Amphitruo

Actus II

______________________________________________________________________________

Scaena II.

Alcvmena. Amphitrvo. Sosia. [Thessala.]

633

Alcumena Satín parva rés est volúptatum in víta atque in aétate agúnda

praequám quod moléstum est? ita cuíque comparátum est in aétate hominum;

635

ita dívis est plácitum, volúptatem ut maéror comés consequátur:

quin íncommodí plus malíque ilico ádsit, boní si optigít quid.

nam ego íd nunc expérior domo átque ipsa dé me sció, cui volúptas

parúmper datást, dum virí mei míhi potéstas vidéndi fuit

noctem únam modo; átque is repénte abiit á me hinc ánte lucem.

640

sola híc mihi nunc vídeor, quia ílle hinc abést quem ego amó praeter omnes.

plus aégri ex ábitu virí, quam ex advéntu volúptatis cépi. sed hóc me beát

saltém, quom perduéllis vicít et domúm laudis cómpos revénit:

id sólacio est.

absít, dum modó laude párta

645

domúm recipiát se; feram ét perferam úsque

abitum éius ánimo forti átque offirmáto, id módo si mercédis

datúr mi, ut meús victor vír belli clúeat.

satis mi esse ducam.

virtús praemium ést optimúm;

virtús omnibús rebus ánteit profécto:

650

libértas salús vita rés et paréntes, patria ét prognáti

tutántur, servántur:

virtús omnia ín sese habét, omnia ádsunt

bona quém penest vírtus.

Amphitruo Édepol me uxori éxoptatum crédo adventurúm domum,

655

quae me amat, quam contra amo, praesertim re gesta bene,

victis hostibus: quos nemo posse superari ratust,

eos auspicio meo atque ductu primo coetu vicimus.

certe enim méd illi expectatum optato venturum scio.

Sosia Quid? me non rere expectatum amicae venturum meae?

660

Alcumena Meus vir hic quidem est. Amph. Séquere hac tu me. Alcumena Nam quid ille revortitur

qui dudum properare se aibat? án ille me temptat sciens

atque id se volt experiri, suom abitum ut desiderem?

ecastor med haud invita se domum recipit suam.

Sosia Amphitruo, redire ad navem meliust nos. Amphitruo Qua gratia?

665

Sosia Quia domi daturus nemo est prandium advenientibus.

Amphitruo Qui tibi nunc istuc in mentemst? Sosia Quia enim sero advenimus.

Amphitruo Qui? Sosia Quia Alcumenam ante aedis stare saturam intellego.

Amphitruo Gravidam ego illanc hic reliqui quóm abeo. Sosia Ei perii miser.

Amphitruo Quid tibi est? Sosia Ad aquam praebendam commodum adveni domum,

670

decumo post mense, ut rationem te putare intellego.

Amphitruo Bono animo es. Sosia Scin quam bono animo sim? si situlam cepero,

numquam edepol tu mihi divini creduis post hunc diem,

ní ego illi puteo, si occepso, ánimam omnem intertraxero.

Amphitruo Sequere hac me modo; alium ego isti rei allegabo, ne time.

675

Alcumena Magis nunc <me> meum officium facere, si huic eam advorsum, arbitror.

Amphitruo Amphitruo uxorem salutat laetus speratam suam,

quam omnium Thebis vir unam esse optimam diiudicat,

quamque adeo cives Thebani vero rumiferant probam.

valuistin usque? exspectatun advenio? Sosia Haud vidi magis.

680

exspectatum eum salutat magis haud quicquam quam canem.

Amphitruo Et quom te †gravidam et quom te pulchre plenam aspicio, gaudeo.

Alcumena Obsecro ecastor, quid tu me deridiculi gratia

sic salutas atque appellas, quasi dudum non videris

quasique nunc primum recipias te domum huc ex hostibus?

685

[atque me nunc proinde appellas quasi multo post videris?]

Amphitruo Immo equidem te nisi nunc hodie nusquam vidi gentium.

Alcumena Cur negas? Amphitruo Quia vera didici dicere. Alcumena Haud aequom facit

qui quod didicit id dediscit. an periclitamini

quid animi habeam? sed quid huc vos revortimini tam cito?

690

an te auspicium commoratum est an tempestas continet

qui non abiisti ad legiones, ita uti dudum dixeras?

Amphitruo Dudum? quam dudum istuc factum est? Alcumena Temptas. iam dudum, modo.

Amphitruo Qui istuc potis est fieri, quaeso, ut dicis: iam dudum, modo?

