Phormio

Actus II

______________________________________________________________________________

[ S c a e n a   I ]

D e m i p h o   P h a e d r i a   G e t a

De. Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo?

nec meum ĭmperium – ac mitto imperium –, non simultatem meam

revereri saltem! non pudere! o facinus audax, o Geta

monitor! Ge. vix tandem. De. quid mihi dicent aut quam causam reperient?

235

demiror. Ge. atqui reperiam: aliud cura. De. an hoc dicet mihi:

«invitu' feci. lex coegit»? audio, fateor. Ge. places.

De. verum scientem, tacitum causam tradere advorsariis,

etiamne id lex coegit? Ph. illud durum. Ge. ego expediam: sine!

De. incertumst quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi optigit:

240

ita sum irritatus animum ut nequeam ad cogitandum instituere.

quam ob rem omnis, quom secundae res sunt maxume, tum maxume

meditari secum oportet quo pacto advorsam aerumnam ferant,

pericla damna exsilia: peregre rediens semper cogitet

aut fili peccatum aut uxori' mortem aut morbum filiae

245

communia esse haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom;

quidquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.

Ge. o Phaedria, incredibile[st] quantum erum ante eo sapientia

meditata mihi sunt omniā mea ĭncommoda eru' si redierit.

molendum esse in pistrino, vapulandum; habendae compedes,

250

opu' ruri faciundum, horum nil quicquam accidet animo novom.

quidquid praeter spem eveniet, omne id deputabo esse in lucro.

sed quid cessas hominem adire et blande in principio adloqui?

De. Phaedriam mei fratri' video filium mi ire obviam.

Ph. mi patrue, salve. De. salve; sed ubist Antipho?

255

 Ph. salvom venire . . De. credo; hoc responde mihi.

Ph. valet, hic est; sed satin omnia ex sententia?

De. vellem quidem. Ph. quid ĭstuc est? De. rogitas, Phaedria?

bonas me absente hic confecistis nuptias.

Ph. eho an id suscenses nunc illi? Ge. artificem probum!

260

 De. egon illi non suscenseam? ipsum gestio

darĭ mi in conspectum, nunc sua culpa ut sciat

lenem patrem illum factum me esse acerrimum.

Ph. atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas.

De. ecce autem similia omnia! omnes congruont:

265

unum quom noris omnis noris. Ph. haud itast.

De. hic ĭn noxast, ille ad defendundam causam adest;

quom illest, hic praestost: tradunt operas mutuas.

Ge. probe horum facta inprudens depinxit senex.

De. nam nĭ haěc ita essent, cŭm ĭllo haud stares, Phaedria.

270

 Ph. si est, patrue, culpam ut Antipho in se admiserit,

ex qua re minu' rei foret aut famae temperans,

non causam dico quin quod meritu' sit ferat.

sed siqui' forte malitia fretus sua

insidias nostrae fecit adulescentiae

275

ac vicit, nostra[n] culpa east an iudicum,

qui saepe propter invidiam adimunt diviti

aut propter misericordiam addunt pauperi?

Ge. ni nossem causam, crederem vera hunc loqui.

De. an quisquam iudex est qui possit noscere

280

tua iusta, ubi tute verbum non respondeas,

ita ut ille fecit? Ph. functus adulescentulist

officium liberali': postquam ad iudices

ventumst, non potuit cogitata proloqui;

ita eum tum timidum ibi obstupefecit pudor.

285

 Ge. laudo hunc, sed cesso adire quam primum senem?

ere, salve: salvom te advenisse gaudeo. De. oh

bone custos, salve, columen vero familiae,

quoi commendavi filium hinc abiens meum.

Ge. iamdudum te omnis nos accusare audio

290

inmerito et mě ŏmnium horunc inmeritissimo.

nam quid mě in hac re facere voluisti tibi?

servom hominem causam orare leges non sinunt

neque testimoni dictiost. De. mitto omnia;

dŏ ĭstuc «inprudens timuit adulescens»; sino

295

«tu servo's»; verum si cognata est maxume,

non fuit necessum habere; sed ĭd quod lex iubet,

dotem dareti', quaereret alium virum.

qua ratione inopem potiu' ducebat domum?

Ge. non ratio, verum argentum deerat. De. sumeret

300

alicunde. Ge. alicunde? nil est dictu facilius.

De. postremo si nullo alio pacto, fenore.

Ge. hui dixti pulchre! siquidem quisquam crederet

te vivo. De. non, non sic futurumst: non potest.

egon illam cum illo ut patiar nuptam unum diem?

305

nil suave meritumst. hominem conmonstrarier

mihi ĭstum volo aut ubi habitet demonstrarier.

Ge. nemp' Phormionem? De. istum patronum mulieris.

Ge. iam faxo hic aderit. De. Antipho ubi nunc est? Ge. foris.

De. abĭ, Phaedria, eum require atque huc adduce. Ph. eo:

310

recta via quidem – illuc. Ge. nempe ad Pamphilam.

De. ego deos Penatis hinc salutatum domum

devortar; inde ibo ad forum atque aliquos mihi

amicos advocabo ad hanc rem qui adsient,

ut ne inparatu' sim si veniat Phormio.

