Achilleidos libri II

Liber secundus

_______________________________________________________

Exuit implicitum tenebris umentibus orbem

Oceano prolata dies, genitorque coruscae

lucis adhuc hebetem vicina nocte levabat

et nondum excusso rorantem lampada ponto.

5

et iam punicea nudatum pectora palla

insignemque ipsis, quae prima invaserat, armis

Aeaciden – quippe aura vocat cognataque suadent

aequora – prospectant cuncti iuvenemque ducemque

nil ausi meminisse pavent; sic omnia visu

10

mutatus rediit, ceu numquam Scyria passus

litora Peliacoque rates escendat ab antro.

tunc ex more deis – ita namque monebat Ulixes –

aequoribusque austrisque litat fluctuque sub ipso

caeruleum regem tauro veneratur avumque

15

Nerea: vittata genetrix placata iuvenca.

hic spumante salo iaciens tumida exta profatur:

‹Paruimus, genetrix, quamquam haut toleranda iuberes,

paruimus nimium: bella ad Troiana ratesque

Argolicas quaesitus eo.› sic orsus et alno

20

insiluit penitusque Noto stridente propinquis

abripitur terris: et iam ardua ducere nubes

incipit et longo Scyros discedere ponto.

Turre procul summa lacrimis comitata sororum

commissumque tenens et habentem nomina Pyrrhum

25

pendebat coniunx oculisque in carbasa fixis

ibat et ipsa freto, et puppem iam sola videbat.

ille quoque obliquos dilecta ad moenia vultus

declinat viduamque domum gemitusque relictae

cogitat: occultus sub corde renascitur ardor

30

datque locum virtus. sentit Laertius heros

maerentem et placidis adgressus flectere dictis:

‹Tene› inquit, ‹magnae vastator debite Troiae,

quem Danaae classes, quem divum oracula poscunt,

erectumque manet reserato in limine Bellum,

35

callida femineo genetrix violavit amictu

commisitque illis tam grandia furta latebris

speravitque fidem? nimis o suspensa nimisque

mater! an haec tacita virtus torperet in umbra,

quae vix audito litui clangore refugit

40

et Thetin et comites et quos suppresserat ignes?

nec nostrum est, quod in arma venis sequerisque precantis;

venisses –› dixit; quem talibus occupat heros

Aeacius: ‹Longum resides exponere causas

maternumque nefas; hoc excusabitur ense

45

Scyros et indecores, fatorum crimina, cultus.

tu potius, dum lene fretum Zephyroque fruuntur

carbasa, quae Danais tanti primordia belli,

ede: libet iustas hinc sumere protinus iras.›

Hic Ithacus paulum repetito longius orsu:

50

‹Fertur in Hectorea, si talia credimus, Ida

electus formae certamina solvere pastor

sollicitas tenuisse deas, nec torva Minervae

ora nec aetherii sociam rectoris amico

lumine, sed solam nimium vidisse Dionen.

55

atque adeo lis illa tuis exorta sub antris

concilio superum, dum Pelea dulce maritat

Pelion, et nostris iam tunc promitteris armis.

ira quatit victas; petit exitialia iudex

praemia; raptori faciles monstrantur Amyclae.

60

ille Phrygas lucos, matris penetralia caedit

turrigerae veritasque solo procumbere pinus

praecipitat terrasque freto delatus Achaeas

hospitis Atridae – pudet heu miseretque potentis

Europae! – spoliat thalamos, Helenaque superbus

65

navigat et captos ad Pergama devehit Argos.

inde dato passim varias rumore per urbes,

undique inexciti sibi quisque et sponte coimus

ultores: quis enim inlicitis genialia rumpi

pacta dolis facilique trahi conubia raptu

70

ceu pecus armentumve aut vilis messis acervos

perferat? haec etiam fortes iactura moveret.

non tulit insidias divum imperiosus Agenor

mugitusque sacros et magno numine vectam

quaesiit Europen aspernatusque Tonantem est

75

ut generum; raptam Scythico de litore prolem

non tulit Aeetes ferroque et classe secutus

semideos reges et ituram in sidera puppim:

nos Phryga semivirum portus et litora circum

Argolica incesta volitantem puppe feremus?

80

usque adeo nusquam arma et equi, fretaque invia Grais?

quid si nunc aliquis patriis rapturus ab oris

Deidamian eat viduaque e sede revellat

attonitam et magni clamantem nomen Achillis?›

illius ad capulum rediit manus ac simul ingens

85

inpulit ora rubor; tacuit contentus Ulixes.

Excipit Oenides: ‹Quin, o dignissima caeli

progenies, ritusque tuos elementaque primae

indolis et, valida mox accedente iuventa,

quae solitus laudum tibi semina pandere Chiron

90

virtutisque aditus, quas membra augere per artes,

quas animum, sociis multumque faventibus edis?

sit pretium longas penitus quaesisse per undas

Scyron et his primum me arma ostendisse lacertis.›

Quem pigeat sua facta loqui? tamen ille modeste

95

incohat, ambiguus paulum propiorque coacto:

‹Dicor et in teneris et adhuc reptantibus annis,

Thessalus ut rigido senior me monte recepit,

non ullos ex more cibos hausisse nec almis

uberibus satiasse famem, sed spissa leonum

100

viscera semianimisque lupae traxisse medullas.

haec mihi prima Ceres, haec laeti munera Bacchi,

sic dabat ille pater. mox ire per invia secum

lustra gradu maiore trahens visisque docebat

adridere feris nec fracta ruentibus undis

105

saxa nec ad vastae trepidare silentia silvae.

iam tunc arma manu, iam tunc cervice pharetrae,

et ferri properatus amor durataque multo

sole geluque cutis; tenero nec fluxa cubili

membra, sed ingenti saxum commune magistro.

110

vix mihi bissenos annorum torserat orbes

vita rudis, volucris cum iam praevertere cervos

et Lapithas cogebat equos praemissaque cursu

tela sequi; saepe ipse gradu me praepete Chiron,

dum velox aetas, campis admissus agebat

115

omnibus, exhaustumque vago per gramina passu

laudabat gaudens atque in sua terga levabat.

saepe etiam primo fluvii torpore iubebar

ire supra glaciemque levi non frangere planta.

hoc puerile decus. quid nunc tibi proelia dicam

120

silvarum et saevo vacuos iam murmure saltus?

numquam ille inbelles Ossaea per avia dammas

sectari aut timidas passus me cuspide lyncas

sternere, sed tristes turbare cubilibus ursos

fulmineosque sues, et sicubi maxima tigris

125

aut seducta iugis fetae spelunca leaenae.

ipse sedens vasto facta exspectabat in antro,

si sparsus nigro remearem sanguine; nec me

ante nisi inspectis admisit ad oscula telis.

iamque et ad ensiferos vicina pube tumultus

130

aptabar, nec me ulla feri Mavortis imago

praeteriit. didici, quo Paeones arma rotatu,

quo Macetae sua gaesa citent, quo turbine contum

Sauromates falcemque Getes arcumque Gelonus

tenderet et flexae Balearicus actor habenae

135

quo suspensa trahens libraret vulnera tortu

inclusumque suo distingueret aëra gyro.

vix memorem cunctos, etsi bene gessimus, actus.

nunc docet ingentes saltu me iungere fossas,

nunc caput aërii scandentem prendere montis,

140

quo fugitur per plana gradu, simulacraque pugnae

excipere inmissos curvato umbone molares

ardentesque intrare casas peditemque volantis

sistere quadriiugos. memini, rapidissimus ibat

imbribus adsiduis pastus nivibusque solutis

145

Sperchios vivasque trabes et saxa ferebat,

cum me ille immissum, qua saevior impetus undae,

stare iubet contra tumidosque repellere fluctus,

quos vix ipse gradu totiens obstante tulisset.

stabam equidem, sed me referebat concitus amnis

150

et latae caligo fugae; ferus ille minari

desuper incumbens verbisque urgere pudorem.

nec nisi iussus abi: sic me sublimis agebat

gloria, nec duri tanto sub teste labores.

nam procul Oebalios in nubila condere discos

155

et liquidam nodare palen et spargere caestus,

ludus erat requiesque mihi; nec maior in istis

sudor, Apollineo quam fila sonantia plectro

cum quaterem priscosque virum mirarer honores.

quin etiam sucos atque auxiliantia morbis

160

gramina, quo nimius staret medicamine sanguis,

quid faciat somnos, quid hiantia vulnera claudat,

quae ferro cohibenda lues, quae cederet herbis,

edocuit monitusque sacrae sub pectore fixit

iustitiae, qua Peliacis dare iura verenda

165

gentibus atque suos solitus pacare biformes.

hactenus annorum, comites, elementa meorum

et memini et meminisse iuvat: scit cetera mater.›