Eunuchus

Actus V

______________________________________________________________________________

[ S c a e n a   I ]

T h a i s   P y t h i a s

Th. Pergin, scelesta, mecum perplexe loqui?

«sciŏ nescio abiit audivi, ego non adfui.»

non tu istuc mihi dictura aperte es quidquid est?

820

virgo conscissa veste lacrumans opticet;

eunuchus abiit: quăm ŏb rem? [aut] quid factumst? taces?

Py. quid tibi ego dicam misera? illum eunuchum negant

fuisse. Th. quis fuit igitur? Py. iste Chaerea.

Th. qui Chaerea? Py. iste ephebu' frater Phaedriae.

825

 Th. quid ais, venefica? Py. atqui certe comperi.

Th. quid is obsecro ad nos? quăm ŏb rem adductust? Py. nescio;

nisi amasse credo Pamphilam. Th. hem misera occidi,

infelix, siquidem tu istaec vera praedicas.

num id lacrumat virgo? Py. id opinor. Th. quid ais, sacrilega?

830

istucine interminata sum hinc abiens tibi?

Py. quid facerem? ita ut tu iusti, soli creditast.

Th. scelesta, ovem lupŏ commisisti. dispudet

sic mihi data esse verba. quid ĭlluc hominis est?

Py. era mea, tace tace obsecro, salvae sumus:

835

habemus hominem ipsum. Th. ubi is est? Py. em ad sinist<e>ram.

viděn? Th. video. Py. conprendi iube, quantum potest.

Th. quid ĭllo faciemu', stulta? Py. quid facias, rogas?

vide amabo, si non, quom aspicias, os inpudens

videtur! non est? tum quae ei(u)s confidentiast!

_____

[ S c a e n a   I I ]

C h a e r e a   T h a i s   P y t h i a s

840

 Ch. Apud Antiphonem uterque, mater et pater,

quasi dedita opera domi erant, ut nullo modo

intro ire possem quin viderent me. interim

dum ante ostium sto, notu' mihi quidam obviam

venit. ubi vidi, ego me in pedes quantum queo

845

in angiportum quoddam desertum, inde item

in aliud, inde in aliud: ita miserrimus

fui fugitando nequi' me cognosceret.

sed estne haec Thai' quam video? ipsast. haereo

quid faciam. quid mea autem? quid faciet mihi?

850

 Th. adeamu'. bone vir Dore, salve: dic mihi,

aufugistin? Ch. era, factum. Th. satine id tibi placet?

Ch. non. Th. credin te inpune habiturum? Ch. unam hanc noxiam

amitte: si aliam admisero umquam, occidito.

Th. num meam saevitiam veritus es? Ch. non. Th. quid igitur?

855

 Ch. hanc metui ne me criminaretur tibi.

Th. quid feceras? Ch. paullum quiddam. Py. eho «paullum», inpudens?

an paullum hoc esse tibi videtur, virginem

vitiare civem? Ch. conservam esse credidi.

Py. conservam! vix me contineo quin involem in

860

capillum, monstrum: etiam ultro derisum advenit.

Th. abĭn hinc, insana? Py. quid ita? vero debeam,

credo, isti quicquam furcifero si id fecerim;

praesertim quom se servom fateatur tuom.

Th. missa haec faciamu'. non te dignum, Chaerea,

865

fecisti; nam si ego digna hac contumelia

sum maxume, at tŭ ĭndignu' qui faceres tamen.

neque edepol quid nunc consili capiam scio

de virgine istac: ita conturbasti mihi

rationes omnis, ut eam non possim suis

870

ita ut aequom fuerat atque ut studui tradere,

ut solidum parerem hoc mi beneficium, Chaerea.

Ch. at nunc de(h)inc spero aeternam inter nos gratiam

fore, Thai'. saepe ex hui(u)smodi re quapiam et

malo principio magna familiaritas

875

conflatast. quid si hoc quispiam voluit deus?

Th. equidem pol in eam partem accipioque et volo.

Ch. immo ita quaeso. unum hoc scito, contumeliae

me non fecisse causa, sed amoris. Th. scio,

et pol propterea mage nunc ignosco tibi.

