| |
|
-
- T r a c t a t u s
L i b e r I I
- ________________________________
- Incipiunt capitula libri secundi
I. De iustitia
II. De timore
III. Tractatus fidei
IIII. De spiritu et corpore
V. De eo quod scriptum est: Cum tradiderit regnum deo et patri
VI. De aedificatione domus dei a Salomone
VII. De continentia
VIII. De natiuitate domini
VIIII. De humilitate
X. De baptismo
XI. Tractatus de Esaia
XII. De natiuitate domini et maiestate
XIII. Tractatus paschae
XIIII. Tractatus paschae uel inuitatio fontis
XV. Item inuitatio fontis
XVI. Tractatus Exodi
XVII. De die paschae
XVIII. Tractatus Danielis in pascha
XVIIII. Item in die paschae
XX. Item de die paschae
XXI. Tractatus de Esaia.
XXII. Tractatus Danielis
XXIII. De baptismo
XXIIII. Item tractatus de baptismo
XXV. Tractatus paschae
XXVI. Item tractatus paschae cuius supra
XXVII. Tractatus Danielis in pascha
XXVIII. Inuitatio fontis cuius supra
XXVIIII. Tractatus paschalis
XXX. De Genesi cuius supra
T R A C T A T V S
De iustitia.
Fortassis de circumstantibus doctis quispiam in cachinnos erumpat, quod homo imperitissimus et elinguis aliquid audeam de iustitia disputare, de cuius proprietate excellentes ingenio et doctrina uiri nihil certi libris ingentibus prodiderunt. Sed ego non curem, de me quemadmodum quis iocetur. Non enim in ecclesia dei fucatus quaeritur sermo, sed ueritas pura, a qua longe omnes illi non immerito aberrauerunt, qui iustitiam dei manere in eloquentiae uiribus aestimabant. | Denique cum eam comprehendere non possent - neque enim poterant sine magisterio diuinae sapientiae, cuius notitiam non habebant -, duas asseruere iustitias: unam ciuilem, alteram naturalem. Quarum fecit apertissime, cum ad Romanos loqueretur, apostolus mentionem dicens: Nam iustitiam dei ignorantes et suam uolentes constituere iustitiae dei non oboedierunt. | Sed cum de futuro nihil opinantes praesentis tantum uitae commoda inspiciunt falsamque aduersus ueram pro uera defendunt, sic utramque mediis e manibus oculis patentibus perdiderunt: dei, cum stultam putant, quod elaboret - dispendio suae, non dicam facultatis, sed etiam, si opus sit, et salutis - alii magis prodesse quam sibi; suam, quia, quamuis sit sapientiae nomine falso uestita, tamen suis commodis consulendo, quod sine alienis incommodis omnino non potest procurari, a quouis uere stultissimo negari non possit iniusta.
Ceterum si scire potuissent ueram iustitiam, cuius est inmortalitas merces, propterea simulatae stultitiae uelamine adopertam, ut res magna magnis uirtutibus magnisque laboribus quaereretur, incunctanter optarent stultos iudicari se iustos quam sapientes iniustos, maxime cum iam sit eorum fraus omnis in medio. Non enim rem ualuerunt transferre, sed nomina, iustitiam stultitiae, iniustitiam sapientiae uocabulis infamantes. Quae si ad sua corrigas propriisque sedibus reddas, inuenies iniustitiae magis stultitiam, iustitiae sapientiam conuenire. | Quod etiam sacrae legis testimoniis probare non desinam, cuius ista sunt uerba: Nam quia sapientiam dei non cognouit saeculum per sapientiam, deus optimum existimauit per stultitiam praedicationis saluos facere credentes; et iterum manifestius: Si quis inter uos uidetur sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit prudens; nam huius mundi sapientia stultitia est apud deum. Ob quam causam idem deus per prophetam hactenus protestatur: Non glorietur sapiens in sua sapientia neque glorietur fortis in fortitudine sua neque diues in diuitiis suis, sed in hoc glorietur, qui gloriatur, intellegere et scire, quia ego sum dominus, qui facio misericordiam et iudicium et iusti tiam super terram. | O quam paucissimis uerbis omne hoc mundi, enixe quod geritur, negotium perorauit! His enim tribus rebus, quae fundamenta sunt omnium uitiorum, uiolentis quasi quibusdam tempestatibus naufragatum momentis uniuersis in interitionem cogitur omne genus humanum. Namque sapientia densis exaestuans argumentis, suasorio ac delectabili luculentae orationis compta mendacio, armata uocis tuba et gladio linguae omnes actus ad se trahit, congregat turbas, contionatur. | Lites sic discernit, ut seminet. Prauos ac lubricos colligit mores. Legibus suis suas leges impugnat, ius iure distringit. Quis non uideat numquam recti aliquid illam facere uel fecisse, quod fecerit? Vultis scire, quam iusta sit? Miseram se putat, nisi euerterit ueritatem. Ceterum fortitudo, quae hominibus est cum feritate communis, omne ius in uiribus habet: quod facere praeualuerit, aestimat rectum. Adeo sine ulla reuerentia diuinae atque humanae religionis delet abrupte igni ferroque cum sua sibi tota substantia incolas, ciuitates et rura nihil omnino metuens amicae mortis fiducia. Denique quod sapientia legibus per industriam colligit, uno impetu aliquotiens clusis oculis illa illidit. | Tertio diues est auaritia, utraeque cuius exaggerare opulentiam uelocitate mira contendunt, cui totus militat mundus, aetas cui uniuersa deseruit. Pro nefas! Quae istae sunt tenebrae? Inest omnibus et ab omnibus, quasi non sit, arguitur; accusatur et tamen colitur; iugulat et amatur. Inuincibile profecto calamitatis est genus, cui subiugata sapientia seruit et uirtus.
Videtisne iam manifeste sapientiam huius mundi non esse iustitiam et quidem nec ueram sapientiam? Quia fieri non potest, ut uerus sapiens non sit et iustus, iustus adaeque uerus non sit et sapiens, quia iustus esse non potest stultus neque sapiens iniustus ipsa ratione docente. Qui enim stultus est, quid sit bonum ac malum nescit nec potest quid reprobet scire, quid teneat, et ideo semper peccat, quod est iustitiae contrarium. | Iustus autem ab omni peccato se abstinet, quod propterea facit, quia praui bonique notitiam gerit, quod est utique sapientis. Vnde fit, ut numquam iustus possit esse qui stultus est neque sapiens qui fuerit iniustus. Ceterum siue iusto siue sapienti si alterum defuerit ex duobus, quod illi putauerunt, nec sapiens profecto erit ille nec iustus.
Satis, ut opinor, praestigiae mundanae patuerunt. In quibus cum peritius agant uniuersi homines, quam dici potest, superfluum est demorari. Vnde nunc ad ueram iustitiam ueniamus, omnium fontem matremque uirtutum. Quae praeter ceteras tota se ad alienas utilitates colligit atque explicat sciens, quid deo principaliter debeatur, nihil sibi ipsa concilians, nihil proprium derelinquens, nisi quod fideliter sine ulla iactantia eius fungitur uoluntate. | Est autem in publicum tota prominens atque diffusa, sic tamen, ut sentiri se cupiat quam uideri, plane cauta, ne quam declinet in partem, ne in aliquo se ipsa reprehendat, ne opere coepto umquam deficiat. Haec captiuorum iuga redemptionibus frangit; incarceratis medendo plus carcerem nouit; blanda peruigil cura aegritudinem cum aegro partitur; abiecta cadauera intecta inhumataque esse non patitur; pauperes miserosque sua necessitate neglecta pietatis largiter furtim semina spargit. Nec rogari se permittit nec uicaria laudis remunerari mercede: hoc damnum graue, hoc aestimat crimen. Nam nihil relinquendo sibi beata cupiditate antecedit auaritiam: homines enim illa possidet, ista deum. | Adhuc accipite, ad propriam sedem palmamque propositam quanto amore, qua deuotione festinet. Si quis eam prouocat in iudicium, ut eius auferat tunicam, libens illi pallium quoque concedit; maledicitur et benedicit; caeditur et gratias agit; iugulatur et non repugnat; pro percussoribus suis deum insuper et exorat. Vna illi sola principalis sollicitudo ac maxima est cautio, ne quid mundo debeat, ne quid horum digne patiatur. | Hanc qui diuinas litteras aut non legerunt aut lectas irritas putauerunt beneficio abiecti impolitique sermonis (tamen dicentis: Nisi credide ritis, neque intellegetis ) stultam putant irriduntque quasi uanam, quod, cum possit bonis frui mundi ac negligat, sponte se faciat infelicem, non credentes, quia dei praecepta custodiens, huius modi officiis saeculares obterens uoluptates cum fuerit uictor carnisque nexibus liber, repromissae inmortalitatis inaestimabili beatitudine perfruetur.
Sed quid ad nos, quid illi dicant? Insignis uir sicut ait noster: Nouit deus cogitationes sapientium, quia sunt stultae. Nostram nobis stultitiam derelinquant, habeant secum sapientiam suam; cuius quidem sectatores paene omnes conspicor Christianos, qui perfectam putant esse iustitiam propria tueri, aliena non quaerere, sapientiae uerae negligentes imperium, quod uerbis huius modi continetur: Si uis perfectus esse, uade et uende omnia tua et da pauperibus et tolle crucem tuam et ueni sequere me. | De hoc nescio quid possit quispiam promouere, unum tamen scio, quia nullus est nostrum, qui non momentis omnibus elaboret, ut plus habeat, quam habebat; quod cum nititur, auaritiae utique partes agit, quae est inimica iustitiae. Adeo inde est, quod frumento paucorum horrea plena sunt, inanis plurimorum uenter. Inde populis deteriora mensuris pretia quam inopia. Inde fraus, periurium, rapinae, lites ac bella. | Cotidie mugitibus alienis quaeritur lucrum et proscriptio industria uocitatur et appetitio rei alienae sub praetextu propriae defensionis ac diligentiae callidissimis argumentis urguetur, ut quis indefensus aut innocens quod habet legibus perdat. Quod est omni uiolentia deterius, quia illud, quod ui eripitur, nonnumquam repeti potest, quod legum circumscriptionibus, non potest. Glorietur qui uolet ista iustitia, uerum tamen sciat, quia misero est miserior qui miseriis ditatur alienis. Quisquamne iustum putet, qui utilitatem rei familiaris pietati praeponit? Qui hominibus fame laborantibus ac nuditate pascit tineas, curculiones ac uermes? Qui quod habet infelici tenacitate non aliis tantum, sed etiam sibi ipsi subducit?
«Sed, inquies, iustum est, ut mea seruem, aliena non quaeram.» Hoc etiam gentes dicere consuerunt. Ceterum apud deum quam sit iniustum, mox uidebimus. Nunc primo omnium, optime Christiane, scire cupio, quae sint tua, cum sint timentibus deum uniuersa communia, sicut scriptum est: Turba autem eorum, qui crediderant, animo ac mente una age bant, nec fuit inter illos discrimen ullum nec quicquam suum ex bonis putabant, quae eis erant, sed erant illis omnia communia, sicut dies, sol, nox, pluuiae, nascendi atque moriendi condicio, quae humano generi sine personarum aliqua exceptione aequabiliter iustitia est diuina largita. | Cum haec ita sint, procul dubio non est a tyranno dissimilis, qui solus habet quod potest prodesse commodis plurimorum. Quid, quod paupere cotidie moriente oppressione, fame, frigore, iniuria amicum tibi excolis aurum, custodis argentum, uestem pretiosam ornamentaque superba et superuacanea pro sacrosancto habes sicut idolum, te per momenta componis, diues in publico, ditior in secreto, nec intelligis, quia homini inopia morienti tantis opibus qui cum possit subuenire non subuenit, ipse eum uidetur occidere? O quantarum neces animarum in phaleris pendent ornatae matronae! Ornamentum cuius unum si soluas in pretium distribuasque necessitatibus singulorum, ex eorum respiratione cognoscis, quantorum malo ille constat ornatus.
