<<< operis index   <<< retro   porro >>>

B  I  B  L  I  O  T  H  E  C  A    A  U  G  U  S  T  A  N  A

	Zeno Veronensis floruit ca. 360
		T r a c t a t u s L i b e r   I ________________________________ Incipiunt capitula primi libri I. De pudicitia II. De resurrectione III. De circumcisione IIII. De patientia V. De auaritia VI. Item praefatio VII. De Genesi VIII. Tractatus Exodi VIIII. Tractatus sequentiae Exodi X. Tractatus Esaiae XI. Tractatus Danielis XII. Tractatus Psalmi XLI XIII. Tractatus de Iuda XIIII. Tractatus de auaritia XV. Tractatus de Iob XVI. Item praefatio paschalis XVII. De Genesi XVIII. De Exodo XVIIII. De sequentia Exodi XX. De Esaia XXI. De auaritia XXII. Tractatus Danielis XXIII. De Psalmo quadragesimo primo XXIIII. Post traditum baptisma XXV. Item tractatus XXVI. Item praefatio XXVII. De Genesi XXVIII. De Exodo XXVIIII. Item Exodi secunda XXX. Tractatus Esaiae XXXI. Tractatus Danielis XXXII. Inuitatio fontis XXXIII. Item tractatus diei dominici XXXIIII. Tractatus Ionae prophetae XXXV. Tractatus Psalmi centesimi XXXVI. Tractatus de spe, fide et caritate XXXVII. Tractatus de somnio Iacob XXXVIII. Tractatus de XII signis ad neophitos XXXVIIII. Tractatos de Archadio martyre XL. Tractatus de Susanna XLI. Tractatus diei dominici de comparatione tritici XLII. Tractatus ad neophitos alio die paschae XLIII. Tractatus de Abraham patriarcha XLIIII. Praefatio paschalis XLV. De Genesi XLVI. De sequentia Exodi XLVII. Tractatus Esaiae XLVIII. Tractatus Danielis XLVIIII. Inuitatio fontis L. De Genesi LI. De Exodo LII. Sequentia Exodi LIII. Tractatus Danielis LIIII. De natiuitate Christi LV. Ad neophitos LVI. Tractatus fidei LVII. Tractatus paschae LVIII. Item tractatus paschae LVIIII. De Abraham LX. De Esaia LXI. Item de Esaia LXII. Item de Abraham T R A C T A T V S       De pudicitia Pudicitiam qui colit, quantae nobilitatis sit, facillime cognoscit; est etenim tantae uirtutis, ut sit honorabilis etiam hostibus suis. Haec totius humani generis fundamenta confirmat, haec nominum proprietates uniuersis affectibus praestat, haec parentum, coniugum liberorumque sacra iura custodit, haec in utroque sexu conspicua, in omni aetate miranda, in quauis condicione non dubia, soli sibi deuota, semper bene conscia, prorsus nulli rei subiecta, unum tantummodo metuens, ne non sit amplius quae uocatur. | Denique in solitudine, quae a moechantibus uocatur occasio, se tamquam arbitrum timet omneque secretum plus quam publicum reueretur. Pestiferas odit blanditias carnis inimicae et quicquid ingesserit mundus uoluptatis aut muneris, totum respuit praesumens totum se habere, si pura sit. Neminem foede desiderat nec ulli similiter se desiderabilem praestat. In suo statu omni loco, omni tempore manet plus honestati consulens quam utilitati.       Vultis scire, quantae felicitatis sit [sit]? Eam et qui habet diligit, et qui non habet diligit. Si ergo exsultat gloria eius saepe in gentibus (quamuis illic fructuosa uel uera esse non possit, quia sub inpudico praedone uersatur), quanto magis debet esse gloriosior in populo Christiano, qui eius sanctificatori inuiolabili deseruit deo? Nam si ecclesia ideo Christi sponsa est, quia pudica, ideo iugo thalami caelestis honorata, quia etiam post nuptias manet postmodum uirgo perpetua, nos, qui nascimur de tanto coniugio, omnifarie niti debemus, quemadmodum prosapiae nostrae nobilitatem non relatione tantum, sed etiam fide similitudinis adprobemus. | Vnde tamen prae me fero, fratres dilectissimi, quod ista, et non ambigua, in uobis renitet assertio; deum enim patrem uos et habere et possidere monstratis, cum pudicitiam, in qua deus habitat, non dicam diligitis, sed luculentis moribus adornatis. Magna igitur gloria est ornare per quod orneris, seruare per quod et ipse serueris. Postremo aequiparatur laus uestra laudi pudicitiae; illa enim uobis exhibet sanctitatem, uos ei amorem. Per hanc attingitis Christum, immo illa per uos uobiscum complectitur Christum. Per hanc a deo patre quod petitis impetratis, immo illa per uos impetrat, pro qua sollicite laboratis, ne, dum aliquid postulat, erubescat. | Beata cum adludit in pueris, beatior cum in adolescentibus lapsus feliciter timet, beatissima cum in iuuenibus carnalia exstinguere laborat incendia. Sane in senibus ut est honoranda, ita miranda non est, quia licet sit uictrix, tamen triumphi sui palmam senectutis cum rigore partitur; cessat enim concupiscentiae pugna, ubi sub crebrescentibus morbis ipsa necessitate etiam inpudicorum pudica fiunt membra.       Age nunc, eius aemulae rabiem breuiter etiam ex ratione nominum publicemus, ut quid appetendum quidue fugiendum sit facillime possit agnosci. Sub uelamine Christi nominis, fratres, se adserere conatur Antichristus similiter pudicum, uti fallat. Pudicitiae nominis sonum post se trahit, sed quos fructus habeat, eius auctor ostendit. Discurrit quippe uesana per populos hominumque lubricas mentes libidinum flagrantibus stimulis praecipitat in furorem, non sexui parcens, non aetati, non pietati, non sibi, quia pudorem alienum qui appetit primo suum perdit. Pure non nox illi diesque succedit; semper enim caenosi gurgitis sui procella submergitur, dum semper exaestuans libidinis turpitudo aut ueritate aut imagine perpetratur. | Praemia aut tradit aut accipit, corrumpit aut corrumpitur, inicit amorem, paulo post odium de amore factura. Seminat inlicitos heredes crimenque noscens nominibus pietatis excusat. Proprios aut negat aut denudat affectu. Nihil prorsus existimat turpe nec pati nec facere, dummodo in effectu conata succedant. Verum tamen in ipso fructu suo, quo expugnati pudoris alieni labe gaudere consueuit, semper infelix est. Denique post negotium perpetratum odit et se ipsam cum illo quem uicerit. | Haec saepe indixit quietis gentibus bellum; haec aliquotiens robusta regna subuertit; haec aut sub turpibus aut sub crudelibus factis subiugatos thalamos triumphauit alienos; haec uiros ardore uesano femineo stipendio ipsis feminis sic incognito inopinate dispungens suam docuit expugnare naturam; haec libidinis mercedem uel maxime parentum, filiorum, maritorum uxorumque in mortibus posuit; haec nomina pietatis nonnumquam concubitu prodigioso deleuit, pudicos equidem persequens, sed impudicos tantum congruenter occidens; haec, inquam, per momenta et parit omne quod malum est et peperit omne quod peius; nam in idolis dea est, in cultoribus uero eorum ministra. | Venerandam se procurat in templis, hilarem in theatris, inportunam in publicis, opportunam in quibuscumque secretis. Lasciua, non linguis non oculis non auribus parcens iocatur sperat ambit obsequitur zelatur insanit armatur precibus, armatur et ira, similiter nonnumquam ui extorquens quod blandimentis impetrare non potuit. Libidinum commutatione uaria gaudet semper et paenitet, ad satietatem numquam lubrica utilitate perueniens. Desiderat facere quod timeat publicari. Totum prorsus temptat, ut sibi uindicet totum. Nouum prodigii genus est: odit pudicitiam et tamen hoc cupit uideri, quod illa est.       Interea miris excolit artibus sese faciemque suam in se, quam non habet, quaerit. Pingit se in se ipsam et lenocinante uario magistri medicaminis fuco uultum suum uultibus uestit alienis, hoc futura, non quod natura praestitit, sed quod ei ad examen speculi arbitrium temporale dictauerit. Nunc emendat, nunc delet quas amauerat species, nunc subicit alias, nunc parturit nouas. Manibus suis facta hydra formarum procax semper incedit, quia erubescere alienis sub coloribus nescit, non domesticis, non affectibus, non maritis nota, non sibi, quia non potest notum esse nec uerum quod est semper incertum. | Praeterea numquam diligit deum, quem scit operibus suis esse contrarium. Diaboli est sane mancipium; eius enim possidet regnum. Nam deos ipsa genuit, ipsa intulit mundo, per quos aut in quibus diabolus colitur, quorum in actibus origo monstratur. Ipsa Iouem innumerabilibus uariis magnisque criminibus maximum fecit. Ipsa Herculem nouerca deterior in Omphales libidine turpiter uicit, quem terribilis turba monstrorum superare non potuit. Ipsa Venerem membris omnibus denudatam, conuexis manibus se tegere conantem, immo animi sui uitium et corporis demonstrantem, post multa adulteria spectaculo totius mundi quoque prostituit. | Non opus est ire per singula; quamuis et haec non fuerint dictu digna, tamen ad exprimendam uim impudicitiae uisa sunt necessaria, ut sciat unusquisque ad idolatriam pertinere luxuriam. Ipsa, inquam, mortuorum sepulcra conuertit in templa, tumulos in altaria, cadauera in simulacra, parentalia in sacrificia, mores in sacra. Sic, sic genus humanum a dei cultura rapuit, dum blanda festiuitate facinorosa facinorosorum et colenda crimina et imitanda persuadet.       Adeo uiris contra dei legem deique iustitiam euagandi extra legitimum torum peregrina luxuria inspirat infeliciter quasi liberam facultatem ac sic eorum quoque feminas a pudore diuellit, quae desertae, ardore seu dolore compulsae, si talia gerant, putant se aut imitari aut uindicari. Propter quod in praeceptis dominus ait: Qui dimiserit uxorem suam excepta causa adulterii, facit eam moechari. Quid hic respondere possint lubrici mariti, non uideo; qui humanarum legum iniqua impunitate decepti, iustitiam ueram nec ex sua ipsa uoluntate noscentes, quod pati nolunt libenter efficiunt; qui profanae libidinis detestabili furto distracti, turpibus iam non contenti latibulis aliquotiens, pro nefas, sub ipsis obtutibus matronarum uesana congressione desudant, non aduertentes miseri, quoniam in tali negotio iudice deo quod non licet uxoribus non licet nec maritis, sicut praescribens talibus Paulus apostolus dicit: Mulier sui corporis potestatem non habet, sed uir; similiter et uir sui corporis potestatem non habet, sed uxor. | Sic igitur, quoniam una sunt caro, unum diuini operis sacramentum, quoniam femina de uiro suo facta est alterque alteri tenetur obnoxius ac per hoc iure legis quoque linea una tanguntur, dubium non est horrendi supplicii perennibus absumptum iri tormentis eum, qui praeuaricatus fuerit e duobus. Sed nec illis impune succedit, qui sine uxoribus amore peccandi liberius incertas atque inhonestas sibimet redimunt libidinum merces, non aduertentes esse infelix et impudicum quicquid legitimum fuerit extra coniugium; Christiano enim, fratres, ultra licere non puto quam ut sit aut continens aut maritus.       Venio nunc ad exempla, quae sunt negotio uel maxime necessaria, quia plus est quod geritur quam quod dicitur, ut et impudicitiae malum et bonum pudicitiae uno eodemque suggestu facillime possit agnosci. Ioseph, Hebraeus adolescens, clarus genere, clarior pulchritudine, morum quoque clarissimus probitate, fuit inter filios Iacob aetate minor, sed spiritu maior. Hic inuidae germanitatis impulsu in Aegyptum est delatus atque distractus a fratribus. Quem domini sui uxor peius amare coeperat quam oderant fratres. | Nam cum medullitus mulier ardoris insani conflagraret incendio, in suadelam sacrilegam argumentis uehementer armata captat solitudinem, secretum captat et locum, in quali etiam non irritata adolescentia inuitis feminis saepe uiolenta esse consueuit. At ubi in destinata prorumpens neque blandimenta neque promissa sibimet prodesse cognoscit, conserta manu inuersa uice adorta est in suum fomitem adolescentis ignem totis uiribus deriuare. At ille in repugnatione ueste sibi uiolenter extorta ex impudicitiae fouea nudus aufugit. Sed pudicitiae splendore uestitus post calumniosam damnationem et liberatus a deo est et honoratus. Denique rex iure secundus factus est regni, qui insignis rex erat iam ante pudoris.       Susannam quoque, columen matronatus, inaffectatae formae pulchrius suae pulchritudinis ornamentum, insigne pudicitiae testimonium, e senioribus duo, sed uno incensi prodigio, secus quam decuerat deperire coeperant. Quam cum aduerterent muro munitam castitatis, quae certe uera et aeterna formositas, in paradisi solitudine, ubi Euam ab auctore operis sui meminerant esse deceptam, hac re ipsa nato consilio capere dolo adgrediuntur ac, nisi culpae succumbat, ueluti adulterae deprehensae magnum minitantur exitium. | At illa non Eua, ancipiti quidem metu contemplatione praeclusa, cuius aut pudor esset iugulandus aut anima, conscientiae suae conscium solum contestans deum honestam elegit mortem quam uitam turpem, melius credens hominibus se ream praebere debere quam deo. Interea instant illi ex amatoribus accusatores effecti crimenque suum in simplicitate circumuentae transfusum artificiose dum exaggerant, exinde iam priores se ipsi condemnant. Verum, pro nefas, creditur aetati, creditur auctoritati: exsultant adulteri, damnatur integritas. | Iamiamque Susanna ad supplicium immerens trahebatur, iam totus populus in eius sanguine tumescebat, iam sui quoque familiares nouae rei atrocitate perculsi, miserabiliter ingemescentes dimissis capitibus omne studium defensionis abiecerant, iam etiam ipsa pudoris compendio mortis oderat moras, omnibus displicens, sed solae suae conscientiae placens, cum subito, quauis uersutia qui fallitur numquam, confestim adest in Daniele puero deus. Omnem repente malitiae scenam diripuit, +profectitium+ crimen propere recluditur, sed scelus suos redit in auctores purgaturque per innocentiam pudor. Sicque Susannam, quam inpudicitia mentiente in publicum traxerant, probatam et uindicatam ad mariti thalamos cum ingenti triumpho uictrix pudicitia reportauit.       Sed o quantum es miranda, pudicitia, quae aliter laudari te non uis quam ut custodiaris, solo bonae conscientiae ornamento contenta! Tu in uirginibus felix, in uiduis fortis, in coniugiis fidelis, in sacerdotibus pura, in martyribus gloriosa, in angelis clara, in omnibus uero regina. Tu numquam carni, numquam ulli subiaces legi. De uoluntate nasceris, sed bono puritatis uoluntatem ipsam paris, quia uoluntas fit uoluptas postmodum tua, cum per eam cotidie tricenos, sexagenos centenosque colligis fructus. | Tu in pauperibus diues, in diuitibus ditior, aequalis in omnibus consummaris. Tu es honor corporum, tu thesaurus animarum, tu fundamen tum, culmen ac fructus omnium coaequarum, tu tui propositi insolubilis nodus aeternus. Per te legitima ieiunia celebrantur, per te allegatae priusquam fundantur acceptantur preces. Tu es sacrificium deo carum, tu legitimum dei templum, sacrarium pudoris. Te corruptio intrare non nouit. Per te saeculum uincitur, concupiscentia omnis eliditur, diabolus subiugatur, Antichristus non timetur, spiritus sanctus inducitur, glorificatur Christus, deus pater omnipotens propitiatur. Postremo ille felix in futurum regnabit, qui tecum illo peruenerit.       De resurrectione. Quisquis resurrectionem negat, uitam suam, semet ipse condemnat. Cur enim mereatur felicitatem futuri temporis cernere, quem uideas sacrilega incredulitate dei potentiae derogare? Sed hoc amore criminum faciunt, ut putent impunita fore quae clanculo gerunt. Nam si iudicii diei adpropinquare iam cursus aduerterent, procul dubio et praesentia odissent et futura credidissent pariterque metuissent. | Nemo est enim tam uel ab istius mundi sapientiae gustu ieiunus, qui audeat dicere animas cum corporibus interire, caelestia cum terrenis absumi, praesertim cum eorundem ille sapientissimus dicat hanc esse mortem, cum corpore animus tamquam carcere clausus tenetur, illam esse ueram uitam, cum idem animus custodia carceris liberatus ad eum locum, unde uenerit, reuertatur. Si ergo hoc ille sensit, qui non nouerat Christum, cur dubitet Christianus, qui resurrectionem futuram et audit et sperat et repositam sibi praesumit de Christo?       Igitur primo omnium probandum puto animas nostras suorum corporum exuuiis exui nec cum labe carnalis huiusce domicilii ista prima morte dissolui, sed pro qualitate factorum quasdam locis poenalibus relegari, quasdam placidis sedibus refoueri, ut tunc demum credi possit resurgere, quod omnibus palam sit non penitus interire. Gentes, quae ista non credunt, tamen cum libamine infausto ad sepulcra concurrunt et a mortuis, quos in quiete tacitae noctis agnouerint, expeti a se aliquotiens alimenta contendunt; ac sic fidem rei quam reprobant faciunt. | Philosophi de anima uaria disserunt, sed tamen hanc esse inmortalem et Epicuri, Dicaearchi Democritique uanitatem argumentatione manifesta conuincunt. Poetae autem melius, qui duplicem uiam apud inferos ponunt: impiorum unam, quae ducit in Tartarum, piorum aliam, quae ducit ad Elisium, eo fortius addentes, quod defunctorum ibidem non tam formae quam facta noscantur ac necessario recipiant secundum quod mundanae administrationis suis in actibus portant, recte dicentes: Quisque suos patimur manes.       Nos uero, fratres, quos non ingeniosa suspicio, sed deus magister instruxit, propter nos in semet ipso probando quod docuit, uiuere animas mortuorum non tam dicere quam oculatis rebus sufficimus approbare. Denique uagi atque inmundi spiritus utriusque sexus humani dolosa blanditiarum captione seu uiolentia uiuentium domos corporales infringunt et latibulum sibi perniciosum eorum in captiuitatibus quaerunt. | At ubi uentum fuerit ad diuini certaminis campum coeperintque sacri nominis telo pulsari, tunc, cum alium noueris, alium certe misereris: discoloratur per momenta color, figura sua tollitur a natura, in obliquos horrores insani uertuntur orbes oculorum, acies dentium spumosis horrida globis inter labra liuentia stridit, intorta omnia passim membra tremore uibrantur; gemit, flet, denuntiatum pauet iudicii diem pellique se plangit, confitetur sexum, confitetur adgressurae tempus et locum et nomen proprium confitetur discessumque, uel qui sit signis euidentibus docet, ut plerumque aliquos noscamus eos esse, quos in idolatria commorantes nuper uel maxime ui aliqua obisse meminerimus. | Hic nunc mihi responde, qui hominis post mortem nihil superesse contendis, quemadmodum per alium locutus sit mortuus ille, quem noueris. At dicis: «Hoc daemones fingunt» . O probatio melior, quod etiam fallaces testimonium perhibent ueritati! Cur autem fingant nomina, quorum est confessio in ceteris uera, aut qua ratione isto argumento nitantur, quod hominibus, quos perditos cupiunt, magis proficiat ad dei timorem et ipsis nihil prosit ad utilitatem? Sane recte hoc facere existimarentur, si sub praetextu alieni nominis inuasa optinere potuissent. At cum diuina adiuratione in eculeo spiritali et qui sint nolentes edicant et inuiti discedant, procul dubio hoc sunt, quod sese esse unicuique confitentur.       Accipe et alia exempla et quidem certiora. Primo in libro Regnorum Samuel, egregius ille sacerdos, mortis iam lege dispunctus Sauli regi se desideranti sine ambiguitate non tantum suam praesentiam exhibet, sed etiam ad consulta respondet liberiusque canit mortuus, quam canere consueuerat uiuus; unde libet exclamare: «Profectus potius est iste quam mortuus.» | In euangelio quoque Petrus filiique Zebedaei cum domino adstare fulgentes Moysen Eliamque, quos propter tunc impedimentum carnis uidere non possent, libertate spiritus uident, exinde intellegentes in thesauro naturae depositum incolume requiescere, quod in hoc mundo ad tempus perspicitur interire. Similiter in inferno diues ille tenacissimus, quem chaos immensum a pauperis felicitate discernit, ardoribus suis implorando refrigerium Lazarum uerum diuitem sero cognoscit cupitque mortuus uel uno digito illis contingi manibus, quibus stipem denegauerat uiuus. | Odit iam sine causa ante quod amauerat; probat felicius esse quod oderat. Gemit instanti poenae aliquid de facultatibus notis mederi non posse, pro uno puncto requiei incunctanter tota, si liceat, paratus offerre. Superstitibus fratribus saltem cupit esse consultum; Abraham patrem deprecatur obnixe, ut aliquis nuntius pergat, qui eos tanti negotii certos efficiat; cui ille respondit: «Habent Moysen et prophetas, quibus si non credunt, neque illi, qui hinc missus fuerit, credituri sunt» , euidenter ostendens non in oculis esse carnalibus uerum, sed in fide credentium constitutum.       Nam et dominus ista exempla confirmans uni ex latronibus in se credenti, qui cum eo de patibulo dextra laeuaque pendebant, ait: Amen, amen dico tibi: hodie mecum eris in paradiso. Itaque si homo mortuus in aeternum perit, ergo mentitus est dominus, qui ei deinceps nihil futuro paradisum repromisit. Sed et homo ipse, quem dominus assumpserat, perit, si Iesus non resurrexit. At si resurrexit, humano generi formam dedit, quoniam ad hoc deus pro homine mortis iura gustauit, ut homo per deum ius inmortalitatis reciperet, quod amisit. | Propter quod Paulus beatissimus ait: Nolu mus autem ignorare uos, fratres, de dormientibus, ne contriste mini sicut ceteri, qui spem non habent; si enim credimus, quia Iesus mortuus est et resurrexit, sic et deus eos, qui dormierunt in Iesum, adducit cum eo. Nam et deus per Ezechielem prophetam loquitur dicens: Ecce ego aperio monumenta uestra et educam uos de monumentis uestris et inducam uos in terram Israel; dabo spiritum meum in uos et uiuetis.       Cum haec ita sint, resurrectionem futuram cur, Christiane, non credis? Cur de huius mundi labe in meliora migrantes tam pertinaciter plangis? Pro nefas! Hinc mater scissa ueste, laniatis crinibus, laniatis et genis, totum crebris ictibus liuida pectus gentili uanitate circa amissi cadauer bacchatur insana nec Maccabaeae matris memoriam recolit, quae spe succincta futurorum Antiocho saeuiente libenter semel septem filios non dicam extulit, sed ipsa potius feliciter suis hortamentis occidit, religiose confidens deo filios se genuisse, non mundo. | Hinc uxor amissi mariti desolationem se ferre non posse testatur frigidumque latus male dilatato queritur lecto; inuidiosis uocibus deo concinnat inuidiam, solemnia ipsa diuina, quibus a sacerdotibus dei quiescentes commendari consuerunt, profanis aliquotiens ululatibus rumpit taetraque inluuie suum totum deformans cultum cadauer amplectitur conclamatum; frigentia tepefacit crebris osculis labra; totum corpus imbribus relauat lacrimarum crinium suorum damno cooperiens; miserandis affatibus in uberiores fletus incendit etiam eos, quos causa non tangit, tanto ambitiosior in dolore quam ditior - sane post momentum misera (atque utinam semel!) nimio dolore nuptura. Hic, hic quemadmodum se quis possit excusare, non uideo. Non deest enim qui dicere possit: «Si est resurrectio, quare plangis? Si amore mariti facis, cur postmodum nubis?» Exsecrabilis res est, fratres, nec coniugio seruare caritatem nec deo fidem. Haec etiam uiros reprehensio manet.       Christianus ergo in toto dubitare non debet in statum pristinum mortuos excitari talesque legitima die ante conspectum dei ex illo naturae secreto produci, quales fuerint pro sua quique qualitate suscepti, apostolo dicente: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unus quisque corporis sui merita secundum ea, quae gessit, siue bona siue mala. | Etenim, fratres, facilius est reformari quod fuerit quam institui quod ante non fuit; quod si non fuit et est, multo magis poterit esse quod fuit, quippe cum illius potentissimi artificis rerum omnium conditoris ipse sit usus impossibilium possibilitatem adserere ex eoque quod non est facere quod est, naturam creare extra naturam, nihil prorsus habere difficile solumque ei hoc deesse quod nolit esse; haec est enim proprietas dei, id operari quod non potest credi.       Igitur non homines tantum, sed paene omnia suis mortibus uiuunt. Vnde pauca de multis attingam, ut omnium probationem haud dubie in paucis expediam. Stellae praecipites labuntur e caelo et a tergo longo flammarum albescentium tractu funereae facis solemnitate in occasus suos quasi quibusdam deducuntur exsequiis; quas si per plagas unde refixae sunt quaeras, rediuiui luminis lege suis sedibus resurrexisse agnoscas. | Sol cotidie nascitur eademque die qua nascitur moritur nec tamen instantis finis sorte terretur, suos ut repigret cursus, ut horas ac momenta producat, ut saltem paulo diutius diei sui demoretur in uita, sed fidelis semper, semper intrepidus ad sepulcrum noctis cognatae contendit scius in ipso se habere quod uiuit; denique adimitur ei ortus, si ei auferatur occasus. | Luna quoque, quae uere rationis humanae omnia in se lineamenta depingit, nata sanguineae teneritudinis dubio cornu primo quasi de cunis apparet paulatimque crescendo iam puella, iam uirgo pro cotidianae aetatis incremento progrediens lasciui cursus ambagibus carpit pensa mundana. At ubi matura aureo igne flagrantis luciflui aurigae par laboribus fratris angusti circuli argenteum compleuerit globum, paulatim deuergit in senium, donec ultima senectute consumpta, sua morte reuiuescens, menstrualis ignis solemni germine accenso sumat rursus de fine principium.       