Ἑρμηνεύματα.
|
|
Interpretamenta.
|
1. Ἐπειδὴ ὁρῶ πολλοὺς ἐπιθυμούντας Ἑλληνιστὶ διαλέγεσθαι καὶ Ῥωμαϊστὶ μήτε εὐχερῶς δύνασθαι διὰ τὴν δυσχέρειαν καὶ πολυπλήθειαν τῶν ῥημάτων, οὐκ ἐφεισάμην τοῦτο ποιῆσαι ἵνα ἐν τρισὶν βιβλίοις ἑρμηνευματικοῖς πάντα τὰ ῥήματα συγγράψωμαι. ἄρχομαι γράφειν ἀπὸ ἄλφα ἕως ω. ἀγαθῆι τύχηι. θεοὶ ἵλεοι.
|
|
1. Quoniam video multos cupientes Graece disputare et Latine neque facile posse propter difficultatem et multitudinem verborum, non peperci hoc facere ut in tribus libris interpretatoriis omnia verba conscribam. incipio scribere ab alfa usque o. bona fortuna. dii propitii.
|
2. Καθηγητά, χαῖρε, ἐπειδὴ θέλω καὶ λίαν ἐπιθυμῶ λαλεῖν Ἑλληνιστὶ καὶ Ῥωμαϊστί, ἐρωτῶ σε, ἐπιστάτα, δίδαξόν με. Ἐγὼ ποιήσω, ἐάν μοι πρόσσχηις. Προσέχω σοι ἐπιμελῶς. Ἐπειδὴ οὖν ὁρῶ σε τούτου τοῦ πράγματος, τουτέστιν ταύτης τῆς διαλέκτου τῆς λεγομένης Ῥωμαϊκῆς, ἐπιθυμοῦντα, ἐπιδείξω σοι, τέκνον, ὅτι οὐκ ἔστι τοῦ τυχόντος ἀνθρώπου καταλαβεῖν, ἀλλὰ πεπαιδευμένου καὶ εὐφυεστάτου εἶναι μάθησιν. διὰ τοῦτο τοίνυν σοι μᾶλλον τῶι μὴ εἰδότι μηδὲν διηγήσασθαι ἐκθήσομαι. χρεία οὖν σοί ἐστιν ἃ παραγγέλλω· ἀκοή, μνήμη, διάνοια, τριβὴ καθημερινὴ τεχνίτην ποιεῖ. τοῦτο σεαυτῶι ἐὰν παράσχηις, μισθοὺς δύνασαι μαθεῖν. δύο οὖν εἰσιν πρόσωπα τὰ διαλεγόμενα, ἐγὼ καὶ σύ. σὺ εἶ ὁ ἐπερωτῶν, ἐγὼ ἀποκριθήσομαι. πρὸ παντὸς οὖν ἀναγίνωσκε τρανῶς (σαφῶς).
|
|
2. Praeceptor, have. quoniam volo et valde cupio loqui Graece et Latine, rogo te, magister, doce me. Ego faciam, si me adtendas. Adtendo <te> diligenter. Quoniam ergo video te huius rei, hoc est eius interpretationis quae dicitur Latinae cupientem, demonstrabo tibi, fili, quoniam non est cuiuslibet hominis deprehendere, sed docti et ingeniosi esse doctrinam. propter hoc etiam tibi magis qui nescis nihil disputare exponam. opus ergo tibi est quae praecipio: auditus, memoria, sensus, usus cotidianus artificem facit. hoc tibi si praestiteris, mercedes potes discere. duae ergo sunt personae quae disputant, ego et tu. tu es qui interrogas, ego respondebo. ante omnia ergo lege clare (diserte).
|
3. Ἡδέως σε εἶδον. Καὶ ἐγὼ σέ.
