Thebaidos libri XII

Liber quintus

_______________________________________________________

Pulsa sitis fluvio, populataque gurgitis alveum

agmina linquebant ripas amnemque minorem;

acrior et campum sonipes rapit et pedes arva

implet ovans, rediere viris animique minaeque

5

votaque, sanguineis mixtum ceu fontibus ignem

hausissent belli magnasque in proelia mentes.

dispositi in turmas rursus legemque severi

ordinis, ut cuique ante locus ductorque, monentur

instaurare vias. tellus iam pulvere primo

10

crescit, et armorum transmittunt fulgura silvae.

qualia trans pontum Phariis defensa serenis

rauca Paraetonio decedunt agmina Nilo,

cum fera ponit hiems: illae clangore fugaci,

umbra fretis arvisque, volant, sonat avius aether.

15

iam Borean imbresque pati, iam nare solutis

amnibus et nudo iuvat aestivare sub Haemo.

Hic rursus simili procerum vallante corona

dux Talaionides, antiqua ut forte sub orno

stabat et admoti nixus Polynicis in hastam:

20

‹at tamen, o quaecumque es› ait ‹cui gloria tanta,

venimus innumerae fatum debere cohortes,

quem non ipse deum sator aspernetur honorem,

dic age, quando tuis alacres absistimus undis,

quae domus aut tellus, animam quibus hauseris astris.

25

dic quis et ille pater. neque enim tibi numina longe,

transierit fortuna licet, maiorque per ora

sanguis, et adflicto spirat reverentia vultu.›

Ingemit, et paulum fletu cunctata modesto

Lemnias orsa refert: ‹inmania vulnera, rector,

30

integrare iubes, Furias et Lemnon et artis

arma inserta toris debellatosque pudendo

ense mares; redit ecce nefas et frigida cordi

Eumenis. o miserae, quibus hic furor additus! o nox!

o pater! illa ego nam, pudeat ne forte benignae

35

hospitis, illa, duces, raptum quae sola parentem

occului. quid longa malis exordia necto?

et vos arma vocant magnique in corde paratus.

hoc memorasse sat est: claro generata Thoante

servitium Hypsipyle vestri fero capta Lycurgi.›

40

Advertere animos, maiorque et honora videri

parque operi tanto; cunctis tunc noscere casus

ortus amor, pater ante alios hortatur Adrastus:

‹immo age, dum primi longe damus agmina vulgi

(nec facilis Nemea latas evolvere vires,

45

quippe obtenta comis et ineluctabilis umbra),

pande nefas laudesque tuas gemitusque tuorum,

unde hos advenias regno deiecta labores.›

Dulce loqui miseris veteresque reducere questus.

incipit: ‹Aegaeo premitur circumflua Nereo

50

Lemnos, ubi ignifera fessus respirat ab Aetna

Mulciber; ingenti tellurem proximus umbra

vestit Athos nemorumque obscurat imagine pontum;

Thraces arant contra, Thracum fatalia nobis

litora, et inde nefas. florebat dives alumnis

55

terra, nec illa Samo fama Delove sonanti

peior et innumeris quas spumifer adsilit Aegon.

dis visum turbare domos, nec pectora culpa

nostra vacant: nullos Veneri sacravimus ignes,

nulla deae sedes; movet et caelestia quondam

60

corda dolor lentoque inrepunt agmine Poenae.

illa Paphon veterem centumque altaria linquens,

nec vultu nec crine prior, solvisse iugalem

ceston et Idalias procul ablegasse volucres

fertur. erant certe media quae noctis in umbra

65

divam alios ignes maioraque tela gerentem

Tartareas inter thalamis volitasse sorores

vulgarent, utque implicitis arcana domorum

anguibus et saeva formidine nupta replesset

limina nec fidi populum miserata mariti.

70

protinus a Lemno teneri fugistis Amores:

mutus Hymen versaeque faces et frigida iusti

cura tori. nullae redeunt in gaudia noctes,

nullus in amplexu sopor est, Odia aspera ubique

et Furor et medio recubat Discordia lecto.

75

cura viris tumidos adversa Thracas in ora

eruere et saevam bellando frangere gentem.

cumque domus contra stantesque in litore nati,

dulcius Edonias hiemes Arctonque frementem

excipere, aut tandem tacita post proelia nocte

80

fractorum subitas torrentum audire ruinas.

illae autem tristes (nam me tunc libera curis

virginitas annique tegunt) sub nocte dieque

adsiduis aegrae in lacrimis solantia miscent

conloquia, aut saevam spectant trans aequora Thracen.