Similiter Phoenix auis illa pretiosa resurrectionis euidenter nos edocet iura, quae nobilitatem generis sui non a parentibus accepit, non liberis tradit; ipsa est sibi uterque sexus, ipsa omnis affectus, ipsa genus, ipsa finis, ipsa principium; non ex coitu nascitur nec officio alieno nutritur; non inuita, non inprudens moritur, sed cum maturum leti tempus aduenerit, a semet ipsa inuitatis sacris ignibus libentissime concrematur. | Sepulcrum nidus est illi, fauillae nutrices, cinis propagandi corporis semen, mors natalicius dies. Denique post momentum festo exsultat in tumulo, non umbra, sed ueritas, non imago, sed Phoenix, non alia, sed quamuis melior alia tamen prior ipsa. Erubesce, Christiana conscientia, uel tot ac tantis ex rebus quemadmodum rursum eadem quae es sis melior futura cognosce.       Praeterea granum uniuscuiusque frumenti conditum terrae interit et tamen in eo id, quod intus est, reuiuescit nec mortem medullitus capit, sed suum sibi genitale in germen exspirans uetusti corporis superficie deleta, immo in melioris naturae iura transmissa, felix caput comis uirentibus redimitum quasi ab inferis emersum in superna sustollit perennitatis gloriam fructu populoso tenturum, hoc hactenus Paulo firmante: Stulte, tu quod seminas non uiuificatur, nisi mortuum fuerit, et subiecit dicens: Sic et resurrectio mortuorum; semina tur in interitum, resurgit in perpetuitatem; seminatur in humili tatem, resurgit in gloriam; seminatur in infirmitatem, resurgit in uirtutem; seminatur corpus animale, surgit spiritale. Satis, ut opinor, resurrectionis ueritas omnibus claret.       Sed necessario disserendum est, quae sit in ea iniustorum iustorumque discretio, ne generalitas nominis in conparatione malorum attrahat gloriam Christianae felicitatis. Duplex itaque forma surgendi est: prima sanctorum, in qua illud beatitudinis regnum primae tubae regali tessera conuocati capient cum ingenti triumpho aeterno rege sub Christo; secunda uero, quae impios cum peccatoribus uniuersisque incredulis gentibus perenni destinat poenae, in Psalmis spiritu sancto dicente: Ideo non resurgunt impii in iudicio neque peccatores in consilio iustorum, quoniam scit dominus uiam iustorum et iter impiorum peribit.       Consequens est, ut scire nos par sit, in quo habitu regnaturus sit homo iste noster, qui tendit ad caelum, ne forte cum carne depereat, uana spe si captus fuerit caduca atque carnali, de qua apostolus dicit: Caro et sanguis regnum dei possidere non possunt. At e diuerso uideor mihi audire proclamantem: «Si haec est condicio carnis, quid est ergo quod credimus in ecclesia remissa peccatorum ac resurrectionem carnis?» Facile, fratres, pugna ista concordat statusque futuri qualitas aperitur, fides si inlibata teneatur. Vnde rem paucis expediam.       Omnis caro quam diu flagitiosis illecebris huius mundi ac tenebris feralibus agitatur, profecto pecuina est ac misero, fragili detestabilique uersatur in iure. At cum mera fide credentis salutari fuerit necata baptismate, noua paterni sacro resurgit fontis ex gurgite iam pura, iam libera, iam a conuersatione mundi huius extranea, iam morte superior, iam caelestia aspirans, iam, non dicam saeculi ludibria, sed, ut sit honoratior, se ipsam contemnens, iam ueritatem non imaginem quaerens, iam spiritalia non sua desiderans, de qua Paulus ait: Non omnis caro eadem est caro: alia est hominis, alia iumenti, alia caro uolucrum, alia piscium. Et corpora sunt caelestia, sunt et terrestria. | Itaque inmortalitatis semine (de quo etiam poeta sapientissimus praesagauit dicens: Igneus est ollis uigor et caelestis origo seminibus ), scilicet spiritus sancti conceptione, insita fit ante fecunda, ut, cum dissolutionis eius ac legitimae reparationis tempus aduenerit, suo semini respondens iure possit mereri quod credimus. Nec res in ambiguo est; quemadmodum etenim ille princeps iniquitatis suo semine per inuidiam protoplastos ex angelis in homines deriuauit, ita dominus omnes in se credentes sancti spiritus semine a mortuis rursus gloriosos in angelos excitabit.       Ad hoc unum euidens adhuc proferamus exemplum, quamuis non possit ueri simile tantam uim habere quam ueritas. Oleaster sua infelix et amarus est in natura; sed cum fuerit peritissimi agricolae artificis manu necessaria prouisione truncatus, nobilitate alieni seminis grauidatur nutriturque ab eo ipso quod nutrit, donec hospitis germinis adoptiua pinguedine absumptus, immo pinguedo ipse factus, totusque acceptum translatus in honorem nouae frondis promotione ramis resurgescentibus ornatus iam non oleaster sit, sed oliua, cum et oleaster sit et tamen oleastrum se non esse quodam modo etiam ipse miretur. | Igitur si homo potest facere, ut sit arbor quod non fuit, saluo quod fuit, quanto magis deus hominem poterit excitare, antequam peccasset in paradiso, in id quod fuit! Quam rationem seminum etiam beatissimus Paulus subtiliter prodidit dicens: Qui seminat secundum car nem, de carne sua metet interitum; qui autem seminat in spi ritu, de spiritu metet uitam aeternam. At uero dominus euidenter hoc edocens sic ad discipulos ait: Simile est regnum caelo rum homini, qui seminauit bonum semen in agro suo; dormien tibus autem hominibus uenit inimicus eius et superseminauit zizania in triticum.       At fortasse adhuc quispiam dicat: «Si caro perit, unde cognoscitur ille, qui resurgit?» Caro, fratres, quasi quoddam est speculum intuentis plenitudine grauidatum, quod non tam imaginem suam quam eius, cuius est in usibus, gerit. Denique tot efficit uultus, quot ille intrinsecus tristes seu hilares suos fecerit motus, hanc rationem docente nos Paulo: Videmus, inquit autem, modo per speculum in aenigmate; tunc autem facies ad faciem erit. | Vnde dubium non est in corporibus nostris, dum mortis lege seminantur, non substantiam, non imaginem, sed illud tantum quod inutile est discuti, quod teritur demutari, sicut scriptum est: Oportet enim cor- ruptiuum hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere inmortalitatem. Aliter etenim inmortalitatis stola illa non sumitur, nisi primo istud carnale spolium, blandum animae uenenum, secundum dei sententiam, unde sumptum est, refundatur; dicit enim deus ad Adam: Maledicta terra erit in omnibus operibus tuis; in tristitiae gemitu edes ex ea omnibus diebus uitae tuae; spinas et tribulos eiciet tibi et edes pabulum agri; in sudore uultus tui edes panem tuum, donec reuertaris in terram. | Sed et dominus ex persona hominis, quem adsumpserat, ait: Tristis est anima mea usque ad mortem. Quod dictum non tam timentis quam exsultantis ac docentis est. Vtique non enim quicquam timere poterat, qui mortuos excitabat, qui potestatem habuit ponendi eam et iterum resu mendi eam; sed ut doceret, quoniam, cum uiuit in hoc mundo, semper in tribulatione, semper iustus in poena est. | Cum autem mors, quae putatur metuenda, gustatur, tunc ei in aeternum manentis gloriae beatis in sedibus nullas deinceps aerumnas mundi sensura repromissa felicitas exhibetur, Dauid sancto dicente: Conuertere, anima mea, in requiem tuam, quia dominus benefecit mihi, quia liberauit animam meam a morte, oculos meos a lacrimis, pedes meos a lapsu; placebo domino in regione uiuorum. Haec nos felicitas manet, hoc munus exspectat. Sic ergo uiuamus, ut bonis operibus decorati nos quoque deo patri placere mereamur domino iuuante nos Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum.       De circumcisione. Diligentissime, fratres carissimi, circumcisionis, cuius non tantum in praesenti lectione, sed et aliquot in locis fecit Paulus beatissimus mentionem, ratio uidetur esse reddenda, ut et Christianus ueritatem et Iudaeus suum cognoscat errorem. Solet enim magnis cum uociferationibus saepe iactare hanc esse gentis suae nobilitatem, hanc caelestis sacramenti uirtutem, hanc aeternae uitae legitimam genitricem, hanc perpetuam futuri regni consortem, sine qua nemo possit omnino ad dei notitiam peruenire. | Vnde primo omnium definiendum puto, quid sit circumcisio, ut tunc demum, qualis sit, iure possit agnosci. Circumcisio est, fratres, in damnum rotundi uulneris ferro circulata cicatrix. Quam si Iudaeus aestimat gloriam, ut de ceteris taceam, maior est eius, qui in honorem deae suae - sane anus turpis atque amatricis - non paruam cutem eiusdem membri, sed ipsum membrum radicitus abscisum mysteriis turpioribus immolauit, illa uidelicet ratione, quia Iudaeus post sacramentum per hanc partem peccare potest, ille autem deinceps per hanc partem peccare iam non potest.       Consequens est, ut profiteatur, utrum hanc carnalem an spiritalem esse defendat. Si spiritalem, cur de carne gloriatur? Si carnalem, animae prodesse non poterit, quia caro et sanguis regnum dei possidere non possunt. Accedit, quod circumcisio aduersus sabbatum pugnat, quod uiolandum ullo opere in toto non esse praeconat. Etenim plerumque contingit, ut ei nascatur sabbatis filius, quem octauo die, id est ueniente sabbato, si non secundum legem circumcidat, de populo suo infantis anima peritura est. | Hic, fratres carissimi, eligat utrum uelit, circumcidat an differat. Si circumcidit, sabbatum corrumpit; si non circumcidit, cum innocentis animae interitu praestitutae circumcisionis iura uacuauit, quia solus octauus dies a deo circumcisionis priuilegium, non septimus, non nonus, accepit ac per hoc necesse est, ut utrumque inane sit, si infirmari potest alterum de duobus.       Quid, quod Abel iustus est sine hoc uulnere inuentus? Quid, quod Enoc a deo integer legitur esse translatus? Quid, quod Noe incircumcisus saeuiente diluuio diuina prouidentia humano generi heres et pater est constitutus? Quid, quod Melchisedech, summus ipse sacerdos deo acceptissimus huius fuit cicatricis ignarus? Quid, quod cum praeputio Nineuitarum populus dei est indulgentia liberatus? Quos utique omnes circumcidi praecepisset, si carnis circumcisionem eorundem saluti, quos amabat, necessariam praeuideret. Certe Adam ipsum sic ante fecisset.       At fortasse quispiam dicat: «Peccator ergo fuit Abraham, ut circumcideretur? An iustus et circumcidi non debuit?» Abraham, fratres, et uir iustus fuit et tamen necessario circumcisus. Quid enim scriptura dicit? Abraham credidit deo, et deputatum est illi ad iustitiam. Numquidnam dixit: Abraham circumcisus est et deputatum est illi ad iustitiam? | Cum igitur integer, sicut Enoc et ceteri, sit iustificatus et postea circumcisus, manifestum est circumcisionem non Abrahae fuisse necessariam, sed in designationem Iudaici populi, qui carnalis futurus fuerat, procuratam. Denique nihil illi contulit, quia deo ante, non posteaquam circumcisus est, placuit praemiumque non circumcisionis, sed in acrobustia meritae repromissionis accepit. Vnde manifestum est Abraham gemini populi typum in semet ipso portasse, ut circumcisionis nota exprimeret Iudaeum, credulitatis iustitia Christianum.       Adde quod circumcisio ista non tam salutem pollicetur quam locum caputque criminis monstrat. Adam etenim, cum illicitum pomum hoc membro decerpit, sic in genus humanum ius mortis induxit. Necessario ergo luxurioso populo deus hoc signum dedit, ut, locum matricalis culpae cum denotat, etiam alia crimina fugienda cognoscat. «Ore tuo te, inquit, Christiane, uicisti. Inde est, quod et ego aeternam uitam me possidere contendo, quia specialiter anxiam curam mortis mihi a deo praestitam recognosco.» | Recte Iudaeus hoc diceret, fratres, si ista cura sexui utroque prodesse potuisset. Cum enim grauior causa supersit, periturum se, nisi ueritatem requirat, agnoscit; si enim Adam curat, certe, in qua delicti omnis est summa, isto remedio curare non potest Euam. Quid, quod nec ipsi uiro aliquid eam prodesse perspicio? Quia huius circumscriptio characteris potestati subiacet cordis, quod nisi uerae circumcisionis spiritali fuerit sacramento purgatum, in aeternum homo, de quo agitur, periturus est; caro enim damnum pati potest, animo autem imperare non potest; ipse enim regalis potestatis imperio subiectum sibi corpus seruilibus officiis suae compellit implere desideria uoluntatis. Qui si fuerit uitiosus, quot habet unusquisque membra, poterit perpetrare tot crimina.       Denique hoc genere Iudaeos scriptura denotat ab auribus incipiens: Clamaui, inquit, ad eos et non audierunt; clamabunt ad me et non erit, qui exaudiat eos. Similiter et de manibus dicit: Manus enim uestrae inquinatae sunt sanguine et digiti uestri in peccatis. Labia autem uestra locuta sunt facinus et lingua uestra iniustitiam meditatur. | Et iterum de ceteris membris: Sepulcrum patens est guttur eorum, linguis suis dolose egerunt, uenenum aspidum sub labiis eorum, quorum os maledicto et amaritudinis plenum est; ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem; contritio et miseria in uiis eorum et iter pacis non cognouerunt; non est timor dei ante oculos eorum. Et de ipsa circumcisione in symbolis inquit: Interrogabant et in uirgis suis annuntiabant; spiritu meretricio seducti sunt et fornicati sunt a deo suo. | Agnosce igitur, Iudaee, uel sero erroris tui miserum dolendumque discrimen et dic nobis, utrum circumcisionem obserues an legem. Si circumcisionem, non est tibi lex necessaria, quia iustus Abraham, qui ex fide uixit, deum credulitate, non lege promeruit. Si legem, contemne tuam istam circumcisionem, quam euacuatam uidemus a lege, sic Ieremia dicente: Haec dicit dominus uiris Iuda et omnibus, qui habitant in Ierusalem: Renouate inter uos nouita tem et ne seminaueritis in spinis. Circumcidite praeputium cor dis uestri, ne exeat sicut ignis ira mea et exurat et non sit qui exstinguat. | Videtis ergo, fratres, quia huius modi circumcisis deus non tantum salutem non pollicetur, sed etiam, nisi legitime corde circumcidantur, ignis inexstinguibilis supplicium comminatur. Sed et Moyses ipse, cuius asserunt se saepe discipulos, eodem spiritu ad Israel loquitur dicens: Nouissimis diebus circumcidet deus cor tuum et cor seminis tui ad dominum deum tuum amandum.       Hinc nunc uobis iterum dicam: «Pharisaee, responde, ubi cor habeas constitutum. Si in regione pectoris, quid deformi uulnere inferna metiris? Si, quod quidem recte aestimas, in infernis, procul dubio omnes sacrilegos antecedis, qui Moysi reprobans dictum per hanc iniuriosam corporis stipem deo placere te posse praesumis» . «Iam completa est, inquit, in me per Iesum Naue domino iubente secunda, quam Moyses annuntiauerat, circumcisio. Scriptum est enim: Et dixit deus ad Iesum: Fac tibi cultellos petrinos nimis acutos et adside et circumcide secundo filios Israel.» | Videamus nunc ergo, fratres carissimi, secunda illa circumcisio ab Iesu Naue quo genere celebrata sit petrinis illis cultris: cor an praeputium circumciderit. Etenim si secundum ipsos nos quoque carnaliter sentiamus, ambo prophetae tenebuntur in crimine, ut aut Moyses fallax sit, si circumcisio recircumciditur rursum, ut hoc idem faciat aut ut quod non habet perdat; aut certe Iesu Naue parricida sit, si cultris corda hominum desecat.       Sed absit, fratres, ut spiritales uiros ullo tangamus errore, maxime cum prophetia ad sui dicti iam peruenerit ueritatem. Iesus enim Naue Christi imaginem praeferebat, qui uerus omnium saluator esse cognoscitur et factis et nomine. Hic enim, quia ipse dictus est etiam petra, recte cultellos petrinos fecit (unde non sine ratione et Simoni, super quem aedificauit ecclesiam, Petrus nomen imposuit ), id est sua doctrina formatos, spiritus sancti lima acuminatos constituit uiros apostolos omnesque discipulos. Quorum salutaria monita canentibus linguis, quasi quibusdam spiritalibus cultris, credentium populorum secundum Moysi dictum non in damnum hominis praeputium carnis, sed in augmentum hominis praeputium facinorosi cordis incidit.       At fortasse adhuc quispiam dicat: «Cur ipse quoque signaculum carnis accepit, si ei necessarium non fuit?» Huius propositionis quae sit ratio, fratres, accipite. Igitur qui uenerat hominem uiuificare, per hominem necesse habuit, ne phantasma putaretur, edicta legis uniuersa complere. Non enim aut finis legis aut uerus Christus esse potuisset, si quid praetermitteret, quod ab alio saluti hominum praestari potuisset. | Eo accedit, quod secundum carnem Dauid filius futurus esse canebatur; qui nisi paterno generis signaculo responderet, neque Dauid filius esset neque nisi in filium Dauid Christus uenire potuisset; qui ideo circumcisus est, quia Iudaeis erat promissus, ideo cum praeputio natus, quia in aeternum incircumcisis gentibus fuerat profuturus.       Diximus de prima circumcisione carnali, quae Iudaeorum est; nunc breuiter de secunda spiritali, quae nostra est, edicamus. Quae tantum potestatis gerit, ut a femina coeperit, quod priori impossibile fuit. Denique a muliere, quae prior peccauerat, circumcisionis incipit cura, et quia suasione per aurem inrepens diabolus Euam uulnerans interemerat, per aurem intrat Christus in Mariam, uniuersa cordis desecat uitia uulnusque mulieris, dum de uirgine nascitur, curat. Signum salutis accipite! Corruptelam integritas, partum est secuta uirginitas. | Adam similiter dominica circumciditur cruce, et quia per mulierem, quae sola lignum letale contigerat, exceperat uterque sexus interitum, e diuerso per uirum ligno suspensum uiuificatum est omne genus humanum. Ac ne non ex integro principium suo statui redditum uideretur, prior uir consummatur in cruce atque eo feliciter soporato similiter de eius latere ictu lanceae non costa diuellitur, sed per aquam et sanguinem, quod est baptismum atque martyrium, spiritale corpus spiritalis feminae effunditur, ut legitime Adam per Christum, Eua per ecclesiam renouaretur.       Hoc nos, fratres, sacramento tam uiri quam feminae circumcidimur. Hoc spiritus sancti non signaculo, sed signo censemur. Hac circumcisione non aliquid perdimus, sed crescere nos augmentis caelestibus inuenimus. Non sanguinem sterili solemnitate dimittimus, sed pudoris sanguinem retinemus, quem ambitiose plerumque effundimus, cum in persecutione pro nomine domini diabolum moriendo uastamus. | Postremo abscindimus, quod habuisse non deberemus, quod ab inimico hominibus superadditum recognoscimus, domino sic dicente: Simile est regnum caelorum homini, qui seminauit in suo agro bonum semen; dormientibus autem homi nibus uenit inimicus eius et superseminauit zizania in triticum. Quae necessario radicitus circumcisione diuellimus, ut diri seminis contagione purgati integri in ubertate paterni seminis maneamus. Haec, inquam, non die, non nocte, non hora, non sexu, non aetate, non condicione, non loco, non genere a tribuenda homini salute depellitur, sed gloriosa semper in omnibus inuenitur. | Denique prior circumcisio desecat carnem, secunda animi desecat uitia; illa ferro, haec spiritu; illa portionem, haec hominem totum; illa masculum solum, haec utrumque sexum; illa praeputium paruae cutis, haec praeputium totius concupiscentiae saecularis; illa octauo deseruit diei, huic deseruiunt tempora, dies, horae uniuersaque momenta; illa ante octauum uel post octauum diem nec ipsi morienti puero subuenit, haec a cunis ipsis infantiae usque ad supremos exitus cuiusuis aetatis utroque generi salutare munus inpertit; illa sanguine gaudet, haec gratia; illa imagine, haec ueritate; illa damno, haec lucro; illa agit captiua sub lege, haec omnibus praestat in Christo bonae fidei libertatem. | Igitur uos, qui circumcisi estis circumcisione non manu facta in spolationem carnis, sed circumcisione domini nostri Iesu Christi, elaborate, ne uestra integritas mutiletur, ne ingruentium peccatorum rursum, sicut Adae et Euae spiritale praeputium, male repetita nuditas condemnetur, ne nouus homo quicquam Iudaei habere uideatur aut gentis. Ambo enim illi carnales sunt, ambo sine fructu. Vnde dubium non est neque praeputium aliquid esse neque circumcisionem, sed solam obseruationem uoluntatis dei esse fideliter uiuentibus necessariam.       De patientia. Etsi beata diuersis uita uirtutibus quaeritur, cuius cupidine flagrans humanitas per momenta suspirat, tamen omnes uno eodemque consensu quasi quendam patientiae deferuntur in portum, sine qua nec audiri nec concipi nec disci quicquam poterit nec doceri. Nam profecto sola est, ad quam prorsus res omnis spectet, dubium quippe cum non sit spem, fidem, iustitiam, humilitatem, castitatem, probitatem, concordiam, caritatem, omnes artes omnesque uirtutes, ipsa quoque elementa eius constare non posse sine eruditione uel freno. | Est enim matura semper, humilis, cauta, prudens, prouida, omni necessitate contenta, quauis turbationum tempestate tranquilla. Serenitatem suam nebulis turbulentare non nouit. Paenitentiam nescit; altercatio quid sit ignorat. Omnes aut deuitat aut portat iniurias. Incertum est, utrum inpassibilis iudicetur, cum aliquid passa quasi nihil passa sit inuenitur. | Postremo impossibile est, fratres, eius aestimare uirtutem, cuius uinci uictoria est. Non illam loco uis ulla detorquet, non labor, non fames, non nuditas, non persecutio, non metus, non periculum, non mors, non tormenta morte ipsa grauiora, non potestas, non ambitio, non felicitas. Semper inmobilis manet, alta quadam ac diuina temperantia robuste librata, uniuersas permotiones animorum placida moderatione compescens, et ut omnia non magno opere deuincat, se primo uincit.       Non uirtutes possunt esse uirtutes, non perennes elementorum status, non tempora cognata connexione in solemnes reditus commearent, nisi rerum disciplinam conuersionemque quasi quaedam sollicita mater patientia custodiret. Sol denique quamuis mira celeritate alternas mundi metas illustret, tamen numquam dilectam uerecundamque anteuertit auroram; qui, quod maius est, duodenis non dicam spatiis, sed momentis horarum aequabiliter se partiri non posset, si inpatientia suos cursus urgueret. | Luna quoque, quae quibusdam uidetur errare curriculo menstruali, solemnes suae ignes aetatis quod numquam prorogat inportune nec derogat, quid aliud intelligi datur quam sui opificis moderationi deseruiens peritissima insignis patientiae disciplina? Sed et mare uentis lacessitum, cum irascitur, quamuis reciproca uicissitudine nunc pulsantibus caelum, nunc requirentibus terram aestuantibus undique uitreis armatum montibus, uiolentis undarum saeuientium cumulis, toto corpore insaniat, tamen extremorum pallido ex recursu uoluminum quasi ius terrae cognoscens ac uiolare deuitans mira patientia in se frangitur, his denique fluctibus, quibus cogitur, refrenatur. | Haec germinantibus pratis, messibus flauis, uitibus curuis, semipallidis oliuis et felicitatem praestat et gratiam, cum [in] uniuscuiusque temporis fetus partu crudo in alterius contumeliam inpatientia non sinit praecipitare. Quid auium diuersarum decora commercia litterataeque quid arduis uolatibus aeriae grues? Quid piscium dissimilium cum suis sibi ductoribus gradatae aetatis innumerabiles cunei? Nonne cum inuitationi temporum parent solemnisque remigii specioso discursu uel aquas sulcant uel aera distinguunt, et patienter ueniunt et patienter excedunt?       