880

non adeo inhumano ingenio sum, Chaerea,

neque ita inperita ut quid amor valeat nesciam.

Ch. te quoque iam, Thais, ita me di bene ament, amo.

Py. tum pol tibi ab ĭstoc, era, cavendum intellego.

Ch. non ausim. Py. nil tibi quicquam credo. Th. desinas.

885

 Ch. nunc ego te in hac re mi oro ut adiutrix sies,

ego me tuae commendo et committo fide[i],

te mihi patronam capio, Thai', te obsecro:

emoriar si non hanc uxorem duxero.

Th. taměn si pater . . ? Ch. quid? ah volet, certo scio,

890

civis modo haec sit. Th. paullulum opperirier

si vis, iam frater ipse hic aderit virginis;

nutricem accersitum iĭt quae illam aluit parvolam:

in cognoscendo tute ipse aderi', Chaerea.

Ch. ego vero maneo. Th. vin interea, dum venit,

895

domi opperiamur potiu' quam hic ante ostium?

Ch. immo percupio. Py. quam tu rem actura obsecro es?

Th. nam quid ita? Py. rogitas? hunc tu in aedis cogitas

recipere posthac? Th. quor non? Py. crede hoc meae fide[i],

dabit hic pugnam aliquam denuo. Th. au tace obsecro.

900

 Py. parum perspexisse ei(u)s videre audaciam.

Ch. non faciam, Pythias. Py. non credo, Chaerea,

nisi si commissum non erit. Ch. quin, Pythias,

tu me servato. Py. neque pol servandum tibi

quicquam dare ausim neque te servare: apage te.

905

 Th. aděst optume ipse frater. Ch. perii hercle: obsecro

abeamus intro, Thais: nolo me in via

cum hac veste videat. Th. quăm ŏb rem tandem? an quia pudet?

Ch. id ipsum. Py. id ipsum? virgo vero! Th. i prae, sequor.

tŭ ĭstic mane ut Chremem intro ducas, Pythias.

_____

[ S c a e n a   I I I ]

P y t h i a s   C h r e m e s   S o p h r o n a

910

 Py. Quid, quid venire in mentem nunc possit mihi,

quidnam qui referam sacrilego illi gratiam

qui hunc suppos<i>vit nobis? Ch. mově vero ocius

te nutrix. So. moveo. Ch. video, sed nil promoves.

Py. iamne ostendisti signa nutrici? Ch. omnia.

915

 Py. amabo, quid ait? cognoscitne? Ch. ac memoriter.

Py. probe edepol narras; năm ĭlli faveo virgini.

ite intro: iamdudum era vos exspectat domi. –

virum bonum eccum Parmenonem incedere

video: vide ut otiosus it! si dis placet,

920

spero me habere qui hunc meo excruciem modo.

ibo intro de cognitione ut certum sciam:

post exibo atque hunc perterrebo sacrilegum.

_____

[ S c a e n a   I V ]

P a r m e n o   P y t h i a s

Pa. Reviso quidnam Chaerea hic rerum gerat.

quod si astu rem tractavit, di vostram fidem,

925

quantam et quam veram laudem capiet Parmeno!

nam ut mittam quod ei amorem difficillimum et

carissimum, a meretrice avara virginem

quăm amabat, eăm confeci sine molestia

sine sumptu et sine dispendio: tum hoc alterum,

930

id verost quod ego mi puto palmarium,

me repperisse quo modo adulescentulus

meretricum ingenia et mores posset noscere

mature, ut quom cognorit perpetuo oderit.

quae dum foris sunt nil videtur mundius,

935

nec mage compositum quicquam nec magis elegans

quae cŭm amatore quom cenant ligurriunt.

harum videre inluviem sordes inopiam,

quam inhonestae solae sint domi atque avidae cibi,

quo pacto ex iure hesterno panem atrum vorent,

940

nosse omnia haec salus est adulescentulis.

Py. ego pol te prŏ ĭstis dictis et factis, scelus,

ulciscar, ut ne inpune in nos inluseris.

pro deum fiděm, facinu' foedum! ŏ ĭnfelicem adulescentulum!

o scelestum Parmenonem, qui istum huc adduxit! Pa. quid est?