«Filios, inquit, habeo, quos nudare non debeo.» Ista et infidelitatis est excusatio, quam spiritus sanctus per prophetam retundit hactenus dicens: Adolescentior fui et senui et numquam uidi iustum derelictum neque semen eius quaerens panem; et iterum: Diuites eguerunt et esurierunt, requirentes autem dominum non minuentur omnibus bonis. Quod probare exemplo perfacile est. Meminimus in Regnorum proditum libris famis tempore, quo totus passim populus moriebatur, Eliae alimenta poscenti memorabilem uiduam ultimam uictus sui filiorumque substantiam non partitam, sed totam dedisse maluisseque se cum liberis suis emori quam iustitiam praeterire. Pro quo tam illustri facinore cibos a deo inmortales accepit, quos edacitas delibare nequiret: sua enim deminutione crescebant. Integer horum denique uasis semper in plenis manebat status quantumque eis impensae diurnae necessitas dempserat, tantum rediuiua fecunditas reponebat. | Quapropter si pater bonus, si prouidus, si utilis esse desideras, sicut ille Abraham, deum plus debes amare quam filios, ut habere merearis integros, incolumes ac beatos. Stulta autem res est illis te uelle uitae substantiam prouidere, quibus nec natiuitatem dederis nec animas inspiraueris nec salutem praestare possis. Vnde uel sero sacrilegam uocem comprime humanae fragilitatis memor, qui in hoc ipso, quod loquimur, quid possit contingere, ignoras excusationisque uanae depone fallaciam: ingratis auaritiam pietate condis; solius dei potestas est futurorum commodis prouidere.
De timore.
Timoris quidem, fratres dilectissimi, uocabulum est unum, sed accedente ratione timor discernitur a timore. Fiunt enim duo: unus dei, alter qui naturae sit; naturae in homine nascitur, dei autem et discitur et docetur, quia non in trepidatione, sed in doctrinae ratione consistit, sicut scriptum est: Venite, filii, audite me; timorem domini docebo uos. Naturalis ergo non discitur, sed impulsu nobis nostrae infirmitatis occurrit, quia non artis est timere quod metuas; metuis autem quod tibi nolis accidere. | Exsistit quippe diuersis ex modis, cum aut exaestuat aliquo reatu conscientia; aut cum hostilis imminens manus gladio salutem premit; aut cum uiantis itineri erectus in morsum, ardentibus squamis incensus tumidus sese anguis opponit; aut dorsa fugientis affectans caedem uicino fremitu ferina rabies onerare temptauerit; uel cum amissis gubernaculis inter conpugnantes flatus ac fluctus gemens parturit carina naufragium. Inter haec omnia deterior est conscientiae timor, quia quae diximus et alia his similia cum passibilitate sui transeunt, timor conscientiae non deletur.
Nunc uideamus, intellegendum quemadmodum nobis sit, propheta quod ait: Beati omnes qui timent dominum. Si omnes, qui timent dominum, beati sunt, non beatus est nullus, quia nulla gens est, nulla sunt pecora, animantium denique nulla natura, quae non timeat deum. Cum grauamur rumpentibus sonis, concussis undique cardinibus, cum praeter morem terrifico fragore intonans concrepat caelum, cum inter caecas pinguibus conductas nubibus tenebras crebrae micantes curuis ignibus flammae intercepti diei lumen inconstanter assimulant, cum ardent plura fulminibus, cum terra uel tremit uel hiatu se recipit in se, nullus hic beatitudinis locus est, ubi non deuotionis, sed necessitatis est quod timetur. | Itaque audiamus scripturam, quid dicat, cuius ista sunt monita: Et nunc, Israel, quid dominus deus tuus postulat a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in omnibus uiis eius et diligas eum et custodias praecepta eius ex toto corde tuo et ex tota anima tua ut bene sit tibi? Videtisne hunc timorem nobis necessarium, qui in dei amore consistit, qui uoluntate sua se parit, diuinae legis agnitione construit decorem, ad omnia genera uirtutum intrepidus corrigit, praeceptis omnibus fideliter obtemperat incoactus, innocenter uiuit, iustitiam percolit, sine fine studet timere, ne quid praeter deum, quem diligit, timeat.
Denique huius suffragio Daniel populis terribilem inermis draconem necat, leonibus obiectus in periculo prandet, qui solet extra periculum ieiunare. Et Ionas timens dominum spontaneum non timet adire naufragium, ceto inhiante miserabilius sepelitur quam praecipitatur et tamen litus, quo tendebat, inuenit antequam uideat, felix sepulcro quam naui. In oratione mons tremit: monti, non apostolis trepidatio est. | Petrus aestu marino fertur non naufragus, sed uiator: timet profundum intercipere non timentem; nec tamen in toto dissimulat, ne per mare pedibus se ambulasse non credat. Aduersus Theclam accusator acerrimus linguae exserit gladium, cum suis sibi ministris publicae leges insaniunt; stimulis acuitur feritas in ferocitatem et tamen hominibus mitior inuenitur. Ne quid scenae tam dirae immanitatis deesse uideatur, immittuntur etiam marina monstra; laciniis omnibus spoliatur puella, uestitur incendio. | Inter tot instrumenta mortis spectatore metuente secura calcat genera uniuersa terrorum; incolumis quasi orbe subacto de illo feralis caueae - iam non miserabilis, sed mirabilis - funereo ambitu excedit uicti saeculi triumphum reportans, quam tot suppliciis omnes crediderant perituram.
O necessarius timor, qui nihil aliud agit nisi ut beatos efficiat; qui timet arte, non casu, uoluntate, non necessitate, religione, non culpa; qui deum metuit, non naturam. Vultis scire, cuius proprietatis sit? Omnes timores, quoscumque inuaserint, incremento conficiunt; hic solus ad hoc crescit, ut immortalem, quem possederit, faciat.
Tractatus fidei.
Christianae fidelitatis felicitas maxima est fidei nosse naturam, quae talis ac tanta est, ut unicuique homini sua non ab alio commodetur, sed eius ex uoluntate nascatur. Ceterum si, ut quidam putant, docentis pendet ex ore, procul dubio eodem aut cessante aut aliter docente consumitur. Huc accedit, quod, nisi insinuationem legis omni deuotione succincta praecedens amplectatur fides, quae tam sibi quam illi credendo praestet effectum, insinuatio inanis erit, quia incredulo credentis fructum praestare non poterit. Denique Abraham placuit deo credulitate sine lege et Iudaicus populus displicuit deo incredulitate cum lege. | Vnde dubium non est legem non posse sine fide, fidem posse sine lege; alioquin ista innumerabilis simplicitate sua felicior turba adhuc mortis imperio subiaceret, si legis periti tantum iustificari meruissent. At cum scriptum sit: Littera occidit, spiritus autem uiuificat, quia non sub lege, sed sub gratia sumus, quae nos diligere deum ac soli illi seruire in sacramento semel creditae unitae trinitatis non argumento, non necessitate, sed uoluntate compellit, manifestissimum puto nimis astuto esse simplicem meliorem, quia simplex omnibus dei uerbis simpliciter credit, astutus autem nimia sapientia infatuatus inquisitionibus uanis semet ipsum confundit.
Sed dicit aliquis: «Si ita est, nulli ergo lex prodest.» Absit; prodest, et quidem plurimum, nam per ipsam dei uoluntas populis intimatur, per ipsam disciplina caelestis colligitur ac tenetur, per ipsam, inquam, genus omne peccati, ne quis inprudens intereat, diffamatur. Semper monere non desinit, ignorantia ne quis reatum excuset. Nunc seuera, nunc blanda demonstrat praemium, demonstrat et gladium, unicuique, quod elegerit, tributura et ut iure possit implere, quod gerit. Qui ad se ueniunt, professionem credulitatis ab eis solam ideo, quia eorum fidem uidere non potest, exigit. Quam si abesse ex moribus deprehenderit, confestim ut perfidum punit irata quem docuit nullamque aliam ob causam promulgatam se esse testatur, nisi ut fides de infidelibus uindicetur. | Denique tolle peccatum: cessat legis imperium. Lex enim, sicut scriptum est, iusto posita non est, sed peccatori, quia iustus ex fide uiuit, infidelis iniuste. Errat igitur quisquis disputationem legis aestimat fidem, quisquis duo in unum diuersa confundit. Disputatio enim sicut excolit legem, ita, si uersuta sit, eradicat fidem, quia fides profecto non est, ubi quaeritur fides; deinde quia lex communis est, fides uero priuata, quia lex semper manat ex libro Genitali, fides autem tenaciter inhaeret suo soli proposito. | Lex ab alio transit in alium; fides interit, si ab suo statu aliquando uel in aliquo declinauerit. Lex hominis conscientiam alloqui tantum potest, uidere autem non potest; fides conscientiam medullitus mundat, ne quid reatui uel intrinsecus debeat; qui enim suam conscientiam non timet, is est, qui deum non timet. Adde quod lex partibus et discitur et docetur. Adde quod tota nec intellegitur nec tenetur. Adde quod a quolibet pro ingenii qualitate argumentis asseritur. Adde quod ab omnibus appetitur et a nullo completur. Adde quod index dei uoluntatis est, non dei originis aut naturae.
Sequitur ut scire debeamus, utrum tractatum fidei an fidem tractatus debeamus adserere. Si tractatum fidei dixerimus, uehementer errabimus. Subici enim se loquacitatis artificio fidei natura non patitur, a qua nihil aliud laboratur, nisi ut suis sibi tantum uirtutibus adprobetur: non enim potest esse perfectum quod aliunde exspectat sibi aliquid necessarium. Si uero fidem tractatus dicere coeperimus, erit profecto nec nostra nec sua, sed nec eius, cuius esse dicetur, quia tractatus fidem cum astruit, ex eo ipso eam, quo astruit, destruit. Nec ulli dabit quod non habet, sed potius ut non habeat, adhuc ipse disquirit. | Video praeterea, sicut assertorum indicant nomina (quae si auferas, nulla fortassis est pugna), multos esse tractatus, multas etiam fides et quidem nouellas et litis labore ac fauore nutritas. Quas, quia uera uix potest inueniri, credo, ne populi penuria laborarent, uenales esse propositas. Verum tamen ex his omnibus eligendum quid sit, non potest nosci aut comprehendi, quia non erit nec proprium nec firmum, quod habet statum semper incertum, quippe cum unius electio sit alterius reprobatio. Vel si omnes omnino amplectendae sint, ut tot quis habeat fides quot non habet uerba, multo magis nihil habebit, quia tractatus, qui eas genuit uel cotidie generat, adhuc potest generare. E diuerso prouocatus rursus eas pro ingeniorum argumentorumque uiribus retractando ac refellendo consumit. | Sin uero, sicut necesse est, una est illa nobilis et antiqua, quae non dicam tractatu, sed ipsius natiuitate porro maior est legis, quae deum deo credendo promeruit, quae credere non didicit, sed praesumpsit, edicat mihi, perniciosa ista adinuentio tractatus sui quo proficit pugna. «Ne fides, inquit, intereat, cum male aut creditur aut docetur.» Quod malum est ista ratio, mox uidebimus.
Nunc scire cupio, fides ex doctrina constet an ex credulitate an ex utroque. Si ex doctrina constat, non habent ergo fidem qui litteras nesciunt, sed nec ipsi qui sciunt, quia legis scientiam obseruantiamque ad perfectionem perducere nullis rationibus possunt. Si ex credulitate, non ei opus est ulla interpretatio, quia sicut semel creditur, ita semel ex eo ipso, quod creditum est, consummata fides ultra nec minuitur nec augetur. Sin uero ex utroque, patriarcharum semesa fides est ac per hoc illis constitutionis nostrae uidelicet decernendi sunt libri, ut possint esse perfecti! | O quam misera est fides, quam uerba concinnant! O quam debilis, cuius cotidie dissipantur uariis argumentationibus membra! O quam indefensa, quae regum, iudicum, diuitum, aliquotiens etiam, quod peius est, gentium desiderat per momenta patrocinia! O quam turpis ac lubrica, de qua ludit aliena sententia! O quam adultera, quae non agnoscit, quo auctore sit nata! O quam ridiculosa, quae duobus confligentibus Christianis ab altero eorum, si non transducitur, perfidia, cum transducta fuerit, fides uocatur! O quam non uera, si factionibus pollet! O quam publicana, cuius fabulantur etiam profani secreta! O quam praesumpta, quae mauult magis nouellae traditioni suae credi quam antiquitati, quam deo domino dicenti: Reicitis manda tum dei, ut traditiones uestras statuatis! | Sed non eo dico, ut ingratum faciam doctrinae beneficium, sed ut sciat unusquisque aliud esse fidem, aliud esse tractatum nec fidem per tractatum posse uel dari uel nosci uel destrui. Dari non potest, quia si uerbis dari potest, poterit et uerbis auferri; nosci adaeque non potest, quia fieri potest, ut quis aliud gestet in labris, aliud in penetralibus cordis; similiter ne destrui quidem, quia si uera fides est, aliud esse non potest quam quod est. Igitur cum possibilitatis humanae non sit fidei uidere secreta, nusquam, frater, tua curiositas, nusquam tua proficit pugna, quia quem putas uel de tuis ipsis studiosis fidelissimum, hic infidelis, et quem putaueris infidelem, hic fidelis est. | Forte in eo se quis aestimet fideliorem, si loquatur argute, cum magis uerus sit ille fidelis, qui sacra in praedicatione non ultra, quam licitum est, aciem suae tetenderit mentis; eo enim res deducta est, ut fides nostra per dei requiratur iniuriam. Quod futurum Salomon enuntiauit et cauendum quid sit his uerbis edocuit: Melior qui deficit sensu in timore quam qui abundat astutia et transgreditur legem; et iterum: Noli esse sapiens multum et noli argumentari plus quam oporteat. Similiter Paulus: Noli altum sapere, sed time.
