Andria

Actus IV

______________________________________________________________________________

[ S c a e n a   I ]

C h a r i n u s   P a m p h i l u s   D a v o s

625

 Ch. Hocciněst credibile aut memorabile,

tanta vecordia innata quoiquam ut siet

ut malis gaudeant atque ex incommodis

alterius sua ut comparent commoda? ah

idnest verum? immo id est genus hominum pessumum in

630

denegando modo quîs pudor paullum adest;

post ubi tempu' promissa iam perfici,

tum coacti necessario se aperiunt,

et timent et tamen res premit denegare;

ibi tum eorum inpudentissuma oratiost

635

«quis tŭ es? quis mihi es? quor meam tibi? heus

proxumus sum egomet mihi.»

at tamen «ubi fides?» si roges,

nil pudet hic, ubi opus [est]; illi ubi

638a

nil opust, ibi verentur.

sed quid agam? adeon ad eum et cŭm eo iniuriam hanc expostulem?

640

ingeram mala multa? atque aliqui' dicat «nil promoveris»:

multum: molestu' certe ei fuero atque animo morem gessero.

Pa. Charine, et mě ět tě ĭnprudens, nisi quid di respiciunt, perdidi.

Ch. itane «inprudens»? tandem inventast causa: solvisti fidem.

Pa. quid «tandem»? Ch. etiamnunc me ducere istis dictis postulas?

645

 Pa. quid ĭstuc est? Ch. postquam me amare dixi, conplacitast tibi.

heu me miserum qui tuom animum ex animo spectavi meo!

Pa. falsus es. Ch. non tibi sat esse hoc solidum visumst gaudium,

nisi me lactasses amantem et falsa spe produceres?

habeas. Pa. habeam? ah nescis quantis in malis vorser miser

650

quantasque hic suis consiliis mihi conflavit sollicitudines

meu' carnufex. Ch. quid ĭstuc tam mirumst de te si exemplum capit?

Pa. haud istuc dicas, si cognoris vel me vel amorem meum.

Ch. sciŏ: cum patre altercasti dudum et is nunc propterea tibi

suscenset nec te quivit hodie cogere illam ut duceres.

655

 Pa. immo etiam, quo tu minu' scis aerumnas meas,

haec nuptiae non adparabantur mihi

nec postulabat nunc quisquam uxorem dare.

Ch. sciŏ: tu coactu' tuă voluntate es. Pa. mane:

nondum scis. Ch. scio equidem illam ducturum esse te.

660

 Pa. quor me enicas? hoc audi: numquam destitit

instare ut dicerem me ducturum patri;

suadere orare usque adeo donec perpulit.

Ch. quis homo istuc? Pa. Davo'.. Ch. Davos? Pa. interturbat. Ch. quăm ŏb rem? Pa. nescio;

nisi mihi deos sati' scio fuisse iratos qui auscultaverim.

665

 Ch. factum hoc est, Dave? Da. factŭm. Ch. hem quid ais? scelus!

at tibi di dignum factis exitium duint!

eho dic mi, si omnes hunc coniectum in nuptias

inimici vellent, quod nisi hŏc consilium darent?

Da. deceptu' sum, at non defetigatus. Pa. scio.

670

 Da. hac non successit, alia adoriemur via:

nisi si id putas, quia primo processit parum,

non posse iam ad salutem convorti hoc malum.

Pa. immo etiam; nam sati' credo, si advigilaveris,

ex unis geminas mihi conficies nuptias.

675

 Da. ego, Pamphile, hoc tibi pro servitio debeo,

conari manibu' pedibu' noctesque et dies,

capitis periclum adire, dum prosim tibi;

tuŏmst, siquid praeter spem evenit, mi ignoscere.

parum succedit quod ago; at facio sedulo.

680

vel meliu' tute reperi, me missum face.

Pa. cupio: restitue in quem me accepisti locum.

Da. faciam. Pa. at iăm hŏc opŭst. Da. em . . sed maně; concrepuit a Glycerio ostium.

Pa. nil ad te. Da. quaero. Pa. hem nuncin demum? Da. at iăm hŏc tibi inventum dabo.

_____

[ S c a e n a   I I ]

M y s i s   P a m p h i l u s   C h a r i n u s   D a v o s

My. Iam ubi ubi erit, inventum tibi curabo et mecum adductum

685

tuom Pamphilum: modo tu, anime mi, noli te macerare.

Pa. Mysis. My. quis est? <e>hěm Pamphile, optume mihi te offers. Pa. quid <id> est?

My. orare iussit, si se ames, era, iăm ut ăd sese venias:

videre tě ait cupere. Pa. vah perii: hoc malum integrascit.

sicin mě ătque illam opera tua nunc miseros sollicitari[er]!