Solus homo praeceps, solus inpatiens, prauis cotidie mobilitatibus gaudet, uarietatibus studet; miserum se putat, si ipse sit, nec intellegit rem dementiae esse consimilem, in statu suo animum non manere. Inpatientia enim quid est nisi mens lubrica, permotionibus crebris et rapidis se semper expugnans; animus infidelis etiam sibi; actus improuidus, instabilis, caecus, incautus, inconstans, totus concitatus in ruinam; res sine substantia, negotium sine persona? Omnia cito temptat, omnia momento disturbat, mater criminum, curiositatis magistra, acumen temeritatis, auctor detestabilium pariter ac magistra malorum. Hominis nam salutem ab incunabulis mundi mors ut iugularet ac iugulet, ab ipsa prorupit. | Denique Adam in arce cum esset adhuc paradisi constitutus beatissimusque beati orbis imperio potiretur, tam diu felix, tam diu inexterminabilis uixit, quam diu imperata regalis edicti continuit. At ubi sinistro consensu inuidi ex lubricitate serpentis est inpatientiam mutuatus sacraeque arboris pomum male dulce delibauit, lacrimas repperit, dolores et gemitus, spinas et tribulos sibimet comparauit ultimoque sudore turbatus posteris hereditatem indigestae mortis, quae homicidium mox [ut] peperit, dereliquit. | Denique nec mora est: inpatienter fraterni inuidus muneris in fratris Cain anhelat exitium et deo ante negotium parricida est; nec eius saltem coercentis uoce comprimitur, sed eo magis ac magis instat, donec effusione sanguinis conceptum piaculum duplicetur. Miratur orbis uacuus se duobus angustum; mirantur elementa hominem, qui factus sit ad imaginem et similitudinem dei, posse iugulari, et hoc a fratre. Erubescit rudis terra pio sanguine impiata. Solus Cain exsultat infelix et, quod teste caret, putat se caruisse facinore, quem deus uidit, quem conscientia redarguit, quem fratris sanguis accusat. | Quid inpatientiam Sodomorum, ubi inlicite uiri opprimebantur a uiris, prodigiosae libidinis ignes ignis diuinus incendit intestinique facinoris foedus, quo infeliciores subactis infami hasta persequentes hospitum terga depopulabantur, e caelo imber fusus a domino flammis et sulphure armatus poenali procella deleuit? Iudaei contionibus tument; altaria diuina cum uenerantur, euertunt; uaria caede prophetas elidunt; Moysen amore nimio lapidare conantur; aduersus dominum semper ingrati uariis molitionibus pugnant multisque diis ac regibus seruire gestiunt, qui uni deo per inpatientiam seruire minime potuerunt.       Sed inpatientiae hactenus exempla prolata sint. Neque enim est studiose, ut arbitror, memorandum, quod optaueris compescendum, maxime cum eius natura sit talis, ut numquam moretur in propriis, sed in publicum tota diffusa sit, diffamationibus uigeat, huc atque illuc aestuans uarie caeca prorumpat, uicta sit autem, si dissimulatio celebritatem eius obscuret.       Nunc ad patientiae reuertamur uirtutem, quae maioribus nostris illustri uirtute perennem gloriam peperit et salutem. Abel ideo martyr, quia iustus; ideo iustus, quia patiens; a quo pati martyres didicerunt patiendo libenter, quod non merentur. Noe cataclysmum, quo omnis caro funditus deleretur, denuntiante deo imminere per momenta et credit et timet arcamque, cum suis ut saluus foret, quam iussus est facere, non praecipiti festinatione compingit nec tantum munus quasi praesumptor aut demens rapit, sed patienter aedificat, patienter exornat, patienter uariis animantibus replet. Quando ingredi iubeatur, quando ianuam claudere, patienter exspectat, dignus euadere, qui in tanto orbis metu non festinauit euadere.       Nunc mihi Abrahae memoranda est mira illa temptatio, quae eum aut sacrilegum fecerat, si contemneret deum, aut crudelem, si occideret filium, nisi quadam singulari ac uere diuina patientia inter religionem pietatemque negotium temperaret, in spe non denegans deo, quod contra spem acceperat a deo. Igitur Isaac sibi dulcissimum filium, deo uictimam dulciorem contemnit, ut seruet, destinat iugulare, ne iugulet, securus illo se non posse displicere facinore, quod deo gerebatur auctore. | O nouum spectaculum ac uere deo dignum, in quo definire difficile est, utrum sit patientior sacerdos an uictima! Non percussoris, non percutiendi claudicat color; non membra tremore uibrantur; non dimissi, non torui sunt oculi. Nemo rogat, nemo trepidat, nemo se excusat, nemo turbatur. Ne uere sit parricidium, ille lignum quo inuratur sibi praeportat, ille aram struit. Ille exserit gladium, ille ceruicem. Vno uoto, una deuotione, ne quid profanum sit, diligenter ac patienter geritur, quod ab altero celebratur. Sub tanto, non dicam humanitatis, sed ipsius naturae metu laeti sunt soli. Cedit affectus pietati, pietas religioni, fauet utrisque religio. | Medius stupet gladius nullo impedimento suspensus mactatione terribili gloriam se praestitisse, non crimen. Quid hoc est? Ecce immanitas in fidem et scelus transit in sacramentum; parricida incruentus redit et qui immolatus est uiuit. Ambo sibi gloria, ambo claritatis exemplum, ambo dei cultus admirabile saeculis testimonium. Felix orbis fuerat, fratres, si omnes sic fierent parricidae.       Iacob per patientiam et benedictionem lucratus est et fratrem. Dat iracundiae locum, securus ut redeat; domum patri commendat, sensim mitisque discedit, ut probet se et meruisse et non ambisse quod meruit. Ac ne quis hanc patientiam timiditatis nomine obscuret, in ducendis quoque uxoribus talis est condicio: Liam excipit, prolixa tempora obseruat, omnia soceri libens tolerat imperata; qui si esset inpatiens, astu circumscriptus pro Rachel postmodum tempore numquam reparato seruiret. | Similiter Ioseph patiens inuenitur, e pascua cum a fratribus rapitur; patiens, cum in puteum dimittitur; patiens, dura cum hasta distrahitur; patiens in carcere, in regno patientior, patientissimus, desideratos cum fratres agnosceret; et ubi iactantia se non potest continere, positus in honore. Caelestis profecto est ista patientia, quam a suo statu non aerumna, non felicitas, non affectus potuit commouere.       Aduersus Iob diabolus, qui non fertur blandus, aestimare licet quid moliri potuerit incitatus, maxime cum a deo acceperit facultatem, ut atrocitatis inueteratae in examen iusti quibus possit armis, quibus possit uiribus, niteretur. Igitur nouum ac paene incredibile committitur proelium. Vltra morem diabolus pugnat, sed Iob dissimulando plus pugnat. Ille eius magnum atque opulentissimum censum uno momento disperdit cohortemque florentissimam dulcium liberorum atrocissimo impulsu, tectis parietum cum ruina confusis, nimia crudelitate festinus sepelit, antequam iugulet. Ipsum postremo, quem diuitiis exspoliauerat magnis, magnis uestit ulceribus, quibus insuper uermes immittit edaces, ut in tormenta morientis cum homine aduenticium uulnus inquilino uulnere finiretur. | At Iob cunctis uiribus aduersae partis exspectatione placida profligatis, in semet fortior ruinis, omnibus quaeque deleuerat bellum recuperatis in melius, felicitatis pristinae statum dissimulando non perdidit, sed mutauit. Hic ego patientiam domini memorare non audeo, ne quam deus inter homines deputatus patiatur iniuriam; idonea laus enim non est, cui principatum adimit peraequatio. At cum omnes omnino memorati omnesque felices eius dono sint tales, contumelia est laudare dominum, cuius condigne laudare non queas seruum.       Sed o quam uellem te, si possim, rerum omnium regina, patientia, magis moribus concelebrare! Scio enim, quia libentius in tuis moribus, tuis fundamentis tuisque consiliis quam in alienis nudisque sermonibus conquiescis neque tantam in multiplicandis uirtutibus laudem ponis, quantam in finiendis. Tu uirginitati praestas, ne flos eius ullo morbo, ullo tempore deflorescat. | Tu uariarum semper in tempestatum crebris turbinibus constitutae fidissimus miserandae uiduitatis es portus. Tu sanctissimo coniugali iugo rudi ceruice subeuntes in nisum laboris uel amoris aequalem retinaculis blandis quasi quidam peritus auriga componis. Tu amicitiam idem uelle atque idem nolle docuisti. Tu seruituti unica ac fortissima consolatio saepe libertatem paris. | Tu paupertati praestas, ut habeat totum sui contenta, cum sustinet totum. Tu prophetas prouexisti. Tu Christo apostolos glutinasti. Tu cotidiana martyrum et mater es et corona. Tu murus fidei, fructus spei, anima caritatis. Tu specialiter omnem populum diuinasque uirtutes quasi crines effusos in unius uerticis nodum, honorem decoremque conducis. Felix aeternumque felix est, qui semper te habuerit in se.       De auaritia. Nec singulare nec friuolum crimen est, fratres, uel maxime Christianum cupiditatis compedibus alligari profundaeque noctis feralibus tenebris obcaecatum miserabiliter ad ima deferri. Sed quia inexstinguibilis pestis incendio totus mundus exarsit, auaritia, ut putatur, crimen esse desiit, quia neminem qui se possit arguere derelinquit. Omnes enim passim furore insatiabili turpes praecipitantur in quaestus, nec quisquam prorsus inueniri potest, qui ei saltem uel uno momento iustitiae frenos inponat. | Inquieta semper exaestuat, saeuit, pugnat, rapit, congregat, seruat sui tenax, appetens alieni, non suo, non alieno, non ipso orbe contenta. Totum possidet et de inopia queritur semper. Denique ad sua numquam peruenit uota. Quantum fuerit auctior, fit tanto miserior: expers otii, expers satietatis, per fas atque nefas, artibus multimodis ac uersutiis armata bacchatur, salutis suae alienaeque contemptrix, solum metuens ne desit ulli quod radat.       Inde est, quod uniuersae nationes mutuis cadunt per momenta uulneribus, concussae gemunt urbes, deleta rura respirare non possunt, maria plus praedonibus saeua sunt quam natura; obseratae gladiis uiae humano cruore pinguescunt; testamenta heredes incognitos ex sese recitari mirantur; amicae sub fallacia manus innoxias animas secure conficit ebibita ueneni tempestas; sepelitur noua odii rabie, antequam nascatur, matris iam non in utero sed sepulcro incognitum pecus, quod legitimam nec mortem potuit sentire nec uitam.       Recte igitur apostolus ait: Radix omnium malorum est auaritia; hac enim matre eademque magistra uniuersa quae diximus, sed et alia multa, immo omnia undique sine pausa quae scaturiunt mala nascuntur atque concelebrantur, quae condemnare falso humanitas gestit; camelum enim glutiens culicem liquat; reicit stillas criminum et auaritiae, unde criminum fluenta funduntur, ebibit fontem.       Huic non iura, non leges, non honor ullus obsistit, quia quicquid aut emitur aut distrahitur, liberum non est: non nobilitas, quia per hanc credit, hanc excolit, per hanc hoc sibi nomen inuenit; non sanctitas, non munitio, quia nihil est tam sanctum quod non uiolari, nihil tam munitum quod non expugnari pecunia possit; non necessitudo sanguinis, non amicitia, quia non suo merito, sed auri, argenti facultatumque beneficio quis aut amatur aut odio est. | Denique haec est causa, quod fratrum pia nomina plerumque gladiis amica uidemus esse quam sibi; quod parentes opulenti abolita sui nominis sanctitate filios suos non sine utriusque dedecore patiuntur errare stipi triuiali subiectos; quod liberi parentum uitam sua damna iudicantes iniecta uiolenter manu ipsi naturae, inuasis hereditatibus ante tempus parentes suos compellunt uiuere miseriae, facultatibus mori.       Pro nefas! Quid tibi tua tollis, infelix? Quid extraneo facias, qui in te auarus es? O detestabili detestabilius malum! Inuicem dum exspoliant persequuntur fallunt, hostes probant, praedones laudant, latrones excusant, nec sui umquam uenit in mentem non esse humanae potestatis crastinum diem ac ne ipsum, quo res agitur, quia quod uoluitur semper, in momento quid adferat dubium est. | Sed oculis patentibus caeci dilatant horrea, terras angustant, urgent saltibus saltus et, si orbem totum possideant, fines oderunt. Inlicitum putant habere uicinum. Construunt praedia, sepulcra defodiunt; timeant omen qui non timent mortem: sic, sic interempti plerumque iacent canibus, alitibus ferisque donati, ubique dispersi, utrobique deperditi, semesis ossibus, etiam suis carnibus nudi. | Conspicite rem auaro condignam! Ille, ille amplum qui habuit censum, exiguum non habet tumulum; quos prophetes egregius hactenus increpat dicens: Quid profuit nobis superbia aut quid diuitiarum ambitio contulit nobis? Transierunt ista omnia tamquam umbra. Sed et dominus ipse dicit: Quid prodest unicuique lucrari mundum et animae suae pati detrimentum? .       I nunc, insatiabilis homo, et in detestabilis congestionis lucra letifera etiam ipsa elementa nouis artibus coge! Licet radient tibi pretiosorum lapidum discoloribus formis referta penetralia, gemat terra sub pondere argenti, auro ardens tota domus pugnet sua flamma cum sole honorumque exinanitus a te gradus non inueniat quod tibi praestet, meminisse tamen debes, quia mors non timet nec diuitias nec honores. | O caeca mens hominum! Quam uarie, unam tamen contendit in mortem: pauper, cum opes infeliciter quaerit, quas feliciter non habet; diues, cum diuitias putat se non habere, quas habet. In uno nititur auaritia, bacchatur in alio, in utroque crescit, in utroque non desinit. Verum tamen eos uno momento exigua humus et peraequat et satiat, enorme quod cum tota ambitione sua non potest aurum.       Hinc unus pecuniam suam tamquam hamum proponit, ut facultates ad se attrahat alienas; quam peregrinantem ferali supputatione nutrire non desinit, ut summam quaerat, non quam commodatio dedit, sed quam ei pepererint armati numero dies, menses et digiti. At plerumque cum sua sibi industria fenerator etiam ipse nudatur, ei cum casu aliquo fraus, inopia, fuga, mors extorserint debitorem. Auaritiae enim natura talis est, ut auariorem faciat. Plerumque plus tulit auaro quam praestat, ac sic saepe contingit, ut merito perdat etiam sua, qui desiderat aliena. | Illinc alius uias uiantibus cludit, arcet ab herbis, arcet a siluis, arcet ab aquis, et quidem copiosis uacantibus plurimis negat hominibus, quod auibus, serpentibus, feris non potest denegare. Mera profecto uesania est beneficiis inuidere naturae. | Alius inde rerum omnium captat annonam, aucupatur distrahendi tempus, minor in mensura, maior in pretio; negat se habere, quod distrahat, ut rogetur, ut iugulet. Atque utinam incorrupta species uenderetur! Ingemescit praeterea, si annus est sterilis, multo magis, si fertilis fuerit: illic quia parum distrahit, hic quia non solus. Vultis scire, quantis sit tenebris obuolutus? Irascitur deo, si non semper fiat publicis luctibus diues. Bene, bene: cum quis quaerit aurum, inuenit gladium.       Inter haec nemo considerat condicionem fragilitatis humanae, nemo hostem, nemo fiscum, nemo latronem, nemo domesticum, qui cognitione secreti est omnium peior, nemo imminentes diei iudicii flammas, per quas omnes nudi transituri sumus. Solum colitur, de quo dictum est: Idola gentium argentum et aurum, pro quo quis aut iugulatur aut iugulat. | Vellem scire tamen, tanta eius rabies quid uoluptatis habeat, suo cultori quid praestet. Febrem non exstinguit, morbos non discutit, uulneribus non medetur, dolores non tollit, mortem non repellit, nisi quod sanos occidit; nec manducatur aliquando certe nec bibitur nec in inferno cum suo praedone descendet, solum quod oculos infelices inanemque conscientiam ad hoc in maligni fulgoris cupidinem diram spe potiundi praecipitat, ne gratis homo uideatur occisus.       Sed nos non ad auaros, sed de auaris sermonem fecimus, fratres; alioquin solis diuinis exemplis oportuerat perorare, esset si quis hic talis. Sed quia in uobis fides et pietas, quae est idonea expultrix auaritiae, manet atque gloriatur, digni estis uniuersi aurum argentumque non tam habere quam esse. Nam uos estis aurum uiuum dei, Christi uos argentum, uos spiritus sancti diuitiae; uos si terrena metalla tempseritis, longe his uitae uestrae thesaurus. Vobis auro constructa aetheria illa ciuitas destinata est. Nulla intrare uolentibus mora; patent duodecim portae, habitacula praeparata sunt infinita. | Nemo sit de mansione sollicitus: certae gloriae nostrae insignis res erit, si dei ciuitatem felicitate nostri numeri fecerimus angustam. Itaque estote securi: nihil in illa deest umquam, nihil ab suo statu aut tollitur aut declinat; omnia bona atque perpetua exuberant passim. Certe, quod primum est, nemo eget, nemo inuidet, nemo furatur, nemo rapit, nemo proscribit, nemo iugulat, moritur nemo; omnes felices, omnes unanimes, omnes inmortales, omnes sunt semper aequales; quod unius est, omnium est; quod omnium, singulorum. Vultis scire, quae illic beatitudo uersetur? Nemo suam uestem, nemo suas margaritas abscondit, nemo lapides pretiosos, nemo aurum, nemo argentum, et tamen ullus non timet furtum.       Incipit praefatio. Negotioso cursu, reciprocis ambagibus operis mundani pensa perpetuans, genitali semper nouellus occasu, a se in semet sua per uestigia reuolutus dies salutaris aduenit, officiis sacramenti dominici omnibus omni genere munerum largus. Namque piis mercedem sacerdotibus praestat, consequentibus ministris promotionis augmentum, immortalitatis fidelibus fructum, paenitentibus curam, catechuminis lucis uiam, competentibus remissa omnium peccatorum, sicque cunctos in unam Christi corporis gratiam congregatos ad caelestia regna perducit per dominum et saluatorem nostrum Iesum Christum, qui est benedictus in saecula saeculorum.       De Genesi. Nisi quis hostem, a quo impugnatur, expugnet, numquam bonis suis poterit uti securus. Sunt enim multi, qui adserere conantur chaos in principio fuisse, id est informem indigestamque latentis naturae congeriem aceruo quodam magnitudinis suae per se in se manentem; postea uero deum hanc diremisse ex eaque constituisse mundum pariter et or nasse. Igitur si, ut uolunt, deus materiam, qua usus est, non fecit, sed aeterna sit, ut ipse est, duo sunt ergo principia et quidem repugnantia. | Ac per hoc necessario requirendum nobis erit, quid sit fortius de duobus: illud quod sensibile est an quod caret sensu. Verum quis dubitet illud fortius esse, quod sentit, quod sapit, quod cogitat, quod mouet, quod mouetur, quod mira prouidentia chaos ipsum ut chaos non esset effecit, quod eius membra discreuit, ratione disposuit, coloribus decorauit, determinauit mensura officiisque competentibus seruire praecepit? Vnde non est principium quod senescit, quod opus factum est alienum, quod non est in sua positum potestate, quod a sua substantia tollitur, quod mutatur, quod alieno mouetur pulsu, quod quid sit, quid fuerit, quid futurum sit, non potest aliquando sentire.       Solus deus est itaque principium, qui ex se ipso dedit sibi ipse principium; solus ante omnia et post omnia, quoniam in eius manu inclusa sunt omnia; ex se est quod est; solus sui conscius, quantus et qualis est; solus perfectus, quia non potest illi aliquid nec addi nec minui; solus omnipotens, quia ex nihilo uniuersa constituit, uirtute regit, maiestate custodit; solus indemutabilis ac semper aequalis, quia in se non admittit aetatem; solus sempiternus, quia immortalitatis est dominus. | Hic est deus noster, qui se digessit in deum; hic pater, qui suo manente integro statu totum se reciprocauit in filium, ne quid sibimet derogaret. Denique alter in altero exsultat cum spiritus sancti plenitudine una originali coaeternitate renitens, quemadmodum, si dicere dignum est, duo maria, quae in semet recumbunt, freto aestus alternos in unum conferente connexa, quae, licet sui proprietate, locis uocabulisque discreta sint, tamen trini profundi saporis una uirtus, una substantia, una est fluenti natura nec potest incomprehensibilis communisque undae diuidi magnitudo ex utroque in utrumque commeando largiflua, utrisque propria, nulli priuata. Etenim damnum patientur ubertatis et gratiae, si adimatur, quod uno eodemque aestu alterum ex altero decoratur.       Tractatus Exodi. Sacram legem qui spiritaliter accipit, fratres, iste est, eius qui fructu lactatur. Iudaei etenim cum carnaliter sentiunt in gregibusque pecuinis agnum bifaria natura commissum, qui inueniri non potest, quaerunt, sic agnum uerum, quem inuenerant, perdiderunt. Non enim intellexere, quia ex haedis humana designabatur caro suis onusta peccatis, ex ouibus spiritus maiestatis; quae utraque in Christo concreta agnum legitimum praestiterunt. | Hic est agnus, fratres, de quo lex ait: Pascha est domini; apostolus quoque Paulus: Pascha nostrum immolatus est Christus. Cur autem dignatus fuerit immolari, Iohannes Baptista ante praedicauit his uerbis: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Hic itaque dictus est primitiuus, quia paternae antiquitatis solus est conscius; hic maturus, quia post ipsum non est ullus; hic sempiternus, quia occisus est et inuentus est uiuus; hic imma culatus, a peccato quia solus est mundus; hic salutaris, quia per ipsum uincimus mortem; hic masculus, quia dei est uirtus; hic, inquam, agnus perfectus, quia in ipso magnus ille sacerdos pio mysterio sua uictima inclusus hodie deum reddidit hominem, quem litauit.       Item tractatus sequentiae Exodi. Tempus non sinit, fratres, imagini reddere ueritatem. Verum tamen, Iudaee, quid monumentis tui criminis gratularis? In Aegypto seruisti diu, non sorte peregrini, sed merito. Ereptus es inde, non tua euasisti uirtute. Columna nubis te perduxit per diem, ut ostenderet caecum; ignis columna per noctem, ut admoneret arsurum. Angelus praeuius tua castra promouit, ut etiam praesenti deo probareris ingratus. Per mare pedibus ambulasti, ut patereris in terra naufragium. Ad hoc sane in eremo aquam de petra bibisti, manna de caelo gustasti, ut, cum esses ad egestatem postmodum deuolutus, praeteritorum bonorum recordatione acrius torquereris.       Tractatus Esaiae. Quantum sonus lectionis indicat, fratres, Iudaicus quidem populus impietatis arguitur, sed Christianus, ne talis euadat, pariter commonetur. Denique ut iste plus timeat, ille terretur; ille uapulat, ut iste proficiat. Compendiosum felicitatis genus alterius periculo discere, quid debeas deuitare. Vnde, fratres, in tali re non loquela est exhibenda, sed cura, quam paucis accipite. Iram dei generaliter comminantis qui uult effugere, debet illi inculpate seruire.       Memoratae uineae disputatio, fratres dilectissimi, longe lateque diffusos limites habet, quos peragrare competenti sermone urgentium sacramentorum non sinit pondus. Verum tamen ne in toto solemnitas cesset, paucis eius degustate sermonem.       Vinea dei quidem prior synagoga fuit, siluosis errantium palmitum crinibus uilis; quae cum per uoluptuosa ac profana loca lasciua passim se fronde diffundit, generauit pro fructibus spinas, pro uua labruscam. Cuius rei indignitate commotus dominus illa deserta aliam sibi, id est ecclesiam matrem, sua pro uoluntate plantauit, quam sacerdotalibus officiis excolens piaque potatione fecundans felici ligno suspensam uberrimam docuit afferre uindemiam. | Inde est, quod hodie uestro de numero nouellae uites ad iugum perductae, scaturientis musti dulci fluento feruentes uinariam dominicam cellam communi gaudio repleuerunt. Quod ut uobis quoque fide uestra adolescente contingat, praestabit deus pater omnipotens per dominum Iesum Christum, qui est benedictus cum spiritu sancto in saecula saeculorum.       Tractatus Danielis. Martyrii quodam modo pars est, fratres dilectissimi, martyrum non horruisse supplicium. Quantum etenim multiformis crudelitatis lugubris contemplatio retrahit a corona, tantum generosa ac perfecta fides quique illi fuerit cruciatus sua complicat uota. Denique tres pueri in illo sacro certamine prae oculis deum sibi proposuere, non flammas, praemium futuri, non poenam. Sicque inter taetros undantis incendii globos triumphantes barbarum regem, minas omnes, ipsum quoque supplicium docuerunt ignes sanctis hominibus non esse fortiores, per dominum Iesum, qui est benedictus in saecula saeculorum.       Tractatus Psalmi XLI. Eia, fratres, quos beatae sitis exoptatus ardor incendit, quos nectarei fluenti dulce murmur inuitat, lacteum genitalis fontis ad laticem conuolate incunctanter ac fortiter bibite, dum licet, superfluentis amnis undae subiecti toto impetu totaque deuotione uestra uasa replete, ut semper uobis aqua sufficiat, hoc ante omnia scientes, quia hanc nec effundere licet nec rursus haurire.       