Cum haec ita sint, cur legem lege distringis? Cur sub imaginem fidei fidem deponis? Cur ipsum fontem diuinitatis philosophicis argumentis exhaurire conaris? Si peritiam legis ostendere cupis, lectionum nubila disserena. Doce eam sibi non esse contrariam, doce omnia, quae canit, esse credenda. Ceterum si eius partem probes, reprobes partem, quomodo per hanc fidem quaeris, quam etiam ipsam infidelitatis ream constituis, canentis cum uniuersa non credis? | Sin uero fidem spiritus calles, aliquam demonstra uirtutem: impera montibus, ut transferant sese; in admirationem tui rictu blandiente leonum rabies euanescat; sub gressibus tuis maris unda pinguescens marmoreo stupore solidetur; cetina cymba inter aestuantis pelagi sollicitos sinus fidem tuam fideliter portet; solis cursus ac lunae ab occidui carceris receptaculo orationis freno refrena; anhelantis camini ignis exaestuans uicta natura sentiat per te tecum et ipse refrigerium; mortuorum in postliminium uitae animas reductas inspira; discute laborantibus morbos; cura languores; in temptationibus gaude, in tormentis pro nomine domini. Si obuenerint dura, fidem tam quam granum sinapis te habere demonstra. | Sin uero, quod magis est, sub sono legis ac fidei saecularis amore iactantiae accensus nascentis dei de deo spiritusque sancti inaestimabilem incomprehensibilemque diuinitatis perpetuitatem iure ipso, quo ex sese est, argumentis te cogere, examinare, metiri ac discernere posse praesumis, hic tibi ego respondere non audeo, sit quippe cum tutius imperitum uideri quam esse sacrilegum. | Et tamen habeo, qui pro me tibi obsistat: nam lex, per quam me forte minus peritum peccare compellis, ipsa te magnopere retundens ac redarguens confutabit, Salomone dicente: Altiora te ne quaesieris et fortiora te ne scrutatus sis. Quae praecepit tibi deus, illa cogita semper et in plurimis operibus illorum non eris curiosus; multos enim seduxit suspicio illorum et in uanitate detinuit sensus illorum. Similiter Paulus curioso rescribit dicens: O altitudo diuitiarum et sapientiae et scientiae dei! Quam inexquisita sunt iudicia illius et quam in uestigabiles uiae illius! Quis enim cognouit cogitationem dei? | Et tu eius naturam quaeris? Sed et alio loco hoc, quod agitur, euidenter expressit, cum ad Timotheum loquitur instruendum his uerbis: Hortatus sum, ut denuntiares quibus dam, ne peruersa doctrina uterentur neque adtenderent fabulis et genealogiis, quae sine fine sunt, quae magis quaestiones praestant quam ueram rationem dei, quae est in fide. Definitio autem ius sionis est caritas ex corde puro et conscientia bona ex fide simplici.
Igitur si dei seruus es, stultas et ineruditas quaes tiones euita sciens, quia lites generant. Seruum autem dei non oportet litigare, quia lis et caritatis est hostis et fidei; quas si quis amiserit, nec diuina ille profecto nec humana cognoscit. Haec, si religiosus es, serua; timoratus si uere, custodi. De eo, quod modum humani sensus excedit, disputare deuita. Negat quodam modo deum quisquis asserit deum. Defensio enim non nisi inbecilli praestatur nec potest eum reuereri, qui ingenii sui putat esse, quod ille fuerit aestimatus. | Ceterum illa est fidei generositas uera, ut deo fideliter seruiat, in solo ipso fiduciam gerat, a fidelitate et fiducia fidelem se uocari cognoscat, inculpatis moribus uiuat, conscientia eum bona, non loquacitate, quae mater profecto peccati est, nosse praesumat trinitatisque unam potentiae plenitudinem, quae una mente, una credulitate concipitur, non uiolet, sed honoret.
De spiritu et corpore.
Si quis studio uel noscendae uel impugnandae sacrae legis naturae Natiuitatis Moysei librum lectitando saepius replicauit, fortassis, ut sunt ingenia cotidie quae uidemus uersutis contentionibus laeta, de apostoli dicto calumniosam nobis inferat quaestionem, qui ait: Primus homo e limo terrae, secundus e caelo, dubium quippe cum non sit unum hominem tantum e limo terrae a deo finctum eique eius ex latere mulierem coniugale solamen excussam, a quibus omne genus manauit humanum, caelestem uero ibidem nec memoratum nec factum posse doceri nec natum. | Huc accedit etiam ipsa praepostera memoratio, quoniam res est disconueniens et absurda, ut secundus sit inmortalis et qui mortalis est primus, cum inmortalitas in se ordinem temporis non recipiat, mortalitas capiat. Vel si caelestis est primus, quid opus erat, ut fieret quoque terrenus? Simile dictum euangelicum illud consentanea potest argumentatione pulsari; scriptum est enim: Nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui erat in caelo. Quomodo filius hominis uel cuius hominis nasci posset in caelo, ut de caelo descenderet, cum humanitatis a caelo et possessio longe dimota sit et natura? | Age, excita sensum, lector, inuenies ueritatem. Qui erat in caelo, de caelo descendit; qui descendit, ipse est et qui ascendit in caelum, filius hominis, qui erat in caelo; filius hominis uocabulo, non natura. Non enim bis carnem induit dominus. Sed sic oportuit praedicari, quia primo, antequam esset, quod se fieri uoluisset, tam figura quam oraculis frequentibus publicauit. Igitur «dei filius» ad ineffabilem originem pertinet, «hominis» ad sacramentum. Cuius sacramenti arcanum euidenti ratione quasi quadam claui aperire conabor, ut et prouidentiam dei et uim consociationis carnis et animae et hominis summum bonum ubinam sit constitutum, quiuis facillime possit agnoscere.
Posteaquam deus, fratres, hunc mundum quasi quandam futuri humani generis domum multipliciter aptatum distinctumque elementis, opibus, animantibus, alimoniis utilitatibusque diuersis, magnis et plurimis, habitatori ulla ne querela subesset, sollertia mira perfecit, tunc ad imaginem et similitudinem suam fecit sibi ipse simulacrum sensibile atque intellegens; sumpto quippe limo terrae hominem figurauit eique animam, qua spiramus, infudit e proprio fonte spiritus sui. Cui ab humo «homo» nomen imposuit, credo, sicut res ipsa docet, ut contemplatione opificii ac materiae semper suum et uereretur et ueneraretur artificem. | Post haec subiecit ei omnia bona mundi et quia erat iam sapientia conditus, sensibus stipatus, eligendi mortem uitamue praecepti eruditione commonitus, eum propriae uoluntati commisit. At liuidus ille criminator, qui, quod sensim serpat, serpentis nomen accepit, detestabili accensus inuidia eum, quia per se non ualebat, aliena forma blanditus per mulierem transgressionem praecepti dei persuadendo miserabiliter iugulauit et exinde hereditaria condicione confectum uniformiter interibat omne genus humanum. | Nec fuit ullus ulli usquam solacii locus. Nam hominem uiuum, ut adhuc usque, consumebat labor, gemitus, impietas, dolor, aegritudo, miseria; mortui quippe corpus figuramque illam florentissimam edax in aeternum terra delebat; animam quoque feralibus tenebris relegatam perpetui carceris poena perpetua inplacabilis affligebat infernus. Non superi, non inferi parcebant simulacro dei: etenim mortis imperium sibimet uindicauerat totum.
Haec cum diu sic haberentur, sollertissimus ille artifex rerum filius dei, cuius sapientia non habet finem nec fortitudo mensuram, amore imaginis suae de caelo descendit, uteri uirginalis illustrat hospitium ibidemque in homine includit deum. Vtitur et figura et condicione mortali. Iustitiam docet inmortalitatis esse comparatricem. Factis praecepta consummat. Postremam suscipit mortem, ut ea deuicta resurgens homini per hominem, quem gerebat, et spem uincendae mortis offerret et eum ad praemia inmortalitatis admitteret. Sicque factum est, ut, quomodo per unius hominis damnationem in omnes homines damnatio, sic per unius iustificationem in omnes homines iustificatio aeternae decurreret uitae. Videtisne iam manifeste in homine suscipiendo fuisse prouidentiam, in passione sacramentum, in resurrectione summum bonum?
Hic nunc primum omnium scire debemus hominis fabricam ex duobus diuersis ac repugnantibus comparatam discordique concordia esse connexam animamque lineamentis corporis circumsaeptam. Vnde duae quoque uitae a deo attributae sunt nobis: una, qua nescientes communi cum pecudibus lege fundimur a natura, quae est corporalis ac per hoc etiam breuis; alia uero animi, quam nos nobis ipsi hac in uita per fidem sacri fontis uiuo de gurgite conparamus, nobilis et aeterna, quia animus, qui uicerit mundum agnoscendo ac seruando religionem ueram ueramque iustitiam, inmortalitatis necesse est pro laboris sui munere inmortali beatitudine perfruatur. Inde est, quod intra hominem clandestinum fremit momentis omnibus bellum, cum unaquaeque pars nititur alteram subiugare, apostolo sic dicente: Caro concu piscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem; haec duo inuicem aduersantur sibi.
Hinc caro tota deliciis fluens, uariis temporum redimita muneribus opes multimodas ac profundas promittit, ostentat, obicit, donat, speciem proponit suam faciemque, in quas illi libuerit figuras, speculo conciliante semper incertam cotidie peregrinis coloribus mutat, gulae labore culta, lauacro nitida, unguentis oblita, uestitu uaria, monilibus tota distincta, conuiuiorum celebritate iucunda, uino madida, gemmis seu floribus redimita, oculorum iocorumque festiuitate lasciua, auaritia caeca, libidine percita, delicate tumentis ac reflabilis tori plumeo sepulcro superba. | Iactat se ludibunda per nemora, fontes, prata, baias, ciuitates ac rura, uniuersis uoluptatibus saepta, in cupidinem sui utrumque sexum, omnes animas, omnes aetates isto carmine inuitans: Exiguum et cum taedio est tempus uitae nostrae et non est refrigerium in fine hominis et non est qui agnitus sit reuersus ab inferis, quia ex nihilo nati sumus et post hoc erimus tamquam qui non fueri mus; et non est reuersio finis nostrae, quoniam consignata est et nemo reuertitur; et infra: Venite ergo, fruamur bonis, quae sunt, et utamur creatura tamquam iuuentute celeriter; uino pretioso et unguentis nos impleamus et non praetereat nos flos temporis. Coronemus nos rosis, antequam marcescant. Nullum pratum sit, quod non transeat luxuria nostra. Vbique relinqua mus signa laetitiae, quoniam haec est pars nostra et haec sors.
Illinc spiritus, quasi quidam dux peritissimus, horum omnium praedicit fugam, in armis expeditissime standum, uigilandum diligenter, undique castra munienda, defensanda regalia fortiter ac tenaciter signa; aestus, frigus, famem, sitim uniuersaque discrimina aequanimiter perferenda; mundum abdicatione calcandum mortemque ipsam, perennis cui beatitudo succedat, praemium uictoriae magis esse quam mortem. | Luculenta oratione per Iohannem hactenus contionatur: Nolite diligere mundum neque ea, quae in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum, non est caritas patris in illo, quoniam omne, quod in mundo est, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi, quae non est a patre, sed ex concupiscentia saeculi. Et mundus transibit et concupiscentia eius. Qui autem fecerit uoluntatem dei, ma net in aeternum, quomodo et deus manet in aeternum.
Sed dicit aliquis: «Si ita est, cur in se ipse potissimum superatur?» Primo quia genus humanum magis uoluptati quam uirtuti consentit, deinde quia delicias plus diligit quam laborem. Huc accedit, quia bona carnis inuenit, non requirit, mauultque potiri uel paruis praesentibus bonis quam bonis ingentibus tardis. At uero spiritus bona non tantum sunt inuisibilia, tarda et abscondita, sed etiam nimis in arduo constituta, ut ad ea nisi cum summa difficultate, laboribus ac periculis magnis non possit ab aliquo perueniri. | Adde quod illa in solo genitali uersatur, ille peregrinus est. Illa sine contemplatione meritorum quibuslibet passim sua munera infulcit, maxime indignis, ut ad se colligat turbas; ille numquam remunerat quemquam, nisi primo quis uictor mortis iura praetereat. Quae res efficit, ut siue metu siue incredulitate praeponantur praesentia futuris, mala bonis, fragilia solidis, falsa ueris, terrena caelestibus, temporalia sempiternis.