690

nam idcirco accersor nuptias quod mi adparari sensit.

Ch. quibu' quiděm quam facile potuerat quiesci, si hic quiesset!

Da. age, si hic non insanit satis suă sponte, instiga. My. atque edepol

ea res est, proptereaque nunc misera in maerorest. Pa. Mysis,

per ŏmnis tibi adiuro deos numquam eam me deserturum,

695

non si capiundos mihi sciam esse inimicos omnis homines.

hanc mi expetivi: contigit; conveniunt mores: valeant

qui inter nos discidium volunt: hanc nisi mors mi adimet nemo.

My. resipisco. Pa. non Apollinis mage verum atque hoc responsumst.

si poterit fieri ut ne pater per me stetisse credat

700

quo minus haec fierent nuptiae, volo; sed si id non poterit,

id faciam, in proclivi quod est, per me stetisse ut credat.

quis videor? Ch. miser, aeque atque ego. Da. consilium quaero. Pa. forti's!

sciŏ quid conere. Da. hoc ego tibi profecto effectum reddam.

Pa.iăm hŏc opus est. Da.quin iam habeo. Ch.quid est? Da.huic, non tibĭ habeo, ne erres.

705

 Ch. sat habeo. Pa. quid facies? cedo. Da. dies [hic] mi ut sati' sit vereor

ad agendum: ne vacuom esse me nunc ad narrandum credas:

proinde hinc vos amolimini; nam mi inpedimento estis.

Pa.ego hănc visam. – Da.quid tu? quŏ hĭnc te agis? Ch.verum vis dicam? Da.immo etiam:

narrationis incipit mi initium. Ch. quid me fiet?

710

 Da. eho tu inpudens, non satis habes quod tibi dieculam addo,

quantum huic promoveo nuptias? Ch. Dave, at tamen . . Da. quid ergo?

Ch. ut ducam. Da. ridiculum. Ch. huc face ad me [ut] venias, siquid poteris.

Da. quid veniam? nil habeo. Ch. at tamen, siquid. Da. age veniam. Ch. siquid,

domi ero. – Da. tu, Mysis, dum exeo, parumper me opperire hic.

715

 My. quapropter? Da. ita factost opus. My. matura. Da. iăm ĭnquam hic adero.

_____

[ S c a e n a   I I I ]

M y s i s   D a v o s

My. Nilne esse proprium quoiquam! di vostram fidem!

summum bonum esse erae putabam hunc Pamphilum,

amicum, amatorem, virum in quovis loco

paratum; verum ex eo nunc misera quem capit

720

laborem! facile hic plus malist quam illic boni.

sed Davos exit. mĭ homo, quid ĭstuc obsecrost?

quo portas puerum? Da. Mysis, nunc opus est tua

mihi ad hanc rem exprompta memoria atque astutia.

My. quidnam incepturu's? Da. accipe a me hunc ocius

725

atque ante nostram ianuam adpone. My. obsecro,

humine? Da. ex ara hinc sume verbenas tibi

atque eas substerne. My. quăm ŏb rem id tute non facis?

Da. quia, si forte opu' sit ad erum iurandum mihi

non adposisse, ut liquido possim. My. intellego:

730

nova nunc religio in te istaec incessit. cedo!

Da. move ocius te, ut quid agam porro intellegas.

pro Iuppiter! My. quid ěst? Da. sponsae pater intervenit.

repudio quod consilium primum intenderam.

My. nesciŏ quid narres. Da. ego quoque hinc ab dextera

735

venire me adsimulabo: tŭ ŭt subservias

orationi, ut quomque opu' sit, verbis vide.

My. ego quid agas nil intellego; sed siquid est

quod mea opera opu' sit vobis, [a]ut tu plus vides,

manebo, nequod vostrum remorer commodum.

_____

[ S c a e n a   I V ]

C h r e m e s   M y s i s   D a v o s

740

 Ch. Revortor, postquam quae opu' fuere ad nuptias

gnatae paravi, ut iubeam accersi. sed quid hoc?

puer herclest. mulier, tun posisti hunc? My. ubi ĭllic est?

Ch. non mihi respondes? My. nusquam est. vae miserae mihi!

reliquit mě homo atque abiit. Da. di vostram fidem,

745

quid turbaest apŭd forum! quid ĭlli hominum litigant!

tum annona carast. (quid dicam aliud nescio.)

My. quor tu obsecro hic me solam? Da. hem quaě haěc est fabula?

eho Mysis, puer hic undest? quisve huc attulit?