85

Sol operum medius summo librabat Olympo

lucentes, ceu staret, equos; quater axe sereno

intonuit, quater antra dei fumantis anhelos

exeruere apices, Ventisque absentibus Aegon

motus et ingenti percussit litora ponto:

90

cum subito horrendas aevi matura Polyxo

tollitur in furias thalamisque insueta relictis

evolat. insano veluti Teumesia Thyias

rapta deo, cum sacra vocant Idaeaque suadet

buxus et a summis auditus montibus Euhan:

95

sic, erecta genas aciemque effusa trementi

sanguine, desertam rabidis clamoribus urbem

exagitat clausasque domos et limina pulsans

concilium vocat; infelix comitatus eunti

haerebant nati. atque illae non segnius omnes

100

erumpunt tectis, summasque ad Pallados arces

impetus: huc propere stipamur et ordine nullo

congestae; stricto mox ense silentia iussit

hortatrix scelerum et medio sic ausa profari:

«rem summam instinctu superum meritique doloris,

105

o viduae (firmate animos et pellite sexum!)

Lemniades, sancire paro; si taedet inanes

aeternum servare domos turpemque iuventae

flore situm et longis steriles in luctibus annos,

inveni, promitto, viam (nec numina desunt)

110

qua renovanda Venus: modo par insumite robur

luctibus, atque adeo primum hoc mihi noscere detur.

tertia canet hiems: cui conubialia vincla

aut thalami secretus honos? cui coniuge pectus

intepuit? cuius vidit Lucina labores,

115

dicite, vel iustos cuius pulsantia menses

vota tument? qua pace feras volucresque iugari

mos datus! heu segnes! potuitne ultricia Graius

virginibus dare tela pater laetusque dolorum

sanguine securos iuvenum perfundere somnos:

120

at nos vulgus iners? quodsi propioribus actis

est opus, ecce animos doceat Rhodopeia coniunx,

ulta manu thalamos pariterque epulata marito.

nec vos inmunis scelerum securave cogo.

plena mihi domus atque ingens, en cernite, sudor.

125

quattuor hos una, decus et solacia patris,

in gremio (licet amplexu lacrimisque morentur)

transadigam ferro saniemque et vulnera fratrum

miscebo patremque super spirantibus addam.

ecqua tot in caedes animum promittit?» agebat

130

pluribus; adverso nituerunt vela profundo:

Lemnia classis erat. rapuit gavisa Polyxo

fortunam atque iterat: «superisne vocantibus ultro

desumus? ecce rates! deus hos, deus ultor in iras

apportat coeptisque favet. nec imago quietis

135

vana meae: nudo stabat Venus ense videri

clara mihi somnosque super. ‹quid perditis aevum?›

inquit, ‹age aversis thalamos purgate maritis.

ipsa faces alias melioraque foedera iungam.›

dixit, et hoc ferrum stratis, hoc, credite, ferrum

140

imposuit. quin, o miserae, dum tempus agi rem,

consulite; en validis spumant eversa lacertis

aequora, Bistonides veniunt fortasse maritae.»

hinc stimuli ingentes, magnusque advolvitur astris

clamor. Amazonio Scythiam fervere tumultu

145

lunatumque putes agmen descendere, ubi arma

indulget pater et saevi movet ostia Belli.

nec varius fremor aut studia in contraria rapti

dissensus, ut plebe solet: furor omnibus idem,

idem animus solare domos iuvenumque senumque

150

praecipitare colos plenisque adfrangere parvos

uberibus ferroque omnes exire per annos.

tunc viridi luco (lucus iuga celsa Minervae

propter opacat humum niger ipse, sed insuper ingens

mons premit et gemina pereunt caligine soles),

155

hic sanxere fidem, tu Martia testis Enyo

atque inferna Ceres, Stygiaeque Acheronte recluso

ante preces venere deae; sed fallit ubique

mixta Venus, Venus arma tenet, Venus admovet iras.

nec de more cruor: natum Charopeia coniunx

160

obtulit, accingunt sese et mirantia ferro

pectora congestisque avidae simul undique dextris

perfringunt, ac dulce nefas in sanguine vivo

coniurant, matremque recens circumvolat umbra.

talia cernenti mihi quantus in ossibus horror,

165

quisve per ora color! qualis cum cerva cruentis

circumventa lupis, nullum cui pectore molli

robur et in volucri tenuis fiducia cursu,

praecipitat suspensa fugam, iam iamque teneri

credit et elusos audit concurrere morsus.

170

Illi aderant, primis iamque offendere carinae

litoribus, certant saltu contingere terram

praecipites. miseri, quos non aut horrida virtus

Marte sub Odrysio, aut medii inclementia ponti

hauserit! alta etiam superum delubra vaporant

175

promissasque trahunt pecudes: niger omnibus aris

ignis, et in nullis spirat deus integer extis.

tardius umenti noctem deiecit Olympo

Iuppiter et versum miti, reor, aethera cura

sustinuit, dum fata vetant, nec longius umquam

180

cessavere novae perfecto sole tenebrae.

sera tamen mundo venerunt astra, sed illis

et Paros et nemorosa Thasos crebraeque relucent

Cyclades; una gravi penitus latet obruta caelo

Lemnos, in hanc tristes nebulae, et plaga caeca superne

185

texitur, una vagis Lemnos non agnita nautis.

iam domibus fusi et nemorum per opaca sacrorum

ditibus indulgent epulis vacuantque profundo

aurum inmane mero, dum quae per Strymona pugnae,

quis Rhodope gelidove labor sudatus in Haemo

190

enumerare vacat. nec non, manus impia, nuptae

serta inter festasque dapes quo maxima cultu

quaeque iacent; dederat Cytherea suprema

nocte viros longoque brevem post tempore pacem

nequiquam et miseros perituro adflaverat igni.

