Epistulae ex Ponto

Liber tertius

___________________________________________________

I

Uxori

Aequor Iasonio pulsatum remige primum

quaeque nec hoste fero nec nive, terra, cares,

ecquod erit tempus quo vos ego Naso relinquam,

in minus hostili iussus abesse loco?

5

An mihi barbaria vivendum semper in ista

inque Tomitana condar oportet humo?

Pace tua, si pax ulla est tua, Pontica tellus,

finitimus rapido quam terit hostis equo,

pace tua dixisse velim: 'Tu pessima duro

10

pars es in exilio, tu mala nostra gravas.

Tu neque ver sentis cinctum florente corona,

tu neque messorum corpora nuda vides,

nec tibi pampineas autumnus porrigit uvas,

cuncta sed inmodicum tempora frigus habent.

15

Tu glacie freta vincta tenes, et in aequore piscis

inclusus tecta saepe natavit aqua.

Nec tibi sunt fontes, laticis nisi paene marini,

qui potus dubium sistat alatne sitim.

Rara, neque haec felix, in apertis eminet arvis

20

arbor et in terra est altera forma maris.

Non avis obloquitur, nisi silvis si qua remota

aequoreas rauco gutture potat aquas.

Tristia per vacuos horrent absinthia campos

conveniensque suo messis amara loco.

25

Adde metus et quod murus pulsatur ab hoste

tinctaque mortifera tabe sagitta madet,

quod procul haec regio est et ab omni devia cursu

nec pede quo quisquam nec rate tutus eat.

Non igitur mirum finem quaerentibus horum

30

altera si nobis usque rogatur humus.

Te magis est mirum non hoc evincere, coniunx,

inque meis lacrimas posse tenere malis.

Quid facias quaeris? Quaeras hoc scilicet ipsum,

invenies, vere si reperire voles.

35

Velle parum est: cupias ut re potiaris oportet

et faciat somnos haec tibi cura breves.

Velle reor multos: quis enim mihi tam sit iniquus

optet ut exilium pace carere meum?

Pectore te toto cunctisque incumbere nervis

40

et niti pro me nocte dieque decet.

Utque iuvent alii, tu debes vincere amicos

uxor et ad partis prima venire tuas.

Magna tibi inposita est nostris persona libellis:

coniugis exemplum diceris esse bonae.

45

Hanc cave degeneres, ut sint praeconia nostra

vera; vide Famae quod tuearis opus.

Ut nihil ipse querar, tacito me Fama queretur,

quae debet fuerit ni tibi cura mei.

Exposuit memet populo Fortuna videndum

50

et plus notitiae quam fuit ante dedit.

Notior est factus Capaneus a fulminis ictu,

notus humo mersis Amphiaraus equis.

Si minus errasset, notus minus esset Ulixes,

magna Philoctetae vulnere fama suo est.

55

Si locus est aliquis tanta inter nomina parvis,

nos quoque conspicuos nostra ruina facit.

Nec te nesciri patitur mea pagina, qua non

inferius Coa Bittide nomen habes.

Quicquid ages igitur, scena spectabere magna

60

et pia non paucis testibus uxor eris.

Crede mihi, quotiens laudaris carmine nostro,

qui legit has laudes, an mereare rogat.

Utque favere reor plures virtutibus istis,

sic tua non paucae carpere facta volent.

65

Quarum tu praesta ne livor dicere possit:

"Haec est pro miseri lenta salute viri".

Cumque ego deficiam nec possim ducere currum,

fac tu sustineas debile sola iugum.

Ad medicum specto venis fugientibus aeger:

70

ultima pars animae dum mihi restat, ades,

quodque ego praestarem, si te magis ipse valerem,

id mihi, cum valeas fortius ipsa, refer.

Exigit hoc socialis amor foedusque maritum.

Moribus hoc, coniunx, exigis ipsa tuis.

75

Hoc domui debes de qua censeris, ut illam

non magis officiis quam probitate colas.

Cuncta licet facias, nisi eris laudabilis uxor,

non poterit credi Marcia culta tibi.

Nec sumus indigni nec, si vis vera fateri,

80

debetur meritis gratia nulla meis.

Redditur illa quidem grandi cum fenore nobis

nec te, si cupiat, laedere rumor habet,

sed tamen hoc factis adiunge prioribus unum,

pro nostris ut sis ambitiosa malis,

85

Ut minus infesta iaceam regione labora,

clauda nec officii pars erit ulla tui.

Magna peto, sed non tamen invidiosa roganti,

utque ea non teneas, tuta repulsa tua est.

Nec mihi suscense, totiens si carmine nostro

90

quod facis ut facias teque imitere rogo.