|
|
3. Libenter te vidi. Et ego te.
|
4. Τίς κρούει τὴν θύραν; Παρὰ < Γαΐου πρὸς Λούκιον. εἰ ἐνθάδε ἐστίν, ἄγγειλον. Πάρεστιν παρὰ Γαΐου. Ἐρώτησον αὐτόν. - τί ἔστιν, παιδάριον; πάντα καλῶς; Ναί, κύριε. ἔπεμψέν σοι ἐπιστολὴν ἐσφραγισμένην. Δός, ἀναγνῶ. ἔγραψέν μοι περὶ τοῦ πράγματος, πορεύου, παιδάριον, καὶ ἄγγειλον ὅτι ἔρχομαι. δότε μοι ὑποδήματα. φέρε ὕδωρ εἰς ὄψιν. δὸς ζωστόν· ζῶσόν με. δὸς τήβεννον· περίβαλέ με. δὸς φελόνην καὶ δακτυλίους. τί στήκεις, ἑταῖρε; ἆρον τὰ χρεία ὄντα καὶ ἐλθὲ μετ᾿ ἐμοῦ. σπεύδω πρὸς φίλον ἀρχαῖον, συγκλητικὸν δήμου Ῥωμαίων, ὅστις ἀπὸ Ῥωμύλου κατάγει τὸ γένος, ἀπὸ Τρώων τῶν Αἰνειαδῶν.
|
|
4. Quis pulsat ostium? A Gaio ad Lucium. si hic est, nuntia. Venit a Gaio. Roga illum. - quid est, puer? omnia recte? Etiam, domine. misit tibi epistulam signatam. Da legam. scripsit mihi de negotio. vade, puer, et nuntia quoniam venio. date mihi calciamenta. adfer aquam ad manus. da subarmale: cinge me. da togam: operi me. da paenulam et anulos. quid stas, sodalis? tolle quae opus sunt et veni mecum. festino ad amicum antiquum, senatorem populi Romani, qui a Romulo deducit genus, a Troianis Aeneadarum.
|
5. Ἐπιθυμῶ μαθεῖν διάλεκτον Ἀττικήν, ἐπιθυμῶ λίαν. Ὅτι θέλεις ῥήτωρ εἶναι (δικολόγος, δημηγόρος, συνήγορος, νομικός, νομικός, νομικός, νομικός, παράκλητος).
|
|
5. Cupio discere sermonemAtticum, cupio valde. Quoniam vis orator esse (causidicus, dicentarius, actor, iuris studiosus, iuris peritus, iuris consultus, iuris prudens, advocatus).
|
6. Ἐγκώμιον ἔγραψα. Τίνος; Ζηνὸς Καπιτωλίνου. Ἀνάγνωθι. - μεγάλως εἶπας. ἆρον τὸν στέφανον οὐδείς σοι ἀντιλέγει.
|
|
6. Laudem scripsi. Cuius? Iovis Capitolini. Lege. - magne dixisti. tolle coronam. nemo tibi contradicit.
|
7. Οἶδας ποῦ μένει ὁ φίλος μου, ἀρχαιότατος <ἀπ᾿> ἀρχαιογονίας, ἀνήρ γενναῖος. πρόλαβέ με καὶ γνῶθι εἰ ἔνδον ἐστὶ καὶ ἀπάντησον ἐμοί.
|
|
7. Scis ubi manet amicus meus, vetustissimus ab origine, vir fortis. antecede me et scito si intus est et obvia mihi.
|
8. Ζεῦξον τὰς ὁλκάδας, ἡμιοναγέ. καὶ σύ, στρατιῶτα, ἐλθὲ μετ᾿ ἐμοῦ εἰς Τιβουρτῖνον. ἄγωμεν ἡμεῖς πρὸς τοὺς ἄλλους φίλους.
|
|
8. Iunge mulas, mulio. et tu, miles, veni mecum in Tiburtinum. eamus nos ad alios amicos.
|
9. Χαῖρε, κύριε. χαῖρε, κυρία. βασιλεῦ, χαῖρε. βασίλισσα, χαῖρε. Πόθων <μῆτερ>, θύγατερ πελάγους Ἀφροδίτη. πῶς τὰ παιδία; Ζῶσιν καὶ καλῶς ἔχουσιν.