_____

[ S c a e n a   I I ]

P h o r m i o   G e t a

315

 Ph. Itane patris ais adventum veritum hinc abiisse? Ge. admodum.

Ph. Phanium relictam solam? Ge. sic. Ph. et iratum senem?

Ge. oppido. Ph. ad te summa solum, Phormio, rerum redit:

tute hoc intristi: tibĭ omnest exedendum: accingere.

Ge. obsecro te. Ph. si rogabit . . Ge. in te spes est. Ph. eccere

320

quid si reddet? Ge. tŭ ĭnpulisti. Ph. sic opinor. Ge. subveni.

Ph. cedo senem: iam instructa sunt mi in corde consilia omnia.

Ge. quid ages? Ph. quid vis nisi uti maneat Phanium atque ex crimine hoc

Antiphonem eripiam atque in mě ŏmnem iram derivem senis?

Ge. o vir forti's atque amicus. verum hoc saepe, Phormio,

325

vereor, ně ĭstaec fortitudo in nervom erumpat denique. Ph. ah

non ita est: factumst periclum, iam pedum visast via.

quot me censes homines iam deverberasse usque ad necem,

hospites, tum civis? quo mage novi, tanto saepius.

cedo dum, enumquam iniuriarum audisti mihi scriptam dicam?

330

 Ge. quĭ ĭstuc? Ph. quia non rete accipitri tennitur neque miluo,

qui male faciunt nobis: illis qui nil faciunt tennitur,

quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur.

aliis aliundest periclum unde aliquid abradi potest:

mihi sciunt nil esse. dices «ducent damnatum domum»:

335

alere nolunt hominem edacem et sapiunt meă sententia,

pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere.

Ge. non potest sati' pro merito ab ĭllo tibi referri gratia.

Ph. immo enĭm nemo sati' pro merito gratiam regi refert.

ten asymbolum venire unctum atque lautum e balineis,

340

otiosum ab animo, quom ille et cura et sumptu absumitur!

dum tibi fit quod placeat, ille ringitur: tu rideas,

priŏr bibas, prior decumbas; cena dubia apponitur.

Ge. quid ĭstuc verbist? Ph. ubi tu dubites quid sumas potissimum.

haec quom rationem ineas quam sint suavia et quam cara sint,

345

ea qui praebet, non tu hunc habeas plane praesentem deum?

Ge. seněx adest: vidě quid agas: prima coitiost acerrima.

si eam sustinueris, postilla iam ut lubet ludas licet.

_____

[ S c a e n a   I I I ]

D e m i p h o   H e g i o   C r a t i n u s   C r i t o   P h o r m i o   G e t a

De. Enumquam quoiquam contumeliosius

audisti' factam iniuriam quam haec est mihi?

350

adeste quaeso. Ge. iratus est. Ph. quin tu hoc age:

iăm ego hunc agitabo. pro deum inmortalium,

negăt Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho?

hanc Demipho negat esse cognatam? Ge. negat.

Ph. neque ei(u)s patrem se scire qui fuerit? Ge. negat.

355

 De. ipsum esse opinor de quŏ agebam: sequimini.

Ph. nec Stilponem ipsum scire qui fuerit? Ge. negat.

Ph. quia egens relictast misera, ignoratur parens,

neglegitur ipsa: vide avaritia quid facit.

Ge. sĭ erum insimulabi' malitiae male audies.

360

 De. ŏ aŭdaciam! etiam me ultro accusatum advenit?

Ph. nam iam adulescenti nil est quod suscenseam,

sĭ ĭllum minu' norat; quippe homo iam grandior,

pauper, quoĭ opera vita erat, ruri fere

se continebat; ibi agrum de nostro patre

365

colendum habebat. saepe interea mihi senex

narrabat se hunc neglegere cognatum suom:

at quem virum! quem ego viderim in vita optumum.

Ge. videas tě ătque illum ut narras! Ph. in' malam crucem?

nam ni ita eum existumassem, numquam tam gravis

370

ob hănc inimicitias caperem in vostram familiam,

quăm is aspernatur nunc tam inliberaliter.

Ge. pergin ero absenti male loqui, inpurissime?

Ph. dignum autem hoc illost. Ge. ain tandem, carcer? De. Geta.

Ge. bonorum extortor, legum contortor! De. Geta.

375

 Ph. responde. Ge. quis homost? ehěm. De. tace. Ge. absenti tibi

tě ĭndignas seque dignas contumelias

numquam cessavit dicere hodie. De. desine.

adulescens, primum abs te hoc bona venia peto,

si tibi placere potis est, mi ut respondeas:

380

quěm amicum tuom ais fuisse istum, explana mihi,

et qui cognatum me sibi esse diceret.

Ph. proinde expiscare quasi non nosses. De. nossem? Ph. ita.

De. ego me nego: tu quĭ ais redige in memoriam.

Ph. eho tu, sobrinum tuŏm non noras? De. enicas.

385

dic nomen. Ph. nomen? maxume. De. quid nunc taces?