945

 Py. miseret me: itaque ut ne viderem, misera huc ecfugi foras.

quae futura exempla dicunt in ĭllum indigna! Pa. o Iuppiter,

quaě ĭllaec turbast? numnam ego perii? adibo. quid ĭstuc, Pythias?

quid ais? in quěm ěxempla fient? Py. rogitas, audacissime?

perdidisti istum quem adduxti pro eunucho adulescentulum,

950

dum studes dare verba nobis. Pa. quid ita? aut quid factumst? cedo.

Py. dicam: virginem istam, Thaidi hodie quae dono datast,

scis eam hinc civem esse? et fratrěm ei(u)s [esse] adprime nobilem?

Pa. nescio. Py. atqui sic inventast: eam istic vitiavit miser.

ille ubi id rescivit factum frater violentissimus

955

 Pa. quidnam fecit? Py. conligavit primum eum miseris modis.

955a

 Pa. hem

conligavit? Py. atque quidem orante ut ne id faceret Thaide.

Pa. quid ais? Py. nunc minatur porro sese id quod moechis solet:

quod ego numquam vidi fieri neque velim. Pa. quă aŭdacia

tantum facinus audet? Py. quid ita «tantum»? Pa. an non tibi hŏc maxumumst?

960

quis homo pro moecho umquam vidit in domo meretricia

prendi quemquam? Py. nescio. Pa. at ne hoc nesciatis, Pythias:

dico edico vobis nostrum esse illum erilem filium. Py. hem

obsecro, an is est? Pa. nequam in illum Thai' vim fieri sinat!

atque adeo autem quor non egomet intro eo? Py. vidě, Parmeno,

965

quid agas, ne neque illi prosis et tu pereas; nam hoc putant

quidquid factumst ex tě ěsse ortum. Pa. quid igitur faciam miser?

quidve incipiam? ecce autem video rure redeuntem senem.

dicam huic an non? ei dicam hercle; etsi mihi magnum malum

sciŏ paratum; sed necessest huic ut subveniat. Py. sapis.

970

ego abeo intro: tŭ ĭsti narra omne[m] ordine[m] ut factum siet.

_____

[ S c a e n a   V ]

S e n e x   P a r m e n o

Se. Ex meo propinquo rure hoc capio commodi:

neque agri neque urbis odium me umquam percipit.

ubi satias coepit fieri commuto locum.

sed ěstne ille noster Parmeno? et certe ipsus est.

975

quem praestolare, Parmeno, hic ante ostium?

Pa. quis homost? ehěm salvom te advenire, ere, gaudeo.

Se. quem praestolare? Pa. perii: lingua haeret metu. Se. hem

quid est? quid trepidas? satine salve? dic mihi.

Pa. ere, primum te arbitrari [id] quod res est velim:

980

quidquid hŭiu' factumst, culpa non factumst mea.

Se. quid? Pa. recte sane interrogasti: oportuit

rem praenarrasse me. emit quendam Phaedria

eunuchum quem dono huic daret. Se. quoi? Pa. Thaidi.

Se. emit? perii hercle. quanti? Pa. viginti minis.

985

 Se. actumst. Pa. tum quandam fidicinam amat hic Chaerea.

Se. hem quid? amat? an scit ill' iam quid meretrix siet?

an in astu venit? aliud ex alio malum!

Pa. ere, ne me spectes: mě ĭnpulsore haec non facit.

Se. omitte de te dicere. ego te, furcifer,

990

si vivo . . ! sed ĭstuc quidquid est primum expedi.

Pa. is prŏ ĭllo eunucho ad Thaidem hanc deductus est.

Se. pro eunuchon? Pa. sic est. hunc pro moecho postea

conprendere intus et constrinxere. Se. occidi.

Pa. audaciam meretricum specta. Se. numquid est

995

aliud mali damnive quod non dixeris

relicuom? Pa. tantumst. Se. cesso huc intro rumpere? –

Pa. non dubiumst quin mi magnum ex hac re sit malum;

nisi, quia necessu' fuit hoc facere, id gaudeo

propter me hisce aliquid esse eventurum mali.