Fortibus adsuevit tubicen prodesse suoque

dux bene pugnantis incitat ore viros.

Nota tua est probitas testataque tempus in omne:

sit virtus etiam non probitate minor.

95

Nec tibi Amazonia est pro me sumenda securis

aut excisa levi pelta gerenda manu.

Numen adorandum est, non ut mihi fiat amicum,

sed sit ut iratum quam fuit ante minus.

Gratia si nulla est, lacrimae tibi gratia fient:

100

hac potes aut nulla parte movere deos.

Quae tibi ne desint, bene per mala nostra cavetur

meque viro flendi copia dives adest;

utque meae res sunt, omni, puto, tempore flebis:

has fortuna tibi nostra ministrat opes.

105

Si mea mors redimenda tua, quod abominor, esset,

Admeti coniunx quam sequereris erat.

Aemula Penelopes fieres, si fraude pudica

instantis velles fallere nupta procos.

Si comes extincti manes sequerere mariti,

110

esset dux facti Laudamia tui.

Iphias ante oculos tibi erat ponenda volenti

corpus in accensos mittere forte rogos.

Morte nihil opus est, nihil Icariotide tela:

Caesaris est coniunx ore precanda tuo

115

quae praestat virtute sua, ne prisca vetustas

laude pudicitiae saecula nostra premat,

quae Veneris formam, mores Iunonis habendo

sola est caelesti digna reperta toro.

Quid trepidas et adire times? Non inpia Progne

120

filiave Aeetae voce movenda tua est,

nec nurus Aegypti, nec saeva Agamemnonis uxor,

Scyllaque quae Siculas inguine terret aquas,

Telegonive parens vertendis nata figuris

nexaque nodosas angue Medusa comas,

125

femina sed princeps, in qua Fortuna videre

se probat et caecae crimina falsa tulit,

qua nihil in terris ad finem solis ab ortu

clarius excepto Caesare mundus habet.

Eligito tempus captatum saepe rogandi,

130

exeat adversa ne tua navis aqua.

Non semper sacras reddunt oracula sortis

ipsaque non omni tempore fana patent.

Cum status Urbis erit qualem nunc auguror esse,

et nullus populi contrahet ora dolor,

135

cum domus Augusti Capitoli more colenda

laeta, quod est et sit, plenaque pacis erit,

tum tibi di faciant adeundi copia fiat,

profectura aliquid tum tua verba putes.

Si quid aget maius, differ tua coepta caveque

140

spem festinando praecipitare meam.

Nec rursus iubeo, dum sit vacuissima, quaeras:

corporis ad curam vix vacat illa sui.

Omnia . . . . . . . . . . . . . . .

per rerum turbam tu quoque oportet eas.

145

Cum tibi contigerit vultum Iunonis adire,

fac sis personae quam tueare memor.

Nec factum defende meum: mala causa silenda est.

Nil nisi sollicitae sint tua verba preces.

Tum lacrimis demenda mora est submissaque terra

150

ad non mortalis brachia tende pedes.

Tum pete nil aliud saevo nisi ab hoste recedam:

hostem Fortunam sit satis esse mihi.

Plura quidem subeunt, sed sunt turbata timore;

haec quoque vix poteris voce tremente loqui.

155

Suspicor hoc damno fore non tibi: sentiet illa

te maiestatem pertimuisse suam.

Nec tua si fletu scindentur verba, nocebit:

interdum lacrimae pondera vocis habent.

Lux etiam coeptis facito bona talibus adsit

160

horaque conveniens auspiciumque favens,

sed prius inposito sanctis altaribus igni

tura fer ad magnos vinaque pura deos,

e quibus ante omnes Augustum numen adora

progeniemque piam participemque tori.

165

Sint utinam mites solito tibi more tuasque

non duris lacrimas vultibus aspiciant!

II

Cottae

Quam legis a nobis missam tibi, Cotta, salutem,

missa sit ut vere perveniatque precor.

Namque meis sospes multum cruciatibus aufers

utque sit in nobis pars bona salva facis.

5

Cumque labent aliqui iactataque vela relinquant,

tu lacerae remanes ancora sola rati.

Grata tua est igitur pietas, ignoscimus illis

qui cum Fortuna terga dedere fugae.

Cum feriant unum, non unum fulmina terrent

10

iunctaque percusso turba pavere solet.

Cumque dedit paries venturae signa ruinae,

sollicito vacuus fit locus ille metu.

Quis non e timidis aegri contagia vitat

vicinum metuens ne trahat inde malum?

15

Me quoque amicorum nimio terrore metuque,

non odio quidam destituere mei.