195

conticuere chori, dapibus ludoque licenti

fit modus et primae decrescunt murmura noctis,

cum consanguinei mixtus caligine Leti

rore madens Stygio morituram amplectitur urbem

Somnus et implacido fundit gravia otia cornu

200

secernitque viros. vigilant nuptaeque nurusque

in scelus, atque hilares acuunt fera tela Sorores.

invasere nefas, cuncto sua regnat Erinys

pectore. non aliter Scythicos armenta per agros

Hyrcanae clausere leae, quas exigit ortu

205

prima fames, avidique implorant ubera nati.

quos tibi (nam dubito) scelerum de mille figuris

expediam casus? Helymum temeraria Gorge

evinctum ramis altaque in mole tapetum

efflantem somno crescentia vina superstans

210

vulnera disiecta rimatur veste, sed illum

infelix sopor admota sub morte refugit.

turbidus incertumque oculis vigilantibus hostem

occupat amplexu, nec segnius illa tenentis

pone adigit costas donec sua pectora ferro

215

tangeret. is demum sceleri modus; ora supinat

blandus adhuc oculisque tremens et murmure Gorgen

quaerit et indigno non solvit bracchia collo.

non ego nunc vulgi quamquam crudelia pandam

funera, sed propria luctus de stirpe recordor:

220

quod te, flave Cydon, quod te per colla refusis

intactum, Crenaee, comis (quibus ubera mecum

obliquumque a patre genus), fortemque, timebam

quem desponsa, Gyan vidi lapsare cruentae

vulnere Myrmidones, quodque inter serta torosque

225

barbara ludentem fodiebat Epopea mater.

flet super aequaevum exarmata Lycaste

Cydimon, heu similes perituro in corpore vultus

aspiciens floremque genae et quas finxerat auro

ipsa comas, cum saeva parens iam coniuge fuso

230

astitit impellitque minis atque inserit ensem.

ut fera, quae rabiem placido desueta magistro

tardius arma movet stimulisque et verbere crebro

in mores negat ire suos, sic illa iacenti

incidit undantemque sinu conlapsa cruorem

235

excipit et laceros premit in nova vulnera crines.

ut vero Alcimeden etiamnum in murmure truncos

ferre patris vultus et egentem sanguinis ensem

conspexi, riguere comae atque in viscera saevus

horror iit: meus ille Thoas, mea dira videri

240

dextra mihi! extemplo thalamis turbata paternis

inferor. ille quidem dudum (quis magna tuenti

somnus?) agit versans secum, etsi lata recessit

urbe domus, quinam strepitus, quae murmura noctis,

cur fremibunda quies. trepido scelus ordine pando,

245

quis dolor, unde animi: «vis nulla arcere furentes;

hac sequere, o miserande; premunt aderuntque moranti,

et mecum fortasse cades.» his motus et artus

erexit stratis. ferimur per devia vastae

urbis et ingentem nocturnae caedis acervum

250

passim, ut quosque sacris crudelis vespera lucis

straverat, occulta speculamur nube latentes.

hic impressa toris ora extantesque reclusis

pectoribus capulos magnarum et fragmina trunca

hastarum et ferro laceras per corpora vestes,

255

crateras pronos epulasque in caede natantes

cernere erat, iugulisque modo torrentis apertis

sanguine commixto redeuntem in pocula Bacchum.

hic iuvenum manus et nullis violabilis armis

turba senes, positique patrum super ora gementum

260

semineces pueri trepidas in limine vitae

singultant animas. gelida non saevius Ossa

luxuriant Lapitharum epulae, si quando profundo

Nubigenae caluere mero: vix primus ab ira

pallor, et impulsis surgunt ad proelia mensis.

265

Tunc primum sese trepidis sub nocte Thyoneus

detexit, nato portans extrema Thoanti

subsidia, et multa subitus cum luce refulsit.

agnovi: non ille quidem turgentia sertis

tempora nec flava crinem distinxerat uva:

270

nubilus indignumque oculis liquentibus imbrem

adloquitur: «dum fata dabant tibi, nate, potentem

Lemnon et externis etiam servare timendam

gentibus, haud umquam iusto mea cura labori

destitit: absciderunt tristes crudelia Parcae

275

stamina, nec dictis, supplex quae plurima fudi

ante Iovem frustra, lacrimisque avertere luctus

contigit; infandum natae concessit honorem.

accelerate fugam, tuque, o mea digna propago,

hac rege, virgo, patrem, gemini qua bracchia muri

280

litus eunt: illa, qua rere silentia, porta

stat funesta Venus ferroque accincta furentes

adiuvat (unde manus, unde haec Mavortia divae

pectora?). tu lato patrem committe profundo:

succedam curis.» ita fatus in aera rursus

285

solvitur et nostrum, visus arcentibus umbris,

mitis iter longae claravit limite flammae.

qua data signa sequor; dein curvo robore clausum

dis pelagi Ventisque et Cycladas Aegaeoni

amplexo commendo patrem, nec fletibus umquam

290

fit modus alternis, ni iam dimittat Eoo

Lucifer astra polo. tunc demum litore rauco

multa metu reputans et vix confisa Lyaeo

dividor, ipsa gradu nitente, sed anxia retro

pectora; nec requies quin et surgentia caelo

295

flamina et e cunctis prospectem collibus undas.