1000

nam iamdiu aliquam causam quaerebat senex

quam ob rem insigne aliquid faceret îs: nunc repperit.

_____

[ S c a e n a   V I ]

P y t h i a s   P a r m e n o

Py. Numquam edepol quicquam iamdiu quod mage vellem evenire

mi evenit quam quod modo senex intro ad nos venit errans.

mihi solae ridiculo fuit quae quid timeret scibam.

1005

 Pa. quid hŏc autemst? Py. nunc id prodeo ut conveniam Parmenonem.

sed ubi obsecro est? Pa. me quaerit haec. Py. atque eccum video: adibo.

Pa. quid est, inepta? quid tibi vis? quid rides? pergin? Py. perii:

defessa iam sum misera te ridendo. Pa. quid ita? Py. rogitas?

numquam pol hominem stultiorem vidi nec videbo. ah

1010

non possum sati' narrare quos ludos praebueris intus

1010a

[de sene quem fecisti ingredi pulsantem ut<i> senes solent].

at etiam primo callidum et disertum credidi hominem.

quid? ilicone credere ea quae dixi oportuit te?

an paenitebat flagiti, te auctore quod fecisset

adulescens, ni miserum insupēr etiam patri indicares?

1015

nam quid ĭlli credis animi tum fuisse, ubi vestem vidit

illam esse eum indutum pater? quid ěst? iam scis te perisse?

Pa. ehem quid dixti, pessuma? an mentita es? etiam rides?

ităn lepidum tibi visumst, scelus, nos inridere? Py. nimium.

Pa. siquidem istuc inpune habueris . . ! Py. verum? Pa. reddam hercle. Py. credo:

1020

sed in diem istuc, Parmeno, est fortasse quod minare.

tu iam pendebi' qui stultum adulescentulum nobilitas

flagitiis et eundem indicas: uterque in te exempla edent.

Pa. nullus sum. Py. hic pro illo munerē tibi honos est habitus: abeo.

Pa. egomet meo indicio miser quasi sorex hodie perii.

_____

[ S c a e n a   V I I ]

G n a t h o   T h r a s o   P a r m e n o

1025

 Gn. Quid nunc? qua spe aut quo consilio huc imu'? quid coeptas, Thraso?

Th. egone? ut Thaidi me dedam et faciam quod iubeat. Gn. quid est?

Th. qui minu' quam Hercules servivit Omphalae? Gn. exemplum placet.

(utinam tibi conmitigari videam sandalio caput!)

sed fores crepuerunt ab ea. Th. perii: quid hŏc autemst mali?

1030

hunc ego numquam videram etiam: quidnam hic properans prosilit?

_____

[ S c a e n a   V I I I ]

C h a e r e a   P a r m e n o   G n a t h o   T h r a s o

Ch. O populares, ecqui' me hodie vivit fortunatior?

nemo hercle quisquam; nam in me plane di potestatem suam

omnem ostendere quoi tam subito tot congruerint commoda.

Pa. quid hĭc laetus est? Ch. o Parmeno mi, o mearum volŭptatum omnium

1035

inventor inceptor perfector, scis me in quibu' sim gaudiis?

scis Pamphilam meam inventam civem? Pa. audivi. Ch. scis sponsam mihi?

Pa. bene, ita me dĭ ament, factum. Gn. audin tu, hic quid ait? Ch. tum autem Phaedriae

meo fratri gaudeo esse amorem omnem in tranquillo: unast domus;

Thais patri se commendavit, in clientelam et fidem

1040

nobis dedit se. Pa. fratris igitur Thai' totast? Ch. scilicet.

Pa. iam hoc aliud est quod gaudeamu': miles pelletur foras.

Ch. tu frater ubi ubi est fac quam primum haec audiat. Pa. visam domum. –

Th. numquid, Gnatho, tu dubitas quin ego nunc perpetuo perierim?

Gn. sine dubio opinor. Ch. quid commemorem primum aut laudem maxume?