|
|
9. Have, domine. have, domina. rex, have. regina, have, Amorum <mater>, filia pelagi Venus. quomodo infantes? Vivunt et bene habent.
|
10. Ὁ κριτὴς ἦλθεν. ἐπράχθη τὸ πρᾶγμα καὶ νενικήκαμεν. ἐπειδὴ οὖν καλῶι ποδὶ συνῆλθας εἰς τὸ πρᾶγμά μου, δυνάμεθα σήμερον ἅμα ἀριστῆσαι. ἐρωτῶ, ἐλθέ.
|
|
10. Iudex venit. acta res est et vicimus. quoniam ergo bono pede convenisti in rem meam, possumus hodie una prandere. rogo, veni.
|
11. Ἐπειδὴ φίλους ἐκάλεσα, ἐλθὲ πρὸς ἐμέ καὶ ἐτοίμασον ἡμῖν πάντα τὰ χρεία ὄντα εἰς δεῖπνον καὶ τῶι μαγείρωι εἰπὲ ἵνα τὰ προσφάγια καλῶς ἀρτύσηι.
|
|
11. Quoniam amicos invitavi, veni ad me et para nobis omnia quae opus sunt in cenam et coco dic ut pulmentaria bene condiat.
|
12. Ἔλθατε ὧδε, ἐκτινάξατε τὴν τύλην, θέτε τὸ προσκεφάλαιον, περιβάλετε στρώματα καὶ περιβόλαια, ἐλκύσατε σάρον, ῥάνατε ὕδωρ, στρώσατε τὸ τρικλίνιον, φέρετε τὰ ποτήρια καὶ τὰ ἀργυρώματα. σύ, παιδάριον, ἆρον τὴν λάγυνον καὶ γόμωσον ὕδωρ, σχίσον ξύλα, κατάμαξον τὴν τράπεζαν καὶ θὲς εἰς τὸ μέσον. ἐγὼ οἶνον προφέρω. πλύνατε τὰ ποτήρια.
|
|
12. Venite huc, excutite culcitam, ponite pulvinum, operite stragula et opertoria, ducite scopam, spargite aquam, sternite triclinium, adferte calices et argentum. tu, puer, tolle lagunam et imple aquam, scinde ligna, exterge mensam et pone in medium. ego vinum proferam. lavate calices.
|
13. Τὰ ὀψώνια ἠνέχθησαν. Ἐψέσθωσαν. ἐγὼ πορεύομαι πρὸς ἱματιοπώλην. Πόσου ἡ ζυγή; Ἑκατὸν δηναρίων. Πόσου ἡ φελόνη; Διακοσίων δηναρίων. Πολὺ λέγεις. λάβε ρʹ δηνάρια. Οὐ δύναται τοσούτου. τοσούτου καθέστηκεν παρὰ τῶν προαγοραστῶν (παρὰ τῶν παραδρόμων καὶ τῶν φασκιῶν). Τί δώσω; Ὃ ἂν κελεύηις. Δὸς αὐτῶι <ρ>κεʹ δηνάρια. ἄγωμεν καὶ πρὸς ὀθονιοπώλην. συμβαλοῦ κἀκείνωι. Δὸς ἡμῖν ἐπικάρσια καὶ τέσσαρα λέντια. πόσου πάντα; Τριακοσίων δηναρίων. Πόσαι εἰσὶν ὧραι; Ἤδη ὀκτώ.
|
|
13. Obsonia adlata sunt. Coquantur. ego duco me ad vestiarium. Quanti pareclum? Centum denariis. Quanti paenula? Ducentis denariis. Multum dicis. accipe centum denarios. Non potest tanti. tanti constat de infertoribus (de paradromis et fasciis). Quid dabo? Quod iusseris. Da illi <C>XXV denarios. eamus et ad lintearium. confer et illi. Da nobis amicula et quattuor lintea. quanti omnia? Trecentis denariis. Quot sunt horae? Iam octo.