Alcumena Quid enim censes? te ut deludam contra lusorem meum,

695

qui nunc primum te advenisse dicas, modo qui hinc abieris.

Amphitruo Haec quidem deliramenta loquitur. Sosia Paulisper mane,

dum edormiscat unum somnum. Amphitruo Quaene vigilans somniat?

Alcumena Equidem ecastor vigilo, et vigilans id quod factum est fabulor.

nam dudum ante lucem et istunc et te vidi. Amphitruo Quo in loco?

700

Alcumena Hic in aedibús ubi tu habitas. Amphitruo Numquam factum est. Sosia Non taces?

quid si e portu navis huc nos dormientis detulit?

Amphitruo Etiam tu quoque adsentaris húic? Sosia Quid vis fieri?

non tu scis? Bacchae bacchanti si velis advorsarier,

ex insana insaniorem facies, feriet saepius;

705

si obsequare, una resolvas plaga. Amphitruo At pol qui certa res

hanc est obiurgare, quae me hódie advenientem domum

noluerit salutare. Sosia Inritabis crabrones. Amphitruo Tace.

Alcumena, unum rogare te volo. Alcumena Quid vis roga.

Amphitruo Num tibi aut stultitia accessit aut superat superbia?

710

Alcumena Qui istuc in mentemst tibi ex me, mi vir, percontarier?

Amphitruo Quia salutare advenientem me solebas antidhac,

appellare, itidem ut pudicae suos viros quae sunt solent.

eo more expertem te factam adveniens offendi domi.

Alcumena Ecastor equidem te certo heri advenientem ílico,

715

et salutavi et valuissesne usque exquisivi simul,

mi vir, et manum prehendi et osculum tetuli tibi.

Sosia Tun heri hunc salutavisti? Alcumena Et te quoque etiam, Sosia.

Sosia Amphitruo, speravi ego istam tibi parituram filium;

verum non est puero gravida. Amphitruo Quid igitur? Sosia Insania.

720

Alcumena Equidem sana sum et deos quaeso, ut salva pariam filium.

verum tu malum mágnum habebis, si hic suom officium facit:

ob istuc omen, ominator, capies quod te condecet.

Sosia Enim vero praegnati oportet et malum et malum dari,

ut quod obrodat sit, animo si male esse occeperit.

725

Amphitruo Tu me heri hic vidisti? Alcumena Ego, inquam, si vis decies dicere.

Amphitruo In somnis fortasse. Alcumena Immo vígilans vigilantem. Amphitruo Ei misero mihi.

Sosia Quid tibi est? Amphitruo Delirat uxor. Sosia Atra bili percita est.

nulla res tam delirantis homines concinnat cito.

Amphitruo Vbi primum tibi sensisti, mulier, impliciscier?

730

Alcumena Equidem ecastor sana et salva sum. Amphitruo Quor igitur praedicas,

té heri me vidisse, qui hac noctu in portum advecti sumus?

ibi cenavi atque ibi quievi in navi noctem perpetem,

neque meum pedem huc íntuli etiam in aedis, ut cum exercitu

hinc profectus sum ad Teloboas hostis eosque ut vicimus.

735

Alcumena Immo mecum cenavisti et mecum cubuisti. Amphitruo Quid est?

Alcumena Vera dico. Amphitruo Non de hac quidem hercle re; de áliis nescio.

Alcumena Primulo diluculo abiisti ad legiones. Amphitruo Quo modo?

Sosia Recte dicit, ut commeminit: somnium narrat tibi.

sed, mulier, postquam experrecta es, te prodigiali Iovi

740

aut mola salsa hodie aut ture comprecatam oportuit.

Alcumena Vae capiti tuó. Sosia Tua istuc refert – si curaveris.

Alcumena Iterum iám hic in me inclementer dicit, atque id sine malo.

Amphitruo Tace tu. tu dic: egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

Alcumena Quis igitur nisi vos narravit mi, illi ut fuerit proelium?

745

Amphitruo An etiam id tu scis? Alcumena Quippe qui éx te audivi, ut urbem maximam

expugnavisses regemque Pterelam tute occideris.

Amphitruo Egone istuc dixi? Alcumena Tute istic, etiam adstante hoc Sosia.

Amphitruo Audivistin tu me narrare haec hodie? Sosia Vbi ego audiverim?

Amphitruo Hanc roga. Sosia Me quidem praesente numquam factum est, quod sciam.