Non illis pietas, non officiosa voluntas

defuit: adversos extimuere deos.

Utque magis cauti possunt timidique videri,

20

sic adpellari non meruere mali.

Aut meus excusat caros ita candor amicos

utque habeant de me crimina nulla favet.

Sint hi contenti venia signentque licebit

purgari factum me quoque teste suum.

25

Pars estis pauci melior, qui rebus in artis

ferre mihi nullam turpe putastis opem.

Tunc igitur meriti morietur gratia vestri,

cum cinis absumpto corpore factus ero.

Fallor et illa meae superabit tempora vitae,

30

si tamen a memori posteritate legar.

Corpora debentur maestis exsanguia bustis,

effugiunt structos nomen honorque rogos.

Occidit et Theseus et qui comitavit Orestem,

sed tamen in laudes vivit uterque suas.

35

Vos etiam seri laudabunt saepe nepotes

claraque erit scriptis gloria vestra meis.

Hic quoque Sauromatae iam vos novere Getaeque,

et tales animos barbara turba probat.

Cumque ego de vestra nuper probitate referrem

40

– nam didici Getice Sarmaticeque loqui –

forte senex quidam, coetu cum staret in illo,

reddidit ad nostros talia verba sonos:

'Nos quoque amicitiae nomen, bone, novimus, hospes,

quos procul a vobis Pontus et Hister habet.

45

Est locus in Scythia – Tauros dixere priores –

qui Getica longe non ita distat humo.

Hac ego sum terra – patriae nec paenitet – ortus.

Consortem Phoebi gens colit illa deam.

Templa manent hodie vastis innixa columnis

50

perque quater denos itur in illa gradus.

Fama refert illic signum caeleste fuisse,

quoque minus dubites, stat basis orba dea

araque, quae fuerat natura candida saxi,

decolor adfuso sanguine tincta rubet.

55

Femina sacra facit taedae non nota iugali,

quae superat Scythicas nobilitate nurus.

Sacrifici genus est, sic instituere parentes,

advena virgineo caesus ut ense cadat.

Regna Thoas habuit Maeotide clarus in ora,

60

nec fuit Euxinis notior alter aquis.

Sceptra tenente illo liquidas fecisse per auras

nescio quam dicunt Iphigenian iter,

quam levibus ventis sub nube per aequora vectam

creditur his Phoebe deposuisse locis.

65

Praefuerat templo multos ea rite per annos,

invita peragens tristia sacra manu,

cum duo velifera iuvenes venere carina

presseruntque suo litora nostra pede.

Par fuit his aetas et amor, quorum alter Orestes,

70

ast Pylades alter: nomina fama tenet.

Protinus inmitem Triviae ducuntur ad aram,

evincti geminas ad sua terga manus.

Spargit aqua captos lustrali Graia sacerdos,

ambiat ut fulvas infula longa comas,

75

dumque parat sacrum, dum velat tempora vittis,

dum tardae causas invenit ipsa morae:

"Non ego crudelis, iuvenes, ignoscite, dixit,

sacra suo facio barbariora loco.

Ritus is est gentis. Qua vos tamen urbe venitis

80

quodve parum fausta puppe petistis iter?"

Dixit et audito patriae pia nomine virgo

consortes urbis comperit esse suae:

"Alter ut e vobis, inquit, cadat hostia sacris,

ad patrias sedes nuntius alter eat."

85

Ire iubet Pylades carum periturus Orestem;

hic negat inque vices pugnat uterque mori.

Extitit hoc unum quo non convenerit illis:

cetera par concors et sine lite fuit.

Dum peragunt iuvenes pulchri certamen amoris,

90

ad fratrem scriptas exarat illa notas.

Ad fratrem mandata dabat, cuique illa dabantur,

– humanos casus aspice! – frater erat.

Nec mora, de templo rapiunt simulacra Dianae

clamque per inmensas puppe feruntur aquas.

95

Mirus amor iuvenum; quamvis abiere tot anni,

in Scythia magnum nunc quoque nomen habent.'

Fabula narrata est postquam vulgaris ab illo,

laudarunt omnes facta piamque fidem.

Scilicet hac etiam, qua nulla ferocior ora est,

100

nomen amicitiae barbara corda movet.

Quid facere Ausonia geniti debetis in urbe,

cum tangant duros talia facta Getas?

Adde quod est animus semper tibi mitis et altae

indicium more nobilitatis habent

105

quos Volesus patrii cognoscat nominis auctor,

quos Numa maternus non neget esse suos

adiectique probent genetiva ad nomina Cottae,

si tu non esses, interitura domus.

Digne vir hac serie, lasso succurrere amico

110

conveniens istis moribus esse puta.