Tractatus de Iuda. Iudas tres liberos habuit: Her, Aunan, Selom. Hic mulierem, cuius nomen est Thamar, accepit uxorem maiori filio suo. Qui filius cum maligne domini ante faciem uersaretur, scriptura teste a deo perhibetur occisus. Secundo imperat, ut intret ad fratris uxorem ac semen excitet fratris; qui ingressus semen suum fudit in terram. Quod cum deo malignum quoque uideretur, pari eum morte damnauit. Coniunctionem autem tertii filii apud nurum per aetatem excusat deterritus, ne etiam ipse similiter moreretur, praecepitque mulieri, ut in domo patris sui uidua permanens nuptias maturas exspectet. | Cum res sic se haberet, eius uxor moritur. Qui consolatus cum ad oues tondendas pergeret suas atque hoc Thamari nuntiaretur, quae Selom uiderat maturum ei nec tamen nupserat, uestem uiduitatis exponit, aestiualia induit, semet decore componit locoque constituit, Iudas qua fuerat transiturus. At ille uisam mulierem fornicariam putat, quae pudoris integritatem faciem uelando monstrabat. Interpellat eam, poscit ingressum, missurum se promittit haedum. At illa promisso expetit pignus, magis illo contenta quam praemio accepitque ab eo eius monile, anulum, uirgam; tumque negotio confecto, conceptu signata, quem uerae fornicariae habent perosum ac semper uitant, uiduitatis uestem rursus accepit. | Interea secundum condictum haedus mittitur, fornicaria quaeritur nullaque ibidem umquam fuisse ab incolis renuntiatur. At Thamaris nostrae cum processu temporis procedit et uterus. Mirum profecto uidete mysterium! Quae celauerat faciem, non celat uentrem. Defertur fornicationis rea sine labore accusatoris uidua praegnans. Irascitur socer, eam produci iubet atque incendio concremari. At illa constanter adest, sibi quae non inpudicitiae, sed futuri scilicet indicii negotium procurauerat, dicitque ei se debere conceptum, cuius monile, anulum teneret et uirgam. Qua re cognita Iudas non tantum ab ea se refrenauit, sed insuper eam et iustificauit.       Iudas, quantum intelligi datur, ex parte prophetarum, ex parte patriarcharum patrumque typus erat, qui ob iustitiam dei omnes homines filios computabant. Igitur Her primitiuus filius primitiuus est populus, id est hemithei omnes potentissimi et reges, qui ferocitate uirtutis ac libidinis rabie digladiantes omnem orbem corruperant terrarum, insuper decernentes sibimet ipsis pro domibus templa, erigentes aras nomini suo, qui, quae essent habituri sepulcra, nescirent, caelum promittentes sibi, pro quorum actibus, si posset, ipsa quoque erubesceret terra, postremo deos esse aduersus deum asserentes, qui a sanae mentis hominibus ne hominum quidem uocabulo digni iudicarentur. Pro quibus causis a deo non tantum sunt disperditi, sed etiam perpetuo poenali supplicio destinati.       Aunan autem secundus frater Iudaicus est populus, cui praecipitur, ut semen excitet fratris, non utique illud, quod a deo damnatum iure uidebatur, sed ut reliquas nationes, quas idolatriae, de qua diximus, disseminatae uenena confecerant, ad dei cultum bonae uitae exemplis sacraeque legis religiosis exhortationibus excitaret. At ille semen suum fudit in terram; semen significat non creaturae, sed cordis. Etenim semen cordis uerbum est dei, cata Lucanum domino sic dicente: Est autem haec parabola: semen est uerbum dei. Qui autem iuxta uiam sunt, hi sunt, qui audiunt uerbum et uenit diabolus et tollit de corde illorum uerbum, ne credentes salui fiant. | Terra uero hominem idolumque significat, quia et hominem deus de terra finxit et homo idolum de terra composuit. Semen ergo suum fudit in terram, hoc est dei mandata neglexit et idolis profudit. Propter quod a deo similiter etiam ipse praesentem sententiam damnationis excepit, quia, sicut est detestabilis qui, cum sit homo, deum se fingit, ita detestabilior qui deum colit, quem ipse disposuit.       Selom autem praedictorum tertius frater minor ex gentibus uenientis nouelli populi imaginem depingebat, Thamar, ecclesiae, quae ei recte nupta non est, quia Christo ueniente baptismatis spiritali unda in gremio renatus ecclesiae filius eius futurus fuerat, non maritus. Iudas amittit uxorem, id est synagogae fides moritur. Quod autem inquit: consolatus est, utique intelligitur spe Christi uenientis, qui non tantum prophetis synagogae lapsu desolatis solacium praebuit, sed etiam nos omnes in aliqua constitutos angustia recreare consueuit. | Ad oues suas tondendas pergit, id est, ab hominibus iustis bonorum operum fructus exposcit. Quo audito Thamar cum esset in domo patris sui, id est in templis infamibusque spectaculorum omnium locis (pater enim omnium corrupte uiuentium diabolus designatur, domino Iudaeos sic increpante: Vos de diabolo patre estis et concupiscentias patris ues tri facere uultis), uestem uiduitatis deposuit, id est sordidae religionis sordidos ritus abiecit. Aestiualia induit: aestiua uestis, fratres, et munda est et exacta, cum qua facile et opus fieri possit et tolerari ardor aestatis, id est temptationis; quam esse utique credulitatem non potest dubitari, quia hanc qui habuerit, necesse est, ut expedite uiuat et munde. | Igitur ne cognoscatur, faciem uelamine obscurat: necessario, quia adsertor pudoris eius nondum uenerat Christus. Non cognoscitur a socero: ad Iudaeos enim, non ad gentes prophetae fuerant destinati. Fornicariam putat: recte, quia Iudaeorum populo seruiebat. Cum ea conuenire cupit, quia prophetiae magis gentes quam Iudaei fuerant credituri, domino dicente: Amen, amen dico uobis, quia publicani et meretrices prae cedunt uos in regnum dei. Haedum ei promittit, id est, quae sit peccatori peccati merces, ostendit. Quam accipere deuitauit, quia inter agnos uenturo tempore, non inter haedos deputatur, qui pignus trinitatis acceperit. | Denique expetisse atque accepisse describitur monile, anulum, uirgam. Quibus ista significatio coaptatur? Monile, fratres dilectissimi, lex est, quae salutaribus monitis diuersis uirtutibus diuersoque charismate omnium credentium non colla, sed corda decorare consueuit. Virga per lignum sacramentum passionis domini annuntiabat, sicut euidens declarat exemplum, quod Psalmorum in libro sic habetur: Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Parasti in conspectu meo mensam aduersus eos, qui tribulant me. Inpinguasti oleo caput meum et poculum tuum inebrians quam praeclarum. Vtique, fratres, calix sanguinem, mensa corpus, oleum donum spiritus sancti significat, uirga cum baculo crucem, in qua deus pro homine pendere dignatus est, ut in deum hominem, quem induerat, commutaret. | Anulus quoque signaculum fidei est, quod est Christus, cuius inlustratione maiestatis impressi atque signati, qua sincere uiuentes in custodiam nostrae salutis per spiritum sanctum imaginem referimus, quam tenemus. Quod conuenit cum ea, fidelium communionis sanctae significabat sacramentum. Thamar concepit in utero, ecclesia corde concepit, illa semine, haec uerbo. Haedus ei mittitur, temptationis uidelicet signum; etenim iustitiam qui sequitur, necesse est ut probetur. | Denique fornicaria requisita non est inuenta, quia renatus per aquam et spiritum sanctum desinit esse, quod fuerat, et incipit esse, quod non erat. Sequitur, quod uiduitatis uestem rursus accepit, non utique ut quae fecerat faceret, sed ut defleret se fecisse quod fecerat; aliter etenim quis saluus esse non poterit, quamuis sit iustus, nisi exomologesin faciens et praesentia sua peccata exstinguat et futura repellat. Thamar arguitur, quod de fornicatione conceperit; et ecclesia quasi legis adultera Iudaeorum est a senioribus accusata, quod sabbatum ruperit, quod eorum traditiones abiecerit. | Thamar protulit monile, anulum, uirgam seque liberauit sacramento numeri ab imminenti supplicio; ecclesia ipsa ueritate, in nomine patris et filii et spiritus sancti, non tantum diaboli praesentes ignes exstinguit, sed etiam futuri diei iudicii incendia superabit. Illa iustificata discessit; haec glorificata uestri numeri incrementis ac fidei cum Christo in aeterna saecula permanebit per dominum et conseruatorem nostrum Iesum Christum, qui est benedictus cum spiritu sancto ante saecula et in saeculis et in omnia saecula saeculorum.       Tractatus de auaritia. Auaritia quam facile arguitur ab omnibus, utinam posset tam facile non amari! Est enim artifex ac dulce malum et hominibus uniuersis semper infestum. Denique non habentibus diuitias habendi inicit cupiditatem, habentibus adimit satietatem. Ita omnes in rabiem una tempestate praecipitat, ut ubinam sit maior ignores. Est autem similis igni arida pabula depascenti, quae nisi finiat non finitur. Hanc mediocres fraudibus excolunt, diuites inpotentia, iudices gratia, diserti mercennaria ac duplici lingua, reges superbia, negotiatores astutia, inani pauperes uoto, cultores dei odio simulato, totae autem gentes uniuersaeque nationes gladio. | Per orbem totum uesana bacchatur nouis ac uariis artibus feruens, numquam quieta, non die, non nocte, non bello, non pace, numquam satura, lucrorum enormitate miserior. Nouum calamitatis est genus, quod tantummodo crescit, senescere ignorat. Non illam parentum pietas frangit, non dulcedo liberorum, non coniugalis affectus, non cara germanitas, non ius amicitiae, non tener pupillus, non dura uiduitas, non miseranda paupertas, non dei contemplatio: ecce enim his omnibus, prout potest, uariis artibus aut adulatur aut nocet, si quid habuerint, tantum ut tollat. Cui autem parcat, quae et mori momentis omnibus etiam friuolo ac turpi lucro festinat?       Quid igitur, miser homo, auri argentique metallo incensus uana cupiditate, uana cura torqueris? Quid talentorum magnas struis congeries? Quid hic remansura peruigil sollicitudine cassa nec tibi ipsi inde aliquid concedendo illibata custodis? Insuper de inopia quereris, qui quod habes nescis. Quicquid feceris, nihil horum tecum ad inferna portabis; quod enim naturae est, de loco ad locum transferri potest, ei autem subtrahi non potest. | Denique aurum argentumque, penitus quod eruitur magno opere terrae uisceribus, iterum celandum terrae mandatur. Etenim res est, quam habere falsum est gaudium, certissimum periculum publicare. Sed non opus est ire per singula, cum uno exemplo noscantur uniuersa eius mala, propheta dicente: Idola gentium argentum et aurum. Vnde apparet eum, qui diligit aurum et argentum, non tantum deos colere, sed eorum mores et actus imitari. Cuius rei facilis probatio est, illa cum interim, quae nostra sunt, uidemus.       Aurum argentumque, Christiane, si uera dicenda sunt, exsecraris in simulacris, colis in penetralibus tuis. Nam et illic aureis argenteisque innumerabilibus ueluti templis tereti moneta percussis inesse similiter regum uultus signaque cognoscis nihilque aliud distat, nisi quod in tua domo minuta sunt, in templo maiora. Quae si erogaueris, pecunia est, si seruaueris, simulacra. | Ancilla Christi, falso idolum respuis; mihi crede: in te colis, cuius ornatum, cuius imaginem non deponis. Ad ecclesiam dei opere uario totum inaurata corpus, exsecrabili metallo procedis onusta, ubique delicata, sub monilibus fortis. Denique ipso cultus rigore in oratione non flecteris, non manus tendis, tumidum monilibus pectus prosternere dedignaris. Sane ceruicem curuas non religione, sed pondere, quando exomologesin facies, quae plus pro ornatu es quam pro salute sollicita. Quid autem a deo impetrare te posse credis, quae eum per id, per quod irascitur, deprecaris? Aperi tandem oculos cordis: inuenies te insultare potius quam rogare. Postremo, fratres, non potest timere maritum, quae non timet Christum.       Inde est, quod coniuges nuptiali sanctissimo repugnantes iugo, pro se quisque nitentes (amore uidelicet nimio), hereditatem captat alter alterius; quod parentes filios, filii parentes oderunt; quod amicitia in facie adludit quam in cordibus commoratur; quod omne genus humanum suo interitu suisque calamitatibus delectatur uiliorem habens animam quam pecuniam; inde est, quod iustitia honestas pietas fides ueritas perit; quod deus ipse momentis omnibus patitur contumeliam, cuius praecepta contemnuntur, cui cultus, cui amor mundi praeponitur. Quoduis etenim piaculum scelus dedecus nefas libenter admittit, cuius praecordia inplacabilis cupiditas pestifera flamma repleuerit.       Sed haec non ad uos, fratres, quorum largitas prouinciis omnibus nota est, quorum pia semina totius quodam modo orbis per membra iactantur. Vobis multi redempti, multi edictis feralibus liberati, multi condicionibus duris exuti gratias agunt. Vestrae domus peregrinis omnibus patent; sub uobis uiuus mortuusque diu numquam uisus est nudus | Iam pauperes nostri alimenta rogare non norunt; iam uiduae atque inopes testamenta conficiunt. Plura ad laudem huius beatitudinis uestrae possem dicere, nisi essetis mei. Vnum tamen prae gaudio tacere non possum: fenerando pauperibus omnes copias auaritiae subactas uestrum sine inuidia transfertis in censum. Quid enim esse potest ditius homine, cuius profitetur deus se esse debitorem? Qui est benedictus in saecula saeculorum.       Tractatus de Iob. Sacrae historiae, fratres dilectissimi, ad hoc nobis est tradita legenda narratio, ut maiorum, si fieri potest, saltem aliqua ex parte mores imitemur, si non possumus imitari uirtutes. Tanta enim probitate uixerunt, ut pars felicitatis sit nosse, quid fecerint.       Igitur Iob uir fuit iustus et uerax, ab uniuersis concupiscentiis huius mundi secretus, conuersatione limpidus, mente limpidior, usque adeo circumspectus atque inreprehensibilis, ut dei sit testimonio collaudatus. Vnde non inmerito beatus beata uita fruebatur. Namque erat illi splendidissima domus, diues census, diues quoque numerus liberorum et, quod est parentibus gratum, utriusque sexus et inuicem se amantium; quorum pro numero deo diurnas hostias offerebat. Tanto autem puritatis ac fidei erat muro munitus, ut non auderet eum adtemptare diabolus nisi a deo iussus. | Iam hic considerate, fratres, quemadmodum saeuierit incitatus, qui ferri non potest blandus. Igitur famigerabile committitur proelium: Illinc diabolus horrendum totis intonans armis ministrisque insuper suis in auxilium concitatis, terribili increpans tuba praedonum corda face furiali succensa, impetibus crebris passim totas hominis dei facultates inuadit, subito rapina, igne ferroque uniuersa uno momento disperdit. Hinc Iob alta fidei radice robustus tot nuntiis lugubribus tunditur nec mouetur, sed tantum benedicit deum facultatesque suas contemnendo custodit. | At ubi diabolus adgressuris tantis nihil se profecisse cognoscit, omnem impietatis suae rabiem in filios eius effundit. Nam cum solito more unanimes una epularentur in domo, subito concussis toto nisu quattuor angulis eius in confusam molem parietibus tectisque labentibus illam sanctissimam fratrum cohortem sepelit antequam iugulet taleque est commentus pietatis excidium, ut in illa unius funeris turba paternus dolor non sufficeret orbitati, cum nescit, quem primum plangat, quem priorem inueniat, cui primum iustitiam crudi funeris soluat. | Quo nuntio accepto dei seruus scidit uestimenta sua, non ut deo inuidiam faceret, sed ut expeditus cum hoste pugnaret. Contempsit denique in perditis facultatibus diuitem, dissimulauit in amissis liberis patrem, in poena sui corporis iustum. Namque summo capitis a uertice usque ad imos ungues pedum plaga inimici percussus populosis ulceribus non distinctus est, sed totus unum uulnus effectus. Verum tamen in his omnibus nihil aduersus deum improbe loquitur, non uxori inlicita suadenti succumbit, non amicis insultantibus cedit, sed uictor crudelitatis et impietatis in sterquilinio foetido scaturiente uermibus, quasi nihil passus, sed solo dei timore contentus. O felix uir, qui mira patientia deum promeruit, diabolum uicit, sanitatem recepit, facultates liberosque suos non perdidit, sed mutauit!       Iob, quantum intellegi datur, fratres carissimi, Christi imaginem praeferebat. Denique comparatio indicat ueritatem. Iob iustus dictus a deo est; ipse iustitia, de cuius fonte omnes qui beati sunt gustant; ecce enim de ipso dictum est: Orietur uobis sol iustitiae. Iob uerax est appellatus; at est uera ueritas dominus, qui ait in euangelio: Ego sum uia et ueritas. Iob diues fuit; et quid ditius domino, cuius sunt omnes diuites serui, cuius est orbis totus omnisque natura, beatissimo Dauid dicente: Domini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi qui habitant in eo? | Iob diabolus ter temptauit; similiter euangelista perhibente et dominum ter est temptare conatus. Iob facultates, quas habuit, amisit; et dominus caelestia sua bona amore nostro neglexit pauperemque se fecit, ut nos diuites faceret. Iob filios furens diabolus interemit; et domini filios prophetas insanus populus Pharisaeus occidit. Iob ulceribus maculatus est; et dominus sumendo carnem totius humani generis peccatorum est sordibus obsoletatus. Iob uxor sua hortatur ut peccet; et dominum, ut corruptelam seniorum sequatur, synagoga compellit. Iob amici sui insultasse perhibentur; et domino sui sacerdotes, sui insultauere cultores. | Iob in sterquilinio pleno uermibus sedet; dominus quoque in uero sterquilinio, id est in huius mundi caeno uersatus est inter ebullientes diuersis sceleribus ac libidinibus homines, qui ueri sunt uermes. Iob et sanitatem recepit et facultatem; at dominus resurgens non sanitatem tantum, sed immortalitatem in se credentibus praestitit dominiumque totius naturae recuperauit, sicut est ipse testatus dicens: Omnia mihi tradita sunt a patre meo. Iob uicarios filios genuit; dominus quoque post prophetas filios sanctos apostolos procreauit. Iob beatus quieuit in pace; dominus autem manet benedictus in aeternum ante saecula et a saeculis et in cuncta saecula saeculorum.       Praefatio paschalis. Perpetis anni pernicem cursum in bis senae mutationis augmentum una eademque nec ipsa, sed ipsa orbita circumducens dies magnus aduenit suo sibi semper nouellus occasu. Quod praeterit sequitur, quod futurum est antecedit. In omnibus nouus est et tamen in omnibus uetus est. Punctis omnibus commutatur, non natura, sed numero. Fit filius horarum, qui pater est omnium saeculorum. | Hic est dies, fratres, quo a domino nostro cunctus redemptus est orbis, quo aetherio semine nouellus uiuificatus est populus; hic, inquam, qui nobis resurrectionis monstrat exemplum. Cuius sane condicione nos beatiores sumus, quia ille occidit semper ut uiuat, fidelis autem post secundae natiuitatis occasum resurgens horrore numquam intercipitur tenebrarum.       De Genesi. Principium, fratres dilectissimi, dominus noster incunctanter est Christus, quem ante omnia saecula pater in profundo suae sacrae mentis arcano insuspicabili ac soli sibi nota conscientia, filii non sine affectu, sed sine reuelamine amplectebatur. Igitur ineffabilis illa incomprehensibilisque sapientia sapientiam, omnipotentia omnipotentiam propagat. | De deo nascitur deus, de ingenito unigenitus, de solo solus, de toto totus, de uero uerus, de perfecto perfectus, totum patris habens, nihil derogans patri; procedit in natiuitatem qui erat, antequam nasceretur, in patre, aequalis in omnibus, quia pater in ipsum alium se genuit ex se, ex innascibili scilicet sua illa substantia, in qua beatus manens in sempiternum omnibus, quae habet, habentem filium paria procreauit, qui est deus benedictus in saecula saeculorum.       De Exodo. Iudaei unde se beatos putant, infelices inde esse noscuntur. Etenim commodius puto misero in statu suo manenti quam beato in ultimas miserias deuoluto. Nam praedicant patres suos Aegyptium populum fugiendo delesse, deum suis praefuisse maioribus eorumque iter praecessisse, non intellegentes, quia exinde eos a facie sua remotos post suum dorsum cum postfuturis abiecerat; Erythraeum quoque in geminas ripas medium scissum mare, ductisque dextra laeuaque aggeribus in aciem stipatis undarum, saluo liquore arefactam profundi in semet contra se obnixam stupidam pependisse naturam; uiam inter fluctus micuisse terrenam, quae utique non caelestis populi meritum, sed terreni per orbem totum dispersionis futurae denuntiabat exitium. | Adeo eos in eremum inde perduxit uulneraque detestabilis mentis curanda lacte cum melle prouidendo commonuit; nam infirmibus ac languidis mannae teneritudinem inrorauit. Non enim erant idonei aut digni, qui caelestis panis perpetua soliditate fruerentur. Petra illis scaturiuit in fontem, ut biberent detritis e lacunis, ut merebantur, caenulentum postmodum laticem, domino dicente: Me dereliquerunt fontem aquae uiuae et fode runt sibi lacus detritos, qui non possunt aquam portare. Postremo infelices quid sperant de imagine, cuius nosse non sunt meriti ueritatem, dominum nostrum Iesum Christum?       Item Sequentia Exodi. Pharisaeus quemadmodum legitimum pascha possit celebrare, non uideo, cuius eminens famosumque illud templum miserabili uastatione campis aequatum suo puluere iacet sepultum. Sacerdotalis cathedra pestilentiae cultorum suorum sacrilegio iure deleta est. Exinanitum cornu iam non spirat unguenta. | Dies festos in luctum et cantica eius in lamentationem conuersa prophetae testantur. Tauros, arietes, hircos et agnos a domino saepe reprobatos accepimus. Quid ultra? Non potest, fratres, ullum celebrare mysterium, cuius sacrificium diuina sententia aduertitis esse damnatum per dominum nostrum Iesum Christum, qui est benedictus cum spiritu sancto in omnia saecula saeculorum.       De Esaia. Vehemens commotio est, fratres, cum is de iniuria sua queritur, qui se potest facillime uindicare. Sed quia apud sapientes et honestos grauius est aliqua nota confundi quam mori, deus Iudaicum populum luxuriae aestu exuberante corruptum publica increpatione confutat. Caelum terramque testes citat, ut exaggeret crimen; filios appellat, ut abdicatio, exaltatos, ut ruina timeatur, spretores sui, ut impios monstret. Infelix culpa est, fratres, in qua locum qualiscumque non inuenit excusatio; detestabilis certe filius, quem pater pius, quem pater damnat inuitus.       De auaritia. Recte, fratres, sicut audistis, deus odit auaritiam. Est enim libido profunda, cupiditas caeca, tempestas insana, rapacitas sine fine, sollicitudo sine requie, ad sua numquam perueniens uota, quia satiari non nouit. Fidem frangit, caritatem neglegit, iustitiam negat, non cognoscit affectus, iura diuina contemnit, humana uersutis argumentis excludit, orbem totum, si possit, ut rapiat. Vultis scire, quale calamitatis sit genus? Sane plus in eum, qui eam dilexerit, saeuit. Quam qui uicerit, habebit uitam aeternam.       Incipit tractatus Danielis. Trium puerorum martyrium qui credit interritus, potest etiam ipse adipisci martyrium. Tanta enim uis certaminis fuit, ut eam ipse quoque ignis horruerit. Nam a barbaro rege nimia crudelitate tribus pueris consulente fornacis ultra quam solet septenario pabulo ignis armatus est. | Credo diuina prouidentia sacramento trinitatis spiritalem quoque numerum conuenire. Denique nec inrorati camini eis baptismatis defuit gratia. O admirabile incendium! O uere spectaculum deo dignum! Qui audiunt, timent; qui incenderant, ardent; qui incensi sunt, sanctificati et incolumes de camino procedunt per dominum nostrum Iesum Christum.       De Psalmo XLI. Properate, properate bene loturi, fratres! Aqua uiua spiritu sancto et igne dulcissimo temperata blando murmure iam uos inuitat. Iam balneator praecinctus exspectat, quod unctui, quod tersui opus est praebiturus, sed et denarium aureum triplicis numismatis unione signatum. Gaudete itaque! In fontem quidem nudi demergitis, sed aetheria ueste uestiti mox candidati inde surgetis. Quam qui non polluerit, regna caelestia possidebit per dominum Iesum Christum.       