O caeca mens hominum! Quid praesentium carnalium rerum fugaci illuderis blandimento? Quid deteriori meliorem subiacere compellis, scriptum quippe cum noueris: Om nis caro fenum et gloria eius sicut flos feni? Cuius si curam geris, pecuinam te esse cognoscis. An eius uirtutem diligis? Frangit ac subigit illam quiuis dolor. An pulchritudinem? Leuis et commutabilis res est et quae una febri uel qualibet facillime deleatur iniuria. Ecce procuratores uel gubernatores eius oculi aliquo ictu exstincti subsidunt. Nonne cadauer est uiuum? Ecce tabidus pulmo pinguibus sputamentis exesus detestabili macie omnia gestatoris sui ossa denudat. Nonne horrebit etiam sibi quodam modo illa excarnata umbra tractabilis? | Longum est ire per singula. Ecce peremptorius aliqui morbus totam machinam lecto prosternit, ecce tempestas undique mortis incumbit. Nonne statim illa, quae erat domina uoluptatum, fit praeda morborum? Postremo iacentes reliquias mors uindicat sibi, insuper ei poenas gehennae paritura. Tunc carnalis mimus ille finitur exsanguique nihil iam suffragantia tota illa ornamenta medentur, nisi quod a false plangentibus adhuc uiuenti rapiuntur.
Vnde, fratres, sicut ueri Christiani, quasi hospites et peregrini abstinete uos a carnalibus desideriis, quae militant aduersus animam, nec uestrum frangat affectum, quod eius secretum figuramque nescitis; quam si propterea contemnitis, quia non uidetis, deum quoque, qui est inuisibilis, contemnere similiter poteritis. Qui enim non diligit eius similitudinem, sequitur ut oderit ueritatem. Inde est, quod stulti praeponunt corpus animae, idolum deo. | Sed nos, qui Adam abiecimus, Christum induimus; qui, quae uis, qui exitus, quae merces carnis sit quaeue animae, deo magistro didicimus; qui non ignoramus uictoria carnis ambas exstingui, animae uictoria utramque seruari: meliora sequamur saltem uel eo studio, quo sequimur mala. Nulla ulli competit excusatio, maxime cum res nostrae commissa sit uoluntati, propheta dicente: Ante hominem bonum et nequam, mors et uita; quod elegerit, hoc dabitur ei. Vnde dubium non est uoluntatem nostram, cui se iunxerit parti, praebere uictoriam eiusque in resurrectione aut praemio perfrui perenni aut consimili poena puniri.
De eo quod scriptum est: cum tradiderit regnum deo et patri .
Scriptura diuina cum de dei loquitur filio, non sibi repugnat, sed inter deum hominemque, quem sumpsit, necessaria moderatione distinguit. Si enim deum purum iugiter praedicaret, passionis resurrectionisque uacaret locus et nihil Christus mundo praestiterat; si hominem solum, sicut quidam putant ab utero uirginis eum sumpsisse principium, quae spes futurae beatitudinis credenti, cum scriptum sit: Maledictus homo, qui spem habet in homine? | Ergo ubi purum deum significat, sic dicit in Genesi: Et fecit deus hominem ad imaginem et similitudinem dei, et in Psalmis: Deus autem rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae, et alio loco: Parata sedes tua, deus ex tunc et a saeculis tu es. Vbi hominem mixtum, sic prosequitur: Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus uenit tibi iustus et saluans, mitis, sedens super asinum nouellum, et iterum: Tollite portas principis uestri et eleuamini, portae aeternales, et introibit rex gloriae, et iterum magi: Vbi est, inquiunt, qui natus est rex Iudaeorum? .
Hic est, fratres, qui uenturus denuntiatus est per prophetas, qui secundum carnem natus in tempore est, qui est excelsus in excelsis, humilis in terris, saeculorum genitor, filius uirginis, immortalis sibi, homini moriturus; mortem gustat, ut mortem deuincat; inferos penetrat, ut mortuos uiuos inde reducat; unigenitus prodeundo de patre ante originem rerum, primogenitus a mortuis, ut ait apostolus, post multorum obitus populorum. | Hic est, cui data est potestas in caelo et in terra, nomini eius noua a deo suo, ipso dicente: Ego te clarificaui in terra; opus perfeci, quod dedisti mihi, ut facerem. Et nunc tu clarifica me apud te ipsum claritate, quam habui apud te, priusquam mundus fieret. Qui resurgens ait: Omnia mihi tradita sunt a patre meo. Hic, qui purus de caelo descendit, carnatus ascendit in caelum. Hic, inquam, de quo Paulus ait: Qui accipit regnum, regnat et tradet deo et patri, et cetera.
Quid hinc scandalum pateris, Christiane, ex tuaque natura opinaris prouisionis piae diuina mysteria? Si minus sentis de filio, quia regnum traditur patri, maior patris iniuria est, si est aliquando sine regno. Accedit, quod oramus cotidie, ut adueniat regnum patris, speramus et filii. Vacat ergo praesentis temporis regimen utroque cessante actumque est de mundo mundique tota substantia, si uel uno momento diuinitatis cessat imperium. | At si, ut ratio ipsa proclamat, cessare nullo pacto potest uarietas ista regni, a legis conditore homini a deo assumpto iustisque eius est deputata rebus dispositis, non deo, non sempiterno rectori, maxime cum in euangelio sic dicatur: Dabit illi dominus deus thronum Dauid patris sui et regnabit super domum Iacob in saecula et regni eius non erit finis. Salomon in Sapientia similiter dicit, cum de eius loquitur seruis: Et si coram hominibus tormenta passi fuerint, spes eorum immortalitatis plena est; et in paucis uexati in multis bene disponentur, quoniam deus temptauit illos et inuenit illos dignos se. Tamquam aurum in fornace probauit illos et quasi holo caustomata accepit illos et in tempore erit respectus illorum. Iudicabunt nationes et dominabuntur populis et regnabit dominus illorum in perpetuum. | Quid hoc est? Si in perpetuum regnat, Paulus errauit; si traditurus est regnum, isti mentiuntur. Absit! Nullus hic error, diuersitas nulla est. Paulus enim de hominis adsumpti temporali locutus est regno, in quo uenturus et iudicaturus est uiuos et mortuos, sicut lectio uniuersa testatur, qua praedicat Christum oportere regnare cum sanctis suis, donec uacuatis omni principatu et potestate et uirtute et dominatione ponantur omnes inimici eius sub pedibus eius inimicaque destruatur mors. | Hi autem ad principalem uim retulerunt, in cuius perpetuitate commanens in aeternum a patre filius regnum nec accepit aliquando nec posuit; semper enim cum ipso regnauit, cata Iohannem ipso dicente: Regnum meum non est de hoc mundo. Apertius autem hoc Paulus expressit dicens: Hoc enim scire debetis, quoniam omnis fornica rius aut impudicus aut fraudator, quod est idolorum seruitus, non habent hereditatem in regno dei et Christi, ostendens unum esse regnum patris et filii.
Recte igitur patri tradet regnum qui dixit in monitis regnum non stare diuisum. Vnde non sic sentiendum est, fratres, ut pater accepturus sit quod non habuerit aut filius tradendo quod habeat perditurus, cum et pater quod accepturus est habeat et filius non careat quod daturus. Totum pater, totum possidet filius; unius est quod amborum est; quod unus possidet, singulorum, domino ipso dicente: Omnia quae cumque habet pater, mea sunt, et iterum: Pater, omnia mea tua sunt et tua omnia mea, quia pater in filio et filius manet in patre; cui affectu, non condicione, caritate, non necessitate, decore, non diminutione subicitur, per quem pater semper honoratur. | Denique inquit: Ego et pater unum sumus. Vnde non diminutiua, sed religiosa, ut dixi, subiectione est filius patri subiectus, cum quo originalis perpetuique regni una possessio, coaeternitatis omnipotentiaeque una substantia, una aequalitas, una uirtus maiestatis augustae, unito in lumine una dignitas retinetur. Si quid enim filio detraxeris, ad patris, cuius habet totum, iniuriam pertinebit nec est in illo aliquid, quod sit inferius, quia sicut pater nec plus potest habere nec minus; alter enim in alterius plenitudine infusus est, ut sit omnia in omnibus deus benedictus, pater in filio, filius in patre, cum spiritu sancto.
De aedificatione domus dei a Salomone.
Vellem, fratres dilectissimi, triumphali quodam modo uti sermone nouique operis arcem sacram laudibus geminare. Sed quamuis sit optimum laudare, quae dei sunt, tamen praecipuum non est, quod cum gentibus uel Iudaeis potest esse commune; nam et illi, si liceat uel si uelint, fortassis cultius synagogas aedificent, cultius erigant capitolia, sed in his omnibus operibus uero iudicio structores magis possunt placere quam sacerdotes. | Quid, quod aut nullum aut perrarum est per omnem ecclesiam dei orationis loci membrum, quod possit quamuis ruina in se mergentibus idolatriae aedibus nunc usque aliquatenus comparari? Nam et Salomonis accepimus templum luculento opere fuisse constructum atque ita elaboratum, ut nesciret inspector, in eo quid potissimum miraretur: magnitudinem, opus, ornatum anne materiam; ita enim in unum decorem uniuersa conuenerant, ut legitima domus dei caduca illa ambitio putaretur. Quod si ita esset, inter memorata impar cultu semper ecclesia inueniretur.
Sed haec saecularia sine legitimo ac deuoto cultore nec sufficientia nec necessaria honori suo protestatur deus, hactenus dicens: Caelum mihi thronus et terra suppedaneum pedum meorum. Quam mihi aedificabitis domum? Aut quis locus ad requiem mihi? Omnia enim ista fecit manus mea. In euangelio quoque sic dicit: Hierusalem, Hierusalem, quae interficis prophetas et lapidas missos ad te, quotiens uolui colligere filios tuos sicut gallina pullos suos sub alas et noluisti? Ecce remittetur uobis domus uestra; et iterum: Non relinquetur in templo lapis super lapidem, qui non dissoluatur. | Reprobat ergo tam inmensum, tam insigne, tam opulens templum, quia in eo uerum non erat templum. Etenim hominum conciliabulum est contextio ista parietum, fidelis autem populus dei templum, apostolo dicente: Vos estis templum dei et spiritus dei habitat in uobis. Et uerum est, nam sicut idolis insensatis similia templa conueniunt, ita uiuenti deo uiua templa sunt necessaria. In his enim solis sacerdotum dei structura et propria est et perennis, qua et Iudaeos et gentes uel ceteros antecedimus. | Incomparabilis autem gloria ac uere deo digna, cum uno consensu, una fide alter alterum commendans deuotione consimili conuertuntur ad deum et sacerdos et templum. Exsultate igitur, fratres, aedificationemque uestram aede ista de nouella cognoscite, cuius quoque capacitatem felici numero fecistis angustam. Ex eo enim ipso, quod uos non capit locus, exinde intelligitur, quia fides uestra capit deum. Igitur ne quis operis rationem a me forte disquirat, paucis insinuabo.
In totius fabricae fundamentis non sicut in Iudaeae templo plurimi, sed magnus, praeclarus, pretiosus ac speciosus unus est lapis, qui quadrae turris totam solus sustinet molem. Cui non innumerabilis uarie famulatur acies ualidissima columnarum, quia illi septem solae sufficiunt; non aeneum inhaeret mare, quia illi perennis fontis sui uiuum inest mare, non quod naufragos faciat, sed quod naufragos ad uitam suauem perducat; non aurum, non argentum, quia in suis martyribus computat totum. | Non fenestrarum lumen implorat, quia sol aeternus in eo manet. Inaestimabilia unius plenitudinis tria illi sunt membra, unum secretarium et patentes semper duodecim portae, quas ab hostili defendit impulsu in modum tau litterae prominens lignum. O res uere miranda! Cotidie aedificatur et cotidie dedicatur; floribus perpetuis ac diuersis gemmis, lapidibus, margaritis per momenta distinguitur et quia opus est uiuum, tectum non habet nisi caelum.
Dicam praeterea, quae cotidie merces, quae impendatur annona. Omnibus peraeque unus panis cum signo datur, aqua cum uino, sal, ignis et oleum, tunica rudis et unus denarius; quem qui libens acceperit acceptumque non spreuerit, sed in labore usque ad ultimum perdurauerit, turri completa inaestimabiles diuitias in ea commanens possidebit.