III

Fabio Maximo

Si vacat exiguum profugo dare tempus amico,

o sidus Fabiae, Maxime, gentis, ades,

dum tibi quae vidi refero, seu corporis umbra

seu veri species seu fuit ille sopor.

5

Nox erat et bifores intrabat luna fenestras,

mense fere medio quanta nitere solet.

Publica me requies curarum somnus habebat

fusaque erant toto languida membra toro,

cum subito pennis agitatus inhorruit aer

10

et gemuit parvo mota fenestra sono.

Territus in cubitum relevo mea membra sinistrum,

pulsus et e trepido pectore somnus abit.

Stabat Amor, vultu non quo prius esse solebat,

fulcra tenens laeva tristis acerna manu,

15

nec torquem collo neque habens crinale capillo

nec bene dispositas comptus ut ante comas.

Horrida pendebant molles super ora capilli

et visa est oculis horrida penna meis,

qualis in aeriae tergo solet esse columbae

20

tractatam multae quam tetigere manus.

Hunc simul agnovi – neque enim mihi notior alter –

talibus adfata est libera lingua sonis:

'O puer, exilii decepto causa magistro,

quem fuit utilius non docuisse mihi,

25

huc quoque venisti, pax est ubi tempore nullo

et coit adstrictis barbarus Hister aquis?

Quae tibi causa viae, nisi uti mala nostra videres,

quae sunt, si nescis, invidiosa tibi?

Tu mihi dictasti iuvenalia carmina primus,

30

adposui senis te duce quinque pedes.

Nec me Maeonio consurgere carmine nec me

dicere magnorum passus es acta ducum.

Forsitan exiguas, aliquas tamen, arcus et ignes

ingenii vires comminuere mei.

35

Namque ego dum canto tua regna tuaeque parentis,

in nullum mea mens grande vacavit opus.

Nec satis hoc fuerat: stulto quoque carmine feci

Artibus ut posses non rudis esse meis.

Pro quibus exilium misero est mihi reddita merces,

40

id quoque in extremis et sine pace locis.

At non Chionides Eumolpus in Orphea talis,

in Phryga nec Satyrum talis Olympus erat,

praemia nec Chiron ab Achille talia cepit,

Pythagoraeque ferunt non nocuisse Numam.

45

Nomina neu referam longum collecta per aevum,

discipulo perii solus ab ipse meo.

Dum damus arma tibi, dum te, lascive, docemus,

haec te discipulo dona magister habet.

Scis tamen et liquido iuratus dicere possis

50

non me legitimos sollicitasse toros.

Scripsimus haec illis quarum nec vitta pudicos

contingit crines nec stola longa pedes.

Dic, precor, ecquando didicisti fallere nuptas

et facere incertum per mea iussa genus?

55

An sit ab his omnis rigide submota libellis

quam lex furtivos arcet habere viros?

Quid tamen hoc prodest, vetiti si lege severa

credor adulterii composuisse notas?

At tu – sic habeas ferientes cuncta sagittas,

60

sic numquam rapido lampades igne vacent,

sic regat imperium terrasque coerceat omnis

Caesar, ab Aenea est qui tibi fratre tuus –

effice sit nobis non inplacabilis ira

meque loco plecti commodiore velit.'

65

Haec ego visus eram puero dixisse volucri,

hos visus nobis ille dedisse sonos:

'Per mea tela, faces, et per mea tela, sagittas,

per matrem iuro Caesareumque caput

nil nisi concessum nos te didicisse magistro

70

Artibus et nullum crimen inesse tuis.

Utque hoc, sic utinam defendere cetera possem!

Scis aliud quod te laeserit esse magis.

Quidquid id est, – neque enim debet dolor ipse referri,

nec potes a culpa dicere abesse tua –

75

tu licet erroris sub imagine crimen obumbres,

non gravior merito iudicis ira fuit.

Ut tamen aspicerem consolarerque iacentem,

lapsa per inmensas est mea penna vias.

Haec loca tum primum vidi cum matre rogante

80

Phasias est telis fixa puella meis.

Quae nunc cur iterum post saecula longa revisam

tu facis, o castris miles amice meis.

Pone metus igitur: mitescet Caesaris ira

et veniet votis mollior aura tuis.

85

Neve moram timeas, tempus quod quaerimus instat

cunctaque laetitiae plena triumphus habet.

Dum domus et nati, dum mater Livia gaudet,

dum gaudes, patriae magne ducisque pater,

dum sibi gratatur populus totamque per Urbem

90

omnis odoratis ignibus ara calet,

dum faciles aditus praebet venerabile templum,

sperandum est nostras posse valere preces.