Post traditum baptisma. Post deuotissime completa expiationis sacrae casta ieiunia, post clarissimae noctis suo sole dulces uigilias, post lactei fontis lauacro uitali in spem inmortalitatis animas pullulantes, ex quo qui eratis aetate diuersi, diuersi natione, subito germani fratres, subito una geniti emersistis infantes, hortor uos natiuitatis tantae festa laeto celebrare conuiuio, sed non illo, in quo diuersis epulis intrimentorum lenocinio saporis de summa certantibus obrutum pectus saepe crudis atque acidis uomitibus inurguetur, in quo musti uestri dulcedo saecularis uini pridiani exhalante foetore corrumpitur, sed caelesti prandio, honesto, puro, salubri atque perpetuo, quod, ut saturi semper ac felices esse possitis, esurienter accipite. | Pater familias panem uinumque pretiosum uobis ex usibus suis sua de mensa largitur. Tres pueri unanimes legumina inferunt primi, quibus, ut scitus sit sapor, salem sapientiae aspergunt. Oleum Christus infundit. Moyses primitiuam festinus maturamque procurauit agninam, Abraham pinguem conditamque fideliter uitulinam. Isaac innocenter ollam portat et ligna. Iacob patienter uaria exhibet pecora. Ioseph promotus ad mensuram praerogat cunctis annonam. | Sane si quis aliquid desiderauerit, qui recondidit Noe omnia illi arcarius non negabit. Petrus piscator recentes marinos affatim pisces apponit cum sarda mirabili. Tobias peregrinus fluuialis piscis interanea diligenter accurat et assat. Iohannes camelarius deuote praecurrens de silua mel attulit et locustas. Ne alter alterum manducantem denotet, inuitator ammonet Paulus. Dauid regius pastor omnibus momentis lac argenteum subministrat et caseum. | Zachaeus sine mora quadriplicata expungit apophoreta, deus et dominus noster Iesus Christus dei filius dulcia, sicut prior, qui hoc prandio pastus est ante nos, dicit: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel et fauum ori meo! Haec, fratres, si quis libenter crediderit, largiores adhuc escas inueniet, quibus si diligens fuerit, semper et se et alios bonis omnibus satiabit per dominum nostrum Iesum Christum.       Incipit alius tractatus. In omni negotio, fratres dilectissimi, nisi quis ante personam noscat et rationem, eius non potest nosse ueritatem. Haec enim res et fecit et facit, ut Iudaeus et Iudaeo deterior Christianus dei filium deum esse non credant. Quos uellem adesse paulisper auremque praesenti commodare lectioni, ut edicerent nobis, quinam sit deus iste, qui dicit: Audi, populus meus, et loquar, Israel, et testificabor tibi, quoniam deus, deus tuus ego sum; et infra: Meus est orbis terrae et plenitudo eius. Numquid manducabo carnes taurorum aut sanguinem hircorum potabo? Immola deo sacrificium laudis et redde altissimo uota tua et inuoca me in tribulatione tua et eripiam te et magnificabis me. | Si pater loquitur, fratres, quis est iste, cui tantum defert? Quis est, quem altissimum dicit, cum ipse sit solus, a quo alius altior non sit? Sin uero omni honorificentia deferentis patri uerba sunt filii, debetis agnoscere, quantis catenis uincta tenebrarum mens laboret incredulorum.        Immola, inquit, deo sacrificium laudis. Primo omnium sacrificiorum tria esse genera, nouelle, disce, Christiane, ne quo seducaris errore. Vnum est enim detestabile, alterum reprobum, tertium mundum. Detestabile est gentium, reprobum Iudaeorum, populi Christiani mundum. Igitur gentium sacrificium quam exsecrabile est, tam inane; colunt enim uani uana figmenta in quaslibet formas, uultus, sexus, aetates auri argentique detrimento matris limae moderato dente figurata. | Quae est ergo ista dementia sacrificium nescientibus procurare, lumen caecis inferre, tura non spirantibus concremare, allegare preces surdis, ab his custodiam petere, quos fur non timet inuolare? Quibus recte deus irascitur dicens: Nolite ambulare post deos alienos, ut seruiatis eis, et ne adoraueritis eos, ne quando incitetis me in operibus manuum uestrarum et disperdam uos. | Quae autem sint ista opera manus humanae, spiritus sanctus in Psalmo nonagesimo quinto declarat dicens: Omnes dii gentium daemonia; dominus autem caelos fecit; et in Deuteronomio: Sacrificauerunt daemoniis et non deo. Ac ne quis sacrilegium aestimaret sibi impune esse cessurum, scriptura iterum ibidem dicit: Sacrificans diis eradicabitur, nisi domino soli. Haec gentes, nisi conuertantur, manet diuina sententia, quae nec deum nec sacrificium etiam ipsae cognoscunt se habere legitimum.       Nunc Iudaeorum quoque sacrificia a deo repudiata cognoscite, qui dicit ad eos in Esaiae libro: Quo mihi multitu dinem sacrificiorum uestrorum? Plenus sum holocaustomatis arietum et pinguamine agnorum. Sanguinem taurorum et hirco rum nolo; quis enim exquisiuit ista de manibus uestris? Per alium adaeque prophetam spiritus sanctus clamat et dicit: Praecingite uos et plangite, sacerdotes; lugete omnes, qui deser uitis altari, quoniam ablata est de domo dei uestri hostia et im molatio. Multa sunt, quae dici possunt, sed satis otiosum est in his demorari, quae in toto iam non sunt.       Vnum sane necessario proferemus exemplum, quod et Iudaei odiosum et Christiani sacrificium approbet deo gratum, apud Malachiam prophetam: Non est mihi uoluntas circa uos, dicit dominus, et sacrificium acceptum non habeo ex manibus uestris. Quoniam a solis ortu usque in occasum clari ficatum est nomen meum apud gentes, et in omni loco odores incensi offeruntur nomini meo et sacrificium mundum, quoniam magnum est nomen meum apud gentes, dicit dominus. | Immola deo sacrificium laudis. Immola, inquit, deo, non daemoniis, sacrificium laudis, non uituperationis, et redde altissimo uota tua. Honorem totum refudit in patrem, ex quo omnia. Et inuoca me in tribulatione tua et eripiam te dicendo ostendit, quoniam per se omnia prosecutus est. Et magnificabis me; quod dictum, fratres, non sic debetis accipere, ut operis sui laudem sibimet soli deberi testatus sit, qui in euangelio dicit: Si non facio facta patris, nolite mihi credere; sed si mihi credere non uultis, factis credite et cognoscite, quoniam in me est pater et ego in illo, dictum significatione unica maiestatis et affectu indiuiduo pietatis, quia laus filii est patris et laus patris amborum.       Nunc sacrificii nostri proprietatem nos conuenit nosse, quae facile ex aduerso cognoscitur. Nam si diis corporalibus sacrificium conuenit corporale, utique et spiritali deo sacrificium est necessarium spiritale; quod non ex sacculo, sed ex corde profertur; quod non bromosis pecudibus, sed suauissimis moribus comparatur; quod non cruentis manibus, sed sensibus mundis offertur; quod non iugulatur ut pereat, sed, sicut Isaac, immolatur ut uiuat, apostolo hortante nos Paulo, cuius ista sunt uerba: Exhibete corpora uestra hostiam uiuam, sanctam, placentem deo. Hoc enim placitum est domino, ubi se ipsum candidus animus immolauerit domino; cetera autem nihil proderunt, si colentis pura mens non sit, in Ecclesiastico Salomone clamante: Dona iniquorum non probat altissimus.       Hic quaerite, Christiani, sacrificium uestrum an esse possit acceptum, qui uicinarum possessionum omnes glebulas, lapillos et surculos nostis, in praediis autem uestris fumantia undique sola fana non nostis, quae, si uera dicenda sunt, dissimulando subtiliter custoditis. Probatio longe non est. Ius templorum ne quis uobis eripiat, cotidie litigatis. | Non hi solum, qui tales sunt, displicent deo, sed et illi, qui per sepulcra discurrunt, qui foetorosis prandia cadaueribus sacrificant mortuorum, qui amore luxuriandi atque bibendi in infamibus locis lagenis et calicibus subito sibi martyres pepererunt, qui dies obseruant, qui Aegyptiacos de candidis faciunt, qui auguria captant salutemque suam pecudum uiolenter scissis in uentribus quaerunt, qui coniugale exasperant iugum affectuque calcato subditiciis personis, ut obumbrent furta turpissimae utilitatis, rem familiarem tuendam committunt amore non fidei, sed libidinis, qui publicanas mulieres cum ui subiciunt sibi uiliores se esse quam illae sunt produnt, qui iracundia tument, qui litibus fremunt, qui calumnias pariunt, qui pauperes, qui uiduas, qui pupillos exspoliant, qui profanis fabulis neglecta dei secta alios non bene auocantes diuina sacramenta contaminant.       Iam uideat unusquisque, quemadmodum sacrificium aut sumat aut offerat; sicut enim indigne offerre sacrilegum est, ita indigne manducare mortiferum, in Leuitico scriptura dicente: Omnis mundus manducabit carnem. Anima autem quaecumque manducauerit de carne sacrificii salutaris, quod est domini, et inmunditia eius super ipsum est, peribit anima illa de populo suo. | Haec, fratres, sicut cauenda sunt nobis, ita quae bona, quae pura, quae simplicia, quae pia, quae sancta sunt, sicut facitis, amplectenda, ut uidentes homines opera uestra bona magnificent patrem uestrum, qui est in caelis. Itaque, dulcissimi flores mei, talia sacrificia procurate, quae sanctus spiritus libenter offerat, pater probet, filius, qui magister est noster, probata glorietur per eundem, qui est benedictus in saecula saeculorum.       Incipit praefatio. Specioso circulo sacer inflexus dies in mundani operis pensa quadriga temporum fertur duodenis mensum perpeti cursu mutationibus diues, nulla statione contentus, quia inmortalitas eius est cursus. Verum currat an recurrat, ambiguum est, cuius praeteritum restat, ut redeat. Mira prorsus ratio! Innumerabilium saeculorum diuersa mensura conterendo innouat spatia, et tamen eius semper orbita est una. Qui nos admonet, fratres, passionis resurrectionisque dominicae unanimes atque concordes salutaria celebrare mysteria, per dominum et conseruatorem nostrum Iesum Christum.       De Genesi. Nihil est, fratres dilectissimi, ante omnia homini timenti deum tam necessarium atque conueniens, quam ut se ipsum nouerit. Etenim genus insaniae est eum rationem secreti naturae disquirere; non enim ullo pacto potest humanis opinationibus substantia naturae comprehendi, quam nemo nouit nisi ipse solus, qui fecit.       Itaque quod specialiter ad nostras pertinet partes, uideamus, quid sit, quod deus ait: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (et fecit, inquit, deus hominem ad imaginem et similitudinem dei), et alio loco dicat: Ego sum qui sum et non demutor. Cum hoc ita sit, homo quemadmodum dei imaginem portat, cuius uultus passibilis, omni conuersioni subiectus momentis omnibus demutatur labore, aetate, languore, ira, gaudio, tristitudine totque induat uultus, quot animi fuerint motus, nullusque prorsus dies, quo iugiter sibi similis esse uideatur? | Cum haec aliter non sint, ergone dei imaginem non habemus? Habemus plane et quidem manifestam ex eo ipso, quod non est nobis portantibus nota. Incomprehensibilis enim dei imago inuisibilis sit, necesse est. Denique oculis non est subiecta carnalibus; nam neque cum ingreditur corpus nostrum neque cum de corpore egreditur, a quoquam deprehendi potest tantumque potestatis habet, ut, cum sui domicilii saepto teneatur, tamen quicquid uoluerit, omnibus momentis illustret. Non ergo carnale hoc domicilium imaginem dei debemus accipere, sed caelestis hominis spiritalem, quam in se credentibus dominus aetheria natiuitate renouatis plenitudinis suae pio de fonte largitur per dominum nostrum Iesum Christum.       Incipit de Exodo. Iudaeus legitimum gerere se pascha contendit, cui nihil aliud de ueteri sacramento quam inanibus intexta suspiriis fabula remansit. Denique regium illud templum campis aequatum iacet. Altaria dei eius subuersa manu cum suis sibi sacrificiis sparsa in puluerem uanuerunt. Sacerdotalis cathedra pestilentiae suo nomine deleta est. | Agnus salutaris, qui designatur ex ouibus et ex haedis, inter pecora non potest inueniri. Dies festi eius et cantica secundum dei uocem in planctum et luctum illi profecerunt. Superba illa ciuitas seruit. Sane ouium greges infinitos interficit, quos in amaritudine absumit. Quis non intellegat, fratres, illud pascha non esse, sed bromosum latronis cruenti conuiuium? Per dominum nostrum Iesum Christum.       Incipit Exodi secunda. Mira, fratres dilectissimi, historiae sacrae sic est perlecta narratio. Cum Israelis populus enormi captiuitatis iugo depressus a rege Pharaone duris condicionibus in Aegypto necaretur, miseratione dei duce Moyse iussus est proficisci. Huic per diem non circulus solis, sed columna nubis, non candida luna, sed ignis columna per noctem iter pandebat ignotum. Qui ut inter duo elementa peruenit, ibidem praesentariae exitum mortis expauit. Hinc enim persequentium Aegyptiorum infestis mucronibus premebatur, inde maris magno clausus obice reprimebatur. | Etenim illi nullae inerant naues, nulla transfretandi praesidia, cum subito diuina prouidentia scinditur mare, aquae dextra laeuaque gelido stupore frenatae uitreos diriguntur in muros praestolantes dei transitum populi, ut persequentibus mare sint. Inducitur in uiam Israel ingratus, in qua nec gladios possit timere nec fluctus. Mira res! Medio puluerulentus exsultat in profundo, qui circa se uideret feliciter triumphum suum perire naufragio. Haec Iudaeus praedicat, fratres, et tamen deo demens adhuc usque non credit, qui est benedictus in saecula saeculorum.       Tractatus Esaiae. Sicut Esaiae beatissimi indicat carmen, Iudaico populo irascitur deus eumque, ne forte paeniteat, publica obiurgatione confutat. Humana sentienti nundinari deterius quam puniri. Denique filios uocat, ut abdicatio timeatur; exaltatos, ut ruina terrori sit; spretores, ut poenam supplicii sibimet impendere cognoscant. Quod exemplum, fratres, fortiter fugite simulque gaudete, quod alienis plagis dei discitis disciplinam, per dominum Iesum Christum.       Incipit tractatus Danielis. Ingens supplicium aliquotiens ingentior prosequitur gloria, maxime diuinis in rebus, in quibus felices obnixa deuotione suam religionem custodiunt potius quam salutem. Igitur cum audio tres pueros incensos, prius uehementer horresco, mox deinde eorum particeps optauerim fieri, cum cognosco inter flammas rosculentos hymnum deo cecinisse securos. Tanta est enim fidei uirtus tantaque potestas, ut cultoribus suis etiam ipsa elementa contra suam naturam famulari compellat. Vnde, fratres, atrocissimae rei non uos terreat contemplatio; non enim ulla est metuenda iam poena, cum incensorum superstes insultet ignibus uita.       Inuitatio fontis. Exsultate, fratres in Christo, omnique desiderio conuolantes caelestia dona percipite. Iam uos sempiterni fontis calor salutaris inuitat; iam mater nostra adoptat ut pariat, sed non ea lege, qua uos matres uestrae pepererunt, quae et ipsae partus dolore gementes et uos plorantes, sordidos, pannis sordidis alligatos huic mundo dediticios intulerunt; sed laeta gaudentes, caelestis . . . libera peccatis omnibus absolutos non foetidis cunis, sed suaue redolentibus sacri altaris feliciter enutrit a cancellis, per dominum nostrum Iesum Christum.       Incipit tractatus diei dominici. Saeculorum heres [et] pernici cursu procurrens atque recurrens, solemni meta rotatus in sese, proferens sibi de fine principium, natalicia infinita de occasu dies sempiternus eluxit; quo discussa conuolutae hiemis tristitudine, nouo uento Fauonio blandiente, diuersis floribus genere colore pariter et odore una natiuitate diffusis germinantia undique dulce prata respirant. Exsultat aestas noua, sed diues, in frumenti uarias moles spiceam feliciter contundens palmam. Quam prosequitur congrue mustulentus autumnus, ut necessario gratiae panis uini quoque iucunditas iungeretur.       Quis non haec caelestibus mysteriis coaptata cognoscat? Hiems namque pigra, sordida et tristis ad eos pertinet, qui idolatriae deseruientes, mundanis uoluptatibus conpediti, libidini uacantes et gutturi, longae nocti, id est aeternae morti, sunt a deo, quod opus tenebrarum dilexerint, destinati. Ver sacrum fontem debemus accipere, cuius diuite ex alueo Fauonio non uento, sed spiritu sancto generante odorem diui num beata spirantes fide diuerso charismate, sed una natiuitate ecclesiae flores clarissimi ac dulces nostri funduntur infantes. | Aestas autem fidelis est populus, angelicus et mundus, qui sponsionis suae palmam fortiter retinens, peccatorum paleis limpidatus, semet pretiosum frumentum diuinis horreis inferre desiderans, licet suo uberet fonte, tamen aestuat semper iustae operationis ardore. Autumnus quoque martyrii locus est, in quo non uitis, sed fossoris sanguis effunditur, ut uita beata pretiosae mortis uindemia comparetur. | Dies uero ad sacramentum pertinet resurrectionis domini nostri Iesu Christi, qui in omnibus omnia est; qui uere aeternus est ac sine nocte dies; cui duodecim horae in apostolis, duodecim menses seruiunt in prophetis; quem euangeliorum salutaria quattuor praedicant tempora; cui non anniuersarii, sed cotidiani fructus respondent hymnum canentibus deo credentibus populis, qui omnia inmortalitatis semine propagantur in saecula. In huius diei luce gradientes exsultemus fide, iucundemur bona conuersatione, ut perpetuam uitam adipisci mereamur per dominum Iesum Christum.       Tractatus Ionae prophetae. Humanae deuotionis religiosa confessio est de deo hoc nosse, quod licitum est. Sicut enim in simplici corde scrutanda sunt testimonia eius, ita curiositate non sunt inquietanda secreta. Quis enim causas naturasque caeli huius et superiorum sciet? Quis corpoream aeris huius, ut quidam putant, inanitatem se disserere posse mentiatur? Quis terram aqua portari an aquam terrae gremio contineri se nosse praesumat? | Quis spiritus aerios, quis figuras uentorum, quis inter marinos aestus fluminum augmenta, quis denique opificium domini deique consilium se deprehendisse gloriabitur, cum apostolus dicat: O altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae dei! Quam inenar rabilia sunt iudicia eius et quam inuestigabiles uiae eius! Quis enim cognouit sensum domini? Non enim in horum inquisitione exaestuans propheta dicit: De profundis clamaui ad te, domine. | Clamat namque de profundis, id est de imis praecordiis; clamat de profundis, sed quibus saeptus erat maestus ac tristis calamitatibus humanis! Et clamat non uoce, sed corde, non clamore, sed fide, quam scit deum libenter audire. Hoc igitur e profundo clamans similiter Petrus impetrauit a domino, ut profundi maris lubricos sinus insubditaque humanis gressibus liquidi aequoris terga, quibus uiator trepidus absorbebatur, et perambularet pariter et euaderet. | Clamat de profundis et Paulus obrutus calamitatibus beatis, cum pro nomine domini latrones in itineribus, latrones in ciuitatibus patitur, cum a Iudaeis uirgis ter caesus naufragio trino diluitur, cum insani populi furibunda tempestate lapideis imbribus feliciter grandinatur, cum in profundo maris die demoratus ac nocte ad deum clamans incolumis inde respuitur.       Ionas adaeque propheta ad Nineuitas missus a deo est, eorum ut imminere ciuitati interitum nuntiaret; ingentibus enim peccatorum sarcinis premebantur. At ille alio deflexus itinere nauem Tarsos petiturus ascendit, cum subito compugnantium uentorum flatu uiolento lacessitum fremit mare sollicitique gurgitis praeruptorum montium canis uoluminibus repugnantium litorum spumantia ora contundens minatur per momenta naufragium. Procellae crebrescentes insaniunt, horrendum sibilant funes, gemunt cedentibus uelis antennae, retunsa undique iter non inuenit prora. | Trepidant nautae, festinant in cassum iactura uasorum nauem leuare ponderibus, quae prophetae pondere premebatur. Tum Ionas, quem solum exspectabat bona illa tempestas, sorte ductus naufragus redditur, immo a ligneo ad nauigium uitale transfertur. Qui ut est dimissus in altum ferinaeque uoraginis est receptus hospitio, uigilat in ceto qui stertebat in naui. Mira res! Post naufragium, post natatile sepulcrum incolumis tertio post die Nineuitas illustrat terribilibus oraculis salutem ciuitati credulae praestaturus.       Quantum datur intelligi, fratres, nauis typus est synagogae: eius proretam sacerdotale corpus accipimus, nautas scribas et pharisaeos, iacturam uasorum repudiationem prophetarum omniumque sanctorum, quos synagoga pulsos Iudaei in damna salutis suae indignis caedibus mactauerunt. Venti saeuientes diuersi sunt reges, qui Iudaeam lugubri clangore tubarum armorumque fragore terribili instantibus undique proeliorum procellis miserabiliter per totum orbem dispersere terrarum. | Ionas in naui dormiens sacramenti dominici imaginem praeferebat; etenim significabat nauis materia crucem, somnus uero passionem. Mare autem mundus est iste tumidus; fluctus eius Iudaeorum populos et gentes accipimus, qui aduersus deum inaniter fremuerunt. Sors Ionam praecipitandum prodidit, prophetia passurum dominum praedicauit, utrosque uolentes, illum condicione, dominum pietate. Cetum esse non dubitatur infernum; sicut enim Ionas tribus diebus et tribus noctibus fuit in uentre ceti euomitusque Niniue se intulit ciuitati, ita dominus postridie ab inferno resurgens se ciuitati Ierusalem intulit ante quam caelo. | At uero Nineue imaginem portat ecclesiae, in qua gentium iam inde noster populus morabatur, quae non in cassum a deo magna ciuitas dicta est; erat enim futurum, ut omnium nationum in Christo credentibus populis totus orbis deo una ciuitas redderetur. Denique comparationem salutaria gesta confirmant, quae et in nobis manent. Vt est, fratres, Nineuitis nuntiatus interitus, credunt et timent et quantum sciunt dominum non esse mendacem, tanto propensius eius de pietate praesumunt statimque actus ueteris uitae damnantes pro salute redimenda non solito more ad stupida simulacra concurrunt, non aris foetentibus funestos excitant ignes, non tura cremant, non merum profundunt nec pecudum inexpectata morte rapti iecoris spirantes consulunt fibras nec per uarios auium uolatus coniecturis inanibus statum plumeae salutis inquirunt, sed a suo corde remedium salutare deposcunt spiritumque suum tota humilitate contribulatum ambitiose sacrificant sicque legitime celebrata paenitentia deum sibi propitium reddiderunt. Quod et nos et fecimus et facere plerumque debemus, ut et praesentis temporis temptationes et futuri iudicii poenas euadere mereamur per Iesum Christum.       Incipit tractatus Psalmi centesimi. Neglegentes legis sacrae cultores saepe magno inplicantur errore, cum aut dicta non pro locis intelligunt aut dictorum minime rationes inquirunt. Igitur in praesenti Psalmo propheta cum dicat: Misericordiam et iudicium cantabo tibi, domine, quomodo dominus in euangelio dicit: Qui credit in me, non iudicabitur; qui autem non credit, iam iudicatus est? Hoc dicendo exemit iudicio fideles, non admisit ad iudicium infideles. At si utraeque partes iudicio uacant, quomodo unicuique merces pro suo actu reddetur? Sine causa etenim laborare uidebitur iustus, nisi recipiat secundum facta sua, quae gessit, iniustus. | Non ergo sic accipiendum est, quemadmodum ab inprudentibus aestimatur. Ceterum domini dictum quo sit pondere quaue ratione prolatum, explanat proprietas ipsa uerborum: Qui credit, inquit, in me, non iudicabitur. Recte: quid enim necesse est iudicare credentem? Iudicium enim ex ambiguis rebus exsistit; adempta ambiguitate iudicii non desi deratur examen. Ex quo ne infideles necesse est iudicare, quia iam sua sunt incredulitate damnati; ex hac enim uita quis secum aut coronam portat aut poenam. | Quam rationem Dauid in Psalmo primo his uerbis expressit: Non resurgunt, inquit, impii in iudicio neque peccatores in consilio iustorum. Gradatim pro meritis quasi cum quibusdam elogiis paucissimis uerbis totius humani generis iudicium designauit; etenim quantum interest inter impium et peccatorem, tantum interest inter peccatorem et iustum. Denique etiam ipse impiis iudicium, quia iam sua impietate praeiudicati sunt, non derelinquit neque peccatores, qui iudicandi sunt, iustorum, qui non iudicabuntur, dignos esse consilio existimauit.       Nunc scire debemus, quoniam iusti uitae perpetuae, impii aeterno sunt destinati supplicio nullaque eos cognitio exspectat ulterius, quinam sint isti, quibus est iudicium praeparatum. Et a quo scire debemus, nisi ab ipso domino, qui suum dictum prosequitur dicens: Hoc est autem iudicium, quia lux uenit in hunc mundum et dilexerunt homines tenebras magis quam lucem? Ambiguos utique Christianos designauit ac lubricos, qui inter pios impiosque sint medii nullam partem tenentes ad plenum, cum utramque tenere non desinunt. | Fideles non sunt, quia habent aliquid infidelitatis insertum; infideles non sunt, quia habent imaginem fidei, professione deo, factis saeculo seruientes. Volunt nosse legem, nolunt eius praecepta seruare. Signum salutare uenerantur et tamen a mysteriis daemonum non recedunt. Multos namque dei metus in ecclesia continet, sed tamen eos mundana uoluptas ad se trahit. Impii non manent, quia his dei nomen in honore est; pii non sunt, quia patrem uenerandum prauis moribus laedunt. Orant quia timent, peccant quia uolunt. | Vnde non est absolutus reatus, ubi de amoris comparatione duarum contrariarum sibimet partium iudicium flagitatur. Ambiguitas enim nisi fuerit discussa, iure non potest mereri sententiam. Et qui sunt isti, quos ambiguitas suo iudicio reseruauit? Vtique illi, sicut apostolus quoque ait, qui cognitum deum non quasi dominum honorauerunt neque ei gratias egerunt, sed uanis persuasionibus cogitationes eorum abductae sunt et tene bris opertum est cor eorum, ut diligerent magis tenebras quam lucem, creaturam potius quam creatorem.       