Andria

Actus V

______________________________________________________________________________

[ S c a e n a   I ]

C h r e m e s   S i m o

820

 Ch. Sati' iam sati', Simo, spectata erga te amicitiast mea;

sati' pericli incepi adire: orandi iam finem face.

dum studeo obsequi tibi, paene inlusi vitam filiae.

Si. immo enĭm nunc quom maxume abs te postulo atque oro, Chreme,

ut beneficium verbis initum dudum nunc re comprobes.

825

 Ch. vidě quam iniquo' sis prae studio: dŭm id efficias quod lubet,

neque modum benignitati' neque quid me ores cogitas;

nam si cogites remittas iam me onerare iniuriis.

Si. quibus? Ch. at rogitas? perpulisti me ut homini adulescentulo

in alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria,

830

filiam ut darem in seditionem atque in ĭncertas nuptias,

eiu' labore atque eiu' dolore gnato ut medicarer tuo.

impetrasti: incepi, dum res tetulit. nunc non fert: feras.

illam hinc civem esse aiunt; puer est natu': nos missos face.

Si. per ego te deos oro, ut ně ĭllis animum inducas credere,

835

quibus id maxume utilest illum esse quam deterrumum.

nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia.

ubi ea causa quam ob rem haec faciunt erit adempta his, desinent.

Ch. erras: cum Davo egomet vidi iurgantem ancillam. Si. scio. Ch. at

vero voltu, quom ibi me adesse neuter tum praesenserant.

840

 Si. credo et id facturas Davo' dudum praedixit mihi; et

nescio quĭ <ĭ>d tibi sum oblitus hodie, ac volui, dicere.

_____

[ S c a e n a   I I ]

D a v o s   C h r e m e s   S i m o   D r o m o

Da. Animo nunciam otioso esse impero. Ch. em Davom tibi!

Si. unde egreditur? Da. meŏ praesidio atque hospiti'. Si. quid ĭllud malist?

Da. ego commodiorem hominem adventum tempu' non vidi. Si. scelus,

845

quemnam hic laudat? Da. omni' res est iam in vado. Si. cesso adloqui?

Da. erus est: quid agam? Si. o salve, bone vir. Da. ehěm Simo, o noster Chreme,

omnia adparata iam sunt intu'. Si. curasti probe.

Da. ubi voles accerse. Si. bene sane; id enĭmvero hinc nunc abest.

etiam tu hoc respondes quid ĭstic tibi negotist? Da. mihin? Si. ita.

850

 Da. mihin? Si. tibi ergo. Da. modŏ introii. Si. quasi ego quam dudum rogem.

Da. cum tuo gnato una. Si. anne est intu' Pamphilu'? crucior miser!

eho non tu dixti esse inter eos inimicitias, carnufex?

Da. sunt. Si. quor igitur hic est? Ch. quid ĭllum censes? cŭm ĭlla litigat.

Da. ĭmmŏ vero indignum, Chreme, iam facinu' faxo ex me audies.

855

nescioquis senex modo venit, ellum, confidens catus:

quom faciem videas, videtur esse quantivis preti:

tristi' severitas inest in voltu atque in verbis fides.

Si. quidnam adportat? Da. nil equidem nisi quod ĭllum audivi dicere.

Si. quid ait tandem? Da. Glycerium se scire civem esse Atticam. Si. hem

860

Dromŏ, Dromo. Da. quid est? Si. Dromo. Da. audi. Si. verbum si addideris . . ! Dromo.
Da. audi obsecro. Dr. quid vis? Si. sublimem intro rape hunc, quantum potest.

Dr.quem? Si.Davom. Da.quăm ŏb rem? Si.quia lubet. rape inquam. Da.quid feci? Si.rape.

Da. si quicquam invenies me mentitum, occidito. Si. nil audio.

Dr. ego iam te commotum reddam. Da. tamen etsi hoc verumst? Si. tamen.

865

cura adservandum vinctum, atque audin? quadrupedem constringito.

age nunciam: ego pol hodie, si vivo, tibi

ostendam erum quid sit pericli fallere,

et ĭlli patrem. Ch. ah ne saevi tanto opere. Si. o Chreme,

pietatem gnati! nonne te miseret mei?

870

tantum laborem capere ob talem filium!

age Pamphile, exi Pamphile: ecquid te pudet?

_____

[ S c a e n a   I I I ]

P a m p h i l u s   S i m o   C h r e m e s

Pa. Quis me volt? perii, pater est. Si. quid ais, omnium . . ? Ch. ah

rem potius ipsam dic ac mitte male loqui.

Si. quasi quicquam in hunc iam graviu' dici possiet.

875

ain tandem, civi' Glyceriumst? Pa. ita praedicant.

Si. «ita praedicant»? ŏ ĭngentem confidentiam!

num cogitat quid dicat? num facti piget?

vidě num ei(u)s color pudori' signum usquam indicat.

adeo[n] inpotenti esse animo ut praeter civium

880

morem atque legem et sui voluntatem patris

tamen hanc habere studeat cum summo probro!