Dixit et aut ille est tenues dilapsus in auras,

coeperunt sensus aut vigilare mei.

95

Si dubitem faveas quin his, o Maxime, dictis,

Memnonio cygnos esse colore putem.

Sed neque mutatur nigra pice lacteus umor,

nec quod erat candens fit terebinthus ebur.

Conveniens animo genus est tibi; nobile namque

100

pectus et Herculeae simplicitatis habes.

Livor, iners vitium, mores non exit in altos

utque latens ima vipera serpit humo.

Mens tua sublimis supra genus eminet ipsum

grandius ingenio nec tibi nomen inest.

105

Ergo alii noceant miseris optentque timeri

tinctaque mordaci spicula felle gerant.

At tua supplicibus domus est adsueta iuvandis,

in quorum numero me, precor, esse velis.

IV

Rufino

Haec tibi non vanam portantia verba salutem

Naso Tomitana mittit ab urbe tuus,

utque suo faveas mandat, Rufine, Triumpho,

in vestras venit si tamen ille manus.

5

Est opus exiguum vestrisque paratibus inpar:

quale tamen cumque est, ut tueare, rogo.

Firma valent per se nullumque Machaona quaerunt;

ad medicam dubius confugit aeger opem.

Non opus est magnis placido lectore poetis:

10

quemlibet invitum difficilemque tenent.

Nos, quibus ingenium longi minuere labores

aut etiam nullum forsitan ante fuit,

viribus infirmi vestro candore valemus;

quod mihi si demas, omnia rapta putem.

15

Cunctaque cum mea sint propenso nixa favore,

praecipuum veniae ius habet ille liber.

Spectatum vates alii scripsere triumphum:

est aliquid memori visa notare manu.

Nos ea vix avidam vulgo captata per aurem

20

scripsimus atque oculi fama fuere mei.

Scilicet adfectus similis aut impetus idem

rebus ab auditis conspicuisque venit!

Nec nitor argenti quem vos vidistis et auri

quod mihi defuerit purpuraque illa queror,

25

sed loca, sed gentes formatae mille figuris

nutrissent carmen proeliaque ipsa meum,

et regum vultus, certissima pignora mentis,

iuvissent aliqua forsitan illud opus.

Plausibus ex ipsis populi laetoque favore

30

ingenium quodvis incaluisse potest,

tamque ego sumpsissem tali clamore vigorem

quam rudis audita miles ad arma tuba.

Pectora sint nobis nivibus glacieque licebit

atque hoc quem patior frigidiora loco,

35

illa ducis facies in curru stantis eburno

excuteret frigus sensibus omne meis.

His ego defectus dubiisque auctoribus usus

ad vestri venio iure favoris opem.

Nec mihi nota ducum nec sunt mihi nota locorum

40

nomina: materiam non habuere manus.

Pars quota de tantis rebus, quam fama referre

aut aliquis nobis scribere posset, erat?

Quo magis, o lector, debes ignoscere, si quid

erratum est illic praeteritumve mihi.

45

Adde quod adsidue domini meditata querelas

ad laetum carmen vix mea versa lyra est.

Vix bona post tanto quaerenti verba subibant

et gaudere aliquid res mihi visa nova est,

utque reformidant insuetum lumina solem,

50

sic ad laetitiam mens mea segnis erat.

Est quoque cunctarum novitas carissima rerum

gratiaque officio quod mora tardat abest.

Cetera certatim de magno scripta triumpho

iam pridem populi suspicor ore legi.

55

Illa bibit sitiens lector, mea pocula plenus.

Illa recens pota est, nostra tepebit aqua.

Non ego cessavi nec fecit inertia serum:

ultima me vasti sustinet ora freti.

Dum venit huc rumor properataque carmina fiunt

60

factaque eunt ad vos, annus abisse potest.

Nec minimum refert intacta rosaria primus

an sera carpas paene relicta manu.

Quid mirum lectis exhausto floribus horto

si duce non facta est digna corona suo?

65

Deprecor hoc: vatum contra sua carmina ne quis

dicta putet! pro se Musa locuta mea est.

Sunt mihi vobiscum communia sacra, poetae,

in vestro miseris si licet esse choro,

magnaque pars animae mecum vixistis, amici:

70

hac ego vos absens nunc quoque parte colo.

Sint igitur vestro mea commendata favore

carmina, non possum pro quibus ipse loqui.

Scripta placent a morte fere, quia laedere vivos

livor et iniusto carpere dente solet.

75

Si genus est mortis male vivere, terra moratur

et desunt fatis sola sepulcra meis.

Denique opus curae culpetur ut undique nostrae,

officium nemo qui reprehendat erit.