Itaque tria conuenit esse iudicia: unum iustorum, qui non tantum, ut dictum est, non iudicabuntur, sed istum mundum ipsi iudicabunt, apostolo dicente: An nescitis, quia sancti de hoc mundo iudicabunt? Alterum impiorum, qui non sunt iudicandi, quia iam iudicati sunt, sed perituri, scriptura dicente: Iter impiorum peribit; tertium peccatorum, quorum obliquae ancipitisque uitae sunt necessario discutienda secreta, apostolo utrumque prosequente, nam qui sine lege, inquit, peccauerunt, sine lege peribunt. At qui in lege peccauerunt, per legem iudicabuntur.       Videtisne, fratres, multum interesse inter damnatum et iudicandum? Quam iudicii formam etiam ipsa humanitas, quamuis iniusta sit, seruat. Nemo namque pater familias honesta fidelitatis suae lucra offerentem sibi suum seruum iudicat, sed honorat ut filium. Alterum uero, quem uenena conterentem, in adulterio, in homicidio, in falso, in maleficio deprehenderit, carnifici destinat statim, non audiendum, sed competentibus poenis excruciandum. Tertium quoque, quem aduerterit fraudulentum, coloratis ratiociniis sua furta excusantem, reseruat examini, ut ponderatis damnis rebusque seruatis sententia in eum, prout debitor exstiterit, iure possit expromi. | Ita erit, ut iustis corona, peccatoribus aut excusatis aut emendatis indulgentia, impiis autem aeterna poena tribuatur per dominum Iesum Christum, qui est benedictus cum spiritu sancto in aeterna saecula saeculorum.       De spe, fide et caritate. Tribus in rebus Christiani culminis fundamenta consistunt, id est in spe, in fide, in caritate, quae ita inuicem sibi uidentur esse connexa, ut sint aliis alia necessaria. Spes enim nisi praecedat, cui laborat fides? Fides si non sit, quomodo spes ipsa nascetur? Quibus si deneges caritatem, utraeque cessabunt, quia neque fides sine caritate neque spes poterit operari sine fide. | Itaque Christianus tribus in rebus, si cupit esse perfectus, debet esse constructus. Si quid enim ei ex his defuerit, perfectionem sui operis non habebit. Vnde primo omnium spes nobis proponenda est futurorum, sine qua nec praesentia quidem ipsa stare posse perspicimus. Adeo tolle spem: torpet humanitas tota; tolle spem: artes uirtutesque uniuersae cessabunt; tolle spem, et interempta sunt omnia. | Quid facit ad litteratorem puer, si litterarum non sperat fructum? Quid ratem profundo gurgiti nauta committit, si ei numquam lucrum, numquam portus desideratus occurrit? Quid miles non dicam horridae hiemis aut torridae aestatis iniurias, sed se ipsum contemnit, si gloriae spem futurae non gerit? Quid agricola semina spargit, si sudoris sui praemium non colligit messem? Quid Christianus credit in Christum, si promissum sibi ab eo perpetuae felicitatis tempus non credit esse uenturum?       Sed spes ex fide est, quae quamuis in futuro sit posita, fidei tamen est iure subiecta. Vbi enim fides non est, nec spes est; fides enim spei substantia est et spes fidei gloria, quoniam praemium quod spes habet fides meretur, quae quidem pro spe pugnat, sed sibi uincit. Amplectenda est igitur, fratres, tenaciter nobis et omni genere custodienda uirtutum. In hanc fortiter incumbendum; ipsa est enim uitae nostrae immobile fundamentum, inuictum aduersus diaboli impetus propugnaculum pariter ac telum, animae nostrae inpenetrabilis lorica, legis conpendiosa ac uera scientia, daemonum terror, martyrum uirtus, ecclesiae pulchritudo uel murus, dei ministra, Christi amica, spiritus sancti conuiua. | Huic et praesentia subiacent et futura: ista quia contemnit, illa quia sua esse praesumit; nec spes timet, ne non ueniant, quia ea semper secum suis in uirtutibus portat. Hoc est, quod Abraham contra spem in spem credidit deo, ut fieret pater multarum gentium. Contra spem autem est, quod impossibile est ac non uidetur; sed possibile hac spe fit, cum dei dicto indubitanter ac fortiter creditur. Dicit enim dominus: Omnia possibilia credenti. | Vnde Abraham credidit deo et deputatum est illi ad iustitiam; qui ideo iustus, quia fidelis; iustus enim ex fide uiuit; ideo fidelis, quia credidit deo; qui nisi credidisset, neque iustus neque pater gentium esse potuisset. Quapropter manifestum est spei ac fidei unam inseparabilemque esse naturam, quia in homine ex his quaecumque defecerit, ambae moriuntur.       Fides itaque uel maxime res propria nostra est, domino ipso dicente: Fides tua te saluum fecit. Igitur si nostra est, seruemus ut nostram, ut iure speremus aliena. Nemo enim censum decoctori committit nec desertorem praemiis triumphalibus honorabit, maxime cum scriptum sit: Qui habet, dabitur illi et abundabit; qui autem non habet, etiam id quod habet auferetur ab eo. Per hanc, fratres, a deo Enoc meruit cum corpore contra legem naturae transferri; per hanc euadens Noe non inuenit, cum quo diluuium fuisse conferret; per hanc Abraham ad dei peruenit amicitiam; per hanc Isaac praeter ceteros enituit; per hanc Iacob deo colluctari praeualuit; per hanc Ioseph Aegyptum suae dicioni subiecit. | Haec Moysi in mari rubro terram uitream fecit; haec, ut cursus soliti contempta mensura Iesu Naue desiderio pareretur, soli lunaeque suos frenos induxit; haec de armato Golia Dauid inermi triumphos attulit; haec in Iob inter crebra et ingentia mala non desperauit; haec in Tobiae caecitate medica fuit; haec in Daniele ora leonibus alligauit; haec in Iona cetum in cymbam conuertit; haec in Maccabaeicae germanitatis exercitu sola uicit; haec in tribus pueris ignes amoenos effecit; haec mare pedibus ambulari posse in Petro praesumpsit. | Per hanc apostoli multos in nitidam cutem leprae deformis contagiosis scabrosisque grassantium ulcerum spoliauere uerticibus; per hanc, inquam, caecos uidere, surdos audire, mutos loqui, claudos currere, paralyticos reformari, de obsessis daemones fugere mortuosque saepe ipsos a sepulcris cum suis sibi exsequiis reuerti iusserunt, ut omnes mirarentur fieri lacrimas gaudii, quae nunc fuerant orbitatis.       Sed longum est, fratres, ire per singula, maxime quia caritas sua ingerit fortiora. Quae ita rebus uniuersis est praedita, ut sit omnium iure ipso regina. Triumphet licet quibus uult uirtutibus fides, ac spes multa et magna proponat, tamen sine hac utraeque non stabunt: fides primo omnium si se ipsam non amet, spes si non ametur. | Adde quod fides sibi soli prodest, caritas omnibus; adde quod fides non gratis pugnat, caritas autem etiam ingratis conferre consueuit; adde quod fides non transit in alium, caritas parum est dicere transit in alium quae transit in populum; adde quod fides paucorum est, caritas omnium; adde quod spes ac fides tempus habent, caritas autem finem non habet, momentis omnibus crescit quantoque ab ea diligentibus inuicem creditur, tanto inuicem plus debetur. | Non quemquam pro persona diligit, adulari quia nescit; non pro honore, quia ambitiosa non est; non pro sexu, quoniam illi unus est ambo; non pro tempore, quia uaria non est; non aemulatur, quia inuidia quid sit ignorat; non inflatur, quia humilitatem colit; non malum cogitat, quia simplex est; non irascitur, quia etiam iniurias libenter amplectitur; non fallit, quia fidem ipsa custodit; non ulla re indiget, quia ei praeter quod est nihil est necessarium. | Haec rura, urbes ac populos composita pace conseruat; haec circa regum latera securos gladios facit; haec bella premit, lites tollit, iura euacuat, fora compescit, odia eradicat, iras exstinguit. Haec mare penetrat, orbem circuit, commercio nationibus necessaria subministrat. Potentiam, fratres, cito eius edicam. Quicquid locis natura negauerit, caritas reddit. Haec coniugalis affectus duos homines sacramento uenerabili unam cogit in carnem. Haec humanitati praestat esse quod nascitur. | Huius est munus, quod cara uxor, quod generosi liberi, quod ueri sunt patres. Huius est munus, quod alii ut nos aut plus quam nos proximi uel amici sunt nobis. Huius est munus, quod diligimus seruos ut filios ac nos illi colunt libenter ut dominos. Huius est munus, ut, non dicam notos aut amicos, sed saepe etiam eos, quos numquam uidimus, diligamus. Huius est munus, quod antiquorum aut uirtutes ex libris aut ex uirtutibus libros agnoscimus.       Sed quid ego diutius demorer in humanis, quasi sola isto affectu sint praedita? Nonne uidemus omne animantium genus congregatione, concordia testari caritatem atque ita omnis motus quasi uno sensu magistra dilectione conuerti, ut quiuis intelligat hoc fieri non posse sine naturalis amicitiae disciplina? Quid autem pro se in necessitatibus gerant, omnibus nota porcorum cotidiana propemodum tam iucundi certaminis exempla declarant; quia aliqui eorum cum forte de numero audacis lupi rabie denotatus in praesens periculum coeperit infestationibus tyrannicis duci, omnes repente concelerant, laboranti subueniunt, paene armis ipsis inimici certatim se crebro subiciunt, ingenti fragore confundunt exsertisque mucronibus sordidis uelut testudine quadam resistunt uincuntque facilius caritate, quod singillatim nuda uix possunt superare uirtute. | Elementa quoque ipsa, fratres, satis diuersa satisque repugnantia olim deprehendisset interitus, nisi ea inuicem mutuis aequalibusque temperantiae dotata muneribus perennis connubii fideli propagine benigna caritas illigasset. Nihil est prorsus, quod sine hac gratum, sine hac pacificum, sine hac fidele, sine hac securum, sine hac gloriosum, sine hac deo iunctum, sine hac possit esse perfectum. | Denique cum dominus interrogaretur, quod esset summum legis sacrae praeceptum, sic ait dicens: Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota uirtute tua; et secundum simile huic: diliges proximum tuum tamquam te ipsum. In his duobus praeceptis pendet omnis lex et prophetae. Vnde manifestum est dilectionem uirtutum omnium diuinarum esse substantiam naturalemque magistram, quoniam ex lege discitur, sed in mentibus nascitur. Lex enim pendet ex caritate, non caritas pendet ex lege, sacra scriptura dicente: Iusto lex posita non est, sed peccatori. Peccator autem ille est, qui caritatem non habet dei ac per hoc operanti iram recte subiacet legi. | Atquin forte aliquis dicat: «Lex spernenda est, quia iusto necessaria non est, peccatori uero molesta est» . Absit, fratres: immo potius ueneranda est, quia ueritatis speculum, quia rigida quaedam dilectionis est forma; quicquid enim a iusto didicit, id facere iniustum quoque compellit, bifarie inclita: unum glorificando, alium corrigendo.       Constat ergo omne Christianitatis magis in caritate quam in spe uel fide esse depositum, sicut euidens testatur exemplum. Iudas Scariothes traditor domini et spem et fidem perdidit, quia caritas in ipso non mansit. Nam et haereses et schismata sic disseminantur, cum inflata fides ac spes dilectionis a fundamento uelluntur. | Quid autem sine caritate sint non tantum istae, sed et aliae quoque uirtutes, indice Paulo cognoscite: Et si habuero, inquit, omnem fidem, ita ut montes transferam, caritatem non habeam, nihil sum. Et si in cibos distribuero omnia mea et si tradidero corpus meum, ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil proficio. Caritas enim, fratres, omnia diligit, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet; caritas numquam excidet. Igitur non inmerito dominus deus proximi dilectionem commendat, quoniam solam praesumit seruare posse quod praecipit.       Primum est itaque dilectionis officium deo refundere, quod nati sumus, solique debere, quod uiuimus, nihilque prorsus cordis nostri in penetralibus retinere, quod alieno iuri seruemus. At cum ab eodem huius deuotionis inuitatione inhabitari seu nos in ipso habitare coeperimus - sicut Iohannes dicit: deus caritas est; qui manet in caritate, in deo manet et deus in illo manet -, tunc demum, fratres, caritatem per semet ipsum ei condigne reddemus, quia facta commutatione quod eius est fit pro partibus nostris. | Sequens est, ut etiam proximos eo affectu, quo nos ipsos diligimus, diligamus, maxime cum cognationis ipsa hoc exigant iura. Clamat enim prophetes: Deus unus creauit uos; nonne pater unus est om nium uestrum? Quisque igitur nobilitatis suae conscientiam retinet, diligit fratrem nec aliquid audire exspectauit ex lege, ne admonitione pietati aliquid derogetur, tantumque se in ipso amat, ut oderit se sine ipso. | Accedit ad cumulum, quod ideo deus hominem ad imaginem et similitudinem suam fecit, ut contemplatione imaginis pateremur reuerentiam ueritatis in eaque res condicione dimissa est, ut, si quid mali seu boni cuiquam fecerimus, deo fecisse uideamur; propter quod non inmerito Iohannes, peculiaris arcanorum domini consultor, constanter edicit: Si quis dixerit, quoniam diligo deum, et fra trem suum odit, mendax est; qui enim non diligit fratrem suum, deum, quem non uidet, non potest diligere. | Decertemus igitur, fratres, inter nos mutui amoris aemulatione gloriosa imaginemque dei dignissime uenerando declaremus, quid ipsi ueritati debeamus, scientes, quoniam, si quis imaginem laeserit, in exitium suae animae incitat ueritatem. Nec est dicto longe probatio. Si incliti cuiusquam regis, hominis tamen, uultus quiuis ulla uiolauerit ratione, nonne continuo uelut sacrilegii commissi capitales poenas luit? Quanto magis in dei causa fortius praecauendum est, quem solum ueretur quicquid in uirtutibus naturae a regibus ipsis quoque metuitur.       Sed necessario unicuique sinceri amoris est noscenda proprietas, ne sub sono nominis commutetur regula ueritatis. Est enim et alius amor sane saluti nostrae contrarius, cui recte hominis forma tribuitur, quia temporalis ac fragilis esse cognoscitur. Ideo lineamento puerili depingitur, quia eius lasciua lubricitas nec annis senilibus temperatur; ideo nudus, quia uoluntas eius est turpitudo; ideo pennatus, quia in quaecumque conceperit uelociter ruit; ideo telis facibusque constructus, quia inlicitis ardoribus semper iunctus est gladius; ideo autem caecus, quia, cum exarserit, non aetatem considerat, non formam, non sexum, non gradum, non sacrosanctum illum saltem suae pietatis affectum. | Hic facibus suis Euae pectus incendit; hic Adam suis telis occidit; hic Susannam conatus est duorum seniorum aut prodigiosis ignibus subicere aut parricidali gladio iugulare; hic Ioseph mulieri flagitat esse uiolentum, quem, etiam dum denudat, esse non inuenit inpudicum; hic synagogam expugnauit, cum sua illi arma concedit; hic ubique turbulentus, ubique fertur insanus: promittit, fallit, dat, tollit; nunc tristis, nunc hilaris, nunc humilis, nunc elatus, nunc ebrius, nunc ieiunus, nunc accusator, nunc reus; iocatur, ludit, pallet, tabet, suspirat, zelat, obsequitur; aut temptat aut decipit peiusque blanditur quam furit. Occasionem ullam prorsus nocendi non praeterit. | Vultis scire, quod malum sit? In ipso fructu suo etiam ipse se odit. Venenis eius cotidie totus exaestuat mundus pestiferisque uoluptatibus ita corrupta sunt omnia, ut quicquid in eo geritur, non debere diligi a nobis sacris uocibus dum iubetur, recte sapientibus exsecrabilis esse uideatur, Iohanne dicente: Nolite diligere mundum neque ea, quae in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum, non est caritas patris in illo, quoniam omne, quod in mundo est, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi, quae non est a patre, sed ex con cupiscentia mundi. Per hanc enim diabolus cum diuerse hominum mentes capit ac decipit, sic Cupido uocitari a luxuriosis suis sibi cultoribus coepit.       Nunc ergo uideamus, unde uera caritas ueniat, ubinam consistat, cui uel maxime debeatur: utique illi, qui hominem fecit, qui ei munus perpetuae caritatis similitudinem suam tradidit, qui orbem terrae donauit, qui omnia elementa mundi cum animantibus suis eius potestati subiecit, qui ei annos, tempora, menses, noctes ac dies clarissimosque duos regalium orbium currus munerifero semper uicissitudinis delectamento seruire praecepit, qui eum supra dicti amoris male dulcibus uenenis occisum infernaeque sedi submersum maiestatis suae sacramento uiuificatum insuper regni caelestis participatione ditauit.       O caritas, quam pia et quam opulenta, quam potens! Nihil habet, qui te non habet. Tu deum in hominem demutare ualuisti. Tu eum breuiatum paulisper a maiestatis suae immensitate peregrinari fecisti. Tu uirginali carceri nouem mensibus relegasti. Tu Euam in Mariam redintegrasti. Tu Adam in Christo renouasti. Tu sacram crucem in salutem perdito iam mundo prouidisti. Tu mortem deum mori docendo uacuasti. Tuum est, quod, cum occiditur ab hominibus deus omnipotentis dei filius, nullus irascitur de duobus. | Tu populi caelestis animam tenes, cum ornas pacem, fidem custodis, amplecteris innocentiam, ueritatem colis, patientiam diligis, spem repraesentas. Tu diuersos homines moribus, aetatibus, dicione ex una natura unum spiritum, unum efficis corpus. Tu martyres gloriosos a confessione Christiani nominis nullis tormentis, nulla nouitate mortis, nullis praemiis, nullis amicitiis, nullis affectibus omni sane tortore pietatis mordacitate peioribus separari permittis. | Tu ut nudum uestias, nuda esse contenta es. Tibi fames saginatio est, si panem tuum inops esuriens manducauerit. Tuus census est totum in misericordiam habere quod habes. Tu sola rogari non nosti. Tu oppressos uel cum dispendio tui incunctanter eripis in qualibet angustia constitutos. Tu caecorum oculus. Tu pes claudorum. Tu scutum fidelissimum uiduarum. Tu melior pupillorum, plus quam uterque parens. Tibi oculos numquam siccos esse aut misericordia permittit aut gaudium. Tu tuos ita diligis inimicos, ut inter eos carosque tibi quid distet, nemo discernat. | Tu, inquam, caelestia humanis, humana caelestibus iungis arcana. Tu diuina custodis. Tu in patre imperas. Tu tibi in filio obtemperas. Tu in spiritu sancto exsultas. Tu cum in tribus una sis, nullo pacto diuideris, nulla humanae curiositatis calumnia commoueris. A paterno fonte in filio tota refunderis et tamen, tota ubi refunderis, nec recedis. Recte deus diceris, quia trinitatis potentiam sola conuertis.       Tractatus de somnio Iacob. Vere, fratres carissimi, cor eius non dormit, qui huius somnium secretaque cognoscit. Prophetia etenim semper figuris uariantibus loquitur, sed res una in omnibus inuenitur. Igitur Iacob habet imaginem Christi, sed et lapis ipse, quem ad caput suum posuisse cognoscitur, quoniam caput uiri Christus, qui aliquotiens lapis est nuncupatus. Scala autem duo testamenta significat, quae et euangelicis intexta praeceptis credentes homines uoluntatemque dei facientes quasi per quosdam obseruantiae gradus in caelum leuare consuerunt. | Hanc in Apocalypsi Iohannes bis acutum gladium cum uno capulo nuncupauit, quem ex ore domini prodire describit. Gladius enim spiritus sanctus est unum capulum habens, id est unam substantiam, uirtutem, deitatem, maiestatem uoluntatemque patris et filii contestans; duas acies, id est duo testamenta gerens, quorum regalibus monitis et creduli deuotique seruantur et increduli desertoresque puniuntur. Hanc Esaias in modum forcipis uidit; quibus ad conflanda labia inquinata ab uno de seraphim ex ara dei sublatum carbonem uaticinando perhibuit. | Etenim labia inquinata duos populos Iudaeorum gentiumque debemus accipere, qui, cum essent anterioris uitae facinoribus inquinati - unus Christum blasphemando atque persequendo, alius deos asserendo atque abominanda figmenta colendo -, tactu carbonis in unum populum per confessionem nominis Christi noscuntur esse conflati. Etenim conflatio et puritatem designabat et unitatem; carbo enim uerbum dei est, ara lex, forceps duo testamenta, quae credentes tenent, non credentes incidunt.       Sed et Dauid hanc calamum nuncupauit, dicens: Lingua mea calamus scribae uelociter scribentis. Calamus fissus est, fratres, duosque uertices gerit in unius acuminis tenuitate digestos, unam litteram utroque conficiens; cui si unum adimas, alterius inanis est usus. Vnde recte testamenta sunt duo, quae similiter duobus capitibus unam litteram fingunt, id est sacrae legis duobus edictis unum Christum dei filium spiritali temperamento conscribunt. Quae sine se utilia esse non possunt, quia ueteri sicut nouum praestat fidem, ita nouo uetus perhibet testimonium, sicut scriptum est: Semel locutus est do minus et haec duo audiuimus. | Sed et dominus ipse in euangelio hanc exprimit rationem dicens ad Petrum: Mitte ha mum in mare et piscem, qui primus ascenderit, aperto ore eius inuenies duos denarios: da pro me et pro te. Piscem primum a mortuis ascendentem Christum debemus accipere, cuius ex ore duo denarii, id est duo testamenta prolata sunt, quae saluti cum domini gloria et Petri felicitate, utpote super quem aedificauit ecclesiam, duobus populis profecerunt. | Mare autem mundum significasse non dubium est, hamum uero praedicationem, quia, sicut hamus missus in mare mortem piscis ostendit, ita euangelica praedicatio missa per mundum mortem domini aduentumque testatur, sicut ad Corinthios scriptum est: Annuntiatis mortem domini, donec ueniat. Aperies os piscis: hoc est sacramentum uel quae in prouerbiis locutus sum non intellegentibus explanabis. | Denique hoc alibi manifestius ad omnes discipulos ait: Ite ergo et docete omnes gentes intingentes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eos seruare omnia quaecumque praecepi uobis. Dabis autem pro me et pro te: hoc est meam praedicabis crucem, sed et tu crucis tuae similiter dignitate gaudebis.       Igitur haec scala cuius esset materiae, in qua dominus incumbebat, ex Dauid dicto cognoscimus, qui ait: Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt. Virga et baculus duo sunt utique testamenta, quae ideo materiae ligni sunt comparata, siue quod in eius usu et perpetuo et tutius maneat testatoris uoluntas inscripta, seu quod quasi ex transuerso in unam fidem concurrentia crucifigi habuisse dei filium nuntiabant; quem confirmat in scala rectissime positum, quia historia totius scripturae et propter ipsum et auctorem per ipsum impleta est. | Denique sic ad discipulos ait: Omnis scriba doctus de regno caelorum similis est patri familias proferenti de thesauris suis noua et uetera. Scriba, fratres, est praedicator, pater fami lias Christus, thesauri eius indeminutae deitatis paterna substantia paternaque uoluntas, noua et uetera duo testamenta, quae uidetis recte eadem sine ambiguitate a domino hic quoque duorum denariorum esse figura uestita, hac uidelicet ratione, quia in thesauris suis duos denarios intelligi uoluit, nouitate et uetustate duo testamenta. | Hos duos denarios a Samaritano stabulario pro eo, qui a latronibus adgressuram passus fuerat, dominus datos esse commemorat. Quae parabola sublata dubitatione scalae sacramentum spiritaliter intuentibus patefecit: homo enim adgressuram passus Adam esse cognoscitur, latrones diabolus et concupiscentia, Samaritanus dominus, cui Iudaei dicebant: Hic Samaritanus est, daemo nium habet; stabularius doctor est legis, qui acceptis duobus denariis, id est duorum testamentorum salutaribus monitis, adgressuram hominem passum latrocinio diaboli angelorumque eius et huius mundi in stabulo, id est in ecclesia, quo pecora diuina succedunt, uenerabili sacramento susceptum cotidianis praedicationum medicaminibus curat.       