750

Alcumena Mirum quin te adversus dicat. Amphitruo Sosia, age me huc aspice.

Sosia Specto. Amphitruo Vera volo loqui te, nolo adsentari mihi.

audivistin tu hodie me illi dicere ea quae illa autumat?

Sosia Quaeso edepol, num tu quoque etiam insanis, quom id me interrogas,

qui ipsus equidem nunc primum istanc tecum conspicio simul?

755

Amphitruo Quid nunc, mulier? audin illum? Alcumena Ego véro, ac falsum dicere.

Amphitruo Neque tu illi neque mihi viro ipsi credis? Alcumena Eo fit quia mihi

plurimum credo et scio istaec facta proinde ut proloquor.

Amphitruo Tun me heri advenisse dicis? Alcumena Tun te abiisse hodie hinc negas?

Amphitruo Nego enim vero, et me advenire nunc primum aio ad te domum.

760

Alcumena Obsecro, etiamne hoc negabis, te auream pateram mihi

dédisse dono hodié, qua te illi donatum esse dixeras?

Amphitruo Neque edepol dedi neque dixi; verum ita animatus fui

itaque nunc sum, ut ea te patera donem. sed quis istúc tibi

dixit? Alcumena Ego equidem ex te audivi et ex tua accepi manu

765

pateram. Amphitruo Mane, mane, obsecro te. nimis demiror, Sosia,

qui illaec illic me donatum esse aurea patera sciat,

nisi tu dudum hanc convenisti et narravisti haec omnia.

Sosia Neque edepol ego dixi neque istam vidi nisi tecum simul.

Amphitruo Quid hoc sit hominis? Alcumena Vin proferri pateram? Amphitruo Proferri volo.

770

Alcumena Fiat. <heus> tu, Thessala, intus pateram proferto foras,

qua hódie meus vir donavit me. Amphitruo Secede huc tu, Sosia,

enim vero illud praeter alia mira miror maxime,

si haec habet páteram illam. Sosia An etiam credis id, quae in hac cistellula

tuo signo obsignata fertur? Amphitruo Salvom signum est? Sosia Inspice.

775

Amphitruo Recte, ita est ut obsignavi. Sosia Quaeso, quin tu istanc iubes

pro cerrita circumferri? Amphitruo Edepol qui facto est opus;

nam haec quidem edepol laruarum plenast. Alcumena Quid verbis opust?

em tibi pateram, eccam. Amphitruo Cedo mi. Alcumena Age aspice huc sis nunciam

tu qui quae facta infitiare; quem égo iam hic convincam palam.

780

estne haec patera, qua donatu's illi? Amphitruo Summe Iuppiter,

quid ego video? haec ea est profecto patera. perii, Sosia.

Sosia Aut pol haec praestigiatrix multo mulier maxima est

aut pateram hic inesse oportet. Amphitruo Agedum, exsolve cistulam.

Sosia Quid ego istam exsolvam? obsignatast recte, res gesta est bene:

785

tu peperisti Ámphitruonem, ego alium peperi Sosiam;

nunc si patera pateram peperit, omnes congeminavimus.

Amphitruo Certum est aperire atque inspicere. Sosia Vide sis signi quid siet,

ne posterius in me culpam conferas. Amphitruo Aperi modo;

nam haec quidem nos delirantis facere dictis postulat.

790

Alcumena Vnde haec igitur est nisi abs te quae mihi dono data est?

Amphitruo Opus mi est istuc exquisito. Sosia Iuppiter, pro Iuppiter.

Amphitruo Quid tibi est? Sosia Hic patera nulla in cistulast. Amphitruo Quid ego audio?

Sosia Id quod verúmst. Amphitruo At cum cruciatu iam, nisi apparet, tuo.

Alcumena Haec quidem apparet. Amphitruo Quis igitur tibi dedit? Alcumena Qui me rogat.

795

Sosia Me captas, quia tute ab navi clanculum huc alia via

praecucurristi, atque hinc pateram tute exemisti atque eam

huic dedisti, post hanc rursum óbsignasti clanculum.

Amphitruo Ei mihi, iam tu quoque huius adiuvas insaniam?

ain heri nos advenisse huc? Alcumena Aio, adveniensque ilico

800

me salutavisti, et ego te, et osculum tetuli tibi.

Sosia Iam illud non placet principium de osculo. Amphitruo Perge exsequi.

Alcumena Lavisti. Amphitruo Quid postquam lavi? Alcumena Accubuisti. Sosia Euge optime.

nunc exquire. Amphitruo Ne interpella. perge porro dicere.