Exoritur pudibunda dies, caelumque retexens

aversum Lemno iubar et declinia Titan

opposita iuga nube refert. patuere furores

nocturni, lucisque novae formidine cunctis

300

(quamquam inter similes) subitus pudor; impia terrae

infodiunt scelera aut festinis ignibus urunt.

iam manus Eumenidum captasque refugerat arces

exaturata Venus; licuit sentire quid ausae,

et turbare comas et lumina tingere fletu.

305

insula dives agris opibusque armisque virisque,

nota situ et Getico nuper ditata triumpho,

non maris incursu, non hoste, nec aethere laevo

perdidit una omnes orbata excisaque mundo

indigenas: non arva viri, non aequora vertunt,

310

conticuere domus, cruor altus et oblita crasso

cuncta rubent tabo, magnaeque in moenibus urbis

nos tantum et saevi spirant per culmina manes.

ipsa quoque arcanis tecti in penetralibus alto

molior igne pyram, sceptrum super armaque patris

315

inicio et notas regum velamina vestes,

ac prope maesta rogum confusis crinibus asto

ense cruentato, fraudemque et inania busta

plango metu, si forte premant, cassumque parenti

omen et hac dubios leti precor ire timores.

320

his mihi pro meritis, ut falsi criminis astu

parta fides, regna et solio considere patris

(supplicium!) datur. anne illis obsessa negarem?

accessi, saepe ante deos testata fidemque

inmeritasque manus; subeo (pro dira potestas!)

325

exangue imperium et maestam sine culmine Lemnon.

iam magis atque magis vigiles dolor angere sensus,

et gemitus clari, et paulatim invisa Polyxo,

iam meminisse nefas, iam ponere manibus aras

concessum et multum cineres iurare sepultos.

330

sic ubi ductorem trepidae stabulique maritum,

quem penes et saltus et adultae gloria gentis,

Massylo frangi stupuere sub hoste iuvencae,

it truncum sine honore pecus, regemque peremptum

ipse ager, ipsi amnes et muta armenta queruntur.

335

Ecce autem aerata dispellens aequora prora

Pelias intacti late subit hospita ponti

pinus; agunt Minyae, geminus fragor ardua canet

per latera: abruptam credas radicibus ire

Ortygiam aut fractum pelago decurrere montem.

340

ast ubi suspensis siluerunt aequora tonsis,

mitior et senibus cycnis et pectine Phoebi

vox media de puppe venit, maria ipsa carinae

accedunt. post nosse datum est: Oeagrius illic

adclinis malo mediis intersonat Orpheus

345

remigiis tantosque iubet nescire labores.

illis in Scythicum Borean iter oraque primi

Cyaneis artata maris. nos, Thracia visu

bella ratae, vario tecta incursare tumultu,

densarum pecudum aut fugientum more volucrum.

350

heu ubi nunc Furiae? portus amplexaque litus

moenia, qua longe pelago despectus aperto,

scandimus et celsas turres; huc saxa sudesque

armaque maesta virum atque infectos caedibus enses

subvectant trepidae; quin et squalentia texta

355

thoracum et vultu galeas intrare soluto

non pudet; audaces rubuit mirata catervas

Pallas, et averso risit Gradivus in Haemo.

tunc primum ex animis praeceps amentia cessit,

nec ratis illa salo, sed divum sera per aequor

360

iustitia et poenae scelerum adventare videntur.

iamque aberant terris quantum Gortynia currunt

spicula, caeruleo gravidam cum Iuppiter imbri

ipsa super nubem ratis armamenta Pelasgae

sistit agens; inde horror aquis, et raptus ab omni

365

sole dies miscet tenebras, quis protinus unda

concolor; obnixi lacerant cava nubila venti

diripiuntque fretum, nigris redit umida tellus

verticibus, totumque Notis certantibus aequor

pendet et arquato iam iam prope sidera dorso

370

frangitur; incertae nec iam prior impetus alno,

sed labat extantem rostris modo gurgite in imo,

nunc caelo Tritona ferens. nec robora prosunt

semideum heroum, puppemque insana flagellat

arbor et instabili procumbens pondere curvas

375

raptat aquas, remique cadunt in pectus inanes.

nos quoque per rupes murorumque aggere ab omni,

dum labor ille viris fretaque indignantur et Austros,

desuper invalidis fluitantia tela lacertis

(quid non ausa manus?) Telamona et Pelea contra

380

spargimus, et nostro petitur Tirynthius arcu.

illi (quippe simul bello pelagoque laborant),

pars clipeis munire ratem, pars aequora fundo

egerere; ast alii pugnant, sed inertia motu

corpora, suspensaeque carent conamine vires.