Quod autem ait angelos ascendentes et descendentes, aliqui putant ascendentes esse angelos lucis, descendentes uero angelos tenebrarum. Sed hoc satis absurdum esse et inconueniens, fratres carissimi, aduerto, quia neque refugae descendunt, qui post peccatum in caelum numquam recepti noscuntur, neque lucis ascendunt, quia numquam in terris, sed semper in caelo manserunt. Vnde angelos puto recte homines appellatos, quibus dominus sanctum per spiritum dicit: Ego dixi: Dii estis et filii excelsi omnes, uos autem sicut homines moriemini. Sed et de Iohanne Baptista sic dictum esse meminimus: Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam. | Ergo manifestum est prophetiae more angelos homines iustos et iniustos generaliter dictos. Sed ascendentes et descendentes qui sint, in exemplis agnoscimus. Descendentes sunt, qui saeculo renuntiantes rursus reuertuntur ad saeculum, de quibus dominus ait: Nemo retro atten- dens et superponens manum suam super aratrum aptus est regno dei; et iterum: Mementote uxoris Lot. Sed et apostolus sic: Quemadmodum reuertimini rursus ad ea, quae infirma et egena sunt elementa? Ascendentes uero sunt iusti, qui probis moribus per gradus diuinorum obseruantiae praeceptorum cotidie spiritalis itineris gloria feruntur in caelum; quos apostolus Paulus exhortatur et monstrat dicens: Si consur rexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est ad dexteram dei sedens. | Possumus et sic, fratres, intellegere: hoc de ministris et de angelis dictum, quos domino, cum esset in terris, fecisse inuenimus officium, ipso dicente: Amen dico uobis: uidebitis caelum apertum et angelos dei ascendentes et descendentes super filium hominis, sicut et factum est, euangelista dicente: Tunc reliquit eum diabolus et ecce angeli acces serunt et ministrabant ei. Vnde dubium non est unum esse iter aerii culminis angelis lucis et hominibus iustis.       Haec igitur omnia combinata unius fructus rediguntur in summam, quoniam uniuersa quamuis gemina esse noscantur, tamen una de radice funduntur. Testamenta sunt duo, sed testator est unus; et scribens canna diuisa est, sed unus calamus; et forfex in duos producitur cultros, sed eorum unus est morsus; et gladius duas acies gerit, sed sunt unius corporis latera; et denarii sunt duo, sed una moneta signati; et scala duos scapos habet et gradus plurimos, sed eius ascensus est unus. | Gradus autem eius, fratres dilectissimi, si uultis scire, quid uocentur, audite: Conuersio, audientia, intellectus, credulitas, timor, sapientia, sobrietas, mansuetudo, temperantia, castitas, pietas, caritas, fides, ueritas, humilitas, gratia, honestas, uerecundia, patientia, perseuerantia, consummatio. Scaporum nomina duo testamenta. Scala autem proprio nomine crux uocatur, quia per ipsam dominus Iesus Christus mysteria uniuersa conficiens atque concludens patri et Adam reportauit et iter ad caelum omnibus se sequentibus patefecit.       Tractatus de duodecim signis ad neophytos. Aetheriae gentes, exsultate, nouella pignora in Christo, florentissimique hodierni spiritalis ortus uestri candorem, ne quo pacto maculetis, perpeti diligentia custodite, quia nescit iterare quod praestat. Ecce pueri, adolescentes, iuuenes, senes utriusque sexus, qui eratis rei, eratis et inmundi mundana natiuitate, contra omni reatu iam liberi mundi estis infantes et, quod est admirabile et gratum, subito uno momento facti aetatibus diuersis aequaeui. | Sed curiositatem uestram bene noui. Veteris uitae usurpatione, quod quidem uobis ulterius non licebit, fortassis requiratis et a nobis, qua genitura quoue signo tam diuersos, tam plures, tam dispares una uno partu uestra uos peperit mater. Sicut paruulis morem geram sacrique horoscopi pandam tota breuitate secreta.       Igitur, fratres, genesis talis est uestra. Primus uos, qui in se credentem reprobat nullum, non Aries sed agnus excepit, qui uestram nuditatem uelleris sui niueo candore uestiuit, qui suum lacte beatum uagitu hiantibus uestris labris indulgenter infundit. Idem non tumidus ceruice, non toruus fronte, non minax cornu Taurus, sed optimus, dulcis, blandus ac mitis uos admonet uitulus, ut nulla ullo in opere captantes auguria, eius sine malitia succedentes iugo terramque uestrae carnis domando fecundantes laetam diuinorum seminum messem caelestibus horreis inferatis. | Et admonet prosequentibus Geminis, id est duobus salutare canentibus testamentis, ut principaliter idolatriam, inpudicitiam auaritiamque fugiatis, quae est incurabilis Cancer. Leo autem noster, sicut Genesis protestatur, leonis est catulus, cuius ista pia sacramenta celebramus, qui ad hoc recubans obdormiuit, ut uinceret mortem, ad hoc euigilauit, ut beatae resurrectionis suae in nos munus inmortalitatis conferret. | Quem conpetenter sequitur Virgo praenuntians Libram, ut nosceremus per filium dei, qui incarnatus processit ex uirgine, aequitatem iustitiamque terris inlatam. Quam qui constanter tenuerit ac fideliter ministrauerit, non dicam Scorpionem, sed, sicut dominus ait in euangelio, omnes omnino serpentes inlaesa planta calcabit. | Sed nec ipsum quoque diabolum, qui uere est acerrimus Sagittarius, formidabit umquam, uariis atque igneis sagittis armatus, totius humani generis omni momento corda destringens; propter quod sic Paulus apostolus ait: Induite uos armaturam dei, ut possitis uos constare aduersus nequitias dia boli accepto scuto fidei, per quod poteritis omnes sagittas illius mali, quae sunt igne plenae, exstinguere. Is enim infelicibus nonnumquam inmittit Capricornum uultu deformem, qui cornu exsiliens, labra liuentia spumantibus uenis ebulliens palpitante ruina captiui tota miserabiliter per membra desaeuit. Alios amentes, alios furiosos, alios homicidas, alios adulteros, alios sacrilegos, alios auaritia efficit caecos. | Longum est ire per singula: uarias atque innumerabiles nocendi artes habet, sed has omnes salutari profluens amne non magno opere noster Aquarius delere consueuit. Quem necessario uno sequuntur duo Pisces in signo, id est duo ex Iudaeis et gentibus populi baptismatis aqua uiuentes, in unum populum Christi uno signo signati.       De natali sancti Archadii qui habet natale pridie Id. Ian. in ciuitate Caesarea Mauritaniae. Dum beati Archadii martyris gesta annalibus triumphanda mandamus, in agonem immortalis laudis Christianus semper ardor animatur. Erit geminum de religiositate commercium, cum ad caeleste praemium populus accenditur et de martyris meritis non siletur. Sed quis illustris martyrii palmiferam trophaeis coronam competenti ualeat sermone disserere, dum in uno corpore tot martyria uideantur esse quot membra? | Armauerat diabolus satellites suos in domini populum, ueterani odii assertor antiquus, et totam familiam domini impastae feritatis grassatione turbabat. Indixerat in homine deo bellum et infaustae superstitionis busto in nefas conscium toto mundo funereum fecerat rogum. Scatebat per tecta culminum publicum scelus nec fuerat locus, in quo non erat pro religione sacrilegium. Cogebatur Christi populus uanis superstitionibus interesse atque in cultum nefandi ritus nunc aut libamina inceste profundere aut ornatus sertis uictimas trahere aut grauia nidoribus tura succendere aut inter fumidos ignes pallenti aruina, funesto sanguine perlitare, ut illiciti administratione ministerii Christi panis mentibus possit expelli.       Sed dum bellum duri certaminis geritur et familia domini caelo spectante probatur, Archadius beatissimus martyr huius inopinati sacrilegii horrore percussus paululum distulit pugnam, iam debitus ad coronam. Nam postquam turbari urbem funesta conuentione cognouit ac singulos quosque ad funestum illud spectaculum trahi, contemptis uniuersis facultatibus suis, amputatis radicibus saeculi delitescens secessionis se commendauit umbraculo, utrumque Christiano explicans uoto, ut et non longius uideretur a proelio et secedendo euangelicae iussionis animaretur exemplo. | Ecce in eius hospitium uelut in hostilem praedam grassantium satellitum praeceps irruit manus, festinat dei famulum posse deprehendi; quem beati propinquus martyris, qui in eius forte degebat habitaculo, absentem esse assiduis uocibus inclamabat. Hunc uero profitentem ad nefandam custodiam noxiae mentis mancipes rapuerunt, quem oblatum sibi iubet crudelissimus rector acri obseruatione detineri. Ad futurae gloriae testimonium tale beatus Archadius debiti martyrii quodam modo sequestrauerat pignus, in quo nec Christum relinqueret nec propinquum. | Statim beatus martyr se latere non passus est; se ultro offerens iudici moram suam uoluntarie praeiudiciis excusauit. Cui cum prouinciae rector pristinae eius fugae ueniam sub pactione promitteret, si se uel sero nefandis superstitionibus miscuisset, talibus in eum sanctissimus martyr uocibus exsiliit: «Quid, inquit, uanissime omnium iudicum, putasne aut de lucis istius incongruis usuris aut de praeproperae mortis subitis damnis familiam domini posse terreri, cum sciamus apostolica fide esse perscriptum: Mihi uiuere Christus est et mori lucrum? Excogita quibus potes suppliciis tormenta grauiora, maioribus te furoris stimulis accende, quamuis cruciatus exerce molem: nos a deo non potes separare.»       Statim iudex uiperei ueneni felle commotus iubet non usitata animaduersione poenarum nec usuali in reos lege carnifices in martyris membra saeuire. Viluerunt ungulae, inutiles ictus uisi sunt plumbatarum, stetit contemptus eculeus, crebri fustium imbres maioris poenae contemplatione neglecti sunt. Excogitatur nouum stupendumque supplicium, quo se in homine uincere crederet deum. «Incidantur, ait, ab articulis manus, a cruribus pedes; uiuum se cadauer inspiciat.» [Cui beatus Archadius ait:] O insania hominum! Fraudauit te furor tuus; adhuc erat in uictima domini quod posses auferre: amputandam linguam mandare nescisti, quae in conluctatione martyrii prior solet domino confiteri. | Ductus est tandem beatus Archadius ad exoptatum iustis orationibus locum, et intuens caelum stetit deo spectante securus. Parauerat extensa futuris ictibus colla, nudauerat gladiis uenientibus iugulum, putauerat se feralem iudicis amentiam citae mortis sorte satiare, dum subito manus iubetur extendere ac super caespitem [nudus] proiectus in faciem pedum extrema nudare. Ecce inter ipsa supplicia uacare non sinitur et orationis instar per carnificis tormenta meditatur. Erexerat securem percussor insanus et signans oculis uulneribus lineam feralis ictus assidua contemplatione uibrabat. Haeserant confessionis suae glutino intrepidae martyris manus nec salientes digiti futurae mortis exitio palpitabant. Tanta fuit in martyris deuotione constantia, ut omni corpore paratus uenisset ad gloriam. | Mox itaque deuotum corpus carnifex uidit, statim cadentis securis ictus neruorum connexa dissoluit et cunctas conpage discussa iuncturas corporis rupit. Exsilierunt exsectae manus +et uenarum in se paululum stupore rursus in se riuus sanguinis ruens+. Dehinc poplitibus surisque porrectis a germana coniunctione naturae gladio saeui latronis plantarum limes inciditur et obsequio pedum corpus martyris uiduatur.       Numerent martyria, qui possunt numerare supplicia, et in uno corpore quantum diabolus publicatus est furere, tantum agnoscatur dominus triumphasse. Sed durat inter haec martyris spiritus et morarum numerositate seruatus perstat uiuus, parte sui corporis iam sepultus. O dignus gloriosi exitus finis! Ascensurus altitudinem caeli corporis sui inpedimenta praemittit et exsequiis funeris ipse praecedit. Cui haec est conparanda confessio? Maccabaeorum est iungenda numero, Eleazari est adaequanda proposito, conparanda consilio. Archadius beatissimus martyr adhuc demoratur in saeculo et iam martyr recitatur in caelo.       Tractatus de sancta Susanna. Quotienscumque in hoc peruerso saeculo contra laudabiles uiros multiformes tenduntur insidiae et diuersis calumniarum generibus factiosae emerserint causae, quid homo pestilens excogitet uel quid diabolus machinetur, non metuat iustus, quia cum illo est deus. Inde Susanna illustris Hebraea, uerae decus pudicitiae, docuit feminas suae castitatis exemplo. Stabat Susanna in iudicio perditorum falsorum testium oppressa mendaciis, conscientiae tamen bonis contenta secretis, non tam rea susceptura sententiam quam dicata deo pro castitate fortiter moritura, et quam iudicantium sententia praua deiecerat illustris conscientiae integritas erigebat. | Sufficit ergo pudicitiae conscientia; testis est deus. Non respexit castitas, quid falsi dicerent testes aut qualiter iudices circumuenti damnarent, non denique qualiter diabolus infamaret, qui non potuit pudoris fundamenta subuertere. Ibat ad supplicium non adulterum corpus, in quo extrema libido senilis exarserat, sed quod infamauerat diabolus et quod protexerat uirtus et ornabat pudor inlaesus. Tunc in puero sancto Daniele spiritus sanctus ingressus ait, cum illa ad supplicium duceretur: Reuertimini ad iudicium; falsum enim isti contestati sunt de ea. | Stupet populus, quod a supplicio ad iudicium repetendum reuocaretur addicta. Falsos testes pauor inuadit. Tremit diabolus, quod ipsius commenta nudentur. Gaudent angeli, quod oppressa ueritas tandem defendatur in terris. Triumphat maritus, quod castam inuenerit coniugem. Laetatur familia omnis, quod in ea nihil inueniat fama quod feriat. Cruciatur diabolus, quod nulla ex parte suam perfecerit uoluntatem: nec adulterium enim, quod factum diffamabat, exercuit nec homicidium, quod procurabat, inuenit.       Tractatus die dominico de comparatione tritici. Exsultemus, fratres in Christo, tantique prouentus redditu ditati deo patri omnipotenti laudes et gratias referamus. Qui zizania, lolium, lappas, tribulos in laeta frumenta mutauit, quae diligenti cultu purgata molarisque lapidis pio pondere feliciter fracta, ordinabiliter creta, omni furfure abiecto mirifico splendore in farinam candidam micuerunt; quae nullo adulterata fermento est, consparsa ac subacta diligenter. Sal inditum est illi; leuigata est oleo gremiali, officiis competentibus temperata, in panes azymos reddita. Hi, quos uidetis, egregia coctura suaue redolentes, qui excocti sunt non furno, sed fonte, non humano, sed igni diuino: non illos aura corrupit, non fumus amarus infecit, non frigus elisit; quod plus est: sine fermento leuati sunt. Certe caccabacei non sunt, non uetusti, non usti, non crudi, non mucidi. Lacteus illis color est, lacteus sapor est.       Sed fortassis, quod nonnulli forma uidentur minores, si secus aliquid de pistore sentiatur, mea nihil interest, fratres, quia, etsi pauper sum, tamen frontem meam tueor et fidem meam noui. Certe si quid sciunt, dicant operarii, qui mecum sunt. Lucro gaudeo, sed sine furti conscientia, sane confiteor. Denique et uos retinetis pondus antiquum; habetis aginam: exagium facite quemadmodum uultis; singulos ponderate: inuenietis nullum habere minus. Tripondes sunt omnes, numismatis sacri una libra signati, qui mensae deseruiunt.       Tractatus ad neophytos alio die paschae. Exsultate, fratres in Christo, acceptaeque indulgentiae regale beneficium diligenter, fortiter ac fideliter custodite. Etenim omnis [actus] uester contractus ablatus est. Securi gaudete: nihil saeculo iam debetis. In magno quidem reatu nunc usque fuistis, sed fortiter examinati estis et, ut indulgentiam perciperetis, pro uobis ipsis bene uigilastis; optime estis auditi. Nouum iudicii genus est, in quo reus, si excusauerit crimen, damnatur, absoluitur, si fatetur. Magna ratio, magna potestas, magna pietas iudicis nostri, a quo uniuersi generis peccatores, ut possint beate uiuere, puniri festinant. Mira ratio, mirum profecto mysterium! Saluo reo punitur reatus in reo integroque statu moritur in homine propter quod homo fuerat moriturus. | Inde est quod nostra non habet necessaria tormenta confessio, quod sine truculenti sudore tortoris facinora sua sponte reus, ut fiat innocens, confitetur. Pretiosa res est, fratres, quae et honorem praestat et praemium. O liberatoris nostri profunda prouidentia! O praestantia singularis! O dulcis sententia! O damnatio necessaria! In semet ipso homo iugulatur, ut uiuat. Percussor non uidetur, percussoris non cernitur gladius, percussi non hiat uulnus, non defluit sanguis; exspirantis non palpitat corpus, non decolor color est. Ipse est et tamen non est ipse. Vetus quidem uidetur domicilium, sed nouus inquilinus exsultat mutatione morum natiuitatis suae nobilitatem incredulis uariis uirtutibus probaturus.       De Abraham. Abraham, fratres dilectissimi, quale diuinae pietatis munus acceperit, uetustae legis gesta testantur. Sarra uxor eius non inferior longae uitae transactis cursibus +pius aut filius ederit partus effusione perciperet+. Sed utrisque aetas ademerat spem sobolis: pignus succidaneum meruerunt. Sic meruit fides quod ademerat tempus, extorsit credulitas quod natura denegauerat. Abraham patriarcha noster exploratus a deo in senectute suscepit unicum filium. Nihil tam sollicitum patri, cuius aetas in annis uergentibus in occasus sui terminum uersabatur et educationis tempus angustum et senectuti exitus iam uicinus. | Ecce prima deuotio: libenter excipere quod sero datur et in tristissima senectute suscepta sollicitudinis mole gaudere; nam et risit Sarra munus iuuentutis subiens in senecta, unde nomen accepit infans, qui post haec Abraham sacratam deo approbat mentem.       Vnicus ille filius solliciti senis adhuc paruulus, cui pietas et miseratio maior debetur, postulatur ad uictimam; cui si per humanam fragilitatem aliqua in corpore infirmitas nasceretur aut humanus exitus contingeret, uix in eius casibus pater uiuere potuisset, si annis teneris moreretur. Hic igitur infans, e cuius uita paternus affectus et maternus pendebat, ad explorationem fidei suae diuina uoce postulatur ad uictimam. «Volo, dixit deus, mihi fieri sacrificium, Abraham, tuis manibus in monte de filio tuo; haec mihi uictima placet, hoc me sanguine deplacabis, iste meis sacris debetur; unde immolari iam iubeo.» | Non contristat frontem deuotissimus Abraham nec dolor patri lacrimas persuasit, sed exsultat et gaudet. Nec timuit, ne parricidium ei inputaretur, sed magis ut deuotioni pareret, laetabatur hoc iussisse deum. De filio hostiam parat, festinat denique inplere sacrificium, ne mora faciat peccatum. Necessaria sacramentis protinus praeparantur, ascenditur in montem. Omni mysterio sacrificioque disposito ductus filius gaudens gaudente patre, patris dextra feriendus. | Qui antequam ueniret in montem, cum de patre quaereret, ubi esset uictima quam disponeret et immolaret, securus de fide generis sui pater filio, de quo non dubitabat, patefecit, quid a se dominus postulasset, et quid ipse domino promisisset ostendit. Laetatus est puer patre fideli ipse quoque fidelior, nec recusabat mortem, quam deus qui uitam dederat imperabat. Laetatur pater filio quoque gaudente et cum gaudio unici pignoris alligat manus, quas ille uinciendas libentius offert. Pedes quoque constringit, ne in exitu mortis concitata uictima calcitraret: securus enim pater optimus timuit, ne dolori aliquid liceret in mortem.       O fratres, secura deuotio! O pater spiritum captans, corpus uero mortemque contemnens! O qui seruum domini ita se esse meminerat, ut patrem se esse nesciret! Quid est pater? Ecce sub oculis iacet filius uinculis adstrictus. Vbi sunt lacrimae, ubi dolor, qui in humanis sensibus uersari consueuit? In tantis filii casibus laetatur et gaudet et se dominum promeruisse triumphat. Accepit iam praemia, quae meretur; diuinae enim explorationis temptamina porriguntur: exserit equidem ferrum et armata dextra subleuat manum, sed uox eius, qui eam uictimam postulauerat, contradicit: «Respice retro, dixit deus, et antequam respicias, parce.» | Ecce et meritum principale diuinam indulgentiam meruisse sub casibus: nam retro respiciens Abraham inuenit uictimam, quam innocens immolaret. Eo ferro mactauit arietem, quo filium percutere iam parabat. A filio ad agnum transtulit dextram semper laetatus et gaudens nec mutatus est uultus eius, cum esset uictima commutata: cum tanta laetitia arietem obtulit, cum quanta obtulerat et filium; ubi enim fides fuit, non erat dolor. In illo sacrificio solus deus doluit, qui aliam uictimam procurauit; nam Abraham cum filio sic probatus a deo est, ut non postulans misericordiam mereretur.       Videamus, fratres dilectissimi, legis arcana et intellectum altius proferamus. Abraham sub lege non erat, sed legem solus impleuit, et qui nullo iure legis tenebatur, omne ius diuinum praecipue custodiuit. Cuius immolatione ille quoque gauderet, qui ad uictimam parabatur. Aries haerebat in uepre implicitus spinis, capite obligatus: hic est qui pro Isaac immolatus est deo; hunc obtulit Abraham, hunc iussus est immolare . . . .       Praefatio paschalis. Stabilis cursor multiformi gratia redimitus, per temporum ambages pernicibus plantis sua recalcans officio solemni uestigia dies salutaris aduenit. Idem sibi successor idemque decessor, longaeua semper aetate nouellus, anni parens annique progenies antecedit quae sequitur tempora et saecula infinita disseminat. | Parit sibi de fine principium, hoc nostris quoque hodie competentibus praestaturus, quos iam nunc felix inuitat occasus, ut sacri oceani lacteo profundo demersi, surgentes inde nouello nouelli cum die, sua luce radiantes nobiscum possint inmortalitatis per aerium tramitem cursu seruato ad repromissionis tempus, ubi in perpetuum quis oritur, peruenire.       Incipit de Genesi. Carnalis mentis homines, fratres dilectissimi, scandalum patiuntur, non studio noscendae, sed frustrandae ueritatis, quotiens deus dei filius, qui patris maxima est gloria, aequalis patri a catholicis praedicatur. Denique inde est, quod legis fundamenta temnentes uersuta disputatione, praetermisso deo de deo exeunte, ad communia humanitatis nomina, quae possunt argumentis attingi, patris et filii festinant nec intelligunt, quia in exordio carminis sacri deus deo sua sibi et diuinitate et nomine comparatus omnes humani sensus opinationes excludit, quippe cum dicat: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; non inquit: «fac ad tuam» , sed ait: faciamus ad nostram, ne quam filius hominem induturus pati uideretur iniuriam. | Videtisne, fratres dilectissimi, quia nullus exserte hic alteri iubet, in opere nullus otiosus est? O sancta aequalitas ac sibi soli dignissima indiuiduae dealitatis! Vnus homo ad duorum imaginem et similitudinem fingitur nec tamen in eo, quid cuius sit, inuenitur. Si igitur in opere extraneo paritas sacra distingui non potest, deus in alio se inferior esse quemadmodum potest? Quicquid enim uni ex duobus indiscrete in omnibus sibimet similantibus detraxeris, cui detraxeris nescis.       «At ille, cui iubetur, est, inquit, inferior.» Quid, quod inde non esse approbatur inferior, quia, unde processit, paterni cordis est exsecutor? Non enim minus est facere magna quam dicere. Quamuis et quod dictum est a patre uel dici potest, quia uerbum est filius, sine filio non est, et quod factum est a filio uel fieri potest, sine dignatione paterna non est, quia filius sine patre non est, ipso dicente: Si non facio facta patris, nolite mihi credere; sed si mihi credere non uultis, factis credite et cognoscite, quoniam in me est pater et ego in illo. Constat ergo aequale esse, quod inuicem se capit cum spiritu sancto.       Incipit de Exodo. Pharisaei agere se legitimum pascha contendunt, qui cum templo summo, ut putabatur, summum sacerdotium perdiderunt. Regalis unguenti cornu priuati sunt. Circumcisio, testimonium mentis impurae, iamiamque illis imminere supplicium denotati uulneris inflictu minatur. Omne genus pecudum cum suo sibi sacrificio reprobatur. Ieiunia eorum, dies festi omnisque solemnitas abominatio est apud deum. | Cum haec ita sint, a quibus, quomodo, unde pascha celebratur? Adde quod agnum legitimum suo uitio, quem inuenerant, perdiderunt. Quem scriptura designabat ex ouibus et haedis: ex haedis utique propter peccatricis indumentum carnis, ex ouibus propter spiritum maiestatis. Qui primitiuus est dictus, quia praeter patrem ante ipsum nullus est primus, maturus, quia aeternus est, perfectus, quia dei uirtus deique sapientia est, immaculatus, quia peccatum non habet solus, salutaris, quia mortem mutauit in uitam; propter nos qui est occisus et uiuit, sepultus et resurrexit, homo aestimatus est et inuentus est deus gloriosus in saecula saeculorum.       