre non posse. [26] vi<n>cti erant praetera pedes auro, manus etiam catenis aureis, nec collo aureum vinculum deerat, quod scurra Persicus praeferebat. [27] huic <vita> ab Aureliano concessa est, ferturque vixisse cum liberis matronae iam more Romanae data sibi possessione in Tiburti, quae hodieque Zenobia dicitur, non longe ab Hadriani palatio atque ab eo loco, cui nomen est Concae.

VICTORIA

[31 1] Non tam digna res erat, ut etiam Vitruvia sive Victoria in litteras mitteretur, nisi Gallieni mores hoc facerent, ut memoria dign<a>e etiam mulieres censerentur. [2] Victoria enim, ubi filium ac nepotem a militibus vidit occisos, Postumum, deinde Lollianum, Ma[u]rium etiam, quem principem milites nuncupaverant, interemptos, Tetricum, de quo superius dictum est, ad imperium hortata est, ut virile semper facinus auderet. insignita est praeterea hoc titulo, ut castrorum se diceret matrem. [3] cusi sunt eius nummi aerei, aurei et argentei, quorum hodieque forma extat apud Treviros. [4] quae quidem non diutius vixit. nam Tetrico imperante, ut plerique loquuntur, occisa, ut alii adserunt, fatali necessitate consumpta.

[5] Haec sunt quae de triginta tyrannis dicenda videbantur. quos ego in unum volumen idcirco contuli, ne, de singulis <si> singula quaeque narrarem, nascerentur indigna fastidia et ea, qu<a>e ferre lector non posset. [6] nunc ad Claudium principem redeo. de quo speciale mihi volumen quamvis breve merito vitae illius videtur edendum addito fratre singulari viro, ita ut de familia tam sancta et tam nobili sal[u]ti<m> pauca referantur.

[7] Studiose in medio feminas posui ad ludibrium Gallieni, quo nihil prodigiosius passa est Romana res p., duos etiam nunc tyrannos quasi extra numerum, quod alieni essent temporis, additurus, unum qui fuit Maximini temporibus, alterum qui Claudii, ut tyrannorum triginta viri hoc volumine tenerentur. [8] quaeso, qui expletum iam librum acceperas, boni consulas atque ho<s> volumini tuo volens addas, quos ego, quem ad modum Valentem superiorem huic volumini, sic post Claudium et Aurelianum his, qui inter Tacitum et Diocletianum fuerunt, addere destinaveram. [9] sed errorem meum me<m>or historiae diligenti<a> tuae eruditionis avertit. [10] habeo igitur gratiam, quod titulum meum prudentiae tuae benignitas inplevit. nemo in templo Pacis dicturus est me feminas inter tyrannos [cum risu et ioco], tyrannas videlicet vel tyrannides, ut ipsi de me solent <cum risu et ioco> iactitare, posuisse. [11] habent integrum numerum ex arc[h]anis historiae in meas litteras datum. [12] Titus enim et Censorinus . . . , quorum unus, ut dixi, sub Maximi[a]no, alter sub Claudio fuit, qui ambo ab [h]isdem militibus, a quibus purpura velati fuerant, interempti sunt.

TITUS

[32 1] Docet Dexippus nec <H>erodianus tacet omnesque, qui talia legenda posteris tradiderunt, Titum, tribunum Maurorum, qui a Maximino inter privatos relictus fuerat, timore[m] v<i>olent<a>e mortis, ut <i>l<l>i dicunt, invitum vero et a militibus coactum, ut plerique adserunt, imperasse atque hunc intra paucos dies post vindicatam defectionem, quam consularis vir Magnus Maximino paraverat, a suis militibus interempt<um>; imperasse autem dicitur mensibus sex. [2] fuit hic vir de primis erga rem p. domi forisque laudabilis, sed in imperio <p>arum felix. [3] alii dicunt ab Armeniis sagittariis, quos Maximinus ut Alexandrinos et oderat et offenderat, principem factum. [4] nec mireris tantam esse varietatem de homine, cuius vix nomen agnoscitur. [5] huius uxor Calpurnia fuit, sancta et venerabilis femina de genere C<a>esoninorum, id est Pisonum, quam maiores nostri univiriam sacerdotem inter sacratissimas feminas adorarunt, cuius statuam in templo Veneris adhuc vidimus acroli<th>am sed auratam. [6] haec uniones Cleopatranos habuisse perhibetur, haec lancem centum librarum argenti, cuius plerique poetae meminerunt, in qua maiorum eius expressa ostenderetur historia.

[7] Longius mihi videor processisse quam res post<u>labat. sed quid faciam? scientia naturae facilitate verbosa est. [8] quare ad Censorinum revertar, hominem nobilem sed qui non tam bono quam malo rei p. septem diebus dicitur imperasse.

CENSORINUS

[33 1] Vir plane militaris et antiquae in curia dignitatis, bis consul, bis praefectus praetorii, ter praefectus urbi, quarto pro consule, tertio consularis, l[a]egatus praetorius secundo, quarto aedilicius, tertio qu<a>estorius, extra ordinem quoque legatione Persica functus, etiam Sarmatica.

[2] Post omnes tamen honores cum in agro suo degeret senex atque uno pede claudicans vulnere, quod bello Persico Valeriani temporibus acceperat, factus est imperator et scurrarum ioco Claudius appellatus est. [3] cumque se gravissime gereret neque a militibus ob disciplinam censoriam ferri posset, ab his ipsis, a quibus factus fuerat, interemptus est. [4] extat eius sepulchrum <circa Bononiam>, in quo grandibus litteris [circa Bononiam] incisi sunt omnes eius honores; ultimo tamen versu ads<c>rip<tum> est: [5] «felix omnia, infelicissimus imperator.» extat eius familia Censorinorum nomine frequentata, cuius pars T<h>racias odio rerum Roman<a>rum, pars Bithyniam petit; [6] extat etiam domus pulcherrima adiuncta gentibus Flaviis, qu<a>e quondam Titi principis fuisse perhibetur.

[7] Habes integrum triginta numerum tyrannorum, qui cum malevo<l>is quidem sed bono animo causabaris. [8] da nunc cuivis libellum non tam diserte quam f<idel>iter scriptum. neque ego eloquentiam mihi videor pollicitus esse, sed rem, qui hos libellos, quos de vita principum [a]edidi, non scribo sed dicto, et dicto cum ea festinatione, quam, si quid vel ipse promisero vel tu petieris, sic perurgue<o>, ut respirandi non habeam facultatem.