Memorandum quoque necessario est etiam illud, a quo quid agatur in templo. Sacerdos uocat, ostium credulitas aperit, simplicitas introducit, intellectus inuitat, ueritas persuadet, timor excubat, disciplina coercet, continentia [se] refrenat. Stat in angusto fides, in secreto pudicitia, in primo innocentia, aequitas in medio, in fine patientia. Pax colligit, caritas ligat, sollicitudo custodit, iustitia distribuit, pietas ministrat, puritas supplicat, spiritus postulat, spes promittit, sapientia domus domina praerogat munera. | Exsultate, seniores: uos estis huius operis firmamenta. Exsultate, iuuenes: uos estis lapidibus adamantinis meliores. Exsultate, pueri, sacrae turris dulces ac sine pretio margaritae. Felicia, exsultate, coniugia: meliores ornatui gemmas sculpitis, quam uos estis. Exsultate, uiduae: quadratura uestrae uirtutis angularis lapidis coniugio cohaeretis. Exsultate, uirgines: omnem istam celebritatem honore uestri floris ornatis. Exsultate, diuites, praerogationibus crebris et iustis ueri diuites facti; promotioni etenim caelestis uestrae dignitatis debetur diuini operis perennis ista laudatio. Exsultate, pauperes [spiritu]: per uos et in uobis dei maior est domus; nam et omnibus aequales estis et pedaturas omnes uestri corporis ambitu superatis; denique sancti diuites pauci sunt, uos plures estis.
Haec sunt, dilectissimi fratres, charismata uestra, hae uirtutes, quibus Hierusalem spiritalis instruitur, quibus sacrae orationis iste locus nouus et populus cotidie Christi dei et domini nostri prouidentia comparatur. Hic labor noster illustris, haec gloria omnium sacerdotum, hoc mysterium deo, hoc opus carum, hoc opus uiuum carnaliter geritur, sed spiritaliter promouetur. Praestabit autem deus pater omnipotens, ut, quomodo isto in terrestri domicilio ei gratias agimus, ita in caelestibus regnis uberiores sanctis cum omnibus referamus.
Tractatus de continentia.
Si cui forte asperum uidetur ac durum, quod fiducialiter loquimur, fratres, rerum paene contra naturam, iamiamque desinat permoueri, intellegens Christianae uirtutis hanc esse maximam gloriam, ipsam calcare naturam. Sed quia uirtutem uoluptates semper offuscant nihilque unicuique, nisi quod amauerit, rectum est, maxime quod uno desiderio omnes excolunt populi, dubium non est, quia aut hostis publicus aut certe iudicatur insanus, quisquis nuptias dissuaserit. | At ego non pertimescam, sermonis publici quae de me fabuletur inuidia; non enim nuptias condemno, sed nuptiis meliora praepono, et quidem etiam apostolo hortante sic Paulo: Dico autem innuptis et uiduis: bonum est illis, si sic perseuerauerint sicut ego; si autem non fuerint continentes, nubant: melius est enim nubere quam uri. Alio autem loco ait: Hoc dico secundum ueniam, non secundum iussum; uolo autem omnes uos esse sicut et me, ac per hoc ideo nubere melius, quia uri deterius. Omnia quidem licent, sed non omnia expediunt. Iam te hic, Christiane, cognosce, elige quid uelis: remedium an sanitatem.
Denique si uidetur, conferamus, quae sit inter uirginem nuptamque discretio. Nupta cogitat, quemadmodum placeat marito, uirgo, quemadmodum deo. Haec extrariis ornamentis ornatur; longe illa ornatior, aliunde quia nescit ornari. Haec uariis unguentis et odoribus fragrat; illa unici floris sui quouis prato iucundioris caelum ipsum honore laeto respirat. Haec liberis gaudet; at illa liberorum non timet orbitatem. Haec eorundem blanditiis uernantibus pascitur et incrementis adolescentibus cotidie delectatur; at illa aegra fastidio nouem mensium non baiulat pondus, sub incerto partu parientis nascentisque de salute non gemit nulliusque momentis omnibus uariae sollicitudinis cura torquetur.
Sed dicet aliquis: «Etiam Maria uirgo et nupsit et peperit.» Sit aliqua talis, et cedo! Ceterum illa fuit uirgo post connubium, uirgo post conceptum, uirgo post filium. Denique si esset aliquid uirginitate melius, dei filius hoc magis potuerat suae matri praestare, cui praestitit, ut rediuiuae uirginitatis honore polleret. Itaque in statu, quo nata es, permanens, uirgo, gloriare sanctique pudoris florem nulli legi subiecta fidei thesaurum custodi. Esto sancta et corpore et spiritu, amore Christi ignem carnis exstingue, ut de resurrectionis gloria, quam hic iam tibi uindicas, taceam, in qua, ut dominus ait: Neque nubunt neque nubentur, sed sicut angeli erunt. Magnum consequere beneficium, si deo uiuas puris moribus libera et hominis non sis ancilla.
At tu, uidua, secundas cur desideras nuptias, cum temperare uideas apostolum primas? Cuius ista sunt uerba: Tempus coartatum est; superest ut qui habent uxores, sic sint quasi non habentes; praeterit enim figura huius mundi. At cum ante annos ferme quadringentos uel eo amplius apostolicum hoc operetur edictum, quo et uiuaciores fuere homines et rarissimi Christiani, cur ego Christiano orbe ipso paene iam toto hominumque uiuacitate mundo senescente detrita obtun dam uerbis palpantibus aciem ueritatis ac non plene denuntiem, obseruantiae qua perfectione dei cultus debeat custodiri, apud Salomonem maxime cum scriptum sit: Et si multiplicentur, non oblecteris in illis; si non est timor domini cum illis, non corrideas animae illorum; melior est enim unus timens dominum quam mille filii impii? | Cum haec ita sint, age uidua, quae sicut innocens uirgo nubere saepe festinas, interroganti responde, bonumne amiseris maritum anne malum. Si malum et desideras nubere, digna es, quam peior affligat; si bonum, fidei serua signaculum: pati non meretur iniuriam ipse, cui perhibes testimonium. Vbi est ille, qui inuicem desiderantibus uobis tardior ceteris uidebatur primus matrimonii dies? Vbi pretiosae uirginitatis festa, utrisque dulcis occisio? Vbi amor, qui in aequo unitoque coniugio, e duobus altero superante, non moritur? | Tune non illa es, quae mariti corpus expositum lauisti lacrimis, osculis detersisti, crinium damno uelasti, scissis genis, liuore foedatis uberibus, sordido plus puluere tecta quam ueste? Tu, inquam, non es, quae nunc caelum ipsum ululatibus rumpens post talem maritum puncto temporis uiuere te non posse clamabas, nunc clusis dolore gemitibus saepe intermortua spiritu, labentibus membris ad terram incertas reddebas exsequias, cui magis lacrimas commodarent: mortuo anne morienti? Post haec si libet nubere, omnia illa mentita es. | Quid hoc est? Ecce rursus ad lenocinia redis, colorem de pyxide mutuaris paulo ante damnatum. Ecce indulgenter excolis crinem; odorato puluere luctus puluerem mutas; in stibio fletus includis; ornamento ligas quod suspendio uoueras collum; ab speculo oracula inquiris, quam commode possis circumscribere petitorem. Quicquid feceris, uirgo iam non eris; unum tamen scio, quia nihil distat a prodigio, quisquis alterius causa et formam mutat et mores.
Sed dicis: «Ardor me tenerae compellit aetatis.» Credo. Ecce nupsisti. Vt de fragilitate humanitatis, casibus ut de ceteris taceam, ecce maritum tuum postridie aliqua necessitas rapit, quae a te longe distractum decennio uel eo amplius, ut adsolet fieri, detineat relegatum. Quid facies? Obseruabisne redeuntem, an ardori quaeres aliunde remedium? Si obseruantiam pollicere, sine dubio fallis, cuius inpatientiae professio iam tenetur. Si es autem sumptura remedium, dubium non est hoc esse solum, ut flammas tuas maritalis gladii contemplatione compescas. Mihi crede: non habet concupiscentia locum, ubi patientia dominatur, ubi uiuitur sobrie, ubi mors timetur. Itaque hanc obseruantiam, hunc timorem, quod est uerius atque iustius, transfer ad deum et, quale uelit illud sit, repente exstinguetur incendium.
Sed sic ego in rebus demoror prope sanis, quasi, quae uere exsecranda sint, iam correcta sint crimina. Pudet me dicere in populo graui anus saepe uideri nouas nuptas, quarum paene plures sint nuptiae quam natales. Quae non rogantur ut nubant, sed ut dormiant inuitantur, propiores sepulcro quam thalamo; quae, ipsae cum pereunt, detestabili exemplo adolescentulas quoque perire compellunt. Quis has diligat filius, quis maritus, confundentes sanguinis iura, delentes merita maritorum, adulantes uiuis, mortuis suspirantes, nunc odientes ueteres, nunc nouos filios similiter et maritos? At e diuerso ipsae aestiment, quid sint, quibus in tam solemnibus uotis saepe contingit, ut nec filios habeant nec maritos. | Talis est etiam causa maritorum, ad quos aliquid loqui superfluum est, quia, si uxor et maritus in carne sunt una, dubium non est, quia quod alter audit amborum est. Quid agam, quo me uertam, nescio. Non enim uideo, quid in exhortationibus diuini ac ueri cultus gentibus praedicem. Felicitatemne uirginitatis? At habent suas, et si non felices, habent tamen. Sin uero ad uiduitatis sudorem gloriosum palmamque prouocauero, nobis fortassis insultent, quia nostrae sacrae uirgines uiduaeque magno pro inmortalitatis praemio, suae autem gratis laborent. Verum hoc est solum, nos in quo uincimus, quia pro sua sanctitate Christianae plus nubunt. Adde quod gentibus, quod sine dolore magno uel gemitu non potest dici.
Quae enim uox, quae increpatio has condigne possit arguere, quae dedecus suum sacrilegio dotantes membra Christi daemoniorum seruis addicunt, dei templum profanis patefaciunt, sacraria usque ipsa denudant, sacra confundunt amissa luce laetantes in tenebris, habentes fana, non domos? Digne, digne iugulantur quae Christi ingratae beneficiis sponte ad mortem, de qua euaserant, reuertuntur. | Cum igitur semper insidietur se non quaerentibus diabolus, aestimate, quid faciat inuitatus, cui omnes nocendi aditus reserati praestant sine pugna, sine ullo labore uictoriam. Non enim conabitur in dicionem redigere suam, quae esse eius ambiuit ancilla? In domo denique quae geruntur, sed et ipsis in fanis, Christiana fidelis, sine te esse non poterunt, quia uxor infelix es, si nescis, quid agatur in domo, infelicior certe, si scieris.
Proponamus itaque, ut saepe contingit, in unum sibimet conuenire diuersae religionis diem, quo tibi ecclesia, illi adeunda sint templa. Quo genere unusquisque suum sacrificium procurabitis, quo sumptu, quibus uasis quibusue ministris? At si discrete fiunt ista, nihil prodest. Ex uno enim proficiscendo et in unum remeando, si non confusione, uel errore fiunt una. Quid, quod illius sacrificium publicum est, tuum secretum? Illius a quouis libere tractari potest, tuum etiam a Christianis ipsis minime consecratis sine sacrilegio uideri non potest? | Postremo detestabilis est uiuendi condicio, ubi non licet facere uxori, quod marito placet; ubi proponis, quia nihil te gerere sinit, nisi quae disposuerit prior ipse compleuerit. Quod si factum non fuerit factumue displicuerit, tum tota mugiet litibus domus, blasphemabitur deus arreptoque forsitan ipso sacrificio tuo tuum pectus obtundet, tuam faciem deformabit praestans aliquando et beneficium, cum te iubet ad ecclesiam non uenire. | Sed multo peius est, si places marito: neque enim sine sacrilegio possis placere sacrilego. Vt rem compendio transigam: utique a templo regrediens necessario enarrabit tibi sciscitanti sibi de utriusque salute uel unanimitate deorum quae fuere responsa. Si terribilia, consternata metu forsitan ipso cessante illicita eis uota donabis (quod maritis etiam sub fidelibus multae fecere peiores, Euae non discipulae, sed magistrae; illa enim decepta, hae sua sponte se diabolo dediderunt). Sin uero pacifica et salutaria, profecto laetaberis eique tanto pro nuntio morigera coniux pacem si non ingeris, nec negabis.