385

instamus iactu telorum, et ferrea nimbis

certat hiems, ustaeque sudes fractique molares

spiculaque et multa crinitum missile flamma

nunc pelago, nunc puppe cadunt; dat operta fragorem

pinus et ab iunctis regemunt tabulata cavernis.

390

talis Hyperborea virides nive verberat agros

Iuppiter; obruitur campis genus omne ferarum,

deprensaeque cadunt volucres, et messis amaro

strata gelu, fragor inde iugis, inde amnibus irae.

ut vero elisit nubes Iove tortus ab alto

395

ignis et ingentes patuere in fulmine nautae,

deriguere animi, manibusque horrore remissis

arma aliena cadunt, rediit in pectora sexus.

cernimus Aeacidas murisque inmane minantem

Ancaeum et longa pellentem cuspide rupes

400

Iphiton; attonito manifestus in agmine supra est

Amphitryoniades puppemque alternus utrimque

ingravat et medias ardet descendere in undas.

at levis et miserae nondum mihi notus Iason

transtra per et remos impressaque terga virorum

405

nunc magnum Oeniden, nunc ille hortatibus Idan

et Talaum et cana rorantem aspergine ponti

Tyndariden iterans gelidique in nube parentis

vela laborantem Calain subnectere malo

voce manuque rogat; quatiunt impulsibus illi

410

nunc freta, nunc muros, sed nec spumantia cedunt

aequora, et incussae redeunt a turribus hastae.

ipse graves fluctus clavumque audire negantem

lassat agens Tiphys palletque et plurima mutat

imperia ac laevas dextrasque obtorquet in undas

415

proram navifragis avidam concurrere saxis,

donec ab extremae cuneo ratis Aesone natus

Palladios oleae, Mopsi gestamina, ramos

extulit et, socium turba prohibente, poposcit

foedera; praecipites vocem involvere procellae.

420

tunc modus armorum, pariterque exhausta quierant

flamina, confusoque dies respexit Olympo.

quinquaginta illi, trabibus de more revinctis,

eminus abrupto quatiunt nova litora saltu,

magnorum decora alta patrum, iam fronte sereni

425

noscendique habitu, postquam timor iraque cessit

vultibus. arcana sic fama erumpere porta

caelicolas, si quando domos litusque rubentum

Aethiopum et mensas amor est intrare minores;

dant fluvii montesque locum, tum terra superbit

430

gressibus et paulum respirat caelifer Atlans.

Hic et ab adserto nuper Marathone superbum

Thesea et Ismarios, Aquilonia pignora, fratres,

utraque quis rutila stridebant tempora penna,

cernimus, hic Phoebo non indignante priorem

435

Admetum et durae similem nihil Orphea Thracae,

tunc prolem Calydone satam generumque profundi

Nereos. ambiguo visus errore lacessunt

Oebalidae gemini; chlamys huic, chlamys ardet et illi,

ambo hastile gerunt, umeros exertus uterque,

440

nudus uterque genas, simili coma fulgurat astro.

audet iter magnique sequens vestigia mutat

Herculis et tarda quamvis se mole ferentem

vix cursu tener aequat Hylas Lernaeaque tollens

arma sub ingenti gaudet sudare pharetra.

445

Ergo iterum Venus et tacitis corda aspera flammis

Lemniadum pertemptat Amor. tunc regia Iuno

arma habitusque virum pulchraeque insignia gentis

mentibus insinuat, certatimque ordine cunctae

hospitibus patuere fores; tunc primus in aris

450

ignis, et infandis venere oblivia curis;

tunc epulae felixque sopor noctesque quietae,

nec superum sine mente, reor, placuere fatentes.

forsitan et nostrae fatum excusabile culpae

noscere cura, duces. cineres furiasque meorum

455

testor ut externas non sponte aut crimine taedas

attigerim (scit cura deum), etsi blandus Iason

virginibus dare vincla novis: sua iura cruentum

Phasin habent, alios, Colchi, generatis amores.

iamque exuta gelu tepuerunt sidera longis

460

solibus, et velox in terga revolvitur annus.

iam nova progenies partusque in vota soluti,

et non speratis clamatur Lemnos alumnis.

nec non ipsa tamen, thalami monimenta coacti,

enitor geminos, duroque sub hospite mater

465

nomen avi renovo; nec quae fortuna relictis

nosse datur: iam plena quater quinquennia degunt

si modo fata sinunt aluitque rogata Lycaste.