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas:

80

hac ego contentos auguror esse deos.

Haec facit ut veniat pauper quoque gratus ad aras

et placeat caeso non minus agna bove.

Res quoque tanta fuit quantae subsistere summo

Aeneidos vati grande fuisset onus.

85

Ferre etiam molles elegi tam vasta triumphi

pondera disparibus non potuere rotis.

Quo pede nunc utar dubia est sententia nobis:

alter enim de te, Rhene, triumphus adest.

Inrita votorum non sunt praesagia vatum.

90

Danda Iovi laurus, dum prior illa viret.

Nec mea verba legis, qui sum submotus ad Histrum,

non bene pacatis flumina pota Getis.

Ista dei vox est: deus est in pectore nostro;

haec duce praedico vaticinorque deo.

95

Quid cessas currum pompamque parare triumphis,

Livia? Dant nullas iam tibi bella moras.

Perfida damnatas Germania proicit hastas:

iam pondus dices omen habere meum.

Crede, brevique fides aderit. Geminabit honorem

100

filius et iunctis ut prius ibit equis.

Prome quod inicias umeris victoribus ostrum:

ipsa potest solitum nosse corona caput.

Scuta sed et galeae gemmis radientur et auro

stentque super vinctos trunca tropaea viros.

105

Oppida turritis cingantur eburnea muris

fictaque res vero more putetur agi.

Squalidus inmissos fracta sub harundine crines

Rhenus et infectas sanguine portet aquas.

Barbara iam capti poscunt insignia reges

110

textaque fortuna divitiora sua

< . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . >

et quae praeterea virtus invicta tuorum

saepe parata tibi saepe paranda facit.

115

Di, quorum monitu sumus eventura locuti,

verba, precor, celeri nostra probate fide.

V

Cottae Maximo

Quam legis unde tibi mittatur epistula, quaeris?

Hinc ubi caeruleis iungitur Hister aquis.

Ut regio dicta est, succurrere debet et auctor,

laesus ab ingenio Naso poeta suo.

5

Qui tibi quam mallet praesens adferre salutem

mittit ab hirsutis, Maxime Cotta, Getis.

Legimus, o iuvenis patrii non degener oris,

dicta tibi pleno verba diserta foro.

Quae quamquam lingua mihi sunt properante per horas

10

lecta satis multas, pauca fuisse queror.

Plura sed haec feci relegendo saepe nec umquam

non mihi quam primo grata fuere magis.

Cumque nihil totiens lecta e dulcedine perdant,

viribus illa suis, non novitate placent.

15

Felices quibus haec ipso cognoscere in actu

et tam facundo contigit ore frui!

Nam, quamquam sapor est adlata dulcis in unda,

gratius ex ipso fonte bibuntur aquae.

Et magis adducto pomum decerpere ramo

20

quam de caelata sumere lance iuvat.

At nisi peccassem, nisi me mea Musa fugasset,

quod legi tua vox exhibuisset opus,

utque fui solitus, sedissem forsitan unus

de centum iudex in tua verba viris,

25

maior et inplesset praecordia nostra voluptas,

cum traherer dictis adnueremque tuis.

Quem quoniam fatum patria vobisque relictis

inter inhumanos maluit esse Getas,

quod licet, ut videar tecum magis esse legendo,

30

saepe, precor, studii pignora mitte tui

exemploque meo, nisi dedignaris id ipsum,

utere, quod nobis rectius ipse dares.

Namque ego, qui perii iam pridem, Maxime, vobis,

ingenio nitor non periisse meo.

35

Redde vicem, nec rara tui monimenta laboris

accipiant nostrae grata futura manus.

Dic tamen, o iuvenis studiorum plene meorum,

ecquid ab his ipsis admoneare mei.

Ecquid, ubi aut recitas factum modo carmen amicis

40

aut, quod saepe soles, exigis ut recitent,

quaeror, ut interdum tua mens, oblita quid absit,

nescioquid certe sentit abesse sui,

utque loqui multum de me praesente solebas,

nunc quoque Nasonis nomen in ore tuo est?

45

Ipse quidem Getico peream violatus ab arcu

– et sit periuri quam prope poena vides – ,

te nisi momentis video paene omnibus absens!

Gratia quod menti quolibet ire licet.

Hac ubi perveni nulli cernendus in Urbem,

50

saepe loquor tecum, saepe loquente fruor.

Tum mihi difficile est quam sit bene dicere quamque

candida iudiciis illa sit hora meis.

Tum me, si qua fides, caelesti sede receptum

cum fortunatis suspicor esse deis.