Pa. me miserum! Si. hem modŏne id demum sensti, Pamphile?

olim istuc, olim quom ita animum induxti tuom,

quod cuperes aliquo pacto efficiundum tibi,

885

eodem die istuc verbum vere in te accidit.

sed quid ego? quor me excrucio? quor me macero?

quor meăm seněctutem huius sollicito amentia?

an ŭt pro hui(u)s peccatis ego supplicium sufferam?

immo habeat, valeat, vivat cŭm ĭlla. Pa. mi pater!

890

 Si. quid «mi pater»? quasi tŭ hŭius indigeas patris.

domus uxor liberi inventi invito patre;

adducti qui illam hinc civem dicant: viceris.

Pa. pater, licetne pauca? Si. quid dices mihi? Ch. at

tamen, Simo, audi. Si. ego audiam? quid audiam,

895

Chremē? Ch. at tandem dicat. Si. age dicat, sino.

Pa. ego me amare hanc fateor; si id peccarest, fateor id quoque.

tibi, pater, me dedo: quidvis oneris inpone, impera.

vis me uxorem ducere? hanc vis [a]mittere? ut potero feram.

hoc modo te obsecro, ut ne credas a me adlegatum hunc senem:

900

sine me expurgem atque illum huc coram adducam. Si. adducas? Pa. sine, pater.

Ch. aequom postulat: da veniam. Pa. sine te hoc exorem. Si. sino.

quidvis cupio dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme.

Ch. pro peccato magno paullum supplici satis est patri.

_____

[ S c a e n a   I V ]

C r i t o   C h r e m e s   S i m o   P a m p h i l u s

Cr. Mitte orare. una harum quaevis causa me ut faciam monet,

905

vel tu vel quod verumst vel quod ipsi cupio Glycerio.

Ch. Andrium ego Critonem video? certe is ěst. Cr. salvo' sis, Chreme.

Ch. quid tu Athenas insolens? Cr. evenit. sed hicinest Simo?

Ch. hic. Cr. Simo . . Si. men quaeris? eho tu, Glycerium hinc civem esse ais?

Cr. tu negas? Si. itane huc paratus advenis? Cr. qua re? Si. rogas?

910

tune inpune haec facias? tune hic homines adulescentulos

inperitos rerum, eductos libere, in fraudem inlicis?

sollicitando et pollicitando eorum animos lactas? Cr. sanun es?

Si. ac meretricios amores nuptiis conglutinas?

Pa. perii, metuo ut substet hospes. Ch. si, Simo, hunc noris satis,

915

non ita arbitrere: bonus est hic vir. Si. hic vir sit bonus?

itane adtemperate evenit, hodie in ipsis nuptiis

ut veniret, ant(e)hac numquam? est vero huic credundum, Chreme.

Pa. ni metuam patrem, habeo prŏ ĭlla rě ĭllum quod moneam probe.

Si. sycophanta. Cr. hem. Ch. sic, Crito, est hic: mitte. Cr. videat qui siet.

920

si mihi perget quae volt dicere, ea quae non volt audiet.

ego ĭstaec moveo aut curo? non tu tuom malum aequo animo feras!

nam ego quae dico vera an falsa audierim iam sciri potest.

Atticus quidam olim navi fracta ad Andrum eiectus est

et ĭstaec una parva virgo. tŭm ĭlle egens forte adplicat

925

primum ad Chrysidis patrem se. Si. fabulam inceptat. Ch. sine.

Cr. itane vero obturbat? Ch. perge. Cr. tum – is mihi cognatus fuit

qui eum recepit. ibi ego audivi ex illo sese esse Atticum.

is ibi mortuost. Ch. ei(u)s nomen? Cr. nomen tam cito tibi?

928a

Phania? hem

perii! verum hercle opinor fuisse Phaniam; hoc certo scio,

930

Rhamnusium se aiebat esse. Ch. o Iuppiter! Cr. eadem haec, Chreme,

multi alii in Andro tum audi[ve]re. Ch. utinam id sit quod spero! eho dic mihi,

quid eam tum? suămne esse aibat? Cr. non. Ch. quoiam igitur? Cr. fratri' filiam.

Ch. certe meast. Cr. quid ais? Si. quid tŭ ais? Pa. arrige auris, Pamphile!

Si. qui credi'? Ch. Phania illic frater meu' fuit. Si. noram et scio.

935

 Ch. is bellum hinc fugiens meque in Asiam persequens proficiscitur:

tum illam relinquere hic est veritus.† postilla nunc primum audio

quid ĭllo sit factum. Pa. vix sum apud me: ita animu' commotust metu

spe gaudio, mirando tanto tam repentino hoc bono.

Si. ně ĭstam multimodis tuam inveniri gaudeo. Pa. credo, pater.

940

 Ch. at mi unu' scrupulus etiam restat qui me male habet. Pa. dignus es

cum tua religione, odium: nodum in scirpo quaeri'. Cr. quid ĭstuc est?

Ch. nomen non convenit. Cr. fuit hercle huic aliud parvae. Ch. quod, Crito?

numquid meministi? Cr. id quaero. Pa. egon huiu' memoriam patiar meae

volŭptati obstare, quŏm ego possim in hac re medicari mihi?