Detumuere animi maris, et clementior Auster

vela vocat: ratis ipsa moram portusque quietos

470

odit et adversi tendit retinacula saxi.

inde fugam Minyae, sociosque appellat Iason

efferus, o utinam iam tunc mea litora rectis

praetervectus aquis, cui non sua pignora cordi,

non promissa fides; certe stat fama remotis

475

gentibus: aequorei redierunt vellera Phrixi.

ut stata lux pelago venturumque aethera sensit

Tiphys et occidui rubuere cubilia Phoebi,

heu iterum gemitus, iterumque novissima nox est.

vix reserata dies, et iam rate celsus Iason

480

ire iubet, primoque ferit dux verbere pontum.

illos e scopulis et summo vertice montis

spumea porrecti dirimentes terga profundi

prosequimur visu, donec lassavit euntes

lux oculos longumque polo contexere visa est

485

aequor et extremi pressit freta margine caeli.

Fama subit portus vectum trans alta Thoanta

fraterna regnare Chio, mihi crimina nulla

et vacuos arsisse rogos. fremit impia plebes

sontibus accensae stimulis facinusque reposcunt.

490

quin etiam occultae vulgo increbrescere voces:

«solane fida suis, nos autem in funera laetae?

non deus haec fatumque? quid imperat urbe nefanda?»

talibus exanimis dictis (et triste propinquat

supplicium, nec regna iuvant) vaga litora furtim

495

incomitata sequor funestaque moenia linquo,

qua fuga nota patris. sed non iterum obvius Euhan,

nam me praedonum manus huc appulsa tacentem

abripit et vestras famulam transmittit in oras.›

Talia Lernaeis iterat dum regibus exul

500

Lemnias et longa solatur damna querela

inmemor absentis (sic di suasistis!) alumni,

ille graves oculos languentiaque ora comanti

mergit humo fessusque diu puerilibus actis

labitur in somnos, prensa manus haeret in herba.

505

Interea campis, nemoris sacer horror Achaei,

terrigena exoritur serpens tractuque soluto

inmanem sese vehit ac post terga relinquit.

livida fax oculis, tumidi stat in ore veneni

spuma virens, ter lingua vibrat, terna agmina adunci

510

dentis, et auratae crudelis gloria fronti

prominet. Inachio sanctum dixere Tonanti

agricolae, cui cura loci et silvestribus aris

pauper honos; nunc ille dei circumdare templa

orbe vago labens, miserae nunc robora silvae

515

atterit et vastas tenuat complexibus ornos;

saepe super fluvios geminae iacet aggere ripae

continuus, squamisque incisus adaestuat amnis.

sed nunc, Ogygii iussis quando omnis anhelat

terra dei trepidaeque latent in pulvere Nymphae,

520

saevior anfractu laterum sinuosa retorquens

terga solo siccique nocens furit igne veneni.

stagna per arentesque lacus fontesque repressos

volvitur et vacuis fluviorum in vallibus errat,

incertusque sui liquidum nunc aera lambit

525

ore supinato, nunc arva gementia radens

pronus adhaeret humo, si quid viridantia sudent

gramina; percussae calidis adflatibus herbae,

qua tulit ora, cadunt, moriturque ad sibila campus:

quantus ab Arctois discriminat aethera Plaustris

530

Anguis et usque Notos alienumque exit in orbem;

quantus et ille sacri spiris intorta movebat

cornua Parnasi, donec tibi, Delie, fixus

vexit harundineam centeno vulnere silvam.

Quis tibi, parve, deus tam magni pondera fati

535

sorte dedit? tune hoc vix prima ad limina vitae

hoste iaces? an ut inde sacer per saecula Grais

gentibus et tanto dignus morerere sepulcro?

occidis extremae destrictus verbere caudae

ignaro serpente puer, fugit ilicet artus

540

somnus, et in solam patuerunt lumina mortem.

cum tamen attonito moriens vagitus in auras

excidit et ruptis inmutuit ore querelis,

qualia non totas peragunt insomnia voces,

audiit Hypsipyle, facilemque negantia cursum

545

exanimis genua aegra rapit; iam certa malorum

mentis ab augurio sparsoque per omnia visu

lustrat humum quaerens et nota vocabula parvo

nequiquam ingeminans: nusquam ille, et prata recentes

amisere notas. viridi piger accubat hostis

550

collectus gyro spatiosaque iugera complet

sic etiam, obliqua cervicem expostus in alvo.

horruit infelix visu longoque profundum

incendit clamore nemus; nec territus ille,

sed iacet. Argolicas ululatus flebilis aures

555

impulit; extemplo monitu ducis advolat ardens

Arcas eques causamque refert. tunc squamea demum

torvus ad armorum radios fremitumque virorum

colla movet: rapit ingenti conamine saxum,

quo discretus ager, vacuasque impellit in auras

560

arduus Hippomedon, quo turbine bellica quondam

librati saliunt portarum in claustra molares.

cassa ducis virtus: iam mollia colla refusus

in tergum serpens venientem exhauserat ictum.