55

Rursus ubi huc redii, caelum superosque relinquo,

a Styge nec longe Pontica distat humus.

Unde ego si fato nitor prohibente reverti,

spem sine profectu, Maxime, tolle mihi.

VI

Ad amicum celato nomine

Naso suo – posuit nomen quam paene! – sodali

mittit ab Euxinis hoc breve carmen aquis.

At si cauta parum scripsisset dextra quis esses,

forsitan officio parta querela foret.

5

Cur tamen hoc aliis tutum credentibus unus

adpellent ne te carmina nostra rogas?

Quanta sit in media clementia Caesaris ira,

si nescis, ex me certior esse potes.

Huic ego quam patior nil possem demere poenae,

10

si iudex meriti cogerer esse mei.

Non vetat ille sui quemquam meminisse sodalis

nec prohibet tibi me scribere teque mihi.

Nec scelus admittas, si consoleris amicum

mollibus et verbis aspera fata leves.

15

Cur, dum tuta times, facis ut reverentia talis

fiat in Augustos invidiosa deos?

Fulminis adflatos interdum vivere telis

vidimus et refici non prohibente Iove,

nec, quia Neptunus navem lacerarat Ulixis,

20

Leucothee nanti ferre negavit opem.

Crede mihi, miseris caelestia numina parcunt

nec semper laesos et sine fine premunt.

Principe nec nostro deus est moderatior ullus:

iustitia vires temperat ille suas;

25

nuper eam Caesar facto de marmore templo,

iam pridem posuit mentis in aede suae.

Iuppiter in multos temeraria fulmina torquet

qui poenam culpa non meruere pati.

Obruerit cum tot saevis deus aequoris undis,

30

ex illis mergi pars quota digna fuit?

Cum pereant acie fortissima quaeque, vel ipso

iudice delectus Martis iniquus erit.

At si forte velis in nos inquirere, nemo est

qui se quod patitur commeruisse neget.

35

Adde quod extinctos vel aqua vel Marte vel igni

nulla potest iterum restituisse dies.

Restituit multos aut poenae parte levavit

Caesar et in multis me precor esse velit.

At tu, cum tali populus sub principe simus,

40

adloquio profugi credis inesse metum?

Forsitan haec domino Busiride iure timeres

aut solito clausos urere in aere viros.

Desine mitem animum vano infamare timore.

Saeva quid in placidis saxa vereris aquis?

45

Ipse ego, quod primo scripsi sine nomine vobis,

vix excusari posse mihi videor.

Sed pavor attonito rationis ademerat usum,

cesserat omne novis consiliumque malis,

fortunamque meam metuens, non vindicis iram

50

terrebar titulo nominis ipse mei.

Hactenus admonitus memori concede poetae

ponat ut in chartis nomina cara suis.

Turpe erit ambobus, longo mihi proximus usu

si nulla libri parte legere mei.

55

Ne tamen iste metus somnos tibi rumpere possit,

non ultra quam vis officiosus ero

teque tegam qui sis, nisi cum permiseris ipse.

Cogetur nemo munus habere meum.

Tu modo, quem poteras vel aperte tutus amare,

60

si res est anceps ista, latenter ama.

VII

Ad amicos

Verba mihi desunt eadem tam saepe roganti

iamque pudet vanas fine carere preces.

Taedia consimili fieri de carmine vobis,

quidque petam, cunctos edidicisse reor.

5

Nostraque quid portet iam nostis epistula, quamvis

charta sit a vinclis non labefacta suis.

Ergo mutetur scripti sententia nostri,

ne totiens contra quam rapit amnis eam.

Quod bene de vobis speravi, ignoscite, amici:

10

talia peccandi iam mihi finis erit.

Nec gravis uxori dicar, quae scilicet in me

quam proba tam timida est experiensque parum.

Hoc quoque, Naso, feres, etenim peiora tulisti:

iam tibi sentiri sarcina nulla potest.

15

Ductus ab armento taurus detrectet aratrum

subtrahat et duro colla novella iugo.

Nos, quibus adsuerit fatum crudeliter uti,

ad mala iam pridem non sumus ulla rudes.

Venimus in Geticos fines: moriamur in illis,

20

Parcaque ad extremum qua mea coepit eat!

Spem iuvat amplecti, quae non iuvat inrita semper,

et, fieri cupias si qua, futura putes.

Proximus huic gradus est bene desperare salutem

seque semel vera scire perisse fide.

25

Curando fieri quaedam maiora videmus

vulnera, quae melius non tetigisse fuit.

Mitius ille perit, subita qui mergitur unda,

quam sua qui tumidis brachia iactat aquis.

Cur ego concepi Scythicis me posse carere

30

finibus et terra prosperiore frui?