1045

illumne qui mihi dedĭt consilium ut facerem, an me qui id ausu' sim

incipere, an fortunam conlaudem quae gubernatrix fuit,

quae tot res tantas tam opportune in unum conclusit diem,

an mei patris festivitatem et facilitatem? o Iuppiter,

serva obsecro haec bona nobis!

_____

[ S c a e n a   I X ]

P h a e d r i a   C h a e r e a   T h r a s o   G n a t h o

Ph. Di vostram fidem, incredibilia

1050

Parmeno modo quae narravit. sed ubist frater? Ch. praesto adest.

Ph. gaudeo. Ch. sati' credo. nil est Thaide hac, frater, tua

digniu' quod ametur: ita nostrae omnist fautrix familiae. Ph. hui

mihi ĭllam laudas? Th. perii, quanto minu' spei 'st tanto magis amo.

obsecro, Gnatho, in te spes est. Gn. quid vis faciam? Th. perfice hoc

1055

precibu' pretio ut haeream in parte aliqua tandem apŭd Thaidem.

Gn. difficilest. Th. siquid conlubitum, novi te. hoc si feceris,

quodvis donum praemium a me optato: id optatum auferes.

Gn. itane? Th. sic erit. Gn. si efficio hoc, postulo ut mihi tua domus

te praesente absente pateat, invocato ut sit locus

1060

semper. Th. do fidem futurum. Gn. adcingar. Ph. quěm ego hic audio?

o Thraso. Th. salvete. Ph. tu fortasse quae facta hic sient

nescis. Th. sciŏ. Ph. quor te ergo in his ego conspicor regionibus?

Th. vobis fretu'. Ph. scin quam fretu'? miles, edico tibi,

si te in platea offendero hac post umquam, quod dicas mihi

1065

«alium quaerebam, iter hac habui»: periisti. Gn. heia haud sic decet.

Ph. dictumst. Th. non cognosco vostrum tam superbum . . Ph. sic ago.

Gn. prius audite paucis: quod quom dixero, si placuerit,

facitote. Ch. audiamu'. Gn. tu concede paullum istuc, Thraso.

principio ego vos ambos credere hoc mihi vehementer velim,

1070

mě hŭiu' quidquid facio id facere maxume causa mea;

verum sĭ idem vobis prodest, vos non facere inscitiast.

Ph. quid id est? Gn. militem rivalem ego recipiundum censeo. Ph. hem

recipiundum? Gn. cogita modo: tu hercle cŭm ĭlla, Phaedria,

ut lubenter vivis (etenim bene lubenter victitas),

1075

quod des paullumst et necessest multum accipere Thaidem.

ut tuo amori suppeditare possit sine sumptu tuo ad

omnia haec, magis opportunu' nec magis ex usu tuo

nemost. principio et habet quod det et dat nemo largius.

fatuos est, insulsu' tardu', stertit noctes et dies:

1080

neque ĭstum metuas ně amet mulier: facile pellas ubi velis.

Ch. quid agimus? Gn. praeterea hoc etiam, quod ego vel primum puto,

accipit homo nemo meliu' prorsu' neque prolixius.

Ch. mirum nĭ ĭlloc homine quoquo pacto opust. Ph. idem ego arbitror.

Gn. recte facitis. unum etiam hoc vos oro, ut mě ĭn vostrum gregem

1085

recipiati': sati' diu hoc iam saxum vorso. Ph. recipimus.

Ch. ac lubenter. Gn. at ego prŏ ĭstoc, Phaedria et tu Chaerea,

hunc comedendum vobis propino et deridendum. Ch. placet.

Ph. dignus est. Gn. Thraso, ubi vis accede. Th. obsecro te, quid agimus?

Gn. quid? ĭsti te ignorabant: postquam îs mores ostendi tuos

1090

et conlaudavi secundum facta et virtutes tuas,

impetravi. Th. bene fecisti: gratiam habeo maxumam.

numquam etiam fui usquam quin me omnes amarent plurimum.

Gn. dixin ego in hŏc esse vobis Atticam elegantiam?

Ph. nil praeter promissum est. ite hac. Cantor. vos valete et plaudite!