Quid agis, misera? Quid, uesana, laetaris? Non est pax ista, sed bellum; non osculum, sed uenenum. Pro nefas! Adhuc fumantia busto complecteris membra sudoremque sordidarum uaporis ararum carne tua deterges, iocaris, blandiris, obsequeris. Et si quod forte acceptum relatumue fuerit a fanatico solemne mysterium, ipsa suscipis, ipsa reponis, ipsa custodis. Vna cibum praeterea capis, reliquias poculi propinati lambendo labris exhauris futurique haustus quasi quasdam primitias auspicaris, totum prorsus iniquitatis spiritum libens concipis per maritum: infelix, iam plus in te est quam in templo remansit! | At si te serues atque contineas, aestimabit non amore diuini cultus, sed alterius alicuius desiderio in suam hoc contumeliam procurari: castitatis obseruantiaeque uirtutem deuocabit in crimen. Quid enim ille mali non suspicetur, non efficiat diis crudelibus, diis adulteris seruiens? Itaque deinceps fuge, uirgo, fuge, uidua, nuptias tales. Excusatio prorsus nulla competit tibi. Si continens esse non poteris, saltem noli tuas nuptias fenerare, ne in illo resurrectionis die inter plurimos maritos non possis, cuius fueris uxor, agnoscere. Noli esse sacrilega, noli proditrix legis. Profano cur nubas, cum possis nubere Christiano?
Incipit tractatus de natiuitate domini.
Licet sectae sint plures, quae iniuriam Christi fabulari nitantur, tamen tres sunt quodam modo principales. E quibus duae eius, quem cupiant deprauatum, simulant se esse cultrices. Vna denique asserit Iesum Christum ab utero uirginis Mariae sumpsisse principium deumque exinde ob iustitiam factum esse, non natum. Alia modestius, sed mordacius nocens dicit quidem dei filium deum, sed non ex patre nobilitatis perpetuitate progenitum fuisseque tempus, quando non fuit. Tertia Iudaea est uere caeca, quae cum in lege, ut dicere solet, sua legat ubique duas patris et filii designari personas, tamen nunc usque contendit deum filium non habere. | Quibus omnibus exempla uel ratio, quam prosecuturi sumus, argumentationis totius uno ictu omnes neruos abscindet. Quapropter duas esse natiuitates domini nostri Iesu Christi necessario scire debet populus Christianus, ne quem patiatur errorem: unam, qua natus est; alteram, qua renatus. Sed sicut est spiritalis prima sine matre, ita sine patre secunda carnalis. Haec miranda, inenarrabilis illa, propheta dicente: Natiuita tem autem eius quis enarrabit? Cur autem sit inenarrabilis, patre loquente noscamus; dominus ipse nos edocet: Eructuauit, inquit, cor meum uerbum bonum et cetera, et apud Salomonem hactenus dicens: Ego ex ore altissimi prodiui ante omnem creaturam.
Cum haec ita sint, humanitas, te, uersuta, cognosce uel sero et intemperanti linguae silentii frenos impone. Dementiae genus est inuisibilis incomprehensibilisque uelle opinari secretum eiusque interna discutere, cuius extraria nequeat suspicari, quia deus hoc est quod est; quod uero homo definiendum putauerit, non est. Nam et Iohannes apostolus in euangelio quid praedicet, fratres, accipite: In principio, inquit, erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum; hoc erat in principio apud deum. | Admirabilis gratia, fratres dilectissimi, conspicuae ueritatis, quae dum secerni potest, tamen sibimet externa esse non potest. Si enim uerbum in deo est et deus est uerbum et hoc est, in quo est, quod est ille, qui inest, duplex persona, duplex uocabulum, sed originalis perpetuitatis ac deitatis est una substantia, domino ipso dicente: Ego et pater unum sumus. Quod non utique sic ait, ut in unum duos redigendo confunderet, sed ut duorum unam diuinitatis potestatisque esse omnipotentiam nos doceret. Sequitur ac dicit: Omnia per ipsum facta sunt ac sine ipso factum est nihil.
Videamus nunc, optime Christiane, quemadmodum inter patrem filiumque tempus infulcias: si enim tempori, non sibi, debent, quod est alter alteri obnoxius, procul dubio, ut tu uis, maior est natura quam deus. At cum naturam ex nihilo fecerit Christus, sit autem ex natura tempus, ineptum satis est opus suo praeponere artifici ac per hoc solum interest, quod soli se sciunt. Denique apud Esaiam ad filium sic dicit dominus deus sabaoth: Fatigata est Aegyptus et mercatus Aethiopum; et Sabain uiri excelsi ad te transibunt et tui erunt serui et sequentur te alligati compedibus et adorabunt te et in te precabuntur, quoniam in te deus est et non est deus ali us praeter te. | Sed et Ieremias eodem spiritu loquitur dicens: Hic est deus noster et non deputabitur deus alius absque ipso. Qui adinuenit uiam prudentiae et reuelauit eam Iacob puero suo et Israel dilecto sibi. Post haec in terris uisus est et cum hominibus conuersatus est. Qua in specie spiritu sancto loquente noscamus: Et homo est, inquit, et quis cognoscit eum? | Si ita est, quomodo ergo posset agnosci, prodidit Esaias his uerbis: Audite itaque, domus Dauid: Non pusillum uobis cer tamen cum hominibus, quoniam deus praestat agonem. Propter hoc dabit deus uobis signum: Ecce uirgo in utero accipiet et pariet filium et uocabis nomen eius Emmanuel. Butyrum et mel manducabit, priusquam cognoscat puer bonum aut malum. Quod signum ex prodromi quoque eius designatione dilucidauit alio loco his uerbis: Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam. Quis est iste angelus, fratres, nisi Iohannes baptista? Cuius est praeparatio: Vox clamantis in deserto: Parate uiam domini, rectas facite semitas dei nostri.
Nunc uideamus quae consequuntur. Per idem tempus duae cognatae concipiunt, una contra spem, altera uerbo. Haec miratur se habere, quod nescit, laetatur illa quia scit. Elisabeth sterilis fecunditate tumet feliciter uenter, Mariae maiestate. Illa praeconem portat, haec iudicem. Exsultate, feminae, promotionemque uestri sexus agnoscite. Culpa deleta ueteri ecce per uos iungimur caelo: anus enim peperit angelum et uirgo deum. Hic est deus noster, qui dignitate interim seposita, non tamen potestate, amore hominis sui, cuius formam fuerat subiturus et creaturam, ut angelus, homo, puer, sponsus, gigas, crucifixus, sepultus, primogenitus a mortuis diceretur, hic est, inquam, qui in omnibus omnia est, quoniam per ipsum et in ipso sunt omnia. | Nec uos moueat, fratres, saecularis ac uere puerilis inconsideratorum hominum disputatio, qui ideo iustum patiuntur errorem, quia Christum non ex deo considerant hominem factum, sed ex homine deum. Ceterum si spiritaliter saperent, in ipso, quod infirmissimum putant, hoc potissimum praedicarent. Etenim uere perfectus deus non esset, si esset aliquid quod esse uolens esse non posset. Denique uultis scire conpendio ueritatem? Factus est quod non erat, nec tamen desiit esse ante quod fuerat.
De humilitate.
Sapientes, ut uideri uolunt, Graeciae uiri praeter ceteros curiosi otioso negotio cor suum ultra quam licitum est argumentis insolentibus extulerunt. Hi cum ascendunt uerbis in caelum, cum deum persuadent hoc esse quod uolunt, cum adsimulant se nosse rerum naturae secreta, cum stellis nomina, soli labores inponunt, cum errores suos lunari circulo adscribunt, cum ingenii sui carmen coli uel maxime cupiunt, sic se et alios perdiderunt. | Nam mutato nomine et cultu, quasi promota somniis, illas scholares calumnias dei usque ad ecclesiam transmiserunt, ut in ipsa quoque, si insanire cuiquam libeat, deus illi non colendus sit, sed quaerendus. Quod nunc faciunt infideles, de quibus scriptura diuina quid pronuntiet, audiamus; cuius ista sunt uerba: Deminuerunt ueritates a filiis hominum. Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum; labia dolosa; in corde locuti sunt mala. Disperdat deus uniuersa labia dolosa, linguam magniloquam; qui dixerunt: Linguam nostram magnificabimus, labia nostra a nobis sunt. Quis noster dominus est?
Hanc superbiam propheta tumidi cordis euitans sic infit ad dominum: Domine, non est exaltatum cor meum. Cum scriptum sciat: Homo uidet in facie, deus in corde, nonne iniuriosum uel superuacaneum putabitur deo indicare quod nouerit? Absit. Indicat ille, sed nobis, quos cupit quod facit ac praedicat imitari. Ergo inquit: Non est exaltatum cor meum, docens optimum esse sacrificium deo cor contribulatum. Quapropter, fratres, efferendum non est prosperis rebus, sed timore dei intra mansuetudinis metas uerecundiae freno cohi bendum, ut possimus merito mereri, scriptura quod dicit: Proximus est deus contribulatis corde et humiles spiritu saluabit. | Sed et dominus ipse nos pio promisso quid hortetur, accipite. Venite, inquit, qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. Deus noster, fratres, humilis corde est et ineffabilis eius illa sapientiae ac uirtutis potestas intra hominem susceptum iacet, magis admirabilior, quia tantus est et talis. Et homo curiosus cor suum extollit conaturque eius comprehendere altitudinem, cuius non sequitur humilitatem!
Sequitur ac dicit: Neque elati sunt oculi mei. Oculorum peior est causa, quia exaltatio cordis ad paucos pertinet, oculorum elatio ad omnes. De quibus Iohannes discipulis quid praedicet, omnibus est in usu: Nolite, inquit, diligere mundum neque ea, quae in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum, non est caritas patris in eo, quoniam omne, quod in mundo est, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi. His enim auctoribus concipitur, his ducibus geritur, his ministris impletur quicquid cotidie concupiscentia, ambitione, auaritia ardet in saeculo. Quare utraque sunt uana, quia et cordis exaltatio nullos fructus inuenit et oculorum extollentia de alio in aliud elata quicquid uiderit mobilitate fugaci statim deperdit.
Dehinc sequitur: Neque ambulaui in magnis neque in mirabilibus super me. Magna eloquia dei sunt, ipse mirabilis in excelsis. Cum in periculis esset, si in his propheta non ambulet, quomodo bonum insuper sibi opus adsignat ab illis recedendo, in quibus oportuerat ambulari? Prioribus, fratres, posteriora respondent: de rebus enim loquitur saecularibus. In magnis et mirabilibus se dicit non ambulasse, utique non dei, sed in illis, quae magna ab hominibus hoc putantur in saeculo. At cum addidit: super me, ostendit numquam se elatum fuisse, cum posset. Nulli enim facilius efferuntur, nisi quos inopinati honoris culmen extollit. | Dauid quippe humi lis, abiectus, ignobilis sui iacebat in domo patris, oues semper pascendo propemodum peregrinus. Innocens cum innocentibus deputatus hic placuit deo. Vnctus in regem, spiratus in uatem non insolescit in regno, obumbrat neminem prophetae terrore. Iniurias suas non exsequitur regia potestate; odientes se diligit; inimicis parcit; parricidalibus filiis ignoscit. Persecutorem suum et, quod magis est, regem aliquotiens a deo in manus traditum sibi mauult semper timere quam occidere, inuerso gratus officio, deo dei munus retinendo placiturus. Rex mansuetus, pater pius, propheta modestus. Totum potest, a toto dissimulat; magnis ac mirabilibus saeculi non mutatur; mitem humilemque retinet ubique pastorem.
Post adiecit: Si non humiliter sentiebam, sed exaltaui animam meam. Videamus, ne forte propheta ipse se inpugnet exaltando animam suam, qui cor suum se non exaltasse gloriatur. Non sibi repugnat, sed ostendit animae esse sublimitatem superiora uicisse, quia qui se exaltauerit, humiliatur et qui se humiliauerit, exaltatur. Animae enim depressio cor elatum est, cor cohibitum promotio est animae. Huius rei testes sunt nobis duo homines propheticum carmen suis actibus exponentes, pharisaeus et publicanus dei stantes in templo. | Pharisaeus insulse manus tendit in caelum, quae caedis saepe, saepe ministrae sunt rapinarum. Oculos inpudenter extollit, quorum lenocinio mundus in flore est. Intonat lingua, caret quae numquam ueneno serpentis, et, quod omni est maius insania, deo se laudat. Publicanus autem non membratim deum, sed totus exorat, quia timore totus est humilis, sua peccata contestans, secundum domini dictum a quo procedunt uniuersa genera peccatorum, pectus crebro percutiens quodam modo cor suum manu uerecunde castigat postulatque tantum ueniam delictorum taciturnitate, non uoce. Quorum quis quid sit consecutus, accipite: qui totum sibi ipse promiserat, inanis, qui nihil praesumpsit, iustificatus de templo discessit.
Incipit de baptismo.