Cur aliquid de me speravi lenius umquam?

An fortuna mihi sic mea nota fuit?

Torqueor en gravius repetitaque forma locorum

exilium renovat triste recensque facit.

35

Est tamen utilius studium cessasse meorum

quam, quas admorint, non valuisse preces.

Magna quidem res est, quam non audetis, amici,

sed si quis peteret, qui dare vellet erat.

Dummodo non nobis hoc Caesaris ira negarit,

40

fortiter Euxinis inmoriemur aquis.

VIII

Fabio Maximo

Quae tibi quaerebam memorem testantia curam

dona Tomitanus mittere posset ager.

Dignus es argento, fulvo quoque dignior auro,

sed te, cum donas, ista iuvare solent.

5

Nec tamen haec loca sunt ullo pretiosa metallo:

hostis ab agricola vix sinit illa fodi.

Purpura saepe tuos fulgens praetexit amictus,

sed non Sarmatico tingitur illa mari.

Vellera dura ferunt pecudes et Palladis uti

10

arte Tomitanae non didicere nurus.

Femina pro lana Cerealia munera frangit

subpositoque gravem vertice portat aquam.

Non hic pampineis amicitur vitibus ulmus,

nulla premunt ramos pondere poma suos.

15

Tristia deformes pariunt absinthia campi

terraque de fructu quam sit amara docet.

Nil igitur tota Ponti regione Sinistri

quod mea sedulitas mittere posset erat.

Clausa tamen misi Scythica tibi tela pharetra:

20

hoste, precor, fiant illa cruenta tuo.

Hos habet haec calamos, hos haec habet ora libellos,

haec viget in nostris, Maxime, Musa locis!

Quae quamquam misisse pudet, quia parva videntur,

tu tamen haec, quaeso, consule missa boni!

IX

Bruto

Quod sit in his eadem sententia, Brute, libellis,

carmina nescio quem carpere nostra refers,

nil nisi me terra fruar ut propiore rogare

et quam sim denso cinctus ab hoste loqui.

5

O! quam de multis vitium reprehenditur unum!

Hoc peccat solum si mea Musa, bene est.

Ipse ego librorum video delicta meorum,

cum sua plus iusto carmina quisque probet.

Auctor opus laudat: sic forsitan Agrius olim

10

Thersiten facie dixerit esse bona.

Iudicium tamen hic nostrum non decipit error,

nec quicquid genui protinus illud amo.

Cur igitur, si me video delinquere, peccem

et patiar scripto crimen inesse rogas?

15

Non eadem ratio est sentire et demere morbos:

sensus inest cunctis, tollitur arte malum.

Saepe aliquod verbum cupiens mutare reliqui,

iudicium vires destituuntque meum.

Saepe piget – quid enim dubitem tibi vera fateri? –

20

corrigere et longi ferre laboris onus.

Scribentem iuvat ipse labor minuitque laborem

cumque suo crescens pectore fervet opus.

Corrigere ut res est tanto minus ardua quanto

magnus Aristarcho maior Homerus erat,

25

sic animum lento curarum frigore laedit

et cupidi cursus frena retentat equi.

Atque ita di mites minuant mihi Caesaris iram

ossaque pacata nostra tegantur humo,

ut mihi conanti nonnumquam intendere curas

30

fortunae species obstat acerba meae,

vixque mihi videor faciam qui carmina sanus

inque feris curem corrigere illa Getis.

Nil tamen e scriptis magis excusabile nostris

quam sensus cunctis paene quod unus inest.

35

Laeta fere laetus cecini, cano tristia tristis:

conveniens operi tempus utrumque suo est.

Quid nisi de vitio scribam regionis amarae,

utque loco moriar commodiore precer?

Cum totiens eadem dicam, vix audior ulli

40

verbaque profectu dissimulata carent.

Et tamen haec eadem cum sint, non scripsimus isdem

unaque per plures vox mea temptat opem.

An, ne bis sensum lector reperiret eundem,

unus amicorum, Brute, rogandus eras?

45

Non fuit hoc tanti, confesso ignoscite, docti!

Vilior est operis fama salute mea.

Denique materiam quam quis sibi finxerit ipse,

arbitrio variat multa poeta suo.

Musa mea est index nimium quoque vera malorum

50

atque incorrupti pondera testis habet.

Nec liber ut fieret, sed uti sua cuique daretur

littera, propositum curaque nostra fuit.

Postmodo conlectas utcumque sine ordine iunxi:

hoc opus electum ne mihi forte putes.

55

Da veniam scriptis, quorum non gloria nobis

causa, sed utilitas officiumque fuit.