|
14. Ἀπελθάτω τις καὶ ἀγγειλάτω ἐπειδὴ ἔρχομαι εἰς βαλανεῖον Τιγιλλῖνον. ἀκολούθει ἡμῖν. σοὶ λέγω, περικάθαρμα. τήρει ἐπιμελῶς. ἐγὼ δὲ ἕως ἂν τόπον εὑρίσκητε τὸν μυροπώλην ἀσπάσομαι.
|
|
14. Eat aliquis et nuntiet quoniam venio in balineum Tigillinum. sequere nos. tibi dico, purgamentum. serva diligenter. ego autem usquedum locum invenitis unguentarium salutabo.
|
15. Ἰούλιε, χαῖρε· ἀσπάζομαί σε. δός μοι λίβανον καὶ μύρον τὸ ἀρκοῦν σήμερον πρὸς ἀνθρώπους κʹ, ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ καλοῦ.
|
|
15. Iuli, have: saluto te. da inihi tus et unguentum quod sufficit hodie ad homines viginti, sed de bono.
|
16. Ὑπόλυσόν με, παιδάριον. δέξαι τὰ ἱμάτια. δός μοι ἔλαιον. ἄλειψόν με. ἀπέλθωμεν ἔνδον. Ἤδη ἵδρωσας; Ἵδρωσα. δός μοι ἀφρόνιτρον. τρῖψον με. καλῶς ἐγκέκραται ἡ ἐμβάτη. ἐξέλθωμεν ἔξω καὶ εἰς τὴν δεξαμενήν. νηρὰν εἴχομεν καλήν. δός μοι ξύστρον. περίξυσόν με. δὸς σάβανα. κατάμαξόν με. ὑποδησάτω μέ τις. τὰ λωρία δός. ἐνδύσωμαι. ἔνδυσον τοὺς ἐπενδύτας. δός μοι ὀθόνιον πρὸς τὴν ὄψιν. Καλῶς ἐλούσω, κύριε. Οἱ φίλοι πάρεισιν.
|
|
16. Excalcia me, puer. accipe vestimenta. da mihi oleum. unge me. eamus intro. Iam sudasti? Sudavi. da mihi afronitrum. frica me. bene temperatum est solium. exeamus foras et in piscinam. frigidam habuimus bonam. da mihi strigilem. destringe me. da sabana. exterge me. calciet me aliquis. gallicas da. vestiam me. indue superarias. da mihi linteum ad faciem. Salvum lotum, domine. Amici venerunt.
|
17. Κέρασον ἡμῖν. ἀγκωνίσωμεν. δὸς ἡμῖν πρῶτον τεῦτλα ἢ κολοκύνθας. βάλε γάρον. δὸς ῥαφάνους καὶ μαχαίριον. θὲς ὀξόγαρον καὶ θρίδακας καὶ σικύους. φέρε ὀνύχιον καὶ κοιλίδιον καὶ τὴν μήτραν. δότε ἄρτους σιλιγνίτας. βάλε ἔλαιον εἰς τὸν τάριχον. τὰς θρίσσας λέπισον καὶ θὲς ἐπὶ τὴν τράπεζαν. δότε σίνηπι καὶ τὴν τραχηλίδα καὶ τὸν κωλεόν.
|
|
17. Misce nobis. accumbamus. da nobis primum betas aut cucurbitas. mitte liquamen. da radices et cultellum. pone oxogarum et lactucas et cucumeres. adfer ungellam et ventriculum et vulvam. date panes siligineos. mitte oleum in salsum. sardinas exquama et pone super mensam. date sinape et collarem et coloefium.