Sequentia Exodi. Si Iudaei uacuatae imaginis recordatione gloriantur, quanto magis Christianus, in quo non est figura sed ueritas! Quam ex rebus ipsis agnoscite pariter et probate. Iudaei maiores suos Pharaonis exercitusque eius graui seruitutis iugo depressos de Aegypto praedicant liberatos. A diaboli rabie idolorumque turba uiolenta non tantum nostri maiores, sed omnis Christiana progenies de uera Aegypto, id est isto de mundo, semper momentis omnibus liberatur. | Illis ducatum Moyses praebuit, dux noster Christus est dominus; illis columna nubis atque ignis uiam demonstrauit, nobis testamenti ueteris ac noui clarissima oracula uiam, uerum Christum dominum, prodiderunt, qui ait: Ego sum uia et ueritas. Illorum profugus populus per mare rubrum dextra laeuaque undarum stupentibus rupibus pede sicco transiuit; at nostrum mare uoluntarios suscipit, feliciter naufragos facit interimensque uniuersa peccata genitali unda submergit, ut caelestes effecti terram desiderare non norint. | Denique illi post mare ad eremum peruenerunt, nos post baptismum ad paradisum peruenimus. Illis inrorata est esurientibus manna, nos autem esurire non possumus, sempiternam qui caelestis panis nobiscum portamus annonam. Illis sitientibus petra fluxit in poculum, at Christi fontem qui biberit, in aeternum sitire non nouit. Illis in deserto suauitas lactis et mellis exhibita est, nobis uero, quod plus est, melle dulcior ac lacte candidior aeternae uitae beatitudo dei tribuetur in regno.       Tractatus Esaeae. Humanus circa impietatem Iudaici populi deficit sermo, qui dei patientiam sui obstinati cordis impatientia superauit. Non enim leue crimen est eius, cum de eo ille queritur, qui mox eum poterat et punire. Sed quia mors apud incredulos futurorum putatur poenae compendium ac paene pro infecto habetur quod non diffamatur, censuit eos caelo et terra testibus denotare, ut inexcusati facinoris competenti iudicio subiacerent. Denique res impleta est domini passione: caelum medio die perdidit diem, terra tremore nimio firmitatem. Hinc aestimare licet, quid eis sit reseruatum, quorum in causa funerei luctus poenae pertulit natura supplicium.       Tractatus Danielis. Mirum, fratres dilectissimi, ac delectabile certamen deo historia sacra prodidit nobis ignis ac fidei. Etenim duo discordantia deuotione dominica in unam concordiam conuenere. Namque tribus in pueris fides puniri non timuit. Inmissis camino ignis exaestuans detulit, ut eos unius uirtutis esse persensit. Denique arsit incendium incendentibus, non incensis. O admirabilis ratio! O inaestimabilis gloria dei! Sacramento trinitatis tam potentis elementi subacta natura est. Qui putabantur incendio exstingui, emicant beatiores incensi.       Inuitatio fontis. Iamiamque dicto citius aetherias portas, fratres, intrate aeternique gurgitis alueo genitali condentes ullam pro personis operari ne aestimetis hic gratiam. Iudicio uestro nascimini scientes, quoniam, qui plus crediderit, nobiliorem se ipse praestabit. Constanter igitur ac fideliter hominem istum uestrum ueterem foetorosis suis cum pannis abicite, nouelli omnes, omnes candidati, omnes spiritus sancti munere mox diuites processuri.       De Genesi. Sicut sacra scriptura testatur, erat ante omnia manens unus et idem alter ex semet ipso in semet ipsum deus, secreti sui solus conscius; cuius ex ore, ut rerum natura, quae non erat, fingeretur, prodiuit unigenitus filius, cordis eius nobilis inquilinus exinde uisibilis necessario effectus, quia orbem terrae erat ipse facturus humanumque uisitaturus genus, alias aequalis in omnibus patri. Quicquid enim pater praecepit, ut fieret, filius, utpote dei uirtus deique sapientia, omnia illa opere mirifico eius cum dicto compleuit. Hunc curiosi opinationibus uanis uiolare conantur nec intellegunt miseri, quoniam curiositas reum efficit, non peritum.       Incipit Exodi. Iudaeos legitimum pascha celebrare non posse paucis accipe, Christiane. Salomonis templum hostili uastatione subuersum cum ruina sua iacet sepultum: ubi sacrificant? Sacerdotes iam non habent: qui eorum pro salute sacrificant? Tauros, hircos, arietes et agnos abhorret dominus: unde sacrificant? Deum dereliquerunt, altaria eius euerterunt: cui sacrificant? Sane hoc solum proprium retinent, quod, ut uilem libidinem magis ac magis augeant, uilioribus se lauacris omni momento baptizant, deo semper ingrati.       Sequentia Exodi. Quid tumet Pharisaeus inanis, quem momenti praeterita delectatur umbra? Exsultat, quod in Aegypto creuerit: at in originali decreuit solo; quod captiuitatis sit nexibus exsolutus: sed est nunc usque barbarici furoris moribus alligatus. Deus illi ducatum praebuit: idem a sua eum facie postmodum abiecit. Consecutus est regnum, ut post regiam dignitatem maiore dedecore in perpetuum imperio Romano seruiret. Sane uultis scire, quantae sit sanctitatis? Quem mare sustinuit adunatum, non potest terra baiulare dispersum.       Tractatus Danielis. Credulo percipe corde rem miram, Christiane, omnique uirtutum exemplo famigerabilem. Hebraei uere tres pueri senum constantia maiores, iuuenum uirtute fortiores, sibi pares, trinitatis sacramento praemuniti, unitatis una fide solidi, uirtutis aequalitate pares, passionis uictoria gloriosi. Hos barbarus rex, quod eius statuam adorare contempserint, incendi praecepit. | Qui ubi iactati sunt in fornacem ignis ardentis, hos deuote cupidus ignis excepit. Lambunt roscidos flammae blandientes. Mira res: opacitas intus, incendium foris est; intus hymnus canitur, foris ululatus auditur. O magna potentia dei! Incensores incendio concremati sunt et, qui incensi sunt, incendio suo superstites triumphantes de camino procedunt, praestante domino nostro Iesu Christo.       De natiuitate Christi. Insuspicabilis secreti reuerendaeque maiestatis uera cognitio est deum non nosse nisi deum nihilque ex eo amplius requirendum quam ut quis eius nouerit uoluntatem, sine qua ei nec legitime seruire poterit nec placere. Ceterum prouidentis dei de deo argumentationibus uanis opinari uelle dispositum non colentis est, sed dementis, maxime si deus, ut contentiosi putant, dispositioni subiaceat. Remotis enim paulisper nominibus patris et filii non potest nosse, uter patiatur iniuriam, nisi quod ambo patiuntur, quia amborum unum nomen est deus.       Igitur duas natiuitates esse domini nostri Iesu Christi, rudis aut neglegens disce Christiane, ne quo decipiaris errore: unam, quam tibi non licet quaerere, alteram, quam legitime, si possis, permitteris edocere. Prima itaque natiuitas domini nostri in patris et filii tantum conscientia manet, nec quicquam habet interiectum neque conscium qui ex paterni oris affectu processit uno consensu. Secunda uero carnalis sicut est frequentibus oraculis prodita, ita inuenimus esse completam.       Etenim deus dei filius tempore constituto dissimulata interim maiestate ab aetheria sede profectus in praedestinatae uirginis templum sibimet castra metatur, quibus latenter infunditur in hominem gigniturus ibidemque saluo quod erat meditatur esse quod non erat. Mixtus itaque humanae carni se fingit infantem. Mariae superbus emicat uenter, non munere coniugali, sed fide, uerbo, non semine. Decem mensium fastidia nescit, utpote quae in se creatorem mundi concepit; parturit non dolore, sed gaudio. Mira res! Exsultans exponit infantem totius naturae antiquitate maiorem. | Interea rudis non gemit feta. Non mundum, ut assolet, infans fusus ingrediens sponte uitae reptantis praeuiis lacrimis auspicatur. Non mater eius tanti partus pondere exhausta totis pallens iacuit resoluta uisceribus. Non filius matris aut suis est ullis sordibus delibutus; neque enim re uera aliquid circa se habere possit inmundum, qui humani generis peccata, sordes et maculas uenerat mundaturus. Denique purgationes, quae sunt tarditate periculosae, nullo puerum maternorum uiscerum prosecutae sunt damno. Nulla adhibita rudi fetae sueto more fomenta; neque enim, fratres, his poterat indigere, quae accipere in uterum meruerat filium animarum omnium saluatorem. | O magnum sacramentum! Maria uirgo incorrupta concepit, post conceptum uirgo peperit, post partum uirgo permansit. Obstetricis incredulae periclitantis enixam in testimonium repertam eiusdem esse uirginitatis incenditur manus. Qua tacto infante statim edax illa flamma sopitur sicque illa medica feliciter curiosa diu admirata mulierem uirginem, admirata infantem deum ingenti gaudio exsultans, quae curatum uenerat, curata recessit. Ita Christus in hominem se fecit nasci, quemadmodum homo non potest nasci. Totum denique sua luce resplendens corpus sine umbra gestabat, humilis carne, sed excelsus omnipotentiae maiestate. Qui sane ideo carnem est dignatus induere, ut nemo se possit per carnem, cum iudicii dies uenerit, excusare.       Ad Neophytos. Quid statis genere, aetate, sexu, condicione diuersi, mox unum futuri? Fontanum semper uirginis matris dulcem ad uterum conuolate ibidemque uos uestra nobilitate fide scientes, quoniam, quantum quis crediderit, tantum beatitudinis et habebit. O admirabilis et uere diuina sacrosancta dignatio, in qua quae parturit non gemit, qui renascitur plorare non nouit! Haec renouatio, haec resurrectio, haec uita aeterna, haec est mater omnium, quae nos adunatos, ex omni gente et natione collectos unum postmodum efficit corpus.       Tractatus fidei. Principium, fratres, dominus noster incunctanter est Christus, quem ante omnia saecula pater adhuc utrumque in semet ipso deus beatae perpetuitatis indiscreta spiritus plenitudine nescio qua sua conscientia uelatum filii non sine affectu, sed sine discrimine amplectebatur. Sed excogitatarum ut ordinem instrueret rerum, ineffabilis illa uirtus incomprehensibilisque sapientia e regione cordis eructuat uerbum, omnipotentia se propagat. De deo nascitur deus totum patris habens, nihil derogans patri. Alter renitet in altero; cuiusuis gloria communis est honor, quia quod est filii, patris est, quod patris, amborum. Laetatur pater in alio se, quem genuit ex se. | Quomodo autem generatus sit, qui processit, dementis est opinari. Namque temperat se propter rerum naturam filius, ne exsertae maiestatis dominum non possit mundi istius mediocritas sustinere. Cum imperat pater orbem fieri, opus cum dicto completur a filio. Quomodo autem, quantus aut qualis fieri debeat, nemo praecipit, interrogat nemo. Neque enim sine patris esse possit iniuria, si hac necessitate opus esset illi, qui in sinu patris commanens uoluntatis eius perfectionem non didicerat, sed habebat.       Igitur orbe perfecto postremus digito dei manuque e limo terrae fingitur homo. Construitur mobile totumque se nesciens simulacrum et, ut imago sit dei, inspiratur a deo in animam uiuentem. Concepit spiritum adaeque, quem nescit; intrantem non uidet, exeuntem non potest prohibere. Et aestimat quisquam dei se posse scire secretum, qui sui corporis nescit arcanum? Quare, fratres, propter quod facti et nati sumus, timeamus, amemus et honorificemus quem inuenimus deum. Sane quaerant illum, qui eum non habent secum.       Tractatus paschae. [In] Stabili cursu multiformi gratia redimitus per temporum ambages solemni uestigio dies salutaris aduenit. Idem sui successor idemque decessor, longaeua semper aetate nouellus, anni parens annique progenies antecedit sequiturque tempora et saecula infinita. Parit sibi de fine principium et tamen a cunis genitalibus non recedit. Profecto sacramenti dominici imaginem portat, nam occasu passionem resurrectionemque ortu rediuiuo concelebrat, per quem nobis munus futurae beatitudinis pollicetur, hoc quoque nostris competentibus praestaturus, quos nunc inuitat felix occasus, ut sacri oceani lacteo profundo dimersi inde nouello nouellique cum die resurgentes nobiscum possint ad inmortalitatis gloriam peruenire.       Item tractatus paschae. Morte sua uiuens, sepulcri nido uegetatus innumerabiles temporum metas perenni cursu una eademque orbita lustrans dies magnus aduenit, menses in tempora, tempora in annos, annos in saecula pandens. Sine pausa crescit in senium et tamen a cunis genitalibus non recedit. Profecto sacramenti dominici imaginem portat, nam occasu passionem resurrectionemque ortu rediuiuo concelebrat, per quem nobis quoque resurrectionem futurae beatitudinis pollicetur.       Incipit de Abraham. . . . Non enim praecepto uirginitas prouocatur, sed nec continentia relicta repellitur. Ad cuius fidem, carissimi, auctorem habemus, sanctum uidelicet Abraham, qui filium quondam Isaac habuit: simplex quidem uocabulum, sed multiplex pronuntiatio. Hic namque, carissimi, desperatus parentibus, sed deo promittente susceptus in transacta aetate et generantis genitalis flore consumpto non tam ex parentibus quam diuina praeceptione meruit procreari atque in ultimis uitae curriculis Sarrae uterum filius aperuit primo uocabulo, cui iam auiae reuerentiam senectus uerecunda detulerat. | Sub hac igitur, carissimi, desperatione natiuitatis et admiratione progenitus in primis infantiae rudimentis iubenti ac deposcenti deo innocens martyr offertur, immaculata hostia nec uictima imparata, qui testis diuini timoris ad fidem a domino poscitur, a parente perducitur, sed hostia non sanguinis, sed salutis. Ad hanc igitur gloriam tardi partus ubertas et fecunditas desperata profertur.       Vxor Abrahae fetus nescia, cum uisceribus frigente senio nec sperare subolem posset nec portare confideret, matris suscepit officia, quae uxoris iam munera nesciebat. Atque eo tempore partus profertur, quo calor genitalia iam relinquebat. Mira prorsus, carissimi, et speranda saeculis post futuris diuinae ordinationis propago formata: ad principium aetas peracta reuocatur, accingitur de sterilitate fecunditas, ut impleretur, quod scriptum est per prophetam: Exsulta, sterilis, quae non pariebas, erumpe et clama, quae non parturis, quoniam multi filii desertae. | Ecce enim, carissimi, in Sarra attractis aetate neruis et, deficiente sanguinis suco, arescentibus uenis, dura cum uisceribus cutis, deformis ac luridus pallor iam paene uultus perdit humanos nec ullus in membris uoluptati motus. Nihil in substantia resederat corporis, sed nihil tamen in utero negabatur infanti et, cuius aetas auiam testaretur, matrem partus ornauit, cum sub incerto affectionis uocabulo pietas nutaret et, cum filium proferret uterus, nepotem senectus optaret. | Ita denique dissensione temporis et naturae contra opinionem nato angelus Isaac nomen imposuit, ut firmaret laetitia, quod aetatis inbecillitas desperauit. Nouus sane parentum circa filium crescit affectus, qui ex promissione certior, ex tarditate dulcior, ex desperatione felicior putabatur. Vnicus numero et in amoris soliditate iam primus totum paternae ac maternae pietatis occupauerat pectus festinata educatione nutritus, deo uictimam, parentibus pium parricidium praebiturus.       Ecce carissimi, ut ait apostolus, contra spem natum Abraham ad aram filium immolaturus domino auctore perducit nec deest ad ministerium gladius, ut pater esset pariter et sacerdos. Consimilis filii quoque est ex diuina uoluntate securitas. Qui cum hostiam prouidet, cuius loco electus fuerat, requirebat. Sed traduntur tenerae adhuc uinculis manus [et], ne quid minus ab hostia uideretur; pedem ligatura destringit, ne incitata uictima displiceret. | Cesset itaque hic, carissimi, impietatis abominanda suspicio: Abraham dominum filio, sacerdotem praetulit patri, nec pium se credidit, nisi probasset fidelem. Denique, carissimi, intrepidus ad ministerium immolationis armatur; libratur ad ictum uulneris securus animus, sed securior manus; elatus in immolandum gladius uibratur nec puerum mors uicina contristat, ne trepidatio fidem prodat infirmam. Sub hac denique immolantis immolandique constantia absolui meruit, dum humanum ex se deponit timorem et, quantum ad fidem pertinet, pater promissa compleuit, dominus parricidium probata uoluntate prohibuit.       Ad huius ergo personam Christi refertur uerecunda natiuitas, sed uirginalis uteri aula secretior: diuini sermonis arte formata in se tabescentis corporis uulua portauit. Sed in caelesti prole, non semine, progenitum certissimum dominum impia Iudaeorum exarsere consilia. Quem tacentem tamquam obnoxium et pro ipsorum tantummodo caecitate maerentem, ut Isaac non periturum ad aram, ita ad crucem Christum sublimandum nefarii perduxerunt. Sed quia nescit aeternitas mori, uiuit dominus post sepulcrum, et ad Iudaeos remansit sola damnatae uoluntatis inuidia, qui dominum nec agnoscere uoluerunt et sola crediderunt cogitatione puniri, quem nefarium fuerat etiam tardius adorari. | Ad cuius immanis ausi saeuitiam metuenda elementorum forma mutatur et dei iniuriam prius prodit natura quam intellegat populus Iudaeorum. Ab auctore itaque coepit furoris horror; accingitur turba feralis et ad inuisibilem suspensum gladiorum mucro conuertitur. Nec inde, ut dixi, sceleris sui crudelitas fructum sortita est, quia, sicut in Isaac aliud offertur et aliud immolatur, ita et in passione Christi quod per Adam deliquerat, per Christum liberatur.       De Esaia. . . . Christus mundum latenter intrauit, ne sibi sapiens diabolus uideretur. Qui consilio hominem deceperat, consilio uincitur, ut, quomodo homo in paradiso non cognouerat diabolum, sic et diabolus in saeculo non facile cognosceret Christum . . . .       Item de Esaia. Audi, caelum, et percipe auribus, terra, quoniam domi nus locutus est: Filios genui et exaltaui, ipsi autem me spreue runt. Grandem Iudaicae gentis offensam libri istius exordia proloquuntur et iracundiam diuinae indignationis ostendunt, quae alias personas, ut uerbum dei ab ipsis potius audiatur, hortantur [nos]. Non est enim parum criminis, ut semper apud ipsos diuinus sit sermo prolatus, nunc alteris uideatur ingestus. Vnde reiectio Iudaeorum est aliarum electio personarum, quia, cum alteris, ut uerbum dei audire debeant, dicitur, Israel sic reprobus inuenitur et, dum clamat propheta Audi caelum et terra, significat, quod illi audire contempserint.        Audi, inquit, caelum, et percipe auribus, terra. De caelo et terra prophetam fuisse testatum uel quasi de aliqua re esse conquestum, cum dicit Audi caelum et terra, tamquam numquam aut caelum audierit aut terra, cum iussu dei et caelum obsecundetur et terra, quia caelum pluuias et fruges terra non denegat! Sed quia haec prophetia nouissimis erat complenda temporibus sub domini saluatoris aduentum, qui non esset a Iudaeorum populis audiendus, quod eum apostoli essent et homines ex gentibus audituri, et ideo ait: Audi caelum et terra. | Caelos autem apostolos esse claro testimonio ueritatis affirmat. Sic enim ait: Et uidebo caelos, opera digitorum tuorum. Hic utique non de caelis istis loquitur, quos semper uiderat, sed de apostolis, quos uidere optabat. Et iterum: Texit caelos uirtus eius, eo quod apostolos ad mirabilia facienda spiritus sanctus obumbrauit et texit. Et denuo Caeli, inquit, enarrant gloriam dei; et hic utique non tam caelos loqui dicit, quos loquentes nullus audiuit, sed apostolos asseuerat, quorum praedicatione gloria domini per tota terrarum spatia nuntiata est. | Terram homines intellegendos frequens prophetarum assertio demonstrauit: Iubilate, inquit, omnis terra, et alibi: Audi, inquit, terra, ex ore meo. Quo uocabulo gentiles homines sine dubio comprehendit, in quibus adhuc erant opera terrena. Hoc est ergo quod ait: audi caelum et terra, quod Iudaeis non audientibus Christus dominus esset ab apostolis et gentibus audiendus.        Filios, inquit, genui et exaltaui. Haec domini uox est, qua iam tunc per prophetam Iudaeos obiurgabat incredulos et quae essent futura, priusquam fierent, admonebat. Proprium enim dei est scire transacta et nosse uentura. Filios, inquit, genui et exaltaui. Infinita Iudaei infidelitate sua apud dominum nostrum odia meruerunt, quoniam quanta fuit de amore gratia, tanta de eorum offensione futura uindicta est. Certum est enim in eum filium, posteaquam deliquit, granditer uindicari, quem pater plurimo dilexit affectu et, quantam pietatem dilecto filio amatus pater exhibuit, tantam laesus exigit ultionem, quia, cum uicem non reddidit patri dilectus filius, dignam sententiam percipit abdicatus. | Cuius enim impietas paterno affectui parem gratiam non refert, quantum sit criminis dici non potest: dominum patrem non dilexisse, cum peccatum sit hominem non amasse. Vnde infelices et miseri sunt Iudaei, qui deum patrem, a quo sunt geniti, respuerunt tanti immemores honoris, tantae dignitatis ignari. Quid enim beatius, quam si homines deus paterno honore dignetur adtendere et tanta illa sublimitas humanam mediocritatem aut caram habeat aut dilectam? | Filios, inquit, genui: Hoc dominum de hominibus dixisse quam dulce est! Talem patrem laesisse quam turpe! Filios genui et exaltaui: utique filios Israel dominus genuit, qui Abraham, unde nascerentur, elegit. Hos in Aegypto genuit, ubi ingressis paucis hominibus innumerabilis multitudo processit et ad eremum dominus perduxit manu forti et brachio excelso. Exaltatus est Israel, quando per triduum tenebrae et caligo totam Aegyptum circumdedit; exaltatus est Israel, quando tot et tanta tormenta Aegyptiorum solus ipse nihil aut timuit aut sensit. | Quid illud, quod per mare medium terrenum duxit ingressum? Quid [quibus] de caelo cotidianum manna in eremo, potus e saxo? Quid per lignum amara aqua dulcis effecta, quam per lignum crucis amaritudine gentilitatis exclusa bibituri essemus? Exaltati filii Israel, quando ad Iordanem securus ab Horeb accessit. Quid cotidiana dei colloquia? Ipsi autem me spreuerunt: ad crucem enim perduxerunt, per quam crucem euaserant Pharaonem. Sed iterum derelinquetur filia Sion . . . .       De Abraham. Abraham ut pater esset multarum gentium, hic iustitiam non didicit, sed genuit. Non illum accessus infecerat urbium. Non habuit legem, cuius conuersatio lex fuit. Audit imperatum sibi a deo exilium, ut cognationem suam simul dimisisset et terram. Et tunc Abraham respiciens oculis uidit uiros tres, cucurrit, adorat prostratus in faciem, offert hospitium. Refrigerate, inquit, sub ista arbore magna. Similaginem conspargit, uitulum laniat. | Post haec promittitur ei de legitimo matrimonio filius de fide, non de aetate. Concepit Sarra, portat sine labore uteri sarcinam, quae iam ambulare non poterat; tunc discit mater esse, cum desinit. Marcidae mammae lactis ubertatem ostendunt et de ieiuna aetate puer robustior saginatur. Nihil difficile est fidei, quae tantum habet, quantum credit.       Igitur Isaac unicus filius, spes populorum et gentium, origo tot rerum, cari genitoris amplexibus inhaerebat. Strinxerat in se patris pietatem, quod unicus, quod sero, quod promissus, quod sola unica spes totius praeteritae sterilitatis damna sarciret. Inuenta est causa, ubi Abrahae fides temptatione fortior militaret: carissimi membra, quae osculis premere consueuerat, armatus gladio iubetur occidere. Quid faceret pietas? Praeceptum differri non potest. | Praestiteras, mater, cum sterilis esses: ad gladium nascitur puer. Talem casum nemo doluit, nec quae genuerat mater. Nemo plangit uiuas exsequias et innocentis hominis obsequium nemo ante fletibus rigat, ne pater dubitasse uideretur, si flesset. Deuotus sic stricto uultu puerum ducit ad aram, stringit gladium medium, pectus fidei militabat; non pallescit uultus, non contremuit manus. Quaerit puer, ubi sit uictima. Quae mox, ita ne percuteretur tenera aetas, ostenditur, quo nec pater ferire posset, quia nec dominus humanum sanguinem postularet. | Religiosus carnifex reprimit gladium: patris erat, quod leuauit, dei fuit, quod pepercit. Nec qui feriebatur timuit, nec qui feriebat expauit. Sacrificium domini non dimittitur, sed mutatur. Melius seruauit filium, dum non pepercit. Sola enim fides deambulat inter gladios tuta, inter esurientes feras amica, in ignibus frigida. Sola fides praeferenda: hac nos, qui per fidem filii Abrahae facti sumus, in ipsius gremium peruenire credamus.       Explicit liber primus

<<< operis index   <<< retro   porro >>>