Recte sanctissimus Dauid ait: Beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata, quia beatus esse non potest, fratres, in prima natiuitate persistens, quem aestuantium delictorum fax incensa omnibus momentis exurit; qui paedorem sui secum carceris portat; qui carnificem sentit, antequam uideat; qui nomen iudicis pertimescit; qui, sicunde susurrus ingruerit, se quaeri, se aestimat inueniri; cui securitatis profectus est nullus, etiam si contingat ei accusatore carere, teste conscio, cum se ipso carere non possit, quia uiolentior omni tortore conscientia numquam suum deserit peccatorem. | In hoc reatu, fratres, usque nunc fuistis. Sed fortiter examinati estis. Sed ut indulgentiam perciperetis, pro uobis bene uigilastis, optime estis auditi. Nouum iudicii genus, in quo reus, si excusauerit crimen, damnatur, absoluitur, si fatetur. O magna potestas, magna peritia, magna pietas iudicis nostri, a quo uniuersi generis peccatores, ut possint beate uiuere, puniri festinant. Descendit quippe gladius pius in uiscera peccatoris et uno eodemque ictu, incolumi corporis manente materia, interficit hominem ueterem, creat nouum, sacri gurgitis elemento sepelit. Et cum omnium aquarum natura sit talis, ut, cum in profundum homines susceperit uiuos, euomat mortuos, aqua nostra suscipit mortuos et euomit uiuos, ex animalibus ueros homines factos, ex hominibus in angelos transituros, si prouectus aetatis eorum infantiam non mutauerit.
Incipit tractatus de Esaia.
Propheta quod pro ueteri uinea, quae a domino in Aegypto fuerat instituta, postulabat ad tempus nouellae profecisse, inscriptio ipsa tituli psalmi lecti declarat; sic enim se habet: In finem pro his qui immutabuntur. Iudaicus etenim populus, qui prior uinea dei dictus est, floruit quidem, sed infeliciter flore discusso nullos potuit fructus afferre. Denique pro fructibus spinas generauit, pro uua labruscam. Cuius abhorrens infelicitatem dominus rei, aliam sibi, id est populi nostri, sua pro uoluntate plantauit, in quam omnis fructus propheticus decucurrit. Hic mihi, rustico uestro, beatissimi ignoscite agricultores, si quid uestrae sollertiae, uineae in ratione reddenda, ignauia nostra detraxerit.
Igitur, ut optime saepe recolitis, mensura seruata amputatur in surculum palmes, in scrobem dimittitur, ut animatus ibidem genitalis humoris manente semper secum substantia nutriatur. Auxiliare illi necessario iungitur lignum, cuius tutela defensus sese sustollat. At ubi adoleuerit in uitem perfectam ad iugumque peruenerit, eius omnes crines luxuriosi falce tonduntur, pura materia tabulatis infertur, nodis adstringitur, ne a ligno, quo portatur uel cuius adminiculo uel ducatu in uberes fructus longius inuitata producitur, ui aliqua separetur. | Tum solemniter plorans clementer imbre suo rorat conceptaque musti felicibus lacrimis fluenta denuntiat. Statim oculis apertis folia radiata procedunt, quibus subiecti ac se commendantes sequaces fructus adridunt, quos solis ardores, pluuiae uentique exercendo prouehunt ad maturitatemque perducunt. At ubi uindemiae uenerit tempus, decore dissipato, passim uua detrahitur in torcularique operariorum pedibus subiecta calcatur, prelo premitur duabusque tabulis uehementer urguetur, donec omnis dulcedo medullitus exigatur sicque pretiosum fluentum a suis calcatoribus et bibitur et patris familias cellis uinariis infertur, ut melius ueterescendo reddatur.
Quantum spiritaliter mediocritas nostra conicere potest, computatus ad mensuram palmes competens intellegitur legitimo examinis numero examinatus. Scrobem fontem sacrum debemus accipere, qui uera sarmenta homines suscipit mortuos et inspiratos aqua caelesti mox efficit uiuos. Lignum auxiliare, quo tenditur uel portatur, crucis est dominicae signum, sine quo uiuere immortalitatemque apprehendere in toto non potest Christianus. Quod tabulatis infertur, caelestis uiae uitaeque altitudo monstratur. | Ligaturis adstringitur, cum renuntians saeculo sponsione facta spiritaliter sacris interrogationibus obligatur. Luxuriosi crines falce tonduntur, id est omnia omnino peccata baptismate spiritusque sancti uigore amputantur. Plorat feliciter uitis purgata materia; de homine loto felicius manant doctrinae caelestis diuina fluenta, ruptis oculis, id est spiritaliter patefactis. Praecedentibus foliis fructus sequela sese commendat; similiter Christianus monitis diuinis praecinentibus obsecundando, in quibus aeternae fructus est uitae, et defenditur pariter et nutritur. | Ad iugum peruenit, cum praerogata omni facultate pauperibus crucem suam portans consummata omni iustitia expeditior sequitur Christum. Vi tempestatis, solis atque imbris ad maturitatem cogitur; et iustus temptationibus crebris, magnis ac uariis perducitur ad coronam. At ubi uindemiae uenerit tempus, id est persecutionis dies, passim uuae diripiuntur, id est inconsiderate sanctis hominibus uiolenta infertur manus. Ad torcular conportantur; id est ad supplicii locum deducuntur. Ab operariis ibidem conculcantur, hoc est summa cum contumelia a persecutoribus illusi iugulantur. | Sucus earum in ultimo preli pondere duabusque tabulis exsiccatur; similiter iudicii die a Christo secundum tabulas legis confessorum sanguinis uindicta usque ad ultimum quadrantem exigitur. Calcatores de eodem musto bibunt; et persecutores saepe credentes in Christum calicem pretiosum, quem paulo ante calcando fuderant, gustant, aliqui etiam bibunt. Mustum patris familias cellae reconditur, ut pretiosius transfretatione reddatur; et martyr dominicae habitationis in recondita adsumitur, ut ibidem ex homine in angelum transfusus aeternae uitae beatitudine glorietur.
De natiuitate domini et maiestate.
Secundum quod deus suos promiserat per prophetas, filium suum saluatorem generi humano se esse missurum commodum, tempore maturo, diuinitatis interim dignitate deposita, non tamen potestate, caelo egressus metatura praedicta sacrario templi uirginalis hospes pudicus inlabitur ibidemque qualis uelit esse disponit. Immo quod iam olim disposuerat complendum latenter adsumit. Namque requiescit libens florentissimo in domicilio castitatis et in uisceribus sacrae uirginis comparat sibi corpus suo iudicio nasciturus. In hominem coaptatus integumento carnis includitur deus humanamque uitam mutuatur de tempore, qui praestat temporibus aeternitatem. | Mira res! Concipit Maria de ipso, quem parit; tumet uterus maiestate, non semine, capitque uirgo, quem mundus mundique non capit plenitudo. Interea promouent suum membra factorem et opus sui figura uestit artificem. Parturit Maria non dolore, sed gaudio; nascitur sine patre filius, non totus matris, sibi debens quod conceptus est, donans matri quod natus. Quae principaliter stupet talem sibi filium prouenisse, qui ex se natus non crederetur, nisi, sicut fuit uirgo incorrupta post conceptum, permaneret talis quoque post partum.
O noua ratio! Amore imaginis suae coactus in infantem uagit deus patiturque se pannis alligari, qui totius orbis debita uenerat soluturus. In stabuli praesaepe deponitur populorum pastorem pabulumque se esse contestans. Subicit se gradibus aetatis, cuius aeternitas in se non admittit aetatem. Totum contra conscientiam suam ut homo infirmus patitur, ut homini mortis lege consumpto inmortalitas tribuatur. Haec est enim potestas dei, ut saluo quod est possit esse quod non est. | Hic est deus noster aeterni dei coaeternus filius. Hic et homo et deus, quia inter patrem hominesque adstitit medius, probans infirmitatibus carnem et uirtutibus maiestatem. Hic sol noster, sol uerus, qui clarissimos ignes mundi germanos astrorumque candentium polorum claritatis suae de plenitudine accendit. Hic, qui semel occidit et ortus est rursum numquam repetiturus occasum. Hic, inquam, quem duodecim radiorum, id est apostolorum duodecim, corona circumdat, quem per ambitum totius orbis non muta quattuor animalia, sed salutiferis praedicationibus quattuor circumferunt euangelia. Cuius quam uim habeat amictus et currus, his uerbis propheta testatur: Deus sicut ignis ueniet et sicut procella currus eius retribuere in ira uindictam.
Tractatus paschae.
Magnificus, fratres dilectissimi, saeculorum pater adest dies, omni genere fructuum fetibus pollens, diuite sinu, momentis quibus uelis quattuor temporum munera expungens. Denique competentibus nostris finitur hiems hodie peccatorum. Oleo confecto laetabuntur. Hodie eos etiam uer arridens diuersos in flores diuerso charismate redditurum, cum salubri unda perfusi, limpidae aestatis messe gaudentes panem nouum coeperint manducare. Quos autumnale quoque non morabitur mustum, quo repleti inebriatique feliciter spiritus sancti calore feruebunt, qui ut numquam refrigescat in omnibus nobis praestabit deus pater omnipotens.
Tractatus paschae uel inuitatio fontis.
Eia, fratres, quos beatae sitis exoptatus ardor incendit, cupiditate ac uelocitate ceruina lacteum genitalis fontis ad laticem conuolate. Fortiter bibite, ut semper uobis aqua sufficiat, hoc principaliter scientes, quia hanc nec effundere licitum est nec rursus haurire.
Item inuitatio fontis.
Exsulta, Christiane, et deum fortiter time, diaboli si uis incendia non timere. Ecce pueri sacramento muniti tres numero, sed una uirtute, anhelantibus flammis, camino rugiente non laeduntur. Incensi hymnum canunt. Barbarum regem fidei tenacitate confundunt. Vindicantur de incensoribus suis. Deum uident. Mors transit in uitam, metus in gloriam. Sic quis non optet ardere?
Tractatus de Exodo.
Tempus non sinit imagini reddere ueritatem. Verum tamen, Iudaee, quid designatione tui criminis gratularis? In Aegypto seruis diu, non necessitate, sed merito. Ereptus es inde; non tua euasisti uirtute. Columna nubis te deduxit per diem, ut ostenderet caecum; ignis columna per noctem, ut significaret arsurum. Angelus tua castra praecedit, necubi crimen excuses. Per mare ambulas; ueloces pedes tuos ad effundendum san guinem dextra laeuaque in se refugiens unda testatur. Denique eremo exciperis, quo te nunc peruenisse cognoscis; ubi sane ad hoc aquam de petra bibisti, manna de caelo gustasti, ut scires, miser, quid fueras perditurus.
De die paschae.
Iudaeos non tantum legitimum pascha celebrare non posse, sed religionis diuinae prorsus nihil retinere, paucis accipite. Salomonis templum, de quo praesumebant, cecidit. Altaria dei ipsi euerterunt. Lex et prophetae usque ad Iohannem. Sacerdotibus eorum luctus indicitur. Immolatio aufertur. Cessat unguentum. Circumcisio uacuatur. Sabbatum denotatur. Neomeniae et dies festi odio habentur. Potiuntur eorum Romani regno. Nihil, ut arbitror, illis restitit proprium, nisi quod agno salutari neglecto ingrati uiles agnos cum amaritudine, homines amari, manducant.
Tractatus Danielis in pascha.
Non hodie mihi ad uos sermo est, fratres carissimi, de humanis gestis aut meritis nec Daniel inducitur inter frementium leonum rabidos rictus intrepidus, caelesti prandio satur nec Ionas inter aestuantes procellas sollicitique maris fluctus insanos tutior piscis aluo quam alueo nauis nec tres pueri, quo ardere putabantur incendio, de suis incensoribus uindicati, sed de domino nostro, quem, pro nefas, uenerantur externi, si tamen dicendum est, sui carpunt. | Sane nullis argumentis armatus, quibus illi libenter utuntur, qui aduersus ueritatem falsa componunt, sed caelestibus testimoniis multis, manifestis ac puris, ut docti probent, minus instructi sese confirment, rudes discant ipsique, qui blasphemare nituntur, salutis suae bono uel sero, si potest fieri, resipiscant.
Item de die paschae.
Sempiterni currus auriga, teretis metae sua replicans complicando gyro solemni uestigia, dies salutaris aduenit. Idem sibi successor idemque decessor, longaeua semper aetate nouellus, anni parens annique progenies; antecedit quae sequitur tempora et, ut saecula colligenda disseminet, parit sibi de fine principium. | Hic est, quo similiter, uerum tamen semel, amore hominis sui eius artifex deus et dominus noster occidit et exortus est rursum, numquam sane repetiturus occasum. Hic, inquam, quo ferales diruptae sunt tenebrae, quo mors subacta est, quo homines, quos susceperant mortuos, refundere inferi coacti sunt uiuos. Quem ut semper et ubique aucti fide, numero, caritate nostris cum fratribus celebremus, praestabit deus pater omnipotens.