|
18. Ὁ ἰχθὺς ὤπτηται. Τέμε τὴν ἔλαφον καὶ τὸν σύαγρον καὶ τὴν ὄρνιν καὶ τὸν λαγόν. τοὺς καυλοὺς ποίησον. τέμε κρέας ἐξ ὕδατος τακερόν. δὸς κρέας ὀπτόν. δὸς ἡμῖν πεῖν. Πάντες ἐπίομεν. Φέρε τὰς τρυγόνας καὶ τὸν φασιανόν. φέρε τοὖθαρ καὶ ἄλληκα. περίχεε. φάγωμεν. Ὁραίως ἐγένετο. Δὸς γαλαθηνὸν ὀπτόν. πάνυ ζέει. τέμε αὐτόν. φέρε μέλι εἰς τὸ ὀξόβαφον. φέρε καὶ χῆνα σιτευτὸν καὶ σαλλάκωνα (καὶ ἁλιστόν). δὸς ὕδωρ εἰς χεῖρας. φέρετε εἴ τι ἔχετε, πρωτόγαλα μετὰ μέλιτος καὶ κοπτήν. μέρισον αὐτήν. ἄρωμεν τὰ μέρη.
|
|
18. Piscis assatus est. Praecide cervum et aprum et gallinam et leporem. coliculos fac. praecide carnem ex aqua madidam. da carnem assam. da nobis bibere. Omnes bibimus. Adfer turtures et fasianum. adfer sumen et allecem. perfunde. manducemus. Optime factum est. Da porcellum assum. valde calet. praecide illum. adfer mel in acetabulo. adfer et anserem saginatum et sale conditum (et sale conditum). da aquam ad manus. adferte si quid habetis, colostram cum melle et Gelonianum. parti eum. tollamus partes.
|
19. Καλῶς ἐλήμφθημεν. Δὸς τοῖς διακόνοις (δὸς τοῖς ὑπηρέταις) πεῖν καὶ δειπνήσαι καὶ τῶι μαγείρωι, ἐπειδὴ καλῶς ὑπηρέτησεν. ἄγωμεν, περιπατήσωμεν. Ουδὲν εὐκαιρότερον. Καὶ εἰς τὴν ἀγοράν σε σήμερον ἐπεζήτησα· σοὶ λέγω, οἰκοδέσποτα. οὐδέπω δύναμαι τὸ ἐμὸν ἀπολαβεῖν ὅ μοι ὀφείλεις; Αὔριόν σοι δώσω. Ἐμπαίζεις με. Οὔ φημι.
|
|
19. Bene accepti sumus. Da ministrantibus (da ministrantibus) bibere et cenare et coco, quoniam bene ministravit. eamus, deambulemus. Nihil oportunius. Et in foro te hodie inquisivi: tibi dico, pater familias. nondum possum meum recipere quod mihi debes? Cras tibi dabo. Inludis me. Non inquam.
|
20. Ἤδη ὀψέ ἐστιν· ἄγωμεν εἰς οἶκον. ἡ κυρία ποῦ ἐστιν; Ἐνθάδε εἰμί. Ἔχομέν τι δειπνῆσαι; Ἔχομεν πάντα. Θέτε τὴν τράπεζαν. δότε ἄρτον. τέμε τυρόν. δὸς ὀπώραν. μή τι θέλετε καλὰς ἐλαίας; δὸς κοπάδια καὶ πατέλλαν τυροῦ. τέμε τοὖθαρ. φέρε πλακοῦντα. δὸς ἄκρατον. δὸς χειρομάγιον καὶ στεφάνους. Πόοαι ὧραί εἰσιν τῆς νυκτός; Ἤδη τρεῖς. Θὲς λεκάνην καὶ στάμνιον (καὶ στάμνιον). παιδάριόν μοι κάλεσον πρὸς τοὺς πόδας ἢ μᾶλλον ἐκ τῶν γυναικῶν μίαν φώνησον. ἆρον τὸν λύχνον. κοιμᾶσθαι θέλω, ἵνα πρωῒ γρηγορήσω.
|
|
20. Iam sero est; eamus in domum. domina ubi est? Hic sum. Habemus quid cenare? Habemus omnia. Inponite mensam. date panem. praecide caseum. da poma. nequid vultis bonas olivas? da copadia et patellam casei. praecide sumen. adfer placentum. da merum. da mappam ad manus et coronas. Quot horae sunt noctis? Iam tres. Pone pelvem et matellam (et urceum). puerum mihi clama ad pedes aut magis de mulieribus unam clama. tolle lucernam. dormire volo, ut mane vigilem.
|