945

heus, Chreme, quod quaeri', Pasibulast. Ch. ipsa <ea>st. Cr. east.

Pa. ex ipsa miliens audivi. Si. omnis nos gaudere hoc, Chreme,

te credo credere. Ch. ita me dĭ ament, credo. Pa. quod restat, pater . .

Si. iamdudum res redduxit me ipsa in gratiam. Pa. o lepidum patrem!

de uxore, ita ut possedi, nil mutat Chremes? Ch. causa optumast;

950

nisi quid pater ait aliud. Pa. nempe id. Si. scilicet. Ch. dos, Pamphile, est

decem talenta. Pa. accipio. Ch. propero ad filiam. eho mecum, Crito;

nam illam me credo haud nosse. – Si. quor non illam huc transferri iubes?

Pa. recte admones: Davo ego ĭstuc dedam iam negoti. Si. non potest.

Pa. qui? Si. quia habet aliud magis ex sese et maiu'. Pa. quidnam? Si. vinctus est.

955

 Pa. pater, non recte vinctust. Si. haud ita iussi. Pa. iubě solvi, obsecro.

Si. age fiat. Pa. at matura. Si. eo intro. Pa. o faustum et felicem diem!

_____

[ S c a e n a   V ]

C h a r i n u s   P a m p h i l u s   D a v o s

Ch. Proviso quid agat Pamphilūs. atque eccum. Pa. aliquis fors[itan] me putet

non putare hoc verum, at mihi nunc sic esse hoc verum lubet.

ego deorum vitam propterea sempiternam esse arbitror

960

quod volŭptates eorum propriae sunt; nam mi inmortalitas

partast, si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit.

@@sed quěm ego mihi potissumum optem, nunc quoĭ haec narrem, dari?

Ch. quid ĭllud gaudist? Pa. Davom video. nemost quem mallem omnium;

nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudia.

965

 Da. Pamphilus ubinam hic est? Pa. Dave. Da. quis homost? Pa. ego sum. Da. o Pamphile.

Pa. nescis quid mi obtigerit. Da. certe; sed quid mihi ŏbtigerit scio.

Pa. et quidem ego. Da. more hominum evenit ut quod sim nanctus mali

priu' rescisceres tu quam ego ĭllud quod tibi evenit boni.

Pa. Glycerium mea suos parentis repperit. Da. factum bene. Ch. hem.

970

 Pa. pater amicu' summu' nobis. Da. quis? Pa. Chremes. Da. narras probe.

Pa. nec mora ullast quin eam uxorem ducam. Ch. num illic somniat

ea quae vigilans voluit? Pa. tum de puero, Dave . . Da. ah desine!

solus est quem diligant di. Ch. salvo' sum si haec vera sunt.

conloquar. Pa. quis homost? [o] Charine, in tempore ipso mi advenis.

975

 Ch. bene factum. Pa. audisti[n]? Ch. omnia. age, me in tuis secundis respice.

tuos est nunc Chremes: facturum quae voles scio ěsse omnia.

Pa. memini: atque adeo longumst illum me exspectare dum exeat.

sequere hac me: intus apŭd Glycerium nunc est. tu, Dave, abĭ domum,

propera, accerse hinc qui auferant. em quid stas? quid cessas? Da. eo.

980

ne exspecteti' dum exeant huc: intu' despondebitur;

intu' transigetur siquid est quod restet. Cantor. plaudite!

_____

[ A l t e r   e x i t u s   s u p p o s i t i c i u s ]

P a m p h i l u s   C h a r i n u s   C h r e m e s   D a v o s

Pa. Te expectabam: est de tua re quod agere ego tecum uolo.

operam dedi ne me esse oblitum dicas tuae gnatae alterae:

tibi me opinor inuenisse dignum te atque illa uirum.

Cha.perii, Daue: de meo amore ac uita <nunc> sors tollitur.

5

 Chr. non noua istaec mihi condiciost, si uoluissem, Pamphile.

Cha. occidi, Daue. Da. <ah> mane. Cha. perii. Chr. id quamobrem non uolui eloquar:

non idcirco quod eum omnino adfinem mihi nollem, Cha. hem. Da. tace.

Chr. sed amicitia nostra quae est a patribus nostris tradita,

non aliquam partem, <sed> studui adauctam tradi liberis.

10

nunc quom copia ac fortuna utrique ut obsequerer dedit,

detur. Pa. bene factum. Da. adi atque age homini gratias.

Cha. salue, Chremes, amicorum meorum omnium

amicissime. quid? mihi non minus est gaudio

me repperisse ut habitus antehac fui tibi.

15

quam <mi euenire nunc> id quod <ego> abs te expecto

Chr. animum, Charine, quod [ad] cumque applicaueris

studium exinde ut erit, tute existimaueris.

Pa. id ita esse facere coniecturam ex me licet

Cha. alienus abs te tamen qui esses noueram.

20

 Chr. ita res est. gnatam tibi meam Philumenam

uxorem et dotis sex talenta spondeo.