Item de die paschae.
Quam diu, Iudaee, bruti cordis necdum discutis tenebras sacraeque legis oracula iam in Christo completa nec probando cognoscis? Verumtamen pro tuo sensu si uis pascha legitimum celebrare, agnus requirendus est tibi, sicut praeceptum est, ex agnis et haedis discordi natura commissus, quem in gregibus pecuinis ipsi tui non inuenere maiores. Atque utinam tu inuenias! Dignus es enim immolatione tali, qui salutem tuam in incerti pecoris sitam uisceribus opinaris. | Sane quod passim multos occidis, edacitatis est tuae, quod diuersis in locis, uanitatis, quod cum amaritudine comedis, infelicitatis. Taceo, quod commemoratio est ingrati, non remedium, sacrificium quod ipse reprobat fieri, qui praecepit. Hoc solum dico: imple uel in ceteris legem, sicut scriptum est: Praecinge lumbos tuos, indue pedibus calceamenta, arripe baculum manu. In eremum proficiscere, si tuos uis imitari maiores.
Tractatus de Esaia.
Iudaicum populum uniuersum salutis suae amisisse praesidium diuini carminis textus ostendit. In quo eum non seueritas apud omnes condemnat, fratres uenerandi, sed pietas. Neque enim potest de quoquam bene mereri, quem pater patientissimus et clementissimus abdicauerit, et quidem non accusatione, sed probatione conuictum. Denique iniuriae suae testes citat caelum terramque: terram, in qua uniuersa geruntur, caelum, sub quo geruntur. Filios appellat, ut exaggeret crimen; exaltatos, ut ingratos ostendat. Bouem illis asinumque praeponit, ut grauius possint, si resipiscant, comparatione torqueri quam poena.
Tractatus Danielis.
Tres Hebraei uenerabilis numeri sacramento muniti, aetate teneri, sed fidei soliditate robusti, supplicio suffragante gloriosi amore diuinae religionis regis adorare imaginem contempserunt, utpote qui ipsum contempserunt regem. Qui ira sufflatus solito septies amplius caminum iussit incendi ac, ne quid immanitati saeuientis deesse uideretur, pice et stuppa armatum citatur incendium; aestuantibus globis erubescit quoque ipsum alienis ignibus caelum. Illo praecipitantur insontes ibidemque propter quem praecipitantur inueniunt. Denique excipiuntur non flamma, sed rore, dei dignatione, non poena. O felix supplicium, quod incolumitate superante inmortalitas prosequitur et corona.
De baptismo.
Exsultate, fratres, quos sua parturit fides, qui mundi huius fugientes insidias, reatum, uulnera ac mortem paternae inplorastis auxilium maiestatis omnique non pedum uelocitate, sed mentis, pii fontis ad gurgitem conuolate! Vos constanter inmergite, saluo salutis statu ueteris hominis uestri felici morte uicturi!
Item tractatus de baptismo.
Exsultemus, fratres in Christo, triumphatorique perpetuo hymnis, citharis, tympanis, canticis gratiam referamus, qui nobis promissa perpetuans pia sanctione, ut aiunt, claues uere aureas misit, et quidem non illas, quae maligno beneficio crimina excipiunt; quae corpori parcunt, animam liberare non possunt; quae peccata cum dissimulando praetereunt, non adimunt, sed accludunt; quae reum, qualem inuenerint, talem quoque dimittunt; quae in pari causa ipsi praestatori nihil prodesse possunt. At uero nostrae aceruatim absoluunt quicquid inuenerint nec aliquid subsiciui esse patiuntur, sed pectorum aperiunt cuncta penetralia, diligenter uniuersa crimina expellunt ac rursus diligenter accludunt, ne quid illo uel friuolum, inde quod excluditur, reuertatur. | Mira ratio, mira beatitudo! Saluo reo punitur reatus in reo integroque statu moritur in homine propter quod homo fuerat moriturus. Inde est, quod nostra non habet necessaria tormenta confessio, quod sine sudore tortoris facinora sua sponte reus, ut fiat innocens, confitetur. Pretiosa indulgentia est, fratres, quae et ueniam praestat et medicinam. Ceterum qui parcit uenefico, homicidae, adultero, incestatori, sacrilego, nisi eius curauerit mentem, non uideo, quid illi praestiterit. | O liberatoris nostri profunda prouidentia! O praestantia singularis! O dulcis sententia! O damnatio necessaria! Homo iugulatur, ut uiuat. Percussor percussorisque non cernitur gladius; percussi non hiat uulnus, non defluit sanguis, non decolor color est. Ipse est et tamen ipse non est. Vetus quidem uidetur domicilium, sed nouus est inquilinus mutatione morum natiuitatis suae nobilitatem incredulis uariis uirtutibus monstrans. Cuius sanctionem uestrae aetatis omni curriculo manente in sua semper infantia custodite ac fortiter praecauete, ne primi hominis quondam uestri umquam memoriam recolatis.
Tractatus paschae.
Iudaeos legitimum pascha celebrare non posse, periti legis, deo ipso loquente cognoscite; a quo appellatur synagoga spelunca latronum, sacerdotalis cathedra pestilentia, sacrificium canina mactatio, ieiunia odium, populus progenies uipe rarum. Post haec quid praesumant, aestimare non possum, homines qui salutem suam in pecorum morte constituunt, cum deus, posteaquam de Aegypto egressi sunt, ubi imaginarium pascha gesserunt, dicat: Plenus sum holocaustomatis arietum et pinguamine agnorum; quis enim haec exquisiuit de manibus uestris? | Vtique, fratres, incunctanter eis ademit pascha, qui id, per quod ab eis pascha geritur, reprobauit. «At imaginem colunt.» Nec ipsam quidem, quia falso colit imaginem, qui eius non diligit ueritatem. Sane hoc solum competenter gerunt, innocentes quod agnos passim quasi lupi rapaces occidunt.
Tractatus diei paschae cuius supra.
Sicut lectio diuina testatur, in Aegypto a Pharaone populoque eius Israel dei populus captiuitatis ingenti iugo acerrime premebatur. Hunc deus praecipit proficisci, duce Moyseo uidelicet et Aaron, iter demonstrante nubis columna per diem, eadem ignis quoque per noctem. Finditur mare et dextra laeuaque in abruptum digestis aggeribus stupens unda solidatur. Dei populus nauigat plantis. Mira res! Iter eius barbaris uehementer urguentibus nec eques potest sequi nec nauis. Maria cum mulieribus tympanum quatit; hymnus canitur; dei populus liberatur resolutisque undis uia cum persecutore deletur.
Quantum spiritaliter intellegi datur, Aegyptus mundus est iste. Pharao cum populo suo diabolus et spiritus omnis iniquitatis. Israel populus Christianus, qui proficisci iubetur, ut ad futura contendat. Moyses et Aaron per id, quod erant, sacerdotium, per suum numerum demonstrabant duorum testamentorum sacramentum. Columna uiam demonstrans Christus est dominus. Quod duplicem nubis et ignis imaginem gerit, iudicia duo designat: unum aquae, quod gestum est, ignis alterum, quod futurum. | Mare fontem sacrum debemus accipere, in quo, quibus aquis dei serui liberantur, iisdem, qui non fugiunt, sed portant peccata, delentur. Maria, quae cum mulieribus tympanum quatit, typus ecclesiae fuit, quae cum omnibus ecclesiis, quas peperit, hymnum canens et pectoris uerum tympanum quatiens populum Christianum ducit, non in eremum, sed ad caelum.
Tractatus Danielis in pascha.
Euigila, Christiane, omnique saecularis somni torpore discusso, apertis auribus cordis a pueris disce uirtutem. Sed uide, ne aestimes falsum, quod eis cessit incendium. Veritatem ratio protestatur. Qui nunc in se credentes baptizat spiritu sancto et igni, ipse tunc quoque numero suae adfuit trinitatis. Denique rem sacramento gestam esse cognosce. In caminum missi ut submersi sunt flammis, statim sibilo roris incendia temperantur. Mors refugiens mutat officium: incensores cremantur, incensis hymnum canentibus flamma blanditur. Deus a creatura uniuersa benedicitur. In tribus una mens, una uirtus, unus triumphus exsultat. Melioratur uita supplicio. Rex non inuiderat pueris, si non eos praecepisset ardere.
Inuitatio fontis cuius supra.
Eia quid statis, fratres, uestram quos per fidem genitalis unda concepit, per sacramenta iam parturit? Ad desiderata quantocius festinate! Solemnis hymnus ecce iam canitur, ecce mox infantum dulcis uagitus auditur, ecce parientis uno de uentre clarissima turba procedit. Noua res, ut iure spiritali unusquisque nascatur. Vltro currite ad matrem, quae tunc non laborat, si quos parit numerare non possit. Intrate ergo, intrate felices, omnes simul subito futuri lactantes.
Tractatus paschalis.
Saluete, hodie nati fratres in Christo, acceptaeque indulgentiae regale beneficium diligenter, fortiter ac fideliter custodite. Etenim uester contractus omnis ablatus est. Securi gaudete; nihil saeculo iam debetis. Ecce nullum pondus, stridor nullus est mundanarum uestris in ceruicibus catenarum. Vinculis nullis impeditae sunt manus, nullis pedes onerati compedibus. Non uos ullus terror exagitat, non ullae sordes obfuscant. Qui conscium timebatis, conscientiam non timetis. Vetus enim homo uester feliciter condemnatus est, ut absolueretur, sacri gurgitis unda sepultus, ut sepulcri nido uiuificatus resurrectionis iura gustaret.
O magna prouidentia dei nostri! O bonae matris caritas pura! Diuersos genere, sexu, aetate, condicione suscipiens necat odio criminum ut nouerca, pia seruat ut mater necatosque non ante uiuificat, antequam omne uirus uetustatis exstinguat, ne quid adulterum pariat. Ac ne quem plus amare uideatur aut minus, unam natiuitatem, unum lac, unum stipendium, unam spiritus sancti praestat omnibus dignitatem. | Quam speciosum est, fratres, quamque salutare, quem paulo ante ridiculo habueris, admirari; cuius exsecratus sis corruptelam, optes imitari uirtutem; quem cupidum semper horrueris, stupeas passim in pauperes et egenos sua bona uniuersa fundentem; postremo quem noueris idolatriae fanum, gaudeas dei templum. Itaque beatus est, semper qui meminit, quod renatus sit; beatior, qui non meminerit, quid fuit, antequam renatus sit; beatissimus, qui infantiam suam prouectu temporis non mutauerit.
De Genesi cuius supra.
Nihil est, fratres dilectissimi, ante omnia homini nato tam necessarium atque conueniens, quam ut se ipsum nouerit. Etenim genus insaniae est eum rationem secreti naturae disquirere, qui uitae suae non possit reddere. Non enim elementa pulchrius aut uerius uerbis humanis asseri possunt, quam a deo facta sunt uel uidentur.
Itaque quod ad nos pertinet, uideamus, quid sit, quod deus ait: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (et fecit, inquit, deus hominem ad imaginem et similitu dinem dei), et alio loco dicat: Ego sum qui sum et non demutor. Cum hoc ita sit, homo quemadmodum dei imaginem portat, cuius uultus omni conuersioni subiectus momentis omnibus inmutatur labore, aetate, languore, gaudio, tristitudine, nunc macie deformis, nunc enormis pinguedine, usque adeo incertus, ut idem in duobus per orbem totum non possit inueniri terrarum? | Igitur in deum cum haec non incidant, ergo dei imaginem non habemus? Absit, fratres. Habemus plane, et quidem manifestam ex eo ipso, quod non est portantibus nota. Incomprehensibilis enim dei imago inuisibilis sit necesse est. Denique oculis non est subiecta mortalibus. Nam neque cum ingreditur corpus neque cum de corpore egreditur, a quoquam conspicari potest tantumque potestatis habet, ut, cum sui domicilii saepto teneatur, tamen quicquid uoluerit, omnibus momentis illustret. Non ergo carnale hoc indumentum imaginem dei debemus accipere, sed caelestis hominis spiritalem, quam nobis plenitudinis suae pio de fonte largitur. | Quam rationem Paulus euidenter prodidit dicens: Quemad modum portauimus imaginem eius, qui de limo est, portemus et eius imaginem, qui de caelo est. Quam qui sancte portauerint, sicut apostoli omnesque iusti, non tantum imaginem, sed ipsum deum quoque portabunt, sicut et scriptum est: Vos estis templum dei, et spiritus dei habitat in uobis.
|
|