My. satĭn sanu's qui me id rogites? Da. quěm ego igitur rogem

750

qui hic neminem alium videam? Ch. miror unde sit.

Da. dictura es quod rogo? My. au! Da. concede ad dexteram.

My. deliras: non tute ipse . . ? Da. verbum si mihi

unum praeter quam quod te rogŏ faxis: cave!

male dicis? undest? dic clare. My. a nobis. Da. hahae!

755

mirum vero inpudenter mulier si facit

meretrix! Ch. ab Andriast [ancilla] haec, quantum intellego.

Da. adeon videmur vobis esse idonei

in quibu' sic inludati'? Ch. veni in tempore.

Da. propera adeo puerum tollere hinc ab ianua.

760

mane: cavě quoquam ex istoc excessis loco!

My. di te eradicent! ita me miseram territas.

Da. tibi ego dico an non? My. quid vis? Da. at etiam rogas?

cedo, quoium puerum hic adposisti? dic mihi.

My. tu nescis? Da. mitte id quod scio: dic quod rogo.

765

 My. vostri. Da. quoi(u)s nostri? My. Pamphili. Da. hem quid? Pamphili?

My. eho ăn non est? Ch. recte ego hăs semper fugi nuptias.

Da. o facinus animadvortendum! My. quid clamitas?

Da. quemne ego heri vidi ad vos adferri vesperi?

My. ŏ hominem audacem! Da. verum: vidi Cantharam

770

suffarcinatam. My. dis pol habeo gratiam

quom in pariundo aliquot adfuerunt liberae.

Da. ně ĭlla illum haud novit quoiu' causa haec incipit:

«Chremes si positum puerum ante aedis viderit,

suam gnatam non dabit»: tanto hercle mage dabit.

775

 Ch. non hercle faciet. Da. nunc adeo, ut tu sis sciens,

nisi puerum tolli' iăm ego hunc in mediam viam

provolvam teque ibidem pervolvam in luto.

My. tu pol homo non es sobrius. Da. fallacia

alia aliam trudit: iam susurrari audio

780

civem Atticam esse hanc. Ch. hem. Da. «coactus legibus

eam ŭxorem ducet.» My. aŭ ŏbsecro, an non civis est?

Ch. iocularium in malum insciens paene incidi.

Da. quis hĭc loquitur? o Chreme, per tempus advenis:

ausculta. Ch. audivi iam omnia. Da. an<ne> haec tu omnia?

785

 Ch. audivi, inquam, a principio. Da. audistin, obsecro? hem

scelera! hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi.

hic ěst ille: non te credas Davom ludere.

My. me miseram! nil pol falsi dixi, mi senex.

Ch. novi omnem rem. est Simo intus? Da. est. – My. ne me atti[n]gas,

790

sceleste. si pol Glycerio non omnia haec . .

Da. eho inepta, nescis quid sit actum? My. qui sciam?

Da. hic socer est. alio pacto haud poterat fieri

ut sciret haec quae voluimus. My. praediceres.

Da. paullum interesse censes ex animo omnia,

795

ut fert natura, facias an de industria?

_____

[ S c a e n a   V ]

C r i t o   M y s i s   D a v o s

Cr. In hac habitasse platea dictumst Chrysidem,

quae sese inhoneste optavit parere hic ditias

potius quam honeste in patria pauper viveret:

ei(u)s morte ea ad me lege redierunt bona.

800

sed quos perconter video: salvete. My. obsecro,

quem video? estne hic Crito sobrinu' Chrysidis?

is est. Cr. o Mysis, salve! My. salvo' sis, Crito.

Cr. itan Chrysis? hem. My. nos quiděm pol miseras perdidit.

Cr. quid vos? quo pacto hic? satine recte? My. nosne? sic

805

ut quimus, aiunt, quando ut volumu' non licet.

Cr. quid Glycerium? iăm hĭc suos parentis repperit?

My. utinam! Cr. an nondum etiam? haud auspicato huc me appuli;

nam pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem.

semper ěiu' dictast esse haec atque habitast soror;

810

quaě ĭlli(u)s fuere possidet: nunc me hospitem

litis sequi quăm ĭd mihi sit facile atque utile

aliorum exempla commonent. simul arbitror

iam aliquem esse amicum et defensorem ei; nam fere

grandi[us]cula iam profectast illinc: clamitent

815

me sycophantam, hereditatem persequi

mendicum. tum ipsam despoliare non lubet.

My. ŏ optume hospes! pol, Crito, antiquom obtines.

Cr. duc me ad eam, quando huc veni, ut videam. My. maxume.

Da. sequăr hos: nolo me in tempore hoc videat senex.