Bellum civile sive Pharsalia

Liber X

___________________________________________________________

Ut primum terras Pompei colla secutus

attigit et diras calcavit Caesar harenas,

pugnavit fortuna ducis fatumque nocentis

Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma

5

iret, an eriperet mundo Memphiticus ensis

victoris victique caput. tua profuit umbra,

Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes,

ne populus post te Nilum Romanus amaret.

inde Paraetoniam fertur securus in urbem

10

pignore tam saevi sceleris sua signa secutam.

sed fremitu volgi fasces et iura querentis

inferri Romana suis discordia sensit

pectora et ancipites animos, Magnumque perisse

non sibi. tum voltu semper celante pavorem

15

intrepidus superum sedes et templa vetusti

numinis antiquas Macetum testantia vires

circumit, et nulla captus dulcedine rerum,

non auro cultuque deum, non moenibus urbis,

effossum tumulis cupide descendit in antrum.

20

illic Pellaei proles vaesana Philippi,

felix praedo, iacet, terrarum vindice fato

raptus: sacratis totum spargenda per orbem

membra viri posuere adytis; fortuna pepercit

manibus, et regni duravit ad ultima fatum.

25

nam sibi libertas umquam si redderet orbem

ludibrio servatus erat, non utile mundo

editus exemplum, terras tot posse sub uno

esse viro. Macetum fines latebrasque suorum

deseruit victasque patri despexit Athenas,

30

perque Asiae populos fatis urguentibus actus

humana cum strage ruit gladiumque per omnis

exegit gentes, ignotos miscuit amnes

Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen,

terrarum fatale malum fulmenque quod omnis

35

percuteret pariter populos et sidus iniquum

gentibus. Oceano classes inferre parabat

exteriore mari. non illi flamma nec undae

nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon.

isset in occasus mundi devexa secutus

40

ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset:

occurrit suprema dies, naturaque solum

hunc potuit finem vaesano ponere regi;

qui secum invidia, quo totum ceperat orbem,

abstulit imperium, nulloque herede relicto

45

totius fati lacerandas praebuit urbes.

sed cecidit Babylone sua Parthoque verendus.

pro pudor, Eoi propius timuere sarisas

quam nunc pila timent populi. licet usque sub Arcton

regnemus Zephyrique domos terrasque premamus

50

flagrantis post terga Noti, cedemus in ortus

Arsacidum domino. non felix Parthia Crassis

exiguae secura fuit provincia Pellae.

iam Pelusiaco veniens a gurgite Nili

rex puer inbellis populi sedaverat iras,

55

obside quo pacis Pellaea tutus in aula

Caesar erat, cum se parva Cleopatra biremi

corrupto custode Phari laxare catenas

intulit Emathiis ignaro Caesare tectis,

dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys,

60

Romano non casta malo. quantum inpulit Argos

Iliacasque domos facie Spartana nocenti,

Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.

terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro

et Romana petit inbelli signa Canopo

65

Caesare captivo Pharios ductura triumphos;

Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,

an mundum ne nostra quidem matrona teneret.

hoc animi nox illa dedit quae prima cubili

miscuit incestam ducibus Ptolemaida nostris.

70

quis tibi vaesani veniam non donet amoris,

Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis

pectus? et in media rabie medioque furore

et Pompeianis habitata manibus aula

sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter

75

admisit Venerem curis, et miscuit armis

inlicitosque toros et non ex coniuge partus.

pro pudor, oblitus Magni tibi, Iulia, fratres

obscaena de matre dedit, partesque fugatas

passus in extremis Libyae coalescere regnis

80

tempora Niliaco turpis dependit amori,

dum donare Pharon, dum non sibi vincere mavolt.

quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis

tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem

qua decuit, veluti laceros dispersa capillos,

85

et sic orsa loqui: 'siqua est, o maxime Caesar,

nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,

exul in aeternum sceptris depulsa paternis,

ni tua restituit veteri me dextera fato,

conplector regina pedes. tu gentibus aequum

90

sidus ades nostris. non urbes prima tenebo

femina Niliacas: nullo discrimine sexus

reginam scit ferre Pharos. lege summa perempti

verba patris, qui iura mihi communia regni

et thalamos cum fratre dedit. puer ipse sororem,

95

sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini

adfectus ensesque suos. nil ipsa paterni

iuris inire peto: culpa tantoque pudore

solve domum, remove funesta satellitis arma

et regem regnare iube. quantosne tumores

100

mente gerit famulus! Magni cervice revolsa

iam tibi, sed procul hoc avertant fata, minatur.

sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique

Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini.'

nequiquam duras temptasset Caesaris aures:

105

voltus adest precibus faciesque incesta perorat.

exigit infandam corrupto iudice noctem.

pax ubi parta ducis donisque ingentibus empta est,

excepere epulae tantarum gaudia rerum,

explicuitque suos magno Cleopatra tumultu

110

nondum translatos Romana in saecula luxus.

ipse locus templi, quod vix corruptior aetas

extruat, instar erat, laqueataque tecta ferebant

divitias crassumque trabes absconderat aurum.

nec summis crustata domus sectisque nitebat

115

marmoribus, stabatque sibi non segnis achates

purpureusque lapis, totaque effusus in aula

calcabatur onyx; hebenus Mareotica vastos

non operit postes sed stat pro robore vili,

auxilium non forma domus. ebur atria vestit,

120

et suffecta manu foribus testudinis Indae

terga sedent, crebro maculas distincta zmaragdo.

fulget gemma toris, et iaspide fulva supellex

122a

<stat mensas onerans, variaque triclinia veste>

strata micant, Tyrio cuius pars maxima fuco

cocta diu virus non uno duxit aeno,

125

pars auro plumata nitet, pars ignea cocco,

ut mos est Phariis miscendi licia telis.

tum famulae numerus turbae populusque minister.

discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas;

haec Libycos, pars tam flavos gerit altera crines

130

ut nullis Caesar Rheni se dicat in arvis

tam rutilas vidisse comas; pars sanguinis usti

torta caput refugosque gerens a fronte capillos;

nec non infelix ferro mollita iuventus

atque exsecta virum: stat contra fortior aetas

135

vix ulla fuscante tamen lanugine malas.

discubuere illic reges maiorque potestas

Caesar; et inmodice formam fucata nocentem,

nec sceptris contenta suis nec fratre marito,

plena maris rubri spoliis, colloque comisque

140

divitias Cleopatra gerit cultuque laborat.

candida Sidonio perlucent pectora filo,

quod Nilotis acus conpressum pectine Serum

solvit et extenso laxavit stamina velo.

dentibus hic niveis sectos Atlantide silva

145

inposuere orbes, quales ad Caesaris ora

nec capto venere Iuba. pro caecus et amens

ambitione furor, civilia bella gerenti

divitias aperire suas, incendere mentem

hospitis armati. non sit licet ille nefando

150

Marte paratus opes mundi quaesisse ruina;

pone duces priscos et nomina pauperis aevi

Fabricios Curiosque graves, hic ille recumbat

sordidus Etruscis abductus consul aratris:

optabit patriae talem duxisse triumphum.

155

infudere epulas auro, quod terra, quod aer,

quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani

ambitione furens toto quaesivit in orbe

non mandante fame; multas volucresque ferasque

Aegypti posuere deos, manibusque ministrat

160

Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces

excepere merum, sed non Mareotidos uvae,

nobile sed paucis senium cui contulit annis

indomitum Meroe cogens spumare Falernum.

accipiunt sertas nardo florente coronas

165

et numquam fugiente rosa, multumque madenti

infudere comae quod nondum evanuit aura

cinnamon externa nec perdidit aera terrae,

advectumque recens vicinae messis amomon.

discit opes Caesar spoliati perdere mundi

170

et gessisse pudet genero cum paupere bellum

et causas Martis Phariis cum gentibus optat.

postquam epulis Bacchoque modum lassata voluptas

inposuit, longis Caesar producere noctem

inchoat adloquiis, summaque in sede iacentem

175

linigerum placidis conpellat Acorea dictis.