Alcumena Cena adposita est; cenavisti mecum, ego accubui simul.

805

Amphitruo In eodem lectó? Alcumena In eodem. Sosia Ei, non placet convivium.

Amphitruo Sine modo argumenta dicat. quid postquam cenavimus?

Alcumena Te dormitare aibas; mensa ablata est, cubitum hinc abiimus.

Amphitruo Vbi tu cubuisti? Alcumena In eodem lectó tecum una in cubiculo.

Amphitruo Perdidisti. Sosia Quid tibi est? Amphitruo Haec me modo ad mortem dedit.

810

Alcumena Quid iam, amabo? Amphitruo Ne me appella. Sosia Quid tibi est? Amphitruo Perii miser,

quia pudicitiae huius vitium me hinc absente est additum.

Alcumena Obsecro ecastor, cur istuc, mi vir, ex ted audio?

Amphitruo Vir ego tuos sim? ne me appella, falsa, falso nomine.

Sosia Haeret haec res, si quidem haec iam mulier facta est ex viro.

815

Alcumena Quid ego feci, qua istaec propter dicta dicantur mihi?

Amphitruo Tute edictas facta tua, ex me quaeris quid deliqueris.

Alcumena Quid ego tibi deliqui, si, cui nupta sum, tecum fui?

Amphitruo Tun mecum fueris? quid illac impudente audacius?

saltem, tute si pudoris egeas, sumas mutuom.

820

Alcumena Istuc facinus, quod tu insimulas, nostro generi non decet.

tu si me inpudicitiai captas, capere non potes.

Amphitruo Pro di immortales, cognoscin tu me saltem, Sosia?

Sosia Propemodum. Amphitruo Cenavin ego heri in navi in portu Persico?

Alcumena Mihi quoque adsunt testes, qui illud quod ego dicam adsentiant.

825

Sosia Nescio quid istúc negoti dicam, nisi si quispiam est

Amphitruó alius, qui forte ted hinc absenti tamen

tuam rem curet teque absente hic munus fungatur tuom.

nam quod de illo subditivo Sosia mirum nimis,

certe de istoc Amphitruone iam alterum mirum est magis.

830

Amphitruo Nescio quis praestigiator hanc frustratur mulierem.

Alcumena Per supremi regis regnum iuro et matrem familias

Iunonem, quam me vereri et metuere est par maxume,

ut mi extra unum te mortalis nemo corpus corpore

contigit, quo me impudicam faceret. Amphitruo Vera istaec velim.

835

Alcumena Vera dico, sed nequiquam, quoniam non vis credere.

Amphitruo Mulier es, audacter iuras. Alcumena Quae non deliquit, decet

audacem esse, confidenter pro se et proterve loqui.

Amphitruo Satis audacter. Alcumena Vt pudicam decet. Amphitruo †In verbis probas.

Alcumena Non ego illam mihi dotem duco esse, quae dos dicitur,

840

sed pudicitiam et pudorem et sedatum cupidinem,

deum metum, parentum amorem et cognatum concordiam,

tibi morigera atque ut munifica sim bonis, prosim probis.

Sosia Ne ista edepol, si haec vera loquitur, examussim est optima.

Amphitruo Delenitus sum profecto ita, ut me qui sim nesciam.

845

Sosia Amphitruo es profecto, cave sis ne tu te usu perduis:

ita nunc homines immutantur, postquam peregre advenimus.

Amphitruo Mulier, istam rem inquisitam certum est non amittere.

Alcumena Edepol me libente facies. Amphitruo Quid ais? responde mihi,

quid si adduco tuom cognatum húc a navi Naucratem,

850

qui mecum una vectust una navi, atque is si denegat

facta quae tu facta dicis, quid tibi aequom est fieri?

numquid causam dicis, quin te hoc multem matrimonio?

Alcumena Si deliqui, nulla causa est. Amphitruo Convenit. tu, Sosia,

duc hos intro. ego huc ab navi mecum adducam Naucratem. –

855

Sosia Nunc quidem praeter nos nemo est. dic mihi verum serio:

ecquis alius Sosia intust, qui mei similis siet?

Alcumena Abin hinc a me dignus domino servos? Sosia Abeo, si iubes. –

Alcumena Nimis ecastor facinus mirum est, qui illi conlibitum siet

meo viro sic me insimulare falso facinus tam malum.

860

quidquid est, iam ex Naucrate cognato id cognoscam meo. –