Ph. perii hercle, nomen perdidi. De. [hem] quid ais? Ph. (Geta,

si meministi id quod olim dictumst, subice.) hem

non dico: quasi non nosses, temptatum advenis.

De. ego autem tempto? Ge. (Stilpo.) Ph. atque adeo quid mea?

390

Stilpost. De. quem dixti? Ph. Stilponem inquam noveras.

De. neque ego ĭllum noram nec mihi cognatus fuit

quisquam istoc nomine. Ph. itane? non te horum pudet?

at si talentum rem reliquisset decem,

De. di tibi malefaciant! Ph. primus esses memoriter

395

progeniem vostram usque ab avo atque atavo proferens.

De. ita ŭt dicis. ego tum quom advenissem qui mihi

cognata ea esset dicerem: itidem tu face.

cedo quĭ ěst cognata? Ge. eu noster, recte. heus tu, cave.

Ph. dilucide expedivi quibu' me oportuit

400

iudicibu': tŭm ĭd si falsum fuerat, filius

quor non refellit? De. filium narras mihi?

quoi(u)s de stultitia dici ut dignumst non potest.

Ph. at tu qui sapiens es magistratus adi

iudicium de eadem causa iterum ut reddant tibi,

405

quandoquidem solu' regnas et soli licet

hic de eadem causa bis iudicium adipiscier.

De. etsi mihi facta iniuriast, verum tamen

potius quam litis secter aut quam te audiam,

itidem ut cognata si sit, id quod lex iubet

410

dotis dare, abduce hanc, minas quinque accipe.

Ph. hahahae, homŏ suavi'. De. quid ěst? nŭm iniquom postulo?

an ne hoc quidem ego adipiscar quod ius publicumst?

Ph. ităn tandem, quaeso, itidem ut meretricem ubi abusu' sis,

mercedem dare lex iubet ei atque amittere?

415

an, ŭt nequid turpe civis in se admitteret

propter egestatem, proxumo iussast dari,

ut cum uno aetatem degeret? quod tu vetas.

De. ita, proxumo quidem; at nos unde? aut quăm ŏb rem? Ph. ohe

«actum» aiunt «ně agas». De. non agam? immo haud desinam

420

donec perfecero hoc. Ph. ineptis. De. sine modo.

Ph. postremo tecum nil rei nobis, Demipho, est:

tuos est damnatu' gnatu', non tu; nam tua

praeterierat iam ducendi aetas. De. omnia haec

illum putato quae ego nunc dico dicere;

425

aut quiděm cŭm ŭxore hac ipsum prohibebo domo.

Ge. (iratus est.) Ph. tu tě idem melius feceris.

De. itan es paratu' facere me advorsum omnia,

infelix? Ph. (metuit hic nos, tam etsi sedulo

dissimulat.) Ge. (bene habent tibi principia.) Ph. quin quod est

430

ferundum fers? tuis dignum factis feceris,

ut amici inter nos simus? De. egŏn tuam expetam

amicitiam? aut te visum aut auditum velim?

Ph. si concordabi' cŭm ĭlla, habebi' quae tuam

seněctutem oblectet: respice aetatem tuam.

435

 De. tě ŏblectet, tibi habe. Ph. minue vero iram. De. hoc age:

sati' iam verborumst: nisi tu properas mulierem

abducere, ego ĭllam eiciam. dixi, Phormio.

Ph. si tŭ ĭllam attigeri' secu' quam dignumst liberam

dicam tibi ĭnpingam grandem. dixi, Demipho.

440

siquid opu' fuerit, heus, domo me. Ge. intellego.

_____

[ S c a e n a   I V ]

D e m i p h o   G e t a   H e g i o   C r a t i n u s   C r i t o

De. Quanta me cura et sollicitudine adficit

gnatus, qui me et se hisce inpedivit nuptiis!

neque mi in conspectum prodit, ut saltem sciam

quid de hac re dicat quidve sit sententiae.

445

abĭ, vise redieritne iăm ăn nondum domum.

Ge. eo. – De. videti' quŏ ĭn loco res haec siet:

quid ago? dic, Hegio. He. ego? Cratinum censeo,

si tibi videtur. De. dic, Cratine. Cra. mene vis?

De. te. Cra. ego quae in rem tuam sint ea velim facias. mihi

450

sic hoc videtur: quod tě ăbsente hic filius

egit, restitui in integrum aequomst et bonum,

et id impetrabi'. dixi. De. dic nunc, Hegio.

He. ego sedulo hunc dixisse credo; verum itast,

quot homines tot sententiae: suo' quoique mos.

455

mihi non videtur quod sit factum legibus

rescindi posse; et turpe inceptust. De. dic, Crito.

Cri. ego amplius deliberandum censeo:

res magnast. Cra. numquid nos vis? De. fecistis probe:

incertior sum multo quam dudum. – Ge. negant

460

redisse. De. frater est exspectandus mihi:

is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar.

percontatum ibo ad portum, quŏăd se recipiat. –

Ge. at ego Antiphonem quaeram, ut quae acta hic sint sciat.

sed ěccum ipsum video in tempore huc se recipere.