dat sonitum tellus, nemorumque per avia densi

565

dissultant nexus. ‹at non mea vulnera,› clamat

et trabe fraxinea Capaneus subit obvius, ‹umquam

effugies, seu tu pavidi ferus incola luci,

sive deis, utinamque deis, concessa voluptas,

non, si consertum super haec mihi membra Giganta

570

subveheres.› volat hasta tremens et hiantia monstri

ora subit linguaeque secat fera vincla trisulcae,

perque iubas stantes capitisque insigne corusci

emicat, et nigri sanie perfusa cerebri

figitur alta solo. longus vix tota peregit

575

membra dolor, rapido celer ille volumine telum

circumit avulsumque ferens in opaca refugit

templa dei; hic magno tellurem pondere mensus

implorantem animam dominis adsibilat aris.

illum et cognatae stagna indignantia Lernae,

580

floribus et vernis adsuetae spargere Nymphae,

et Nemees reptatus ager, lucosque per omnes

silvicolae fracta gemuistis harundine Fauni.

ipse etiam e summa iam tela poposcerat aethra

Iuppiter, et dudum nimbique hiemesque coibant,

585

ni minor ira deo gravioraque tela mereri

servatus Capaneus; moti tamen aura cucurrit

fulminis et summas libavit vertice cristas.

Iamque pererratis infelix Lemnia campis,

liber ut angue locus, modico super aggere longe

590

pallida sanguineis infectas roribus herbas

prospicit. huc magno cursum rapit effera luctu

agnoscitque nefas, terraeque inlisa nocenti

funeris in morem non verba in fulmine primo,

non lacrimas habet: ingeminat misera oscula tantum

595

incumbens animaeque fugam per membra tepentem

quaerit hians. non ora loco, non pectora restant,

rapta cutis, tenuia ossa patent nexusque madentes

sanguinis imbre novi, totumque in vulnere corpus.

ac velut aligerae sedem fetusque parentis

600

cum piger umbrosa populatus in ilice serpens,

illa redit querulaeque domus mirata quietem

iam stupet impendens advectosque horrida maesto

excutit ore cibos, cum solus in arbore paret

sanguis et errantes per capta cubilia plumae.

605

Ut laceros artus gremio miseranda recepit

intexitque comis, tandem laxata dolori

vox invenit iter, gemitusque in verba soluti:

‹o mihi desertae natorum dulcis imago,

Archemore, o rerum et patriae solamen ademptae

610

servitiique decus, qui te, mea gaudia, sontes

extinxere dei, modo quem digressa reliqui

lascivum et prono vexantem gramina cursu?

heu ubi siderei vultus? ubi verba ligatis

imperfecta sonis risusque et murmura soli

615

intellecta mihi? quotiens tibi Lemnon et Argo

sueta loqui et longa somnum suadere querela!

sic equidem luctus solabar et ubera parvo

iam materna dabam, cui nunc venit inritus orbae

lactis et infelix in vulnera liquitur imber.

620

nosco deos: o dura mei praesagia somni

nocturnique metus, et numquam impune per umbras

attonitae mihi visa Venus! quos arguo divos?

ipsa ego te (quid enim timeam moritura fateri?)

exposui fatis. quae mentem insania traxit?

625

tantane me tantae tenuere oblivia curae?

dum patrios casus famaeque exorsa retracto

ambitiosa meae (pietas haec magna fidesque!),

exsolvi tibi, Lemne, nefas; ubi letifer anguis,

ferte, duces, meriti si qua est mihi gratia duri,

630

si quis honos dictis, aut vos extinguite ferro,

ne tristes dominos orbamque inimica revisam

Eurydicen, quamquam haud illi mea cura dolendo

cesserit. hocne ferens onus inlaetabile matris

transfundam gremio? quae – me prius ima sub umbras

635

mergat humus!› simul haec terraque et sanguine vultum

sordida magnorum circa vestigia regum

vertitur et tacite maerentibus imputat undas.

Et iam sacrifici subitus per tecta Lycurgi

nuntius implerat lacrimis ipsumque domumque,

640

ipsum adventantem Persei vertice sancto

montis, ubi averso dederat prosecta Tonanti,

et caput iratis rediens quassabat ab extis.

hic sese Argolicis inmunem servat ab armis,

haud animi vacuus, sed templa araeque tenebant.

645

necdum etiam responsa deum monitusque vetusti

exciderant voxque ex adytis accepta profundis:

‹prima, Lycurge, dabis Dircaeo funera bello.›

id cavet, et maestus vicini pulvere Martis

angitur ad lituos periturisque invidet armis.

650

Ecce (fides superum!) laceras comitata Thoantis

advehit exequias, contra subit obvia mater,

femineos coetus plangentiaque agmina ducens.

at non magnanimo pietas ignava Lycurgo:

fortior ille malis, lacrimasque insana resorbet

655

ira patris, longo rapit arva morantia passu

vociferans: ‹illa autem ubinam, cui parva cruoris

laetave damna mei? vivitne? impellite raptam,

ferte citi comites; faxo omnis fabula Lemni

et pater et tumidae generis mendacia sacri

660

exciderint.› ibat letumque inferre parabat

ense furens rapto; venienti Oeneius heros

impiger obiecta proturbat pectora parma,

ac simul infrendens: ‹siste hunc, vesane, furorem,

quisquis es!› et pariter Capaneus acerque reducto

665

adfuit Hippomedon rectoque Erymanthius ense,

ac iuvenem multo praestringunt lumine; at inde

agrestum pro rege manus. quos inter Adrastus

mitius et sociae veritus commercia vittae

Amphiaraus ait, ‹ne, quaeso! absistite ferro,

670

unus avum sanguis, neve indulgete furori,

tuque prior.› sed non sedato pectore Tydeus

subicit: ‹anne ducem servatricemque cohortis

Inachiae ingratis coram tot milibus audes

mactare in tumulos (quanti pro funeris ultor!),

675

cui regnum genitorque Thoas et lucidus Euhan

stirpis avus? timidone parum, quod gentibus actis

undique in arma tuis inter rapida agmina pacem

solus habes? habeasque, et te victoria Graium

inveniat tumulis etiamnum haec fata gementem.›

680

Dixerat, et tandem cunctante modestior ira

ille refert: ‹equidem non vos ad moenia Thebes

rebar et hostiles huc advenisse catervas.

pergite in excidium socii, si tanta voluptas,

sanguinis, imbuite arma domi, atque haec inrita dudum

685

templa Iovis (quid enim haud licitum?) ferat impius ignis,

si vilem, tanti premerent cum pectora luctus,

in famulam ius esse ratus dominoque ducique.

sed videt haec, videt ille deum regnator, et ausis,

sera quidem, manet ira tamen.› sic fatus, et arces

690

respicit. atque illic alio certamine belli

tecta fremunt; volucres equitum praeverterat alas

Fama recens, geminos alis amplexa tumultus:

illi ad fata rapi atque illi iam occumbere leto,

sic meritam, Hypsipylen iterant, creduntque nec irae

695

fit mora, iamque faces et tela penatibus instant,

vertere regna fremunt raptumque auferre Lycurgum

cum Iove cumque aris; resonant ululatibus aedes

femineis, versusque dolor dat terga timori.

Alipedum curru sed enim sublimis Adrastus

700

secum ante ora virum fremibunda Thoantida portans

it medius turmis et, ‹parcite, parcite!› clamat,

‹nil actum saeve, meritus nec tale Lycurgus

excidium, gratique inventrix fluminis ecce.›

sic ubi diversis maria evertere procellis

705

hinc Boreas Eurusque, illinc niger imbribus Auster,

pulsa dies regnantque hiemes, venit aequoris alti

rex sublimis equis, geminusque ad spumea Triton

frena natans late pelago dat signa cadenti,

et iam plana Thetis, montesque et litora crescunt.

710

Quis superum tanto solatus funera voto

pensavit lacrimas inopinaque gaudia maestae

rettulit Hypsipylae? tu gentis conditor, Euhan,

qui geminos iuvenes Lemni de litore vectos

intuleras Nemeae mirandaque fata parabas.

715

causa viae genetrix, nec inhospita tecta Lycurgi

praebuerant aditus, et protinus ille tyranno

nuntius extinctae miserando vulnere prolis.

ergo adsunt comites (pro fors et caeca futuri

mens hominum!) regique favent; sed Lemnos ad aures

720

ut primum dictusque Thoas, per tela manusque

inruerant, matremque avidis complexibus ambo

diripiunt flentes alternaque pectora mutant.

illa velut rupes inmoto saxea visu

haeret et expertis non audet credere divis.

725

ut vero et vultus et signa Argoa relictis

ensibus atque umeris amborum intextus Iason,

cesserunt luctus, turbataque munere tanto

corruit, atque alio maduerunt lumina fletu.

addita signa polo, laetoque ululante tumultu

730

tergaque et aera dei motas crepuere per auras.

Tunc pius Oeclides, ut prima silentia vulgi

mollior ira dedit, placidasque accessus ad aures:

‹audite, o ductor Nemeae lectique potentes

Inachidae, quae certus agi manifestat Apollo.

735

iste quidem Argolicis haud olim indebitus armis

luctus adest, recto descendunt limite Parcae:

et sitis interitu fluviorum et letifer anguis

et puer, heu nostri signatus nomine fati,

Archemorus, cuncta haec superum demissa suprema

740

mente fluunt. differte animos festinaque tela

ponite; mansuris donandus honoribus infans.

et meruit; det pulchra suis libamina Virtus

manibus, atque utinam plures innectere pergas,

Phoebe, moras, semperque novis bellare vetemur

745

casibus, et semper Thebe funesta recedat.

at vos magnorum transgressi fata parentum

felices, longum quibus hinc per saecula nomen,

dum Lernaea palus et dum pater Inachus ibit,

dum Nemea tremulas campis iaculabitur umbras,

750

ne fletu violate sacrum, ne plangite divos:

nam deus iste, deus, Pyliae nec fata senectae

maluerit, Phrygiis aut degere longius annis.›

finierat, caeloque cavam nox induit umbram.