'o sacris devote senex, quodque arguit aetas

non neclecte deis, Phariae primordia gentis

terrarumque situs volgique edissere mores

et ritus formasque deum; quodcumque vetustis

180

insculptum est adytis profer, noscique volentes

prode deos. si Cecropium sua sacra Platona

maiores docuere tui, quis dignior umquam

hoc fuit auditu mundique capacior hospes?

fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,

185

sed tamen et vestri; media inter proelia semper

stellarum caelique plagis superisque vacavi,

nec meus Eudoxi vincetur fastibus annus.

sed, cum tanta meo vivat sub pectore virtus,

tantus amor veri, nihil est quod noscere malim

190

quam fluvii causas per saecula tanta latentis

ignotumque caput: spes sit mihi certa videndi

Niliacos fontes, bellum civile relinquam.'

finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus:

'fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum

195

edere ad hoc aevi populis ignota profanis.

sit pietas aliis miracula tanta silere;

ast ego caelicolis gratum reor ire per omnis

hoc opus et sacras populis notescere leges.

sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi

200

occurruntque polo, diversa potentia prima

mundi lege data est. sol tempora dividit aevi,

mutat nocte diem, radiisque potentibus astra

ire vetat cursusque vagos statione moratur;

luna suis vicibus Tethyn terrenaque miscet;

205

frigida Saturno glacies et zona nivalis

cessit; habet ventos incertaque fulmina Mavors;

sub Iove temperies et numquam turbidus aer;

at fecunda Venus cunctarum semina rerum

possidet; inmensae Cyllenius arbiter undaest.

210

hunc ubi pars caeli tenuit, qua mixta Leonis

sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes

exerit et varii mutator circulus anni

Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili

ora latent, quae cum dominus percussit aquarum

215

igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto,

exit ut Oceanus lunaribus incrementis,

iussus adest, auctusque suos non ante coartat

quam nox aestivas a sole receperit horas.

vana fides veterum, Nilo, quod crescat in arva,

220

Aethiopum prodesse nives. non Arctos in illis

montibus aut Boreas. testis tibi sole perusti

ipse color populi calidique vaporibus Austri.

adde quod omne caput fluvii, quodcumque soluta

praecipitat glacies, ingresso vere tumescit

225

prima tabe nivis: Nilus neque suscitat undas

ante Canis radios nec ripis alligat amnem

ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum.

inde etiam leges aliarum nescit aquarum,

nec tumet hibernus, cum longe sole remoto

230

officiis caret unda suis: dare iussus iniquo

temperiem caelo mediis aestatibus exit

sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis

Nilus adest mundo contraque incensa Leonis

ora tumet Cancroque suam torrente Syenen

235

inploratus adest, nec campos liberat undis

donec in autumnum declinet Phoebus et umbras

extendat Meroe. quis causas reddere possit?

sic iussit natura parens discurrere Nilum,

sic opus est mundo. Zephyros quoque vana vetustas

240

his ascripsit aquis, quorum stata tempora flatus

continuique dies et in aera longa potestas,

vel quod ab occiduo depellunt nubila caelo

trans Noton et fluvio cogunt incumbere nimbos,

vel quod aquas totiens rumpentis litora Nili

245

adsiduo feriunt coguntque resistere fluctu:

ille mora cursus adversique obice ponti

aestuat in campos. sunt qui spiramina terris

esse putent magnosque cavae conpagis hiatus.

commeat hac penitus tacitis discursibus unda

250

frigore ab Arctoo medium revocata sub axem,

cum Phoebus pressit Meroen tellusque perusta

illuc duxit aquas; trahitur Gangesque Padusque

per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus

uno fonte vomens non uno gurgite perfert.

255

rumor ab Oceano, qui terras alligat omnes,

exundante procul violentum erumpere Nilum

aequoreosque sales longo mitescere tractu.

nec non Oceano pasci Phoebumque polosque

credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri,

260

sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aer

tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt.

ast ego, si tantam ius est mihi solvere litem,

quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti

saecula concussis terrarum erumpere venis

265

non id agente deo, quasdam conpage sub ipsa

cum toto coepisse reor, quas ille creator

atque opifex rerum certo sub iure coercet.

quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido est,

et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis,

270

nullaque non aetas voluit conferre futuris

notitiam; sed vincit adhuc natura latendi.

summus Alexander regum, quem Memphis adorat,

invidit Nilo, misitque per ultima terrae

Aethiopum lectos: illos rubicunda perusti

275

zona poli tenuit; Nilum videre calentem.

venit ad occasus mundique extrema Sesostris

et Pharios currus regum cervicibus egit;

ante tamen vestros amnes, Rhodanumque Padumque,

quam Nilum de fonte bibit. vaesanus in ortus

280

Cambyses longi populos pervenit ad aevi,

defectusque epulis et pastus caede suorum

ignoto te, Nile, redit. non fabula mendax

ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque videris

quaereris, et nulli contingit gloria genti

285

ut Nilo sit laeta suo.

tua flumina prodam,

qua deus undarum celator, Nile, tuarum

te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe;

ausus in ardentem ripas attollere Cancrum

in Borean is rectus aquis mediumque Booten

290

(cursus in occasus flexu torquetur et ortus,

nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis),

teque vident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,

Aethiopumque feris alieno gurgite campos,

et te terrarum nescit cui debeat orbis.

295

arcanum natura caput non prodidit ulli,

nec licuit populis parvum te, Nile, videre,

amovitque sinus et gentes maluit ortus

mirari quam nosse tuos. consurgere in ipsis

ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma

300

atque hiemes adferre tuas, solique vagari

concessum per utrosque polos. hic quaeritur ortus,

illic finis aquae. late tibi gurgite rupto

ambitur nigris Meroe fecunda colonis,

laeta comis hebeni, quae quamvis arbore multa

305

frondeat aestatem nulla sibi mitigat umbra,

linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.

inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum

praeveheris sterilesque diu metiris harenas,

nunc omnes unum vires collectus in amnem,

310

nunc vagus et spargens facilem tibi cedere ripam.

rursus multifidas revocat piger alveus undas,

qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura

regni claustra Philae. mox te deserta secantem,

qua iungunt nostrum rubro commercia ponto,

315

mollis lapsus agit. quis te tam lene fluentem

moturum totas violenti gurgitis iras,

Nile, putet? sed, cum lapsus abrupta viarum

excepere tuos et praecipites cataractae

ac nusquam vetitis ullas obsistere cautes

320

indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis,

cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis

spumeus invitis canescit fluctibus amnis.

hinc, Abaton quam nostra vocat veneranda vetustas,

terra potens primos sentit percussa tumultus

325

et scopuli, placuit fluvii quos dicere venas,

quod manifesta novi primum dant signa tumoris.

hinc montes natura vagis circumdedit undis,

qui Libyae te, Nile, negent; quos inter in alta

it convalle tacens iam moribus unda receptis.

330

prima tibi campos permittit apertaque Memphis

rura modumque vetat crescendi ponere ripas.'

sic velut in tuta securi pace trahebant

noctis iter mediae. sed non vaesana Pothini

mens inbuta semel sacra iam caede vacabat

335

a scelerum motu: Magno nihil ille perempto

iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes

ultricesque deae dant in nova monstra furorem.

dignatur viles isto quoque sanguine dextras

quo Fortuna parat victos perfundere patres,

340

poenaque civilis belli, vindicta senatus

paene data est famulo. procul hoc avertite, fata,

crimen, ut haec Bruto cervix absente secetur.

in scelus it Pharium Romani poena tyranni,

exemplumque perit. struit audax inrita fatis

345

nec parat occultae caedem committere fraudi

invictumque ducem detecto Marte lacessit.

tantum animi delicta dabant, ut colla ferire

Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet;

atque haec dicta monet famulos perferre fideles

350

ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam,

quem puer inbellis cunctis praefecerat armis

et dederat ferrum, nullo sibi iure retento,

in cunctos in seque simul. 'tu mollibus' inquit

'nunc incumbe toris et pinguis exige somnos:

355

invasit Cleopatra domum, nec prodita tantum est

sed donata Pharos. cessas accurrere solus

ad dominae thalamos? nubit soror inpia fratri,

nam Latio iam nupta duci est, interque maritos

discurrens Aegypton habet Romamque meretur.

360

expugnare senem potuit Cleopatra venenis:

crede, miser, puero, quem nox si iunxerit una

et semel amplexus incesto pectore passus

hauserit obscaenum titulo pietatis amorem,

meque tuumque caput per singula forsitan illi

365

oscula donabit. crucibus flammisque luemus

si fuerit formonsa soror. nil undique restat

auxilii: rex hinc coniunx, hinc Caesar adulter.

et sumus, ut fatear, tam saeva iudice sontes:

quem non e nobis credit Cleopatra nocentem

370

a quo casta fuit? per te quod fecimus una

perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni

foedus, ades; subito bellum molire tumultu,

inrue; nocturnas rumpamus funere taedas

crudelemque toris dominam mactemus in ipsis

375

cum quocumque viro. nec nos deterreat ausis

Hesperii fortuna ducis, quae sustulit illum

inposuitque orbi: communis gloria nobis,

nos quoque sublimes Magnus facit. aspice litus,

spem nostri sceleris; pollutos consule fluctus

380

quid liceat nobis, tumulumque e pulvere parvo

aspice Pompei non omnia membra tegentem.

quem metuis, par huius erat. non sanguine clari

(quid refert?) nec opes populorum et regna movemus:

ad scelus ingentis fati sumus. attrahit illos

385

in nostras fortuna manus: en, altera venit

victima nobilior. placemus caede secunda

Hesperias gentes: iugulus mihi Caesaris haustus

hoc praestare potest, Pompei caede nocentis

ut populus Romanus amet. quid nomina tanta

390

horremus viresque ducis, quibus ille relictis

miles erit? nox haec peraget civilia bella

inferiasque dabit populis et mittet ad umbras

quod debetur adhuc mundo caput. ite feroces

Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuventus

395

hoc regi, Romana sibi. tu parce morari.

plenum epulis madidumque mero Venerique paratum

invenies: aude, superi tot vota Catonum

Brutorumque tibi tribuent.'

non lentus Achillas

suadenti parere nefas haud clara movendis,

400

ut mos, signa dedit castris nec prodidit arma

ullius clangore tubae: temere omnia saevi

instrumenta rapit belli. pars maxima turbae

plebis erat Latiae, sed tanta oblivio mentis

cepit in externos corrupto milite mores

405

ut duce sub famulo iussuque satellitis irent

quos erat indignum Phario parere tyranno.

nulla fides pietasque viris qui castra secuntur,

venalesque manus; ibi fas ubi proxima merces:

aere merent parvo, iugulumque in Caesaris ire

410

non sibi dant. pro fas! ubi non civilia bella

invenit imperii fatum miserabile nostri?

Thessaliae subducta acies in litore Nili

more furit patrio. quid plus te, Magne, recepto

ausa foret Lagea domus? dat scilicet omnis

415

dextera quod debet superis, nullique vacare

fas est Romano. Latium sic scindere corpus

dis placitum: non in soceri generique favorem

discedunt populi; civilia bella satelles

movit, et in partem Romani venit Achillas;

420

et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent

hae vincent partes.

aderat maturus uterque,

et districta epulis ad cunctas aula patebat

insidias, poteratque cruor per regia fundi

pocula Caesareus mensaeque incumbere cervix.

425

sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,

ne caedes confusa manu permissaque fatis

te, Ptolemaee, trahat. tanta est fiducia ferri,

non rapuere nefas; summi contempta facultas

est operis; visum famulis reparabile damnum

430

illam mactandi dimittere Caesaris horam.

servatur poenas in aperta luce daturus;

donata est nox una duci, vixitque Pothini

munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.

Lucifer a Casia prospexit rupe diemque

435

misit in Aegypton primo quoque sole calentem,

cum procul a muris acies non sparsa maniplis

nec vaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes

recta fronte venit: passuri comminus arma

laturique ruunt. at Caesar moenibus urbis

440

diffisus foribus clausae se protegit aulae

degeneres passus latebras. nec tota vacabat

regia conpresso: minima collegerat arma

parte domus. tangunt animos iraeque metusque,

et timet incursus indignaturque timere.

445

sic fremit in parvis fera nobilis abdita claustris

et frangit rabidos praemorso carcere dentes,

nec secus in Siculis fureret tua flamma cavernis,

obstrueret summam siquis tibi, Mulciber, Aetnam.

audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi

450

Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus

Pompeiumque ducem causa sperare vetante

non timuit fatumque sibi promisit iniquum,

expavit servile nefas, intraque penates

obruitur telis. quem non violasset Alanus,

455

non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus,

hic, cui Romani spatium non sufficit orbis,

parvaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos,

ceu puer inbellis vel captis femina muris,

quaerit tuta domus; spem vitae in limine clauso

460

ponit, et incerto lustrat vagus atria cursu,

non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum

sumpturus poenas et grata piacula morti

missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,

in famulos, Ptolemaee, caput. sic barbara Colchis

465

creditur ultorem metuens regnique fugaeque

ense suo fratrisque simul cervice parata

expectasse patrem. cogunt tamen ultima rerum

spem pacis temptare ducem, missusque satelles

regius, ut saevos absentis voce tyranni

470

corriperet famulos, quo bellum auctore moverent.

sed neque ius mundi valuit nec foedera sancta

gentibus, orator regis pacisque sequester

472a

<quin caderet ferro. quamquam quis talia facta>

aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,

tot monstris Aegypte nocens? non Thessala tellus

475

vastaque regna Iubae, non Pontus et inpia signa

Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero

tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum

deliciae fecere tuae.

premit undique bellum,

inque domum iam tela cadunt quassantque penates.

480

non aries uno moturus limina pulsu

fracturusque domum, non ulla est machina belli,

nec flammis mandatur opus; sed caeca iuventus

consilii vastos ambit divisa penates,

et nusquam totis incursat viribus agmen.

485

fata vetant, murique vicem Fortuna tuetur.

nec non et ratibus temptatur regia, qua se

protulit in medios audaci margine fluctus

luxuriosa domus. sed adest defensor ubique

Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet,

490

obsessusque gerit, tanta est constantia mentis,

expugnantis opus. piceo iubet unguine tinctas

lampadas inmitti iunctis in vela carinis;

nec piger ignis erat per stuppea vincula perque

manantis cera tabulas, et tempore eodem

495

transtraque nautarum summique arsere ceruchi.

iam prope semustae merguntur in aequora classes,

iamque hostes et tela natant. nec puppibus ignis

incubuit solis; sed quae vicina fuere

tecta mari longis rapuere vaporibus ignem,

500

et cladem fovere Noti, percussaque flamma

turbine non alio motu per tecta cucurrit

quam solet aetherio lampas decurrere sulco

materiaque carens atque ardens aere solo.

illa lues paulum clausa revocavit ab aula

505

urbis in auxilium populos. nec tempora cladis

perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis

insiluit Caesar semper feliciter usus

praecipiti cursu bellorum, et tempore rapto

nunc claustrum pelagi cepit Pharon. insula quondam

510

in medio stetit illa mari sub tempore vatis

Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris.

illa duci geminos bellorum praestitit usus.

abstulit excursus et fauces aequoris hosti

Caesar et auxiliis ut vidit libera ponti

515

ostia, non fatum meriti poenasque Pothini

distulit ulterius. sed non, qua debuit, ira,

non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum:

[heu facinus, gladio cervix male caesa pependit]

Magni morte perit.

nec non subrepta paratis

520

a famulo Ganymede dolis pervenit ad hostis

Caesaris Arsinoe; quae castra carentia rege

ut proles Lagea tenet, famulumque tyranni

terribilem iusto transegit Achillea ferro.

altera, Magne, tuis iam victima mittitur umbris;

525

nec satis hoc Fortuna putat. procul absit ut ista

vindictae sit summa tuae. non ipse tyrannus

sufficit in poenas, non omnis regia Lagi:

dum patrii veniant in viscera Caesaris enses

Magnus inultus erit. sed non auctore furoris

530

sublato cecidit rabies; nam rursus in arma

auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo

proelia Marte gerunt. potuit discrimine summo

Caesaris una dies in famam et saecula mitti.

molis in exiguae spatio stipantibus armis

535

dum parat in vacuas Martem transferre carinas,

dux Latius tota subitus formidine belli

cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,

hinc tergo insultant pedites. via nulla salutis,

non fuga, non virtus; vix spes quoque mortis honestae.

540

non acie fusa nec magnae stragis acervis

vincendus tum Caesar erat sed sanguine nullo.

captus sorte loci pendet; dubiusque timeret

optaretne mori respexit in agmine denso

Scaevam perpetuae meritum iam nomina famae

545

ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis

obsedit